ΤΟ ΒΡΑΧΩΡΙ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
Γράφει η Δρ Μαρία Ν. Αγγέλη
Σ’ όλον τον κόσμο ξαστεριά / σ’ όλον τον κόσμο ήλιος
και στο Ζαπαντοβράχωρο / όλο καπνός κι αντάρα.
Καπιταναίοι τόκαψαν / Καπιταναίοι το καίνε
Γιορτάζουμε σήμερα την επέτειο της Επανάστασης του 1821. Επέλεξα να μην αναφερθώ στα πολύ γνωστά γεγονότα της γενικής ιστορίας, αλλά να εστιάσω σε σημαντικά γεγονότα της τοπικής ιστορίας του Βραχωρίου, σημερινού Αγρινίου. Νομίζω ότι η γνώση της τοπικής ιστορίας κάνει περισσότερο κατανοητή τη γενική ιστορία…
Η επίσημη έναρξη της επανάστασης στη Δυτική Στερεά έγινε στις 25 Μαΐου με την φλογερή προκήρυξη του Στρατηγού Γεωργίου Νικολού Βαρνακιώτη στο Ξηρόμερο. Είναι η πρώτη επίσημη προκήρυξη της επανάστασης.
Αμέσως μετά, τις επόμενες ημέρες, αποφασίστηκε η διοργάνωση της πολιορκίας και απελευθέρωσης του Βραχωρίου. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το Βραχώρι για τη Δυτική Στερεά Ελλάδα, ήταν το προπύργιο των τουρκικών δυνάμεων. Κάτι ανάλογο με την Τριπολιτσά στην Πελοπόννησο. Στρατιωτικός διοικητής ήταν ο Τουρκαλβανός Νούρκας Σέρβανης και πολιτικός διοικητής ο Αλάμπεης.
Οι Έλληνες οπλαρχηγοί της περιοχής με τους άνδρες τους παίρνουν θέσεις στην περιοχή του Βραχωρίου. Το Βραχώρι βρίσκεται περικυκλωμένο από τους επαναστάτες. Βλαχόπουλος, Μακρής, Ραζηκότσικας, Σιαδήμας, Γρίβας, Στάικος… αποφασίζουν να επιτεθούν στις 28 Μαΐου, την ημέρα που οι μωαμεθανοί γιόρταζαν το ραμαζάνι. Τα χαράματα, κάποιοι ιστοριογράφοι αναφέρουν στις 4 το πρωί, άρχισε γενική επίθεση απ’ όλες τις πλευρές της πόλης. Μετά την επίθεση πολλοί Έλληνες της πόλης ενώθηκαν με τους Έλληνες πολιορκητές.
Οι Τούρκοι, αν και γιόρταζαν το «ραμαζάνι» εκείνη την ημέρα, ήταν σε επιφυλακή και μόλις άκουσαν τους πυροβολισμούς των Ελλήνων έσπευσαν στα «ενδότερα» της πόλης και οχυρώθηκαν στα κεντρικά σπίτια, απ’ όπου άρχισαν να αμύνονται με γενναιότητα. Αναφέρεται, ότι αυτά τα σπίτια των τούρκων ήταν οχυρωμένα με διπλό και τριπλό τείχισμα… Οι Έλληνες λαφυραγωγούν και καίνε τα άδεια σπίτια των τούρκων.
Οι επιθέσεις των Ελλήνων πολιορκητών επαναλήφθηκαν με μεγαλύτερη ένταση και τις επόμενες μέρες. Στις 30 Μαΐου ήρθαν νέες ενισχύσεις με τον Γιώτη Βαρνακιώτη, αδερφό του Γεωργίου. Στις 3 Ιουνίου κατέφθασε και ο ίδιος ο Γεώργιος Βαρνακιώτης με πολλούς Ξηρομερίτες, που ανέβασαν τον συνολικό αριθμό των Ελλήνων στους 4.000 αγωνιστές.
