Η νικηφόρα μάχη των ανταρτών με τους Γερμανούς έξω από το Αγρίνιο. Το κρίσιμο γράμμα της ελληνίδας κατασκόπου Δημάδη και η φονική ενέδρα στις στροφές της Μυρτιάς.
7 Ιουλίου 1943. Ο ιερέας Κωνσταντίνος Παπαβαλής έδωσε κρυφά στο Αρχηγείο του ΕΛΑΣ στον Άγιο Βλάση ένα γράμμα από την οργάνωση του ΕΑΜ στο Αγρίνιο. Προειδοποιούσε τους αντάρτες ότι οι Γερμανοί σκόπευαν να εγκατασταθούν Θέρμο (Κεφαλόβρυσο). Το γράμμα ανέφερε: «Πληροφορία εξακριβωμένη: εντός των ημερών τμήμα του κατοχικού στρατού θα μεταβεί στο Θέρμο για εγκατάσταση στρατιωτικής βάσεως. Παρακαλούμε να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για ματαίωσή της».
Την πληροφορία είχε αποσπάσει η ηρωική Μαρία Δημάδη που εργαζόταν ως διερμηνέας στο Γερμανικό Φρουραρχείο της πόλης. Από την θέση αυτή μάθαινε όλες τις κινήσεις των Γερμανών. Ο ιερέας Κωνσταντίνος Παπαβαλής ήταν ο σύνδεσμος της.
«Ένα βράδυ η Μαρία με κάλεσε στο σπίτι της και μου έδωσε ένα ρολό με κάτι χαρτιά-καρμπόν γραφομηχανής. Μέσα αυτού έγραφε όλα τα καθέκαστα για τη μάχη της Γουρίτσας (Μυρτιάς), που έγινε ύστερα από κάνα δυο μέρες. Έτσι δεν έμεινε κανένας Γερμανός. Ο καπετάν Επαμεινώντας τους καθάρισε όλους, μα όλους», είχε διηγηθεί μετά τον πόλεμο ο ιερέας. Η Μαρία Δημάδη ενημέρωσε την αντίσταση πότε οι γερμανοί θα μετακινούνταν, τι δύναμη θα είχαν και τι οπλισμό θα είχαν μαζί τους. «Μας έλεγε τα μυστικά των Γερμανών. Δεν πέρασε άλλη τέτοια αγωνίστρια. Άφοβη και με καρδιά λεονταρίσια», είχε πει για την Δημάδη ο Βασίλης Τσέλιος, ο οποίος πολέμησε στη μάχη της Μυρτιάς.
Μετά την ειδοποίηση οι αντάρτες μπόρεσαν να προετοιμαστούν καταλλήλως για να επιτεθούν. Η παρεμπόδιση της εγκατάστασης των Γερμανών στον Θέρμο έπρεπε να γίνει οπωσδήποτε, διαφορετικά το αρχηγείο του ΕΛΑΣ δεν θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στις βάσεις ανεφοδιασμού που είχε στο Αγρίνιο και τα γύρω χωριά. Η ορεινή Τριχωνίδα θα χωριζόταν στα δυο, ενώ παράλληλα θα αποκόπτονταν από τη Ναυπακτία και τη Μακρυνεία. Η ανταρτοκρατούμενη περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας θα δεχόταν ένα δυνατό πλήγμα. Τα σχέδια των Γερμανών έπρεπε πάση θυσία να ανατραπούν.
Η μάχη της Γουρίτσας στην Μυρτιά
Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ εγκατέλειψαν εσπευσμένα την έδρα τους στον Άγιο Βλάση και μεταφέρθηκαν στο χωριό Μυρτιά. Πρώτα πήγαν στο μοναστήρι του χωριού και στη συνέχεια άρχισε η προετοιμασία. Αποφάσισαν ότι το κατάλληλο σημείο για να στηθεί η ενέδρα ήταν στις στροφές λίγο πριν από το χωριό. Οι 60 άνδρες με αρχηγό τον Βασίλη Σκιαδά που είχε το ψευδώνυμο καπετάν Επαμεινώντας, σημάδεψαν ακριβώς τις θέσεις που θα έπαιρναν. Έφτιαξαν παραπετάσματα από πέτρες και χαρακώματα, τα οποία τα σκέπασαν με κλαριά. Μια μέρα πριν να ξεσπάσει η μάχη, οι αντάρτες έκαναν άσκηση, ώστε να σιγουρετούν ότι ήταν όλα έτοιμα.
Το πρωί της 10ης Ιουλίου σήμανε ο συναγερμός. Τα γερμανικά στρατεύματα άρχισαν να κινούνται προς τη Μυρτιά. Οι αντάρτες πήραν θέση μάχης. Στις 8 το πρωί 15 γερμανικά αυτοκίνητα έφτασαν κοντά στις θέσεις των ανταρτών. Λίγο πριν μπουν στις στροφές που είχε στηθεί η ενέδρα, σταμάτησαν. Προχώρησε μόνο μια μοτοσυκλέτα με έναν Γερμανό ανιχνευτή. Ο Γερμανός στρατιώτης πέρασε δίπλα από τους αντάρτες, που κρύβονταν στα χαρακώματα με το χέρι στην σκανδάλη. Όμως, δεν τους κατάλαβε.
