(Ένα ιστορικό σχεδίασμα του Σπύρου Α. Θεοδωρόπουλου).

Είναι γνωστό ότι ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος άρχισε ουσιαστικά το 1943, (εν μέσω Κατοχής δηλαδή), και τελείωσε το 1949.

Τον Δεκέμβριο του 1947, η τελευταία φάση τής απαίσιας εκείνης αδερφοσφαγής, («ανθρωποκτόνο παράκρουση» την χαρακτηρίζει ο καθηγητής Χ. Δ. Γούδης), βρισκόταν στο αποκορύφωμά της.

Την παραμονή τών Χριστουγέννων τού έτους εκείνου, ο ραδιοφωνικός σταθμός τού ΚΚΕ «Ελεύθερη Ελλάδα» που εξέπεμπε από τη Γιουγκοσλαβία, ανακοίνωσε ότι την προηγουμένη (23.12.1947) είχε σχηματισθεί «Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση», με πρωθυπουργό και υπουργό στρατιωτικών τον Μάρκο Βαφειάδη…

H ιστορική κυβέρνηση συνεργασίας Θ. Σοφούλη – Κ. Τσαλδάρη,  απάντησε αμέσως στην πρόκληση, με τον δρακόντειο ΑΝ 509/27.12.1947, «Περί μέτρων ασφαλείας τού Κράτους, του πολιτεύματος, του κοινωνικού καθεστώτος…», και με άλλα, πολύ σκληρά μέτρα. Με τον νόμο αυτόν, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, «προπαρασκευάσαντα και ενεργούντα την κατά της ακεραιότητος της Χώρας προδοτικήν ανταρσίαν», διελύοντο και  ετίθεντο εκτός νόμου, ενώ ίσχυε ήδη, από 18.6.1946, το (ακόμα πιο αυστηρό) περιβόητο Γ΄ Ψήφισμα…

Ο κομμουνιστικός «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας», (ΔΣΕ), είχε βάλει από νωρίς ως στόχο του να καταλάβει και να κρατήσει σταθερά μιαν (έστω και μικρή) πόλη, σε πρόσφορο σημείο τής χώρας, προκειμένου η πόλη αυτή να αποτελέσει την έδρα τής κυβέρνησης του ΚΚΕ, και να δρομολογηθούν έτσι οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις για διεθνή αναγνώριση της κυβέρνησης αυτής.

Ως την ώρα εκείνη, μια προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση είχε ως στόχο το Μέτσοβο (18 – 31.10.1947), και μια δεύτερη την ακριτική Κόνιτσα (25.12.1947 – 6.1.1948). Και οι δυο αυτές προσπάθειες είχαν αποτύχει.

Την ίδια περίοδο, εντονότατη ήταν η δράση τού «ανθούντος» ακόμη ΔΣΕ και στη Νότα Ελλάδα.

Στο τέλος τού 1ου 10ημέρου τού Οκτωβρίου 1947, μια φάλαγγα 4.000 περίπου, συνολικά, ενόπλων και (κατά κανόνα βιαίως στρατολογημένων) αόπλων τού ΔΣΕ, με εκατοντάδες μεταγωγικά (αλογομούλαρα), ξεκίνησε από την περιοχή Αγράφων (Ευρυτανία) για την Ήπειρο – Δυτική Μακεδονία (Βοβούσα, Ζούζουλη, Πευκόφυτο…), προκειμένου εκεί να εξοπλισθεί και να εφοδιασθεί για τη συνέχεια «του αγώνα» του. Πραγματοποιώντας μια σχεδόν ‘απονενοημένη’ πορεία περίπου 1.000 χιλιομέτρων συνολικά, υπό δυσμενέστατες συνθήκες και με όχι ασήμαντες απώλειες καθ’ οδόν, η δύναμη αυτή έφθασε τελικά στον μακρινό προορισμό της και επέστρεψε στη βάση της στην Ευρυτανία, (σχετικά καλά εξοπλισμένη και εφοδιασμένη), περί τα μέσα Δεκεμβρίου του 1947. Σ’ αυτήν την παράτολμη και κοπιωδέστατη επιχείρηση, μετείχε (με δύο τάγματα) το Αρχηγείο Δυτικής Στερεάς τού ΔΣΕ, με επικεφαλής τον «Γιώτη» (Χ. Φλωράκη), και το Αρχηγείο Θεσσαλίας με επικεφαλής τον «Κίσσαβο» (Γ. Μπλάνα). Το γενικό πρόσταγμα το είχε ο εκλεκτός τού Αρχηγού τού ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, (και ακριβώς γι’ αυτό παντοδύναμος), «Γούσιας» (Γιώργης Βοντίτσος), επικεφαλής τού Αρχηγείου τής Ρούμελης. Ο αμφιλεγόμενος αυτός ‘στρατηγός’ τού ΔΣΕ, βασισμένος στα όπλα και στα πολεμικά εφόδια που έφερε μαζί της η εν λόγω φάλαγγα, υπολόγιζε και σχεδίαζε να καταλάβει ακόμα και τη Λαμία και το Αγρίνιο…

