Κριτική βιβλίου από τον Σταύρο Κοσμά Σταυρίδη – Ποίηση, εκδ. Στεφανίδη, Αθήνα, 2008, σελίδες 62
Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα “Αναγγελία” (Φ. 851 / 29/5/2020)
Η ΚΑΥΣΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΑΛΛΙΩΣ: “Φωτιά/ Φλόγα/ Φλογισμένο/ κούτσουρο/ στα σταχτιασμένα σκεπάσματα/ μπλεγμένο στα χάδια της/ φλόγινα σεντόνια η λάβα της/ ριγεί/ Τα πύρινα ακροδάχτυλά της/ παίζουν πάνω του τη συμφωνία/ της καύσεως,/ φλεγόμενο περιδέραιο γύρω στο λαιμό του/. (σελ.22).
Πρόκειται για μια καλαίσθητη έκδοση με μοντέρνα, λειτουργική εικονογράφηση από την ποιήτρια.
Η ποίηση της Αρχοντούλας Αλεξανδροπούλου είναι προκλητική, με ευφυείς συλλήψεις και βάθος. Όταν την διερευνούμε ανακαλύπτουμε πρωτότυπες εικόνες και ιδέες και είναι διάχυτη μια παράξενη, εκλεπτυσμένη ομορφιά. Τα ποιήματά της στρέφουν την προσοχή μας προς κατευθύνσεις ανεξερεύνητες, απαρατήρητες στην καθημερινότητα μας, για την απόκτηση πρωτόγνωρων νοητικών παραστάσεων και εμπειριών.
Η τεχνική της είναι προσωπική αλλά διακρίνεται για την ωριμότητα και την αρτιότητα της. Ωθεί την φαντασία σε νοητικές περιπέτειες μέσα σε μια λανθάνουσα πλευρά της πραγματικότητας, που με έμπνευση και διαίσθηση ανακαλύπτει.
Στον τίτλο: “ΨΑΧΝΩ ΣΤΙΓΜΕΣ”, κρύβεται η επιθυμία της ποιήτριας να βιώσει καινούργιες εμπειρίες και ταυτόχρονα να γνωρίσει καλύτερα τον κόσμο που μας περιβάλλει. Η λέξη στιγμή, ως ελάχιστη τομή του χρόνου σε ορισμένο χώρο, ορίζει τις διαστάσεις όπου μπορεί μέσω της ποίησης να εξελιχτεί και να περιγραφεί μια περιπέτεια με όχημα την φαντασία και το συναίσθημα. Η φαντασία και το συναίσθημα συναποτελούν τη ΔΙΑΙΣΘΗΣΗ που γίνεται όχημα για τη διείσδυση ακόμη και στην “καρδιά των άψυχων”. Είναι δυνατόν αυτό; Η φιλοσοφία απαντάει ΟΧΙ, (π.χ. στον Heidegger έχουμε το “Being-in-itself” και παρομοίως στον Sartre το “être-en-soi”, των αντικειμένων με τα οποία είναι αδύνατη οποιαδήποτε προσέγγιση υπαρξιακής φύσεως). Όμως τι λέει σχετικά η ποίηση ;
Στο ποίημα ΚΑΤΑΘΕΣΗ, (σελ. 11), η πτώση ενός φύλλου και το στιγμιαίο άγγιγμα του στο έδαφος, μας δίνεται ως ποιητικό γεγονός, με αισθητική αξία και φορέα μηνυμάτων. Ένα φαινόμενο καθημερινό, ίσως τετριμμένο, γίνεται αντιληπτό μέσα από την ποιητική ματιά σαν κάτι εντυπωσιακό, αξιοθέατο, και περίεργο. Αυτό, με τρόπο μαγικό, γίνεται φορέας μηνυμάτων που αφορούν στην καθημερινότητά μας και οδηγεί σε κρίσεις που προτείνουν την αναθεώρηση του τρόπου που βιώνουμε την καθημερινότητα. Ο στίχος “το είδα σας λέω” μας προδιαθέτει για κάτι σπάνιο που θα ακολουθήσει. Επί πλέον δηλώνει αθωότητα, κατά προέκταση παιδική ματιά που βλέπει τον κόσμο ολόφρεσκο σαν για πρώτη φορά. Η προαναγγελία ενός απίστευτου συμβάντος εκκινεί μια ροή συνείδησης με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Στη συνέχεια διατυπώνει μια σειρά από αμφιβολίες, σημάδι ότι θα απέχει από την επιστημονική προσέγγιση του θέματος. Ο στίχος “Δεν το άκουσα, δεν το άκουσα” δηλώνει απολογία. Μήπως το άκουσε και αισθάνεται ένοχη; Αρνείται κατηγορηματικά με διπλή άρνηση ότι το άκουσε, πράγμα αυτονόητο, αφού η πτώση του φύλλου συνήθως δεν παράγει ήχο.
