Δύο πασίγνωστα φυσικά λιμάνια και διάσπαρτες αρχαίες θέσεις. Δεκάδες χωριά που ανασαίνουν γύρω απ’ τα ακαρνανικά βουνά. Στην είσοδο του Ιονίου, στο πέρασμα του Αχελώου, στην ορεινή ενδοχώρα, στις οχυρές τοποθεσίες που ορίζουν το Ξηρόμερο.

Δεκάδες μικρές παραλίες διανθίζουν την πορεία από Αστακό προς Μύτικα

Το ταξίδι στο νότιο τμήμα της επαρχίας Ξηρομέρου μοιράζεται ανάμεσα στη δυτική ακτή της Ακαρνανίας και στα βάθη των Ακαρνανικών Ορέων. Στα παραθαλάσσια λημέρια του Αστακού και του Μύτικα και στη στράτα του Αχελώου. Eχει για «καρδιά» της το μεγαλύτερο βελανιδόδασος των Βαλκανίων, βρέχεται απ’ το Ιόνιο και βυθίζει τα πόδια της στις λίμνες Οζερό και Αμβρακία.

Το πετρώδες και άγριο παραλιακό μέτωπο υπερασπίζεται επάξια το όνομά τoυ και αγναντεύει τις Εχινάδες Νήσους, τα αναρίθμητα -γνωστά απ’ τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου- μικρονήσια, που έπλασε με τις προσχώσεις του ο γίγαντας Αχελώος. Κοιτά κατάματα τον Καστό και τον Κάλαμο, τα καταπράσινα στολίδια της Λευκάδας, που μοιάζουν τόσο κοντά, σαν να μπορείς να τ’ αγγίξεις.

Κάλαμος (αριστερά), Μεγανήσι, Λευκάδα και Μύτικας

Η ακτογραμμή της ξεκινά στη βιομηχανική περιοχή Πλατυγιαλίου, μα αυτό που πρωτοαντικρίζεις είναι ο Αστακός. Η αμφιθεατρικά παραταγμένη πολιτεία αναπτύσσεται στους πρόποδες του επιβλητικού όρους Βελούτσα, στον μυχό του ομώνυμου κόλπου.

Το καθ’ όλα προφυλαγμένο λιμάνι ανέκαθεν ασχολούνταν με το εμπόριο. Με κύρια εξαγώγιμα προϊόντα την ξυλεία και το βελανίδι είχε αναπτύξει ακλόνητους δεσμούς με την Πάτρα, την Ιταλία, μέχρι την Αγγλία, ενώ σήμερα αποτελεί σύνδεσμο για τα Επτάνησα, την Κεφαλονιά και την Ιθάκη.

Δρόμος στο Ιόνιο: ο Κάλαμος είναι μόλις 1 ν.μ. μακριά

Ο σύγχρονος Αστακός χρονολογείται στις αρχές του 170υ αι. και σύμφωνα με τους μελετητές εποικίστηκε από τους κατοίκους των Ιονίων νήσων, της Ηπείρου και της Ευρυτανίας. Εως τα τέλη του 19ου αι., και λόγω των πλοιοκτητών και των εμπόρων που γεννούσε στους κόλπους του, διανθίστηκε με τα διώροφα ή τριώροφα νεοκλασικά που τον στολίζουν έως τις μέρες μας – τα απομεινάρια της μεγάλης ακμής.

Το λιμάνι του προσφέρεται για φρέσκο ψάρι, ενώ οι διάσημες παραλίες του Αγίου Γεωργίου και του Μαραθιά μαγνητίζουν, κάθε καλοκαίρι, το δικό τους κοινό. Λένε πως αυτή ήταν η χώρα των Κυκλώπων της Οδύσσειας, κι αν ψάχνεις ίχνη της ανατρέχεις στο 100 στρ. ύψωμα (ανάμεσα σε Αστακό και Καραϊσκάκη), στα ερείπια της αρχαίας πόλης και της μεσαιωνικής Δραγαμέστου, μεγαλύτερο αξιοθέατο των οποίων θεωρείται ο ναός του Διός Καραού.

Κι ολοένα ανεβαίνεις. Εχεις το Ιόνιο δίπλα σου, τα δεκάδες αραγμένα τροχόσπιτα να βρίσκουν απάγκιο μακριά απ’ τον πολιτισμό. Τις ακρογιαλιές της Βελάς και της Αγριλιάς να πλέκουν δαντέλες στην όψη του, δύο camping που, αν και μπήκε ο Οκτώβριος, έχουν ακόμα κίνηση. Ωσπου βλέπεις τα σπίτια του Μύτικα να «χαϊδεύουν» τον αιγιαλό, να διαγράφονται -στην κυριολεξία- πάνω στο κύμα.