Μέρες μετά την επιστροφή από τη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο, ο «Γιώτης», που είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του στο Δερμάτι, (χωριό τής Ευρυτανίας στο μέσο περίπου τής απόστασης μεταξύ Προυσού και Μεγάλου Χωριού), πήρε διαταγή από τον «Γούσια» να χτυπήσει το Αγρίνιο, «πλούσια στέρνα σε ανθρώπινο [και όχι μόνο] υλικό»…

Σύμφωνα με την μαρτυρία τού Κώστα Δ. Μπαλτά από την Καστανιά τού Προυσού, «Ο Φλωράκης», [“καπετάν – Γιώτης”], προετοιμάζοντας τη φιλόδοξη εκστρατεία του κατά του Αγρινίου, «τότε στον Προυσό αγγάρεψε κόσμο και έφεραν ψωμί, γέμισαν ένα δωμάτιο. Και μετά μάζεψαν πολλούς που είχαν γαϊδούρια να κουβαλήσουν μαζί τους το ψωμί και τα πολεμοφόδια. Είχαν πάρει και την αδελφή μου τη Χρυσούλα. Πήγε ως την Προστοβά [Καλλιθέα]»… (Δες, το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο τού Καστανιώτη Ζ. Ζηνέλη, «Η Δεκαετία τού Σαράντα στην Καστανιά και τα γύρω χωριά», έκδ. Συλλόγου Απανταχού Καστανιωτών «Ο Άγιος Δημήτριος», Αθήνα 2016, σελ. 476).

Παραμονές Χριστουγέννων του 1947, υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες, (χιόνι και φοβερό κρύο), τρία ‘τάγματα’ του ΔΣΕ, συνολικής δυνάμεως «χιλίων περίπου» οπλοφόρων, (κατ’ άλλους εξακοσίων), τα γνωστά ως τάγματα «Παπούα» (Ν. Διένη), «Περικλή» (Γ. Χουλιάρα), και «Πυθαγόρα» (Γ. Μπελκάκη) αντιστοίχως, με γενικό αρχηγό τον «Γιώτη» (Χ. Φλωράκη) και με Πολιτικό Επίτροπο τον Π. Μπέικο, κατεβαίνουν από την Ευρυτανία (Δερμάτι, Προυσό) και προχωρούν προς Αγρίνιο μέσω τής ορεινής, πολύ δύσκολης τότε, διάβασης Αραποκέφαλα του Παναιτωλικού. Κατά τον τοπικό ιστορικό Κώστα Μαραγιάννη, (δες εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ» Αγρινίου, της 25.6.2001), στόχος τους ήταν να φτάσουν νύχτα και να κρυφτούν στον οικισμό Λυκοχώρι (Αγία Βαρβάρα), έτσι ώστε να μπορούν να επιτεθούν από εκεί εναντίον τού Αγρινίου το επόμενο βράδυ. Τα ίδια περίπου, (πέρασμα, μέσα στη νύχτα, στη δυτική πλευρά τού Παναιτωλικού, και επίθεση από εκεί εναντίον τού Αγρινίου το επόμενο βράδυ), λέει και ο συμμετασχών στη φιλόδοξη εκείνη επιχείρηση του ΔΣΕ Α. Θεοχάρης («Στεριάς»), στο βιβλίο του «Στη Στερεά Ελλάδα με το Δημοκρατικό Στρατό 1945-1949», (εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2006, σελ. 208-211), αλλά και άλλοι αλλού.