Οι θέσεις τους ήταν πολύ καλά καμουφλαρισμένες με τα κλαδιά. Έτσι, επέστρεψε στο σημείο που είχαν σταθμεύσει τα γερμανικά οχήματα. Ανέφερε ότι δεν είδε τίποτα ύποπτο. Η γερμανική φάλαγγα ξεκίνησε. Μπροστά προχωρούσαν τρεις μοτοσυκλέτες που έδειχναν τον δρόμο. Οι Γερμανοί ανυποψίαστοι μιλούσαν μεταξύ τους και έτρωγαν φρούτα. Οι ετοιμοπόλεμοι αντάρτες περίμεναν την κατάλληλη στιγμή. Είχαν δυο οπλοπολυβόλα, περίπου 20 αυτόματα, αλλά οι περισσότεροι διέθεταν απλά όπλα. Μόλις μπήκε και το τελευταίο γερμανικό αυτοκίνητο στις στροφές τις ενέδρας, δόθηκε από τον καπετάν Επαμεινώντα το σύνθημα της επίθεσης.
Οι αντάρτες άνοιξαν πυρ. Οι Γερμανοί αιφνιδιάστηκαν. Πρώτος έπεσε ο μοτοσικλετιστής που είχε ελέγξει την περιοχή. Στο χέρι του κρατούσε ένα ροδάκινο. Στη συνέχεια άρχισαν να ρίχνουν χειροβομβίδες στα αυτοκίνητα και να πυροβολούν όσους προσπαθούσαν να κατέβουν. Την ώρα της μάχης άνδρες της εφεδρείας τους ενημερώνουν ότι ιταλοί στρατιώτες πλησιάζουν στο χωριό Προστοβά. Οι αντάρτες ανησύχησαν, καθώς σκέφτηκαν πως οι Ιταλοί θα έκλειναν τον μοναδικό δρόμο που είχαν για να υποχωρήσουν και έτσι θα παγιδεύονταν στην ενέδρα που είχαν φτιάξει οι ίδιοι.
Τότε ο καπετάν Επαμεινώντας έδωσε σήμα υποχώρησης. Κάποιοι αντάρτες μεταφέρθηκαν πιο ψηλά για να αντιμετωπίσουν την ιταλική φάλαγγα. Ο Επαμεινώντας μαζί με μερικούς άλλους έμεινε στη θέση του. Αν έφευγαν το σχέδιο τους θα καταστρεφόταν. Λίγο αργότερα είδαν ότι οι Ιταλοί οπισθοχώρησαν. Όσοι αντάρτες είχαν προσωρινά υποχωρήσει, επέστρεψαν πίσω τρέχοντας και με αλαλαγμούς. Σύντομα η μάχη έληξε. Από τους 120 Γερμανούς, οι 117 έπεσαν νεκροί. Οι δυο πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Μόνο ένας κατάφερε να ξεφύγει, ο οποίος έτρεξε στο Αγρίνιο και ειδοποίησε το γερμανικό φρουραρχείο. Οι απώλειες για τους Έλληνες ήταν ελάχιστες. Στο πεδίο της μάχης έπεσαν πέντε αγωνιστές: ο Χαράλαμπος Χαμαμτζής, ο Δημήτριος Υφαντής, ο Σωκράτης Παπουτσής, ο Κώστας Παπαδονάσιος και ο Σπύρος Γαρδέλης.
Ο αντάρτες μάζεψαν τα λάφυρα των Γερμανών, μεταξύ των οποίων ήταν και πολλά φάρμακα. Από τα αυτοκίνητα μπόρεσαν να πάρουν μόνο το ένα, καθώς μόνο ένας αντάρτης, ο Γιώργος Παπατρέχας με το ψευδώνυμο Ερμής, ήξερε να οδηγεί. Στα υπόλοιπα έβαλαν φωτιά. Λίγο αργότερα, άρχισαν να πλησιάζουν και άλλα γερμανικά στρατεύματα που είχαν ειδοποιηθεί από τον μοναδικό στρατιώτη που είχε ξεφύγει.
Οι αντάρτες πρόλαβαν να απομακρυνθούν. Έτσι, οι Γερμανοί μάζεψαν τους νεκρούς τους και γύρισαν στο Αγρίνιο. Την επόμενη ημέρα επέστρεψαν για τα αντίποινα. Γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν τη Μυρτιά. Ωστόσο, δεν σκοτώθηκε κανείς παρά μόνο ένα μουλάρι. «Οι στροφές της Μυρτιάς έγιναν τα Δερβενάκια της Ρούμελης» Η μάχη της Μυρτιάς ήταν η πρώτη σύγκρουση των ανταρτών του ΕΛΑΣ της περιοχής με τους Γερμανούς.
Η νίκη αναπτέρωσε το ηθικό και έδειξε ότι οι Γερμανοί δεν ήταν αήττητοι. Η εγκατάσταση στον Θέρμο δεν αναβλήθηκε απλώς. Ματαιώθηκε οριστικά. Από τότε ήξεραν πως αν έπρεπε να πάνε στα ορεινά, έπρεπε να κινητοποιήσουν ισχυρές δυνάμεις.
O διοικητής των Συμμαχικών Δυνάμεων Μέσης Ανατολής Ουίλσον εξέφρασε στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ την ευαρέσκειά του για την πλήρη επιτυχία της μάχης, η οποία μεταδόθηκε από το ραδιοφωνικό σταθμό Καΐρου στις 20-7-1943 και της Μόσχας.
