Το κλειδί για το μέλλον της γεωργίας.

Οι καύσωνες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα του περασμένου καλοκαιριού έθεσαν νέα κλιματικά ρεκόρ στην Ευρώπη, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τη σημασία της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Συναντήσαμε τον Blaz Kurnik, εμπειρογνώμονα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), αρμόδιο για τις επιπτώσεις και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, και συζητήσαμε μαζί του για τη νέα έκθεση του ΕΟΠ, η οποία δημοσιεύτηκε στις αρχές του τρέχοντος μήνα και εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει τη γεωργία στην Ευρώπη.

Η πρόσφατη έκθεση του ΕΟΠ περιγράφει με πολύ ανάγλυφο τρόπο τις επερχόμενες αλλαγές για τους γεωργούς στην Ευρώπη. Μπορείτε να εξηγήσετε περισσότερο;

Η έκθεση με τίτλο Climate change impacts and adaptation in the agricultural sector in Europe (Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και η προσαρμογή του γεωργικού τομέα στην Ευρώπη) εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η κλιματική αλλαγή έχει επηρεάσει τον γεωργικό τομέα και παρουσιάζει τις προοπτικές για τα επόμενα χρόνια. Είναι σαφές ότι η προβλεπόμενη αλλαγή του κλίματος θα επηρεάσει αρνητικά τη γεωργία σε πολλά μέρη της Ευρώπης και ιδίως στον νότο. Η έκθεση εξετάζει μέρος του γεωργικού τομέα, ιδίως την απόδοση των καλλιεργειών, την κτηνοτροφία και τα κτηνοτροφικά προϊόντα, ενώ επικεντρώνεται επίσης και στις ανάγκες της παραγωγής τροφίμων και ζωοτροφών. Παρέχει μια επισκόπηση των πιθανών λύσεων που προσφέρουν οι πολιτικές σε διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, κυρίως μέσω προγραμμάτων, και εξετάζονται διάφορα μέτρα προσαρμογής σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης.

Με ποιον τρόπο θα επηρεάσει η αλλαγή του κλίματος τη γεωργία; Ποια τμήματα της Ευρώπης θα επηρεαστούν περισσότερο;

Η αλλαγή του κλίματος έχει ήδη επηρεάσει αρνητικά τον γεωργικό τομέα στην Ευρώπη και αυτό θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Οι μεταβολές στη θερμοκρασία και τις βροχοπτώσεις, καθώς και τα ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα, επηρεάζουν ήδη την απόδοση των καλλιεργειών και την παραγωγικότητα της κτηνοτροφίας στην Ευρώπη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη γεωργικών εκτάσεων που έχουν πληγεί από την κλιματική αλλαγή σε ορισμένα τμήματα της νότιας Ευρώπης.

Οι καιρικές και οι κλιματικές συνθήκες επηρεάζουν επίσης τη διαθεσιμότητα του νερού που χρειάζεται για την άρδευση, τις πρακτικές ποτίσματος των ζώων, τη μεταποίηση των γεωργικών προϊόντων, καθώς και τις συνθήκες μεταφοράς και αποθήκευσης. Η κλιματική αλλαγή στο μέλλον ενδέχεται να έχει βραχυπρόθεσμα ορισμένες θετικές επιπτώσεις στον τομέα λόγω μεγαλύτερων περιόδων βλάστησης και καταλληλότερων συνθηκών καλλιέργειας σε ορισμένες περιοχές της βόρειας Ευρώπης, ωστόσο, η λειψυδρία, τα κύματα καύσωνα, οι έντονες βροχοπτώσεις που συμβάλλουν στη διάβρωση του εδάφους και τα άλλα ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα αναμένεται να οδηγήσουν σε χαμηλότερες γεωργικές αποδόσεις.

Επιπλέον, οι αλυσιδωτές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εκτός του ευρωπαϊκού χώρου μπορεί να επηρεάσουν την τιμή, την ποσότητα και την ποιότητα των προϊόντων και, κατά συνέπεια, τις εμπορικές ροές, οι οποίες με τη σειρά τους ενδέχεται να επηρεάσουν το γεωργικό εισόδημα στην Ευρώπη.

