Της Ενης Κουκουλα*
Ο λόγος που αρχικά επισκέφθηκα το Αγρίνιο γύρω στο 2005 ήταν εντελώς τυχαίος, αλλά γνώρισα καλούς και γενναιόδωρους ανθρώπους. Παλιότερα το προσπερνούσα, καθώς είναι στον βασικό οδικό άξονα Πάτρας-Ιωαννίνων, προς τα Ζαγοροχώρια ή τη Βόνιτσα, γοητευτικούς προορισμούς... Δεν σταματούσα, επειδή τόσο οι περιγραφές άλλων όσο και η ίδια η εικόνα της πόλης από το αυτοκίνητο κάθε άλλο παρά ελκυστική μου φαινόταν, σε αντίθεση με τη γύρω περιοχή η οποία είναι καταπράσινη, ένας πλούσιος βιότοπος - αρμονικό τοπίο, ήπιο κλίμα, εύφορες πεδιάδες, δάση, λιμνοθάλασσες και λίμνες.
Εντούτοις, την πόλη αυτή την επισκέφθηκα, έμεινα κάποιες μέρες και, αργότερα, καθώς με φιλοξενεί τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο, λίγο λίγο την ψάχνω, τη μαθαίνω.
Πράγματι, στην αρχή φαντάζει άχαρη αν κανείς περιοριστεί στις πλατείες, τους δρόμους, το εμπορικό κομμάτι της πόλης - πολύβουη, με τα συνήθη οικιστικά ελαττώματα των σύγχρονων ελληνικών πόλεων, αυτοκίνητα, μηχανάκια, με λίγα λόγια «νεοελληνική». Πληθώρα μπαρ, καφενείων, μαγαζιών κάθε είδους - μια πόλη σφύζουσα, η οποία αρχικά μοιάζει σαν να γεννήθηκε από το πουθενά.
Το παρελθόν
Το Αγρίνιο αναπτύχθηκε με ταχείς ρυθμούς, με παραγωγή τον καπνό κατά κύριο λόγο. Στο τέλος του 19ου - αρχές του 20ού αιώνα, χτίστηκαν εργοστάσια και αποθήκες (οικογένειες Παπαστράτου, Παπαπέτρου, Παναγόπουλου), ακολούθησε μετακίνηση τοπικών πληθυσμών, όπως λ.χ. Ηπειρωτών, Ευρυτάνων, Τριχωνίων κ.ο.κ.
Καθώς λοιπόν μέσα στα χρόνια το επισκεπτόμουν, μου δημιουργήθηκε μια περιέργεια, κάτι σαν επιθυμία μήπως και βρω ένα άλλο Αγρίνιο. Ενα ιστορικό κέντρο, ένα στοιχείο αναφοράς στο παρελθόν. Ετσι, άρχισα να κοιτάζω προσεκτικότερα στο κέντρο της πόλης αλλά και να χώνομαι στα στενά αναζητώντας ψήγματα παλαιότητας κι ομορφιάς.
Αρχικά, εντυπωσιάστηκα από λαμπρά μεγάλα κτίρια, νεοκλασικά ή άλλα, τα οποία φανερώνουν την αλλοτινή οικονομική ευμάρεια και αίγλη.
Το Παπαστράτειο Αρχαιολογικό Μουσείο με πλούσια ευρήματα από όλο τον νομό, το Λαογραφικό Μουσείο, που στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο, η Παπαστράτειος Δημοτική Βιβλιοθήκη και η Γλυπτοθήκη του Χρήστου Καπράλου. Πολλά είναι φανερά δείγματα μιας καθυστερημένης προσπάθειας του δήμου να φέρει μια ισορροπία με το παρελθόν, να «θεραπεύσει» κάπως τις πληγές από τα τραύματα της ταχείας «προόδου» και της μετοίκησης.