Οι εχθροί βρίσκονται σε δεινή θέση. Τα τρόφιμα και τα πολεμοφόδιά τους άρχισαν να σπανίζουν. Πολλές αποθήκες τους είχαν περιέλθει στην κατοχή των Ελλήνων. Η δύναμη που είχε στείλει ο Χουρσίτ με τον πασά Ισμαήλ Πλιάσα, δεν κατόρθωσε να περάσει το Μακρυνόρος, γιατί τους έφραξε τον δρόμο ο Ανδρέας ΄Ισκος.
Η δύσκολη κατάσταση στην οποίαν είχαν περιέλθει οι πολιορκούμενοι όξυνε τις αντιθέσεις και τις διχόνοιες μεταξύ Τούρκων και Αλβανών. (Αυτό ευνοούσε τους Έλληνες). Ο Νούρκας Σέρβανης, απελπισμένος πια, αποφάσισε να έρθει σε ξεχωριστή συμφωνία με τους Έλληνες. Συμφωνήθηκε να επιτραπεί στους Αλβανούς να φύγουν, παίρνοντας μαζί τους τα ατομικά τους είδη, και οι Έλληνες τους εγγυόνταν να φθάσουν και να περάσουν το Μακρυνόρος ασφαλείς. Οι Αλβανοί όμως δεν τήρησαν τη συμφωνία. Εξανάγκασαν τους Τούρκους και τους Εβραίους του Βραχωριού να τους δώσουν ό, τι πολύτιμο θησαυρό είχαν, χρήματα και τιμαλφή, και έφυγαν κρυφά τη νύχτα με κατεύθυνση το Καρπενήσι. Η φυγή τους προδόθηκε και οι αδελφοί Γιολδασαίοι τους έστησαν ενέδρα και τους αποδεκάτισαν… Ο ίδιος ο Νούρκας Σέρβανης αιχμαλωτίστηκε…
Οι πολιορκημένοι Τούρκοι, μετά την αποχώρηση του Ν. Σέρβανη, αποδυναμώθηκαν. Επίσης, δεν είχαν καμιά ελπίδα για βοήθεια. Αποφάσισαν λοιπόν να έλθουν σε συμφωνία με τους Έλληνες και να παραδοθούν, υπό τον όρο να γίνει σεβαστή η ζωή και η τιμή τους.
Ο Δερβέν αγάς Ταχήρ Παπούλιας υπέγραψε συμφωνία με τον στρατηγό Γεώργιο Βαρνακιώτη, που υποχρέωνε τους Τούρκους να παραδώσουν τα όπλα και να πάνε όπου θέλουν. Ο ίδιος ο Γ. Βαρνακιώτης μετέφερε με ασφάλεια 300 αιχμαλώτους στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στο Δραγαμέστο, γράφει ο Γερ. Παπατρέχας στην Ιστορία του Αγρινίου.
Στις 10 - 11 Ιουνίου 1821, έγινε η παράδοση της πόλης. Το Βραχώρι (Αγρίνιο), το προπύργιο των Τούρκων στη Δυτική Ελλάδα ήταν Ελεύθερο.
«Και ούτως εκυριεύθη το περίφημο Βραχώρι, η πρωτεύουσα της ηγεμονίας της υπό των Οθωμανών ονομαζομένης Κάρλελη», γράφει ο αγωνιστής Λάμπρος Κουτσονίκας στα Απομνημονεύματά του.
Η άλωση του Βραχωριού είναι το σπουδαιότερο γεγονός κατά το πρώτο έτος του Αγώνα στη Δυτική Στερεά Ελλάδα. Αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων και αναζωογόνησε την ελληνική επανάσταση. Αμέσως μετά, στις 26 Ιουλίου, οι Έλληνες θα καταλάβουν το Ζαπάντι (σημερινή Μεγάλη Χώρα), ύστερα από πολυήμερη πολιορκία…
1822. Η επανάσταση στη Δυτική Στερεά Ελλάδα έμπαινε σε θανάσιμο κίνδυνο!