Ο γεωργικός τομέας είναι πιο ευάλωτος στην κλιματική αλλαγή σε σχέση με άλλους τομείς;

Όλοι οι οικονομικοί τομείς έχουν πληγεί και θα επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή. Η γεωργική παραγωγή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις καιρικές και τις κλιματικές συνθήκες, γεγονός που την καθιστά έναν από τους πιο ευάλωτους τομείς. Οι μεταβολές στη θερμοκρασία και τις βροχοπτώσεις, καθώς και τα ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα, επηρεάζουν τις αποδόσεις των καλλιεργειών και την παραγωγικότητα της κτηνοτροφίας και με τη σειρά τους το γεωργικό εισόδημα, και προκαλούν σημαντικές οικονομικές απώλειες σε πολλές περιφέρειες της Ευρώπης.

Ποιες συστάσεις διατυπώνονται στην έκθεση, ιδίως προς τους γεωργούς που επιθυμούν να διασφαλίσουν τη συνέχεια και τη βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεών τους;

Υπάρχουν ήδη πολλές ευκαιρίες για την εφαρμογή ευρέος φάσματος υφιστάμενων μέτρων σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της διαχείρισης των εδαφών και των υδάτων και μπορούν να αποφέρουν οφέλη για την προσαρμογή, τον μετριασμό των επιπτώσεων, το περιβάλλον και την οικονομία. Ωστόσο, η προσαρμογή σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης, σε πολλές περιπτώσεις, δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί για πολλούς λόγους, όπως είναι η έλλειψη πόρων για επενδύσεις, οι πολιτικές πρωτοβουλίες για την προσαρμογή, η θεσμική ικανότητα και η πρόσβαση σε γνώσεις σχετικά με την προσαρμογή.

Τι έχει κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι σήμερα για να βοηθήσει τον τομέα και τους γεωργούς να προσαρμοστούν;

Ο γεωργικός τομέας της ΕΕ ρυθμίζεται από τις πολιτικές της ΕΕ και ιδίως από την Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ). Η στρατηγική προσαρμογής της ΕΕ, που εγκρίθηκε το 2013 και αξιολογήθηκε το 2018, αποτελεί βασική κινητήρια δύναμη της προσαρμογής σε επίπεδο ΕΕ. Τόσο η στρατηγική όσο και η ΚΓΠ έχουν καταστήσει δυνατές τις δράσεις προσαρμογής στον τομέα της γεωργίας. Η νέα προτεινόμενη κοινή γεωργική πολιτική για την περίοδο 2021-2027 έχει ως σαφή στόχο την προσαρμογή και θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της χρηματοδότησης των μέτρων προσαρμογής για τον τομέα από τα κράτη μέλη της ΕΕ.

Επίσης, τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν ορίσει τον τομέα της γεωργίας ως προτεραιότητα στις εθνικές τους στρατηγικές προσαρμογής ή στα εθνικά σχέδια προσαρμογής. Στα συνήθη μέτρα προσαρμογής σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο περιλαμβάνονται η αύξηση της ενημέρωσης, τα πρακτικά μέτρα για τη μείωση των επιπτώσεων και των κινδύνων από ακραία καιρικά φαινόμενα, καθώς και οι στρατηγικές επιμερισμού του κινδύνου και η ανάπτυξη και υλοποίηση υποδομών για την άρδευση και την αντιπλημμυρική προστασία.

Τι κάνει ο ΕΟΠ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή;

Ο ΕΟΠ στηρίζει την ανάπτυξη και την εφαρμογή δράσεων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη, την αξιολόγηση των πολιτικών της ΕΕ και την ανάπτυξη μακροπρόθεσμων στρατηγικών για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τον περιορισμό του κινδύνου καταστροφών μέσω της παροχής συναφούς ενημέρωσης. Έχουμε δημοσιεύσει διάφορες εκθέσεις για την προσαρμογή και για την εκτίμηση σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τα τρωτά σημεία  στην Ευρώπη, ενώ έχουμε πραγματοποιήσει και εκτιμήσεις για την προσαρμογή σε διάφορους τομείς (ενέργεια, μεταφορές και γεωργία).

Ο Οργανισμός προετοιμάζει επίσης εκτιμήσεις για τις εθνικές, περιφερειακές και αστικές στρατηγικές για την κλιματική αλλαγή, καθώς και σχέδια δράσης. Επιπλέον, ο ΕΟΠ διατηρεί και διαχειρίζεται μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την ευρωπαϊκή πλατφόρμα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (Climate-ADAPT).

Blaz Kurnik

Εμπειρογνώμονας του ΕΟΠ σχετικά με τις επιπτώσεις και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο τεύχος του Σεπτεμβρίου 2019 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ 03/2019