Στη συνέχεια όμως ξεσπάει και μας επιπλήττει, δίκην προφήτη: “…Δεν το άκουσα,/ λαέ των αεροστεγώς κλεισμένων παραθύρων./ Και, ξέρεις, ό,τι δεν ακούς το φαντάζεσαι/ κι εμένα το πέσιμο κρότος μου φάνηκε/ σα να σπάσαν άξαφνα τα παράθυρα / και ξεχύθηκε το Οξυγόνο δύο στο καθιστικό/ και συμπαράσυρε την αποστειρωμένη ευταξία μου.”
Τα “αεροστεγώς” κλεισμένα παράθυρα παραπέμπουν σε φυλακή. Η φυλακή είτε αναφέρεται στις περιορισμένες αισθήσεις και τη μειωμένη αντιληπτική μας ικανότητα ή στην άρνησή μας να δούμε την μαγική φύση του κόσμου. Αντιθέτως, η ποίηση δεν γνωρίζει τέτοιους (αυτο)περιορισμούς. Η αληθινή, η γερή και εμπνευσμένη ποίηση, έρχεται στην ζωή μας για να μας ελευθερώσει, να δούμε συνολικά και μέχρι τα έσχατα όρια την πραγματικότητα. Έτσι φθάνουμε στην ανατροπή: “…και ξεχύθηκε το οξυγόνο δυο στο καθιστικό και συμπαρέσυρε την αποστειρωμένη ευταξία μου.”
Αντί για αποστειρωμένη, διάβαζε ΝΕΚΡΗ. Στο αποστειρωμένο περιβάλλον δεν ζει ούτε ένα μικρόβιο. Το μοριακό οξυγόνο δύο της αναπνοής, που μας δίνει ζωή, εισέρχεται στο δωμάτιο με την έκρηξη της πτώσης του φύλλου προκαλώντας αντίδραση με την αποστειρωμένη, αφύσικη, μηχανική και “άψυχη” καθημερινότητά μας. Ξυπνά και ενισχύει την αυτοσυνειδησία μας, εντείνει την αίσθηση του υπάρχειν, της ζωής.
Όσο για την “ευταξία μου”, η λέξη υποδηλώνει ειρωνεία και αποδοκιμασία του (πολιτισμένου) τρόπου ζωής που έχουμε επιλέξει. Συνεπώς στην τελευταία στροφή συναντάμε τα ανωτέρω νοήματα, σχηματοποιημένα ως εξής: 1. (α1) “Πολιτισμένος” τρόπος ζωής = (α2) ζωή τυποποιημένη και υποτυπώδης. 2. Η προηγούμενη σχέση (α1+α2) VS φυσικής ζωής (συνειδητή συμμετοχή στα φυσικά τεκταινόμενα). 3. Φυσική ζωή (=συμμετοχή στα φυσικά τεκταινόμενα) , (συνεπάγεται) ⇒ διεύρυνση αντίληψης, εγρήγορση-υπαρξιακή ένταση.
Αν ωστόσο δούμε τους στίχους αυτούς από σημειολογική σκοπιά, θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε το ξηρό φύλλο, που πέφτει με πάταγο στο χώμα, ως έναν θάνατο στο πλαίσιο του φυσικού γίγνεσθαι στο οποίο συμμετέχουμε. Μήπως ακόμη και ο εκκωφαντικός ήχος δηλώνει την αναγγελία ενός θανάτου και τον τρόπο που εισπράττουμε την είδηση; Με αυτό το κριτήριο διαπιστώνουμε ότι αμφισημία και πολυσημία συναντάμε σε κάθε ποίημα, πιθανώς σε κάθε στροφή, φαινόμενο δηλωτικό της πυκνότητας και του βάθους των κρυμμένων νοημάτων της ποίησης αυτής.
Το μότο του βιβλίου “του ανέμου/του νερού/της γης /και της φωτιάς”, θυμίζει το ύδωρ του Θαλή, την ροή των πάντων του Ηρακλείτου, τον αέρα του Αναξιμένη, τη φωτιά, επίσης του Ηρακλείτου ή τα τέσσερα στοιχεία της φύσης του Εμπεδοκλή. Και όλα τα ποιήματα ανήκουν σε κάποια από αυτές τις κατηγορίες. Ως προς το νερό, εκτός από σύμβολο του “Γίγνεσθαι” είναι και σύμβολο γονιμότητας, και τα ποιήματα του νερού ενέχουν μια ερωτική διάσταση, υποκρύπτουν ερωτισμό. Στη σελ. 18 διαβάζουμε: “…Λες πως κάνεις μακροβούτι/ Και βυθίζεσαι/ Όλο και πιο κάτω, πιο μέσα/ Οι κινήσεις τους αργές/ Έτσι κινούνται τα πτερύγια, τα λέπια/ Όταν το ψάρι γλιστρά αργά/ στο βυθό του γαλάζιου κορμιού/ Χωρίς φόβο,/ Μόνο με τη γλύκα/ του αλάτινου υγρού./ …”.
