Η Ματαράγκα βρίσκεται στο κέντρο περίπου του τέως δήμου Μακρυνείας. Είναι το μεγαλύτερο σήμερα σε πληθυσμό χωριό της περιοχής.
Καταλαμβάνει έκταση 50 περίπου τ. χλμ. και απλώνεται προς όλα τα σημεία του ορίζοντα. Ανατολικά φτάνει μέχρι το συνοικισμό της Αγίας Μαρίνας (πρώην Χασάναγα), ο οποίος ανήκει διοικητικά σ` αυτή και τη χωρίζει με τη Γραμματικού ο χείμαρρος του Μπογλάστη. Δυτικά συνορεύει με τις Παπαδάτες εκεί που βρίσκεται το κέντρο «Το Σύνορο». Βόρεια κατεβαίνει μέχρι τον κάμπο και σε μικρή απόσταση από την Τριχωνίδα. Νότια σκαρφαλώνει στον Αράκυνθο σχεδόν μέχρι το ξωκλήσι της Παναγίας. Τα περισσότερα σπίτια της – αν αφαιρέσει κανείς όσα βρίσκονται στον κεντρικό δρόμο- είναι κρυμμένα στο πράσινο. Τα πρώτα σπίτια της Ματαράγκας βρίσκονται ψηλότερα το βουνό. Με την κατασκευή του δρόμου στη δεκαετία του 1880 επί Χαριλάου Τρικούπη (εξ ου και η ονομασία του δρόμου) το χωριό απλώθηκε κατά μήκος του δρόμου. Στη Ματαράγκα ανήκουν και οι οικισμοί της Αγίας Μαρίνα και του Παλαιοπλατάνου, ξεχωριστών κοινοτήτων παλιότερα.
Είναι άγνωστο πότε η Ματαράγκα αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα. Η πιο παλιά μαρτυρία για την ύπαρξή της, όπως αναφέρει ο Παν. Λούπας στο βιβλίο του «Λαζάρια Ματαράγκας», είναι αυτή του περιηγητή Διονυσ. Πύρρου, ο οποίος πιθανότατα, κατά τους υπολογισμούς του προαναφερθέντος συγγραφέα, πέρασε από εδώ στις αρχές του περασμένου αιώνα. Πληροφορίες παλιότερες δεν έχουμε αν και υπάρχει στα χέρια μας ο «Κώδικας του Μοναστηριού Καταφυγίου Τριχωνίδας» με καταγραφές για χωριά της περιοχής από το 1757. Σ` αυτό είναι καταγραμμένα ονόματα κατοίκων και χωριών της περιοχής μας, όπως Παπαδάτες, Καψωράχη, Γαβαλού κ.λ.π., αλλά για τη Ματαράγκα τίποτε. Θα πρέπει να πάμε στα χρόνια της Επανάστασης και του Καποδίστρια για να βρούμε σε επίσημα έγγραφα τη Ματαράγκα.
Πότε λοιπόν δημιουργήθηκε η Ματαράγκα;
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι της περιοχής είχαν καταφύγει πάνω στο Ζυγό όπου έχτισαν τα σπίτια τους, φτιάχνοντας συνοικισμούς και χωριά. Αυτό φαίνεται στην περίπτωση των Παπαδαταίων που κατοικούσαν στις Παλαιοπαπαδάτες (Παλιοχώρι), της Γραμματικούς που κατοικούσαν στην Παλαιογραμματικού, οι Γαβαλιώτες στην Παλαιογαβαλού κ.λ.π. Το ίδιο φαίνεται να συνέβαινε και με την περίπτωση της Ματαράγκας. Οι περισσότεροι από τους μετέπειτα κατοίκους της οποίας, πρέπει να ζούσαν και αυτοί πάνω στο Ζυγό, κυρίως στον Παλαιοπλάτανο. Τα Σιβρηκέικα, το Χαμηλό, οι Κερασιές, τα Αλεξανδρέικα, τα Ζερβέικα, τα Τσουφέικα, 100 περίπου σπίτια, αποτελούν τον πυρήνα της περιοχής του Παλαιοπλάτανου σε υψόμετρο 580 μέτρων, 7 χλμ. νότια της σημερινής Ματαράγκας. Οι κάτοικοι ζούσαν καλλιεργώντας τη γύρω από το χωριό περιοχή.
Οι Τραγουλαίοι ήταν οι παλιότεροι κάτοικοι του χωριού. Λέγεται μάλιστα ότι ο Γεώργιος Τραγουλιάς, ο πρώτος που εγκαταστάθηκε εκεί, έμεινε για ένα διάστημα στην κουφάλα ενός μεγάλου πλατάνου (τον βλέπουμε στη φωτογραφία πιο πάνω), αφού τη διαμόρφωσε έτσι ώστε να είναι κατοικήσιμη. Ο πλάτανος υπάρχει μέχρι σήμερα και είναι πράγματι τεράστιος, ενώ η κουφάλα του είναι όσο ένα μικρό δωμάτιο. Πριν την Επανάσταση αλλά και κατά τη διάρκειά της δρα στην περιοχή ο κλέφτης καπετάνιος Γιάννης Τραγουλιάς, γεννημένος στον Παλαιοπλάτανο και κατά μια εκδοχή παλιότερος του Δημήτρη Μακρή. Ο Γιάννης Τραγουλιάς ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες που προσέφερε προάγεται το 1825 στο βαθμό του χιλίαρχου με αίτηση του Ανδρέα Ίσκου και με απόφαση της Προσωρινής Διοίκησης της Ελλάδος.