Παράδειγμα, το κτίριο της ΔΕΗ στην πλατεία Παναγοπούλου: μάρμαρο, μπλε παραθυρόφυλλα και εξώθυρα, μπορντό αγάλματα, μου φάνταζε ξένο. Το χάζεψα, απέπνεε μια αναμφίβολη μεγαλοπρέπεια και αρχοντιά. Κάθισα σ' ένα διπλανό καφενείο πριν το φωτογραφίσω. Το κοιτούσα κι αυτό έστεκε επιβλητικό - δίπλα του κι άλλο ένα κτίριο (της οικογενείας Παπαστράτου) που σήμερα στεγάζει μια «ελκυστική» σύγχρονη τράπεζα.
Το «κρυμμένο» Αγρίνιο άρχισε να μου αποκαλύπτεται σε παλαιότερα κτίρια, πιο άφτιαχτα, λιγότερο ή και καθόλου συντηρημένα.
Κατηφορίζοντας προς τον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό, με περίμενε ένα υπέροχο, ελάχιστα διατηρημένο, μακρόστενο κτίριο κοκκινοπορτοκαλί, λουσμένο στον μεσημεριανό χειμωνιάτικο ήλιο. Δεν μπορούσα να μπω - η κεντρική πόρτα ήταν κλειστή και ο περίβολος πολύ ψηλός: η παλαιά καπναποθήκη της οικογένειας Παπαπέτρου. Η γοητεία μιας περασμένης ζωής, μιας ολόκληρης δραστηριότητας: φαντάστηκα τους ιδιοκτήτες, τους εργάτες, έναν κόσμο οριστικά χαμένο. Παρατημένο κι εκείνο με κοιτούσε, όπως το κοιτούσα κι εγώ. Μια όμορφη πινακίδα, σαν αυτές που δεν υπάρχουν πια -κι ένα γκράφιτι από πάνω-, πολλά από τα παντζούρια χαλασμένα ή άβαφα. Τράβηξα φωτογραφίες σαν να ήθελα να του πω κάτι τρυφερό.
Τα λιγοστά αρχοντικά
Συνέχισα αρκετές ώρες και την επόμενη μέρα. Το μάτι μου -το κανονικό και το φωτογραφικό- έπαψε να βλέπει το καινούργιο ή το ανακαινισμένο Αγρίνιο. Αρχισε να ψάχνει για ώχρες, σιδεριές, σκαρφαλωμένους κισσούς, κεραμίδια ή τούβλα, για κόκκινα, πορτοκαλί, για μπλε ξεβαμμένα, μικρά περίτεχνα μπαλκονάκια, φοίνικες που πάντα αποκάλυπταν έναν εγκαταλειμμένο κήπο και στη μέση του ένα αρχοντικό. Ηθελα να δω, να νιώσω, να αισθανθώ την παλιά πόλη.
Εδώ δεν βρίσκεις πουθενά συγκεντρωμένο ένα παλιό κομμάτι - άλλωστε τα σπουδαία κτίρια χτίστηκαν τη «χρυσή εποχή του καπνού», τη δεκαετία 1925-1935. Σύμφωνα με έναν οδηγό της περιοχής, τα αρχοντικά σπίτια ήταν λιγοστά και σήμερα σώζονται μερικά από αυτά στις οδούς Παπαστράτου, Μακρή, Χαρ. Τρικούπη, Κύπρου και Στάικου.
Περπάτησα ώς τη στεγασμένη παλαιά Δημοτική Αγορά (1933), που περιμένει να ανακαινιστεί Απέναντι, ακόμη ένα όμορφο σπίτι, με σιδεριές και μπλε γκρι παντζούρια και ασπρόμαυρο δάπεδο. Σιγά σιγά η θλίψη υποχωρούσε. Εβλεπα τα χρώματά τους, κάποια παραθυρόφυλλα, σκιές πάνω στις ώχρες... Η πόλη με τα πολλαπλά πρόσωπα.
Το Αγρίνιο ανήκει στις πόλεις που φθίνουν μέσα στην προηγούμενη ομορφιά τους. Θα αντισταθεί όσο μπορεί, αρκεί να βοηθήσουν άνθρωποι και Αρχές.
* Η κ. Ενη Κούκουλα είναι φωτογράφος.