Η κατάσπαρτη με ελιές πεδιάδα, από τις μεγαλύτερες της Ακαρνανίας, καταλήγει σε δύο κόλπους: στον «όρμο του Βούρκου» και στον όρμο του Μύτικα. Το μόνο που τους χωρίζει είναι μια γωνία, μια «μύτη», που εισχωρεί στα νερά του Ιονίου, πάνω στην οποία έχει χτιστεί ο γραφικός οικισμός.

750 κατοίκους μετράει σήμερα το επίνειο της Κανδήλας. Πάνω απ’ τα κεφάλια τους κρέμεται ο βράχος της Αγίας Ελεούσας – το ομώνυμο σπηλαιοεκκλησάκι είναι προσβάσιμο από απότομο μονοπάτι 30 λεπτών. Παντοτινό λιμάνι. Αυθεντικό και γραφικό. Οπως το «Οινοπωροπωλείον Η Καλή Καρδιά», έτσι φαντάζεσαι και τους κατοίκους του.

Η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής με τις σπάνιες βυζαντινές αγιογραφίες, στο Αρχοντοχώρι

Μέχρι το ’60 η επικοινωνία όλης της περιοχής γινόταν διά θαλάσσης: στην Πάτρα και στον Πειραιά, με «βενζίνες» έως την κοντινή Λευκάδα. Ο Κάλαμος, άλλωστε, είναι μόλις 1ν.μ. Μακριά. Προσβάσιμος, όπως ο Καστός, με καΐκι απ’ το λιμάνι. Με το φέρι φτάνεις στο Μεγανήσι και στην Ιθάκη.

Οδικώς, σε 40΄ βρίσκεσαι στη Λευκάδα. Ή απλώς μένεις εκεί. Κατασκηνώνεις στην 4 χλμ. Μήκους παραλία. Αναζητάς τα περιφραγμένα ερείπια της βασιλικής της Αγίας Σοφίας 2 χλμ. Ανατολικά. Ανεβαίνεις στο κεφαλοχώρι της Κανδήλας.

Ανέκαθεν γραφικό και εμπορικό λιμάνι ο Αστακός

Μπλεγμένα στον οικιστικό της ιστό ξετρυπώνεις τ” αχνάρια της αρχαίας Αλυζίας. Ιδρυτής της σπουδαίας ακαρνανικής πόλης θεωρείται ο Αλυζέας, ο αδελφός της Πηνελόπης, της γυναίκας του Οδυσσέα. Η έκτασή της έφτανε απ’ τη σημερινή Κανδήλα μέχρι τη θάλασσα, κοντά στον Μύτικα, στο ιερό λιμάνι του Ηρακλέους. Και αν και στερείται σηματοδότησης, έχει να επιδείξει πολλά σημαντικά αξιοθέατα.

Στον βυθό ελάχιστα διακρίνονται από το αρχαίο λιμάνι, μα όλοι οι κόποι επιβραβεύονται στο «Ηρώο», το ταφικό μνημείο των ρωμαϊκών χρόνων που φωλιάζει πίσω απ’ την Αγία Τριάδα. Και ακόμα ψηλότερα, στις γειτονιές της Κανδήλας, στον πυρήνα της αρχαίας πόλης με τα πολυγωνικά τείχη να τη διασχίζουν (και πολλές φορές να ενσωματώνονται στα σπίτια της) πριν καταλήξουν στην ακρόπολη, στο εκκλησάκι της Ελεούσας.

Τα εναπομείναντα λιθανάγλυφα στον λόφο Καστρί αγκαλιά με τα σύννεφα

Στον δρόμο για το Αρχοντοχώρι, στο φαράγγι του Βάρνακα (αναφέρεται και με το σλάβικό του όνομα ως «στράτα της Ζάβιτσας»), εποπτεύει τα περάσματα ο άριστα δομημένος Πύργος της Ζάβιτσας.

Λίγο παρακάτω, στη δεξιά πλευρά του στενού φαραγγιού, στη θέση «Γλώσσες», επίσης ευδιάκριτο είναι το αρχαίο φράγμα της Αλυζίας, ένα σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα τεχνικό έργο. Το καλοδιατηρημένο μνημείο έχει μήκος 25 μ. και ύψος 12 μ., χρονολογείται τον 1οπ.Χ. αι., και κατασκευάστηκε για να συγκρατεί (ή να αποταμιεύει) τα νερά του ξεροπόταμου Βαρνακιώτη.