Όπως αναφέρει η παράδοση, οι καπεταναίοι του Ζυγού σε συμπαράσταση προς τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες συνεννοήθηκαν να πιάσουν τις νότιες πλαγιές του βουνού και για αντιπερισπασμό να χτυπήσουν τους Τουρκοαιγυπτίους από πίσω. Επειδή οι συγκεντρωθέντες ήταν λίγοι, για να δώσουν την εντύπωση περί του αντιθέτου, έβγαλαν τα κύπρια από τα ζώα και άρχισαν να τα χτυπούν την ώρα της εξόδου (για περισσότερα βλέπε παρακάτω στην αντίστοιχη ενότητα).
Μετά την έξοδο του Μεσολογγίου Μεσολογγίτες, Σουλιώτες και άλλοι αγωνιστές που έφυγαν από το Μεσολόγγι άρχισαν να εποικίζουν τις περιοχές αυτές και ιδιαίτερα τον Παλαιοπλάτανο. Αναφέρεται το όνομα του Μεσολογγίτη Αθανασούλα Σαλάππα. Κάποιοι εγκαθίστανται στη Ματαράγκα που ήδη πρέπει να υφίσταται.
Η πρώτη επίσημη αναφορά της Ματαράγκας γίνεται σε κατάσταση λογαριασμών των προσόδων της επαρχίας Ζυγού, η οποία καταρτίστηκε τις 15 Ιουνίου 1829 στο Αγγελόκαστρο και αφορά τη σοδειά της προηγούμενης χρονιάς (1828). Πλην της Ματαράγκας γίνεται ξεχωριστή αναφορά στη Χασάναγα.
Η επόμενη αναφορά γίνεται σε κατάσταση που υπογράφει στις 10 Οκτωβρίου στο Μεσολόγγι ο «κατά την Δυτικήν Ελλάδα Έκτακτος Επίτροπος» Κωνσταντίνος Ράδος. Η Ματαράγκα φέρεται να έχει 75 κατοίκους.
Από όσα παραπάνω έχουμε εκθέσει, αλλά και από όσα η προφορική παράδοση έχει σώσει, φτάνουμε στο συμπέρασμα (ίσως όχι με απόλυτη ασφάλεια) ότι πυρήνα του χωριού της Ματαράγκας αποτέλεσαν Παλαιοπλατανιώτες που για διάφορους λόγους έφτιαξαν το κονάκι τους εδώ, λίγο πριν την Επανάσταση. Βέβαια θα ήρθαν και κάποιοι από τα άλλα χωριά και οικισμούς της ευρύτερης περιοχής, ενώ δεν είναι λίγοι και οι αγωνιστές από το Μεσολόγγι αλλά και μακρύτερες περιοχές που στέριωσαν εδώ. Ένας από τους λόγους που τους οδήγησε σ` αυτό σίγουρα ήταν και οι πολλές πηγές που υπήρχαν.
Στις πηγές αυτές ξεδιψούσαν όσοι από τους κατοίκους του Ζυγού, κυρίως Παλαιοπλατανιώτες κατέβαιναν στον κάμπο είτε για να βοσκήσουν τα ζωντανά τους είτε για να φτάσουν στη λίμνη, οι ψαράδες είτε για άλλους λόγους. Αλλά και οι διαβάτες, αυτοί που προχωρούσαν προς τα άλλα χωριά, ανατολικά έχοντας ξεκινήσει πιθανόν από το Βραχώρι (Αγρίνιο). Οι τελευταίοι, περνώντας από τα γεφύρια του Αλάμπεη ακολουθούσαν το δρόμο -μονοπάτι προφανώς- προς την περιοχή της Ματαράγκας που περνούσε από τις «Βρύσες», ανηφόριζε προς τον Άγιο Κωνσταντίνο και διακλαδιζόταν προς τα υπόλοιπα χωριά. Φτάνοντας λοιπόν στις Βρύσες και τις άλλες πηγές διαβάτες και ντόπιοι ξεδιψούσαν στα γάργαρα νερά τους, ξεκουράζονταν κάτω από τα υδροχαρή δέντρα και πριν ξεκινήσουν για τον προορισμό τους, γέμιζαν τους ματαράδες τους για να `χουν νερό στο δρόμο. Η παράδοση θέλει τους Ματαράδες να έχουν δώσει το όνομά τους στο χωριό (ματαράς: Ματαράγκα).
Ας επανέλθουμε όμως στα της οικίσεως της Ματαράγκας. Είπαμε ότι ο χώρος πρέπει να οικίσθηκε λίγο πριν την Επανάσταση αφού ξέρουμε πως το 1828 υπάρχει, ενώ το 1930 έχει 75 κατοίκους. Την εποχή αυτή ανήκει στην Επαρχία Ζυγού. Υπάρχουν στα Γενικά Αρχεία του Κράτους δύο έγγραφα προς τον Ιωάννη Καποδίστρια, Κυβερνήτη της Ελλάδας, που υπογράφονται από τους δημογέροντες του Ζυγού το 1831. Το ένα υπεγράφη στις 4 Ιουνίου 1831 και το άλλο στις 29 Ιουλίου του ίδιου έτους. Στο δεύτερο, τόπος συγκέντρωσης αναφέρονται οι Παπαδάτες ( το 1830 οι Παπαδάτες είχαν 174 κατοίκους). Σε άλλη επιστολή των δημογερόντων προς το Δημήτριο Μακρή ως τόπος συγκέντρωσης, αναφέρονται πάλι οι Παπαδάτες.
Επιμέλεια βίντεο: Αντρέας Κουτσοθανάσης
Πληροφορίες: gym-matar.ait.sch.gr