Οι Βραχωρίτες και στη δύσκολη αυτή φάση του Αγώνα έδειξαν αποφασιστικότητα και ηρωισμό…
Οι Τούρκοι στρατηγοί Ομέρ Βρυώνης και Κιουταχής αποφάσισαν, μετά την τουρκική νίκη στο Πέτα (4-7-1822), να προελάσουν από την Άρτα προς την Νότια Ελλάδα για να καταπνίξουν την Επανάσταση. Θα ακολουθούσαν τη διαδρομή Άρτα, Μακρυνόρος, Βραχώρι, Μεσολόγγι.
Η Γερουσία της Δυτικής Ελλάδας «υποπτευθείσα την εις Βραχώριον εισβολήν των Τούρκων, καλέσασα τους προκριτοτέρους του τόπου συνήλθεν εν κοινώ συμβουλίω και άπαντες οι πρόκριτοι από κοινού έγνωσαν να πυρπολήσωσι την πόλιν», γράφει ο Χαβέλλας.
Μετά την πυρπόληση της πόλης του Βραχωριού, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος γράφει, την 1ηνΟκτωβρίου 1822, προς τον Αντιπρόεδρον του Εκτελεστικού: «Το Βραχώρι εκάη, ομοίως και όλα τα χωρία και μαγαζιά τα ευρισκόμενα εις τον κάμπον κατά παραγγελίαν μου».
Το σχέδιο ήταν του Α. Μαυροκορδάτου, η απόφαση όμως περί πυρπολήσεως του Βραχωριού πάρθηκε συλλογικά από τη Γερουσία και υλοποιήθηκε από τους ίδιους τους Βραχωρίτες, που χωρίς διαμαρτυρία δέχθηκαν την απόφαση να κάψουν τα σπίτια τους και τα έκαψαν μονάχοι τους.
Ο άμαχος πληθυσμός κουβαλώντας μαζί του ό, τι μπορούσε απ’ το νοικοκυριό του, απομακρύνονταν απ’ την πόλη… Η πυρπόληση του Βραχωρίου έγινε για να μην σταθμεύσει ο εχθρός βρίσκοντας καταλύματα και τροφές.
Ο Σπυρίδων Τρικούπης, στην Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως γράφει: «Έκαυσαν και το Βραχώρι την αυγήν της αυτής ημέρας, καθ’ ην εισήλθεν εις αυτό περί το εσπέρας ο Κιουταχής. Έτσι οι Τούρκοι επροχώρουν μεν πάντη ανεπηρέαστοι εντός της Αιτωλίας, αλλ’ ουδαμού απήντων ψυχήν γεννητήν και πέριξ αυτών δεν έβλεπον ει μη καπνούς, φλόγας και παντελή ερημίαν».
Η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου(1822) έληξε άδοξα και οι ηττημένοι Τούρκοι επέστρεψαν στο καμένο Βραχώρι. Η πείνα όμως είναι ένα ακόμη χτύπημα στα τουρκικά στρατεύματα. «Ο καμένος κάμπος του Βραχωριού έγινε και ο τάφος των πολιορκητών του Μεσολογγίου», σημειώνει ο ιστορικός Ι. Νεραντζής. Η έλλειψη εφοδίων εξανάγκασε τους πασάδες να εγκαταλείψουν το Βραχώρι το Γενάρη του 1823. Μια νέα πανωλεθρία τους περίμενε κατά το πέρασμά τους στον κατεβασμένο ποταμό Αχελώο, γράφει ο Γερ. Παπατρέχας.
Το Βραχώρι έσωσε το Μεσολόγγι και γενικότερα την επανάσταση στα 1822.