Κατά τον τοπικό ιστορικό, δάσκαλο Κ. Δρέλλια, (δες φύλλο 72 [Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου 1999] της εφημερίδας «Θερμιώτικη Ηχώ»), η επιχείρηση εκείνη εναντίον τού Αγρινίου, (που τελικά, όπως θα δούμε, στράφηκε προς Προστοβά [Καλλιθέα], Δρυμώνα, Μεγαδέντρο, Θέρμο), πλαισιωνόταν και από τους πολύ γνωστούς «καπετάνιους» τού ΔΣΕ «Ερμή» (Β. Πριόβολο) και «Ρουμελιώτη» (Μ. Μανιάτη), στους οποίους ο Κ. Μαραγιάννης, (όπου παραπάνω), προσθέτει τους «Καπλάνη» (Σ. Γκούβα), «Βραχωρίτη» (Κ. Ζαχαρίου), «Κίτσο» (Χ. Κορόζη), Κ. Αυδή και άλλους. Αμφιβολίες για το αν όλοι αυτοί που αναφέρει ο Κ. Μαραγιάννης, ήταν πράγματι παρόντες στην επιχείρηση εκείνη, δημιουργεί η πληροφορία, (π.χ. Α. Θεοχάρης [όπου παραπάνω, σελ. 466]), ότι ο εκ των ανωτέρω ‘καπετάνιων’ «Κίτσος» είχε ήδη σκοτωθεί στον Κόζιακα, τον Μάιο του 1947…

Παρότι, (κυρίως στον τομέα τής υπερνίκησης φυσικών εμποδίων και δυσκολιών), ο ΔΣΕ κατάφερε πολλές φορές πράγματα που οι αντίπαλοί του θεωρούσαν ‘ακατόρθωτα’, εκείνη τη φορά δεν τα κατάφερε. Παρά τις σύντονες προσπάθειας που κατεβλήθησαν για το πέρασμα των βαριά χιονισμένων Αραποκέφαλων, εκρίθη τελικά από τον επικεφαλής τής όλης επιχείρησης «καπετάν – Γιώτη» (Χ. Φλωράκη), ότι η συνέχιση της πορείας προς το Αγρίνιο εκείνη τη νύχτα, ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατη, κυρίως διότι τα μεταγωγικά με τον βαρύ οπλισμό (όλμους κ.τ.λ.) δεν μπορούσαν να προχωρήσουν στον εξαφανισμένον από το πολύ χιόνι μονοπατόδρομο… «Το Παναιτωλικό έγινε απόψε ο φύλακας άγγελος του Βραχωριού», γράφει ο επίσης συμμετασχών στην επιχείρηση εκείνη ρομαντικός και ιδεολόγος δάσκαλος Β. Αποστολόπουλος, στο βιβλίο του «Το χρονικό μιας Εποποιίας», (έκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1995, σελ. 73-81), ένα «αριστούργημα» της κλασικής, παθιασμένα (φιλο)κομμουνιστικής ηρωομαρτυρολογικής «μυθολογίας», που, βεβαίως, απέχει πάρα πολύ από την ιστορική αλήθεια και την ιστορική πραγματικότητα… Στις αξεπέραστες δυσκολίες που προκάλεσε, στα Αραποκέφαλα, το πολύ χιόνι, αποδίδει την αλλαγή τού αρχικού σχεδίου τής επιχείρησης και ο εκ των πρωταγωνιστών της «Περικλής» (Γ. Χουλιάρας), στο αξιόλογο βιβλίο του «ο δρόμος είναι άσωτος», (έκδ. Οιωνός, Λαμία 2006, σελ. 585-591). Λίγο αργότερα, βέβαια, ο μέγας «Γούσιας» έριξε το φταίξιμο για την αποτυχία εκείνη στον «Περικλή» και στον «Γιώτη». Δεν (θα) ήταν η πρώτη φορά. Ο ίδιος ο «Γούσιας» δεν έφταιγε ποτέ και για τίποτα… Πάντα έφταιγε (και ‘την πλήρωνε’) κάποιος άλλος… Ωστόσο, ο προαναφερθείς κ. Δρέλλιας, (όπου παραπάνω), χωρίς να το τεκμηριώνει με κάποιον τρόπο, συνδέει την αλλαγή τού σχεδίου τής επιχείρησης εκείνης του ΔΣΕ, και με πληροφορίες που έλαβαν οι αντάρτες, σύμφωνα με τις οποίες στην περιοχή Αγρινίου ο Στρατός είχε ήδη συγκεντρώσει ‘απαγορευτικές’ για τα μέτρα τής επιχείρησης δυνάμεις…