Η ακρόπολη της Παλαιομάνινας εποπτεύει τον Αχελώο

Οπως και να “χει όμως, η εντυπωσιακότερη «ανακάλυψη» είναι το Καστρί, η απόκρημνη οχύρωση που απλώνεται στα 10 στρ. του ομώνυμου λόφου – προσβάσιμη από σηματοδοτημένο χωματόδρομο μετά το πέρας του Αρχοντοχωρίου. Κι είναι ο ορισμός της «θέας»… Από το υψόμετρο των 530 μ. βλέπεις την «καρδιά» που σχηματίζουν ο Κάλαμος, ο Μύτικας και όλη η πεδιάδα…

Την ανάβαση πάντως δεν τη λες εύκολη. Οι πέτρες κοφτερές, το μονοπάτι συγκεχυμένο. Παρ’ όλα αυτά αξίζει την προσπάθεια. Αν όχι πια για την πλίνθινη ανάγλυφη παράσταση του Ηρακλή που υπήρχε στην κεντρική του είσοδο (και εκλάπη το 1985), τότε για τα εναπομείναντα ανάγλυφα σε έτερη πύλη, που απεικονίζουν τα ζεύγη του Ασκληπιού με την Υγεία και του Δία/Αρη με την Αθηνά. Κακά τα ψέματα: και μόνο για τη θέα, το αξίζει!

Στ” αχνάρια του Αχελώου
Βαθιά στα ακαρνανικά βουνά το Αρχοντοχώρι βασιλεύει γύρω από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής με τις σπάνιες βυζαντινές αγιογραφίες και τα «Αρχοντικά» – τον εγκαταλελειμμένο πετρόχτιστο μαχαλά στις παρυφές του οικισμού.

Η βλαχόφωνη Παλαιομάνινα, σε μια από τις πιο σπουδαίες οχυρωμένες θέσεις του (κάποτε) πλωτού ποταμού

Οι Φυτείες με τη σειρά τους, η «καρδιά της Αιτωλοακαρνανίας» με την ομώνυμη αρχαία πόλη (εντοπίζεται στη θέση «Πόρτα»), οδηγούν τα βήματα στη Μονή Παναγίας Λιγοβιτσίου. Θέα έχεις κι από εδώ. Απλετη στη λίμνη Οζερό -στα σλάβικα «οζερός» σημαίνει «λίμνη»-, την υδάτινη κουκκίδα που γεμίζει κάθε στιγμή που υπερχειλίζει ο Αχελώος. Παρεμπιπτόντως, το μοναστήρι του 1737 έχει μέγιστη ιστορική αξία, καθώς κατά την περίοδο της Επανάστασης λειτούργησε ως στρατηγείο των Καραϊσκάκη και Μαυροκορδάτου.
Σιγά σιγά μπαίνεις στη Σκουρτού και αρχίζεις να τις βλέπεις: είναι οι τεράστιες βελανιδιές που με τον όγκο τους ορίζουν το βελανιδοδάσος Ξηρομέρου, τον απέραντο βελανιδώνα έκτασης 130.000 στρ. που έχει τον βασικό του πυρήνα στα νοτιοδυτικά της λίμνης Οζερού. Που έθρεψε κόσμο και ζώα. Που η συλλογή και το εμπόριο του βελανιδιού του στήριξαν οικονομικά ολόκληρη την περιοχή.

Ο Πύργος της Ζάβιτσας, στον δρόμο για το Αρχοντοχώρι

Το δάσος κρύβει μέσα του αρχαία κάστρα και πλήθος βυζαντινών μνημείων. Τον Αγιο Γεώργιο Πόρτας στην Μπαμπίνη (18ος αι.), τα τείχη του Παλαιόκαστρου Λιγοβιτσίου, των Δηριέων Σκουρτού, της Ρίγανης, των αρχαίων Κορόντων Χρυσοβίτσας, της αρχαίας Σαυρίας στην Παλαιομάνινα..
Κάπου εκεί τερματίζεις, στο βλαχόφωνο χωριό, σε μια από τις πιο σπουδαίες οχυρωμένες θέσεις της δυτικής όχθης του Αχελώου. Στην Παλαιομάνινα των νομάδων κτηνοτρόφων με τα πέτρινα σπίτια και τα στενά σοκάκια, με τα κυκλώπεια τείχη, την ακρόπολη και την «Αυλόπορτα», το «επιβλητικότερο μνημείο της αρχαιότητας» κατά τον Βρετανό περιηγητή W. Leake.
Στο φυσικό σύνορο του Αχελώου -του πλουσιότερου σε νερά ποταμού της Ελλάδας- που διασχίζει τρία φράγματα (Κρεμαστών, Καστρακίου και Στράτου) και έχει ακόμα νερό. Κάτι ήξεραν οι αρχαίοι… Καλά τον έλεγαν «θεό».