Του Λίνου Υφαντή,

Την Μεγάλη Παρασκευή του 1944 ανάμεσα στους 120 εκτελεσθέντες ήταν και 28 από την Κρυοπηγή Πρεβέζης. Η μεταγωγή τους στις φυλακές τις Αγίας Τριάδας Αγρινίου έγινε μέσω Πρεβέζης και Αμφιλοχίας. Ένας από τους διασωθέντες, ο 15χρονος Θωμάς Ντελής αφηγείται πως τους μετέφεραν στο Αγρίνιο και πως εκτέλεσαν τον πατέρα του. Αναφέρεται μεταξύ άλλων για τον χυλό που έτρωγαν στις φυλακές, για το πως έβαλαν τους μελλοθάνατους να σκάψουν τον λάκο τους έξω από την Αγία Τριάδα καθώς και για την ακριβή τοποθεσία, η οποία δεν είναι ακριβώς εκεί που είναι το μνημείο σήμερα, το οποίο επρόκειτο να ανακαινισθεί και να γραφούν τα ονόματα. Αναφέρει ο Θωμάς Ντελής στο περιοδικό Πρεβεζάνικα Χρονικά:

“Μας έβαλαν στο … σε μια μπενζίνα από ’κει και μας έφεραν στην Αμφιλοχία. Οι άλλοι γύρω-γύρω από την άκρη. Από γύρω. Όταν βγήκαμαν εκεί, βγήκαμαν στον Άγιο Κωνσταντίνο, όξω απ’ το Αγρίνιο, έχει δήμο
δικό του. Και μας έβαλαν σε στρατόπεδο εκεί στον Άγιο Κωνσταντίνο οι Γερμανοί. Και πάμε … και σταματάμε στο Αγρίνιο μέσα εκεί που είναι η Εθνική Τράπεζα. Από πάνω ήταν ένα σχολείο, τώρα γυμνάσιο ήταν, τι ήταν, δεν ξέρω.
Πρώτ’ φορά ήβλεπα εγώ … Ήταν γεμάτο ταγματασφαλίτες, τσολιάδες. – Κουμμούνια, κουμμούνια, είπαν αυτοί. Οι άλλοι ήλεγαν τώρα, γιατί ετούτ’ τους πάνε με δώδεκα αμάξια. Δεν είχαν φτάσ’ οι άλλοι δεκαπέντε. Θα έφταναν τη νύχτα, δεν έφτασαμαν μία φορά, άργησαν αυτοί. Όπως ήμασταν εμείς, γυμνοί
ήταν, Μάρτης ήταν, παλιοχρονιά ήταν, πού να κοιμηθείς; Κανά δυο-τρεις που είχανε τίποτες κάπες, είχαν πάρ’ και κάνα δυό κουβέρτες, τις είχανε δώσει τα παιδιά. Οι άλλοι καθόμασταν κάτω. Εκεί μας φέρναν μαύρη σταφίδα, ακάθαρτη, να τη διαλέξουμε, όλο χώμα ήταν. Και το μεσημέρι είχαμαν ένα γεύμα, μια
φέτα ψωμί, σαράντα δράμια πρέπ’ νά ’ταν, δεν ήταν παραπάνω. Και το βράδ’έβαλαν ένα πλιγούρ’, ένα χυλό έτσ’ κίτρινο, ένα αλμυρό. Εγώ ύστερα από καμπόσες μέρες αρρώστησα, πνευμονία. Και έτρεξε ένας γιατρός Έλληνας που ήταν εκεί. Φώναξαν οι ίδιοι εκεί οι … οι φυλακισμένοι το διευθυντή εκεί που είχαν και του λέν’ – Το παιδί! Ύστερα από λίγο βλέπω να ’ρχονται ένας Ιταλός κι ένας Γερμανός, γιατροί, δεν θυμάμαι τώρα τι βαθμούς είχανε, ξένα ήταν αυτά, ούτε στρατιώτες είχαμαν κάν’ για να δούμε. Αφού με κοίταξαν και οι δυο,
έδωσαν ύστερα εντολή να με πάν’ στο νοσοκομείο. Τώρα εγώ, εκείνες τις μέρες, γιατί είχα πάει αρχές Απρίλ’, 16 ήταν η Λαμπρή; Δεν θυμάμαι, τη ΜεγάληΠαρασκευή έγινε η εκτέλεσ’! Έρχονταν ένας Γερμανός, γιατί έγινε το σαμποτάζ στο Σταμνά, είχαν φέρ’ κι έναν άλλον από κάποιο χωριό, κάποιο νέο όνομα έχει, δεν το θυμιέμαι τώρα και πάν’ σ’ αυτό το χωριό σου λέω. Ήφεραν πεντακόσια άτομα. Μπήκαν μέσα στο χωριό, τό ’κλεισαν, σκότωσαν και κάνα δυό παιδιά, και τ’ς έφεραν όλους εκεί, γιόμωσαν οι φυλακές, οι αποθήκες του Παπαστράτου και κάποιου Παναγόπουλ’ που ήταν εκεί. Εκεί, δεν πήγαν στο χωριό αυτό, στο Σταμνά, γιατί ήξεραν ήτανε βασιλικοί, δεν ήτανε αριστεροί.
Εκείνην εκεί την ημέρα προτού την εκτέλεσ’, εμείς δεν ήξεραμαν τι γινόταν, μετά έμαθαμαν. Είπαν οι Γερμανοί να πάρουν από τα χωριά αυτά να κάνουν συλλήψεις και να μην πειράξουν τους κρατούμενους, αλλά αυτοί ήταν τα τάγματα ασφαλείας, ήθελαν να βάλουν ετούτους. Ετούτοι ήταν κουμμουνιστές.
Έβγαλαν εκείνους που ήταν να γλιτώσουν. Τα τάγματα ασφαλείας, αυτοί που ήταν με τους Γερμανούς, ήταν η πέμπτη φάλαγγα των Γερμανών. Καλά ήταν και κάτ’ ανθρώπ’ μέσα, ήταν από κλεψίματα, αλλά δεν τους πείραξαν αυτούς.»
«Όλους μαζί τους σκότωσαν Μεγάλη Παρασκευή;»
«Την ημέρα εκείνη είχαν έρθ’ οι τσολιάδες. Και οι τσολιάδες μας είπαν:

–Πολλοί πατριώτες σας πάνε σήμερα. Όταν ήρθε την άλλη την ημέρα ο Γιωτόπουλος.

– Γλίτωσε κανένας; του είπε ο Παντελής-Ζήκας και του έκανε έτσι
(έκανε αρνητικό νεύμα).

– Μόνο δύο.

– Είχες κανέναν εκεί; τού ’πε;

– Είχα
αδερφό, γαμπρό είχα, τού ’πε, και … ζει, τού ΄πε, αυτός βουνό ήταν η τύχη του! Αυτός ο Γιωτόπουλος είπε ότι τους εκτέλεσαν πρώτους, φανταστείτε με τι μαύρα γράμματα τους έγραψαν. Είχαν βάλει και είχαν σκάψει, τους έβαλαν στη γραμμή, τους τουφέκαγαν και έπεφταν μέσα. Τα άκουγα απ’ αυτόν τον τσολιά που ήταν εκεί, φαίνεται αυτός ο λόχος ήταν στις εκτελέσεις. Έτσι πήγαν. Ο Φίλιππας μου λέει εμένα ότι ο πατέρας μου … είχαν φτάσει εβδομήντα και ήταν ακόμα μέσα …, αλλά τον είδα τον πατέρα σου … Τότε κρύωσα εγώ. Αυτοί λένε
ότι εκτέλεσαν εκείνη τη μέρα 120 σίγουρα.»
«Αυτούς που σκότωσαν τελικά εκεί τα πτώματα τα μετέφεραν εδώ, ή τα άφησαν εκεί; Κατευθείαν εκεί που έσκαψαν;»
«Και να ήθελαν να τα μεταφέρουν, δεν μπορούσαν, γιατί τους έκαψαν και μετά τους σκέπασαν. Χωράφι ήταν, τώρα είναι πολυκατοικίες εκεί. Παραπάνω λίγο από την εκκλησία, την Αγία Τριάδα. Δεν είναι ακριβώς εκεί που είναι το μνημείο, μου είχαν δείξει κάποτε.»
«Εσείς, κύριε Θωμά, πώς αισθανθήκατε όταν τα μάθατε όλα αυτά;»
«Τι να αισθανθώ, είχα χάσει και τον πατέρα μου. Ύστερα έκατσα εγώ μετά, ένα μήνα έκατσα περίπου μέσα, σύνολο δύο μήνες και κάτι. Όταν ήρθε αυτός ο μέραρχος μας ζήτησαν ταυτότητες. Εγώ δεν είχα ταυτότητα. Μας πήγαν πάλι στη φυλακή και έτυχε να περάσ’ κάποιος μέραρχος που γνώριζε αυτός ο Γιωτόπουλος και τους είπε: – Έτσ’ κ’ έτσ’, φτωχοί ανθρώπ’ είναι. Και έτσ’ μας άφησαν να φύγουμε.”

Με πληροφορίες από:

Μαρίνα Γιώτη, Η εκτέλεση των κατοίκων από την Κρυοπηγή Πρέβεζας στο Αγρίνιο (1944), Πρεβεζάνικα Χρονικά, τεύχος 43-44,  Πρέβεζα doi:10.12681/prch.28850

agrinionews.gr