Θα επιχειρήσω ένα χρονικό άλμα μιας δεκαετίας για να αναφέρω ότι το Βραχώρι προσαρτήθηκε στο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος με τη συνθήκη του Καλεντέρ κιοσκ (Κάλλιτζα), 9 Ιουλίου 1832 για να συνεχίσει την πορεία του στον χρόνο …
EΠΙΛΟΓΟΣ
Κλείνοντας θα αναφέρω τα εξής:
Προς τιμήν των επωνύμων και ανωνύμων που αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του Βραχωρίου στήθηκε μνημείο στην πόλη.
Επίσης, ο Δήμος Αγρινίου έδωσε τα ονόματα των στρατηγών σε οδούς του Αγρινίου.
Πριν τρία χρόνια, με την ευκαιρία της επετείου των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821, η 11η Ιουνίου καθιερώθηκε ως ημέρα τοπικής γιορτής. Τα Ελευθέρια της πόλης γιορτάζονται με μεγαλοπρέπεια.
Η λαϊκή μούσα, συγκινημένη από τα ιστορικά γεγονότα, τραγούδησε την πολιορκία, την πυρπόληση και την απελευθέρωση του Βραχωρίου και τους πρωταγωνιστές των γεγονότων.
Θα κλείσω με ένα δημοτικό τραγούδι:
Tρία πουλάκια κάθονται ψηλά στον Παλιοπύργο
Τόνα τηράει τ’ Απόκουρο και τ’ άλλο τα γεφύρια
Το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει:
«Μας ήρθε άνοιξη πικρή, το ραμαζάνι μαύρο.
Μας εγελάσαν οι Ρωμηοί Χρίστος και Μεγαπάνος
Κι εφέρανε την κλεφτουριά από τα βιλαέτια».
Ο Θοδωράκης φώναξε απ’ τον πλάτανο στη βρύση:
«Βάλτε φωτιά στ’ Αλάμπεη στην έρημή του Κούλια».
Κι Αλάμπεης σαν τ’ άκουσε πολύ του κακοφάνη
Το άτι του εγύρευε στον Νούρκα για να πάη.
«Τι λες Νούρκα να κάνουμε, τι λες Νούρκα να γίνη»;
Αλάμπεης προσκύνησε στον καπετάν Γεωργάκη.
«Έβγα και συ μωρ’ Νούρκα μου, έβγα να προσκυνήσης».
«Δεν είμαι κόρη για να βγω, να βγω να προσκυνήσω
γιουρούσι κάνω για να βγω, πέρα για να περάσω».
ΠΗΓΕΣ
Θ. Α. Χαβέλλας, Ιστορία των Αιτωλών, 1883.
Σπ. Τρικούπης, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1853
Γερ. Ηρ. Παπατρέχας, Ιστορία του Αγρινίου, Έκδοση Δήμου Αγρινίου, 1991.
Ι. Γ. Νεραντζής, «Το Βραχώρι εκάη». Το Βραχώρι στην επανάσταση του 1821. https://aitoloakarnaniabest.gr
Μαρία Ν. Αγγέλη, «Γεώργιος Ν. Βαρνακιώτης: Ελευθερωτής του Αγρινίου. Ένα δημοτικό τραγούδι υμνεί το γεγονός». http://mytikaspress.blogspot.com
Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο αποτελεί ομιλία της Μ. Αγγέλη και εκφωνήθηκε στην επετειακή εκδήλωση για την εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου, που συνδιοργάνωσαν η Ιερά Μητρόπολη Αιτωλοακαρνανίας και το 2ο Γυμνάσιο Αγρινίου «Κοσμάς ο Αιτωλός». Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου, το Σάββατο 23 Μαρτίου και ώρα 11:00. Ο πατέρας Κωνσταντίνος Καντάνης στην ομιλία του αναφέρθηκε στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Ο σεβασμιότατος Μητροπολίτης Αιτωλίας και Ακαρνανίας κ. Δαμασκηνός έκλεισε την εκδήλωση με επαίνους στα παιδιά που συμμετείχαν. Επίσης, αναφέρθηκε στους εκπαιδευτικούς του νομού και έκφρασε τον θαυμασμό του για το ανώτατο επίπεδό τους…
