Λήσταρχος (αρσενικό): ο αρχηγός μιας συμμορίας ληστών (κατ’ επέκταση) μεγάλος κλέφτης, μεγάλος απατεώνας
Μια είδηση από τα τέλη του 19ου αιώνα η οποία αναφέρεται στις συμμορίες ληστών που κατατρομοκρατούσαν την περιοχή μας, εντοπίσαμε στο αρχείο εφημερίδων των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ) που εδρεύουν στο Μεσολόγγι.
Συγκεκριμένα περιήλθε σε γνώση μας, μέσα από τις σελίδες της μεσολογγίτικης εφημερίδας του Άρτεμη Γουργουρίνη “ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ” με ημερομηνία 20 Αυγούστου 1870 (έτος Α, αρ. φ. 40) ένα περιστατικό που αφορά την απαγωγή δυο Καλυβιωτών από συμμορία ληστών που συνέβη στο χωριό μας τον μακρινό Αύγουστο του 1870!
Από την στήλη ΔΙΑΦΟΡΑ διαβάζουμε το σχετικό δημοσίευμα:
«Η ληστρική συμμορία του Ντουλαβέρα συγκειμένη εκ 15-17 χθες εισβαλούσα εις Καλύβια, χωρίον ολίγον απέχον του Αγρινίου, ηχμαλώτισε δυο πολίτας (υιούς του Φύσα) και εν πλήρει μεσημβρία, αφοβία, και αταραξία, απήλθεν εις τα λιμέρια αυτής. Ούτω πραγματοποιείται λοιπόν η υπόσχεσις του νέου υπουργείου ότι κατορθόνει να λησμονηθή και αυτό το όνομα της ληστείας. Όλος ο τόπος ήρχισε να εκφράζη τους σπουδαίους αυτού φόβους, ότι παραιτηθέντος του τέως διοικητού του μεταβατικού κ. Ν. Μακρή η ληστεία θέλει εξορμήσει σήμερον λυσσωδεστέρα».
Το φαινόμενο της «ληστοκρατίας» κράτησε ένα ολόκληρο αιώνα στη χώρα μας (που φυσικά δεν έχει και το μονοπώλιο σε παρόμοιες καταστάσεις). Συνδέεται με την εξελικτική πορεία του νεοελληνικού αστικού κράτους γνωρίζοντας περιόδους ύφεσης και έξαρσης που σχετίζονται με συγκεκριμένα πολιτικά γεγονότα κοινωνικές αλλά και εθνικές εξελίξεις. Μελετητές του φαινομένου, σχηματικά χωρίζουν τη «ληστοκρατία» στις παρακάτω περιόδους:
α) 1835-1870 (συμπίπτει με τη βασιλεία του Όθωνα) όπου έχουμε την εμφάνιση και την έξαρση του φαινομένου.
β) 1870-1920 την παγίωση του (συνδέεται με την ανάπτυξη των εδαφών της χώρας μας καθώς την παγίωση του αστικού καθεστώτος, τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, το «εθνικό διχασμό» κ. α) και
γ) την περίοδο 1921-1936 (με την καθοριστική σφραγίδα της Μικρασιατικής καταστροφής) με την εκ νέου έξαρση και την εξάλειψή της.
Ενδιαφέρουσες αναφορές κάνει για το θέμα αυτό ο κ. Θανάσης Γιαννακόπουλος, Καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης σε κείμενο του με γενικό τίτλο «Μια έκθεση, μια ιστορία για τη ληστεία τον 19ο αιώνα στην Ελλάδα» γράφει:
Η ληστεία κατά τον 19ο αιώνα, επικρίθηκε από τους κρατούντες αλλά λατρεύτηκε από το Λαό. Εγκλήματα από τους ληστές, αλλά και παλικάρια και ήρωες όπως τραγουδήθηκαν σε γιορτές και πανηγύρια από τη δημοτική μούσα. Γράφτηκαν σελίδες και βιβλία, σελίδες της εποχής που αποτελούν την πιο ζωντανή και αληθινή εξιστόρηση των γεγονότων. Από αυτές, οι κυριότερες είναι οι εφημερίδες της εποχής.
Στην «Εφημερίδα των Συζητήσεων» του 1870, αριθ.14 βρέθηκε η παρακάτω έκθεση του τότε Υπουργού των Εσωτερικών Επ. Δεληγιώργη:
ΕΚΘΕΣΙΣ
ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ
ΠΡΟΣ ΤΗΝ Α.Μ. ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΑ
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
«Μεγαλειότατε,
Ομολογουμένως η δημοσία ασφάλεια πρέπει να ήναι το πρώτιστον έργον των κυβερνήσεων, διότι η απόλαυσις αυτής είναι ο πρώτιστος σκοπός της κοινωνίας αλλ΄ η απόκτησις αυτής είναι δυσκολωτάτη παρ΄ ημίν, διότι οφείλομεν να παλαίσωμεν προς μυρίας δυσκολίας.