Στο ποίημα της φωτιάς, “Η καύση της ύλης αλλιώς”, που προτάξαμε στο κείμενο αυτό, έχουμε μια θεατρική παράσταση, ένα μινιμαλιστικό δράμα, με δυο πρωταγωνιστές, ένα ΘΥΜΑ και έναν ΘΥΤΗ. Το σκηνικό είναι το τζάκι. Η φλόγα, δίκην Σαλώμης, χορεύει σαγηνευτικά, σε μια ερωτική τελετουργία που επιφέρει το θάνατο του θύματος. Μια παράσταση σαδιστικού έρωτα, ηδονής και θανάτου. Αξίζει να το ξαναδιαβάσετε. Η πυκνότητα του ποιήματος είναι εντυπωσιακή, το ίδιο και ο συμβολικός του χαρακτήρας. Έχουμε σε ένα πυρηνικής πυκνότητας δράμα την επιστροφή ενός πρώην φυτού (σύμβολο ζωής) στην ανόργανη ύλη, (στο θάνατο), από ανελέητες φυσικές διεργασίες.
Το επίσης θαυμάσιο ποίημά της ΝΙΦΑΔΑ (σελ.12) μπορούμε να το κατατάξουμε στις κατηγορίες του νερού και του ανέμου. Σ’ αυτό, μια χιονονιφάδα στροβιλίζεται στο δρόμο της προς τη γη. Κατά την κάθοδό της από τον ουρανό, άλλο δεν επιζητεί παρά να ζωντανέψει και να προσθέσει νέες εμπειρίες στο πλούσιο παρελθόν της ως Η2Ο. Καθότι ένα μόριο νερού έχει ήδη θητεύσει στον οργανισμό πλείστων όσων έμβιων όντων, σαν να έχει μνήμη, το στοιχείο αυτό επιθυμεί την εκ νέου συμμετοχή του στη ζωή.
“Άξαφνα δεν έχεις τίποτε δικό σου,/ Ένα ζώο χωρίς τρίχωμα/ γυμνό/ μόνο στο παγερό ξέφωτο/ πάνω στη στροφή του βουνού./ Ο άνεμος…/ Σε παρασέρνει/ ανάμεσα σε μύες και οστά/ όπως οι σκιέρ ανάμεσα στα έλατα./ Πάγος/ Παγετός/ Παγωνιά/ Παγώνεις/ Τρέχεις να βρεις το δέρμα σου,/ εκείνο που απαρνήθηκες κάποτε/ Ξέροντας πως ο άνεμος τελικά/ θα σε σπρώξει πάνω από τις πλαγιές/ να πλανιέσαι σαν φύλλο,/ μια νιφάδα.”
Ιδού η απάντηση στο ερώτημα αν η ποίηση μπορεί να διεισδύσει στο απόρθητο “είναι” των άψυχων. Ωστόσο η τελική διαπίστωση, μελαγχολική, συγκλονιστική, επιβεβαιώνει τον τελικό θρίαμβο της ανόργανης ύλης πάνω στη ατομική ζωή. Για ποιήματα με τόση δύναμη και βάθος δεν αρκούν μια ή δυο αναγνώσεις. Οι έμμετρες αυτές “εξερευνητικές” περιπέτειες μόνον αν γίνουν βίωμα στον αποδέκτη θα πυροδοτήσουν τις ιδέες που περικλείουν και θα προσφέρουν τη συγκίνηση που κρύβουν στο βάθος των ζωντανών, εν κινήσει εικόνων τους.
Συμπερασματικά: Η Α. Αλεξανδροπούλου καταθέτει μια δική της πρόταση για το παρόν και το μέλλον της ποίησης, έτσι ώστε να προκαλέσει και να ικανοποιήσει κάθε μυημένο αναγνώστη. Ο αυριανός αναγνώστης, έχοντας αφομοιώσει ανατρεπτικές γνώσεις για τη σύσταση του κόσμου και τη λειτουργία της ζωής, θα έχει πολλές απαιτήσεις που να αναφέρονται σε όλο ο φάσμα των γνώσεών του και στο βάθος της αισθητικής του καλλιέργειας. Το αίτημά του για τέχνη που να παρουσιάζει καινοτομία με άψογη τεχνική, και συνακόλουθες αισθητικές αξίες, θα οδηγήσει σε ακόμη πιο τολμηρούς πειραματισμούς που άλλοι θα έχουν θετικά αποτελέσματα και άλλοι θα αποτυγχάνουν. Μέσα από αυτήν την καινοτόμο και συνάμα ώριμη ποίηση της Α.Α. μπορούμε να νιώσουμε πρωτόγνωρη χαρά και συγκίνηση και να αποκομίσουμε ιδέες και εμπειρίες που εμπλουτίζουν το πνεύμα και μας ικανοποιούν αισθητικά. Σ.Κ.Σ.
agriniovoice.gr