Η έλλειψις των της συγκοινωνίας μέσων, το αραιόν του πληθυσμού, ο νομαδικός βίος των ποιμένων και η κατάστασις των βορείων συνόρων του κράτους, εισίν αι πρώτισται των δυσκολιών, ενώ είναι συνάμα τα κυριώτερα των αιτίων της κατά την Στερεάν ληστείας.»
Πιο κάτω ο συντάκτης της έκθεσης τονίζει επισταμένως:
«Ώστε, κατά την πεποιθεσίν μου, Μεγαλειότατε, η δημοσία ασφάλεια είναι ζήτημα διοικήσεως, και προ πάντων ζήτημα οικονομικόν εάν δε η διοίκησις βάσιν λάβη τον νόμον, τα δε οικονομικά βελτιωθώσιν, είμαι βέβαιος ότι παν άλλο πρόσκομμα, οσον δύσκολον και αν είναι ,θέλει άρθη. Ελπίζω δε μετ΄ού πολύ να γίνη φανερόν, ότι η ληστεία επιπόλαιον μόνο εξάσκησε και εφήμερον επιρροήν επί της χώρας,ήν αδιαλείπτως σχεδόν λυμαίνεται ,και ότι ουδόλως ηδύνατο ν ΄ άλλοιώση τον χαρακτήρα και τας αρετάς των κατοίκων.
Εν τούτοις το πρώτον ημών έργον ώφειλε να ήναι, κληθέντων εις την κυβέρνησιν, η καταξίωσις των υπαρχόντων ληστών και φυγοδίκων.
Κατά την 9 Ιουλίου ε.ε. εύρομεν αποκεκηρυγμένους ληστάς 177, φυγοδίκους δεν Πελοποννήσου 2387.
Οι λησται απετέλουν τας ληστρικάς συμμορίας των Ευαγ. Σπανού, Δημ. Αλογάρη, και Καλαμπαλίτκη ή Καμάρα, Κρικέλα, Βελεστίνου, Φ. Σκόντρα, Ντατσουγιάννη, Δήμου Σκαλτσά, Νταλαμάγκα, Μπουρχαίων, Γουλοκώστα, Αριστ. Καραγιαννοπούλου, Ν. Ρεντίνα, Κώστα Πατσαούρα, Γεωργ. Βελούλα, Νάκου Φίλωνος, Καστάνη, Δήμου Πλατσουρέκου, Ντουλαβέρη, Τάκου, Τσερλογιανναίων, Φιλίππου Πατσούρα, Μπαλάσκα, Διαροκάπη, Στούτσα, Τσιτούρα, Κουτσογιάννου, Ντερέκα, Ζαρκαδούλα, Πενεταίων, Μαργιόλη κλπ.
Οι δε φυγόδικοι ήσαν διασπαρμένοι εις τους νομούς της Πελοποννήσου ως εξής, εν τω νομώ Αργολιδοκορινθίας 67, εν τώ της Αρκαδίας 128, εν τώ της Αχαίας και Ηλίδος 532, εν τώ της Μεσσηνίας 898, εν δε τώ της Λακωνίας 762.
Αι ληστρικαί συμμορίαι ευρίσκοντο κατά τα επτά δέκατα παρατεταγμέναι ού μακράν της οροθετικής γραμμής επί της οθωμανικής χώρας, αι δε λοιπαί εκρύπονται εν τη ημετέρα. Πλην δε των αποκεκυρηγμένων ληστών, υπήρχον και περί τους 90 άλλους λησταί, πολλάς διαπράξαντες ληστρικάς πράξεις, και το έργον του ληστού εν ταις συμμορίαις μετερχόμενοι, οίτινες υπό των αρμοδίων Νομαρχών απεκηρύχθησαν ήδη.
Η τοιαύτη συγκέντρωσις των ληστρικών συμμοριών απήτει και παρ΄ ήμών ισχυράν στρατιωτικήν συγκέντρωσιν κατά την οροθετικήν γραμμήν και προκάλεσε την σύστασιν τριών αρχηγείων ,περιλαμβανόντων απάσας τας μεθορίους επαρχίας.
Αλλ’ η καταφυγή των ληστών εις το οθωμανικόν ματαιώνει πάν μέτρον καταδιώξεως και μας αφοπλίζει. Εκ του οθωμανικού ώς εξ ενέδρας κατασκοπεύουσι την ημετέραν χώραν, ήτοι τον στρατόν και τους κατοίκους , και άμα τύχωσιν ευθέτου περιστάσεως ,επιπίπτουσι και ληστεύουσιν ή αιχμαλωτίζουν.
Δια τον λόγον τούτον ή καταδίωξις είναι ανέφικτος, αναγκαζόμεθα δε να διατηρώμεν επί της οροθετικής γραμμής πλείστους στρατιωτικούς σταθμούς, και το πλείστον του στρατού της Στερεάς εις μεταβατικά σώματα, όπως ασφαλισθώμεν από της εισβολής. Και μολαταύτα ουδεμίαν δυνάμεθα να έχωμεν ασφάλειαν δια την ευκολίαν ήν παρέχει τοις λησταίς ή τε έκτασις της οροθετικής γραμμής και η ασφάλεια επί εδάφους ξένον, εξ ού μυρίας δύνανται να στήσωσι καθ΄ ημών ενέδρας.»
Ακόμη η έκθεση γράφει για την περιοχή μας:
«Αι δε ληστρικαί συμμορίαι των Τσερλογιανναίων, Δουλαβέρη, και Τσιτούρα ηχμαλώτισαν την 17 Αυγούστου εν Τριχωνία, δύο κατοίκους Καλυβίων. Η πράξις αύτη είναι η μόνη διαπραχθείσα εκ των εν τη ημεδαπή ληστών κατά το ειρημένον χρονικον διάστημα. Πέντε όμως ημέρας μετά την πράξιν αυτήν στρατιωτικά αποσπάσματα εφόνευσαν εις τα πέριξ τον αρχιληστήν Τσερλογιάννην και επλήγωσαν ένα εκ των οπαδών αυτού.
Σε άλλο σημείο της έκθεσης διαβάζουμε:
- Την 7 Σεπτεμβρίου συνελήφθη ο ληστής Ν. Σουφλής εις την επαρχίαν Βάλτου.
- Την 23 Αυγούστου εν Αγρινίω εφονεύθη ο αρχιληστής Τσερλογιάννης και επληγώθη εις των οπαδών του.»
Και καταλήγει η έκθεση ως εξής:
«Πριν περαιώσω τα περί της καταστάσεως της δημοσίας ασφαλείας ,οφείλω να σημειώσω το σπουδαιότατον γεγονός της εισβολής των εν αλλοδαπή ληστών εις τας ομόρους επαρχίας.
Tο συμφέρον της δημοσίας ασφαλείας κατά την Στερεάν Ελλάδα προεκάλεσε διάφορα μέτρα, οίτινα δεν είναι αντικείμενον της παρούσης, και ων τα πλείστα έλαβον την τιμήν να αναφέρω προς την Υμ. Μεγαλειότητα εν Κερκύρα ,επιφυλαττόμενος ν΄ανακοινώσω και τα λοιπά μετά την επάνοδον αυτής ενταύθα.
Περαίνων την παρούσαν δεν δύναμαι να μη θρηνήσω την θλιβεράν ανάγκην ,εις ην ευρισκόμεθα να πολεμώμεν τοιούτου είδους εχθρούς της πατρίδος ,και να καταναλισκώμεθα θηρεύοντες το στοιχειώδες αγαθόν της ασφαλείας, ενώ η ελληνική κοινωνία υφ ‘ολας τας απόψεις προχωρεί καίτοι στερούμενοι αυτής σχεδόν διαρκώς. Είναι τούτοις ανάγκη να απαλαχθώμεν εκ παντός τύπου καταδίκης ταύτης. Εκ της πεποιθήσεις δε ταύτης ορμώμενοι ελάβομεν και θέλομεν λάβει έκτακτα και ασυνήθη μέτρα όπερ δικαιολογεί η αέναος φθορά και ηθικών και υλικών συμφερόντων του τόπου. Ούσης δε της ασφάλειας πολυτίμου τοις πάσι αγαθού, οφείλομεν να το προστατεύσομεν, ότι πάντες θέλουσι συντρέξει εις απόκτησιν αυτού. Εις τούτο δε κείται το πλείστον της δυνάμεως , ής δείται το έργον και της εδραίωσις αποκαταστάσεως της ασφαλείας η ελπίς.»
Εν Αθήναις 19 Σεπτεμβρίου 1870
Της Υμ. Μεγαλειότητος
Πιστός Θεράπων
Ε. ΔΕΛΗΓΕΩΡΓΗΣ
Υποσημειώσεις:
1) Ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης (1829-1876) ήταν πολιτικός που χρημάτισε έξι φορές (1865, 1870,1872, 1876, 1877) Πρωθυπουργός της Ελλάδας, ανέλαβε πρώτη φορά την εξουσία σε ηλικία 36 ετών. Πατέρας του, ήταν ο Μήτρος Δεληγεώργης, αγωνιστής στα Μεγάλα Χρόνια του ΄21 και Φρούραρχος του Μεσολογγίου.
2) Διατηρήθηκε η κατά το δυνατόν πιστή αντιγραφή από το πρότυπο.
α) Σφαγή του Δηλεσιού.Οι ληστές οδηγούνται στην Αθήνα για αν δικαστούν. Σχέδιο από την The Illustrated London News (el.wikipedia.org)
β) Λαϊκό σχεδίασμα εποχής. Ο λήσταρχος υπαγορεύει τους όρους του στον έντρομο αιχμάλωτο. (anemourion.blogspot.gr)
γ) Τύπος χωροφύλακα στο 2ο μισό του προηγούμενου αιώνα. Έργο του ζωγράφου Αιμίλιου Προσελεύτη. (anemourion.blogspot.gr)
Πηγές: Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), «Η ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ» Ηλεκτρονική Εφημερίδα Αγρινίου (epoxi.gr) και konstantinosdavanelos.blogspot.gr