Ήταν η δεύτερη φορά που ο ΔΣΕ απετύγχανε να καταλάβει το Αγρίνιο. Η πρώτη απόπειρα είχε γίνει 6 μήνες νωρίτερα, τον Ιούνιο του 1947, με τους «Γιώτη», «Παπούα», Γ. Κουτρούκη και «Λευτέρη» (Σ. Τσιλιγιάννη). Η κύρια επιθετική δύναμη των ανταρτών είχε φθάσει τότε ως τον οικισμό Περιστέρι, αλλά η επιχείρηση ανεβλήθη τελικά, διότι, σύμφωνα με το μήνυμα, (που ειδοποιούσε για την αναβολή), του Χ. Φλωράκη, «ο στρατός είχε πιάσει τα περάσματα» (Δες Α. Θεοχάρης, όπου παραπάνω, σελ. 177).

Αλλάζοντας πορεία, η σοβαρή αυτή δύναμη του ΔΣΕ, μπαίνει στην Ορεινή Τριχωνίδα, ακολουθώντας τη διαδρομή Αραποκέφαλα – Λαμπίρι – Στριγανιά – Μακριά Λογγά, με σκοπό την έμπρακτη αμφισβήτηση της κυριαρχίας τού αντιπάλου στην περιοχή, την πρόκληση ανησυχίας και αναταραχής, και, βεβαίως, τη στρατολογία και την «επιμελητειακή εκμετάλλευση»…

Ο αθεράπευτα ρομαντικός και ποιητικός Β. Αποστολόπουλος, (όπου παραπάνω, σελ. 77), γράφει για τους κατοίκους τής περιοχής αυτής: «Οι πληβείοι που κατοικούν σ’ αυτό το νησί των κυκλώπων – έτσι παρομοιάζει – είναι ορκισμένοι στο βασιλιά και στο μεγάλο κεφάλαιο [!!]. Κανένας τους να μην ακούσει για πρόοδο και δημοκρατία [!]. Οι άντρες είναι ΜΑΥδες, μαυροσκούφηδες, οπλισμένοι και πεισματάρηδες. Εδώ, δεν έχουμε [κομμουνιστικές, κομματικές] οργανώσεις και φίλους που περιμένουν. Πού και πού κανένας παλιός ΕΛΑΣίτης ξετρυπώνει φοβισμένος. Οι επιχειρήσεις τού Αρχηγείου [Δυτικής Στερεάς] έχουν σαν σκοπό να τρίξουν τα δόντια στους αδιόρθωτους, που αποτελούν τις προφυλακές της αντίδρασης, …» [!] «…οι καινούργιοι φίλοι μας, όταν μας αντικρίζουν, διακρίνεις στα μάτια τους την άρνηση και τη διαφωνία για την παρουσία μας»…

Για το τι ακριβώς έγινε στην Ορεινή Τριχωνίδα, (και δη μέσα στο «τρίγωνο» Καλλιθέα [Προστοβά] – Δρυμώνας [Μπερίκος] – Θέρμο), το 4ήμερο 23-26 Δεκεμβρίου 1947, γνωστές είναι οι σαφώς φιλοκομμουνιστικές αφηγήσεις, (όπου παραπάνω), των προαναφερθέντων Β. Αποστολόπουλου (1995), Α. Θεοχάρη (2006), Γ. Χουλιάρα (2006). Γνωστές επίσης, έστω και ελάχιστα, είναι οι σχετικές (όχι επαρκώς τεκμηριωμένες) αφηγήσεις, (όπου παραπάνω), των τοπικών ιστορικών Κ. Δρέλλια (1999) και Κ. Μαραγιάννη (2001).

Εκείνο που δεν είναι σχεδόν καθόλου γνωστό, ακόμα και μεταξύ εδικών, είναι η από 10.1.1948 Έκθεση Ενόρκου Διοικητικής Εξετάσεως (ΕΔΕ) του υποστρατήγου Βενετσάνου Κετσέα, για τα δραματικά εκείνα πολεμικά γεγονότα. Η μετάβαση στο Θέρμο, (κατόπιν της από 25.12.1947 διαταγής τού Α΄ Σώματος Στρατού), ενός ολόκληρου υποστρατήγου, στις 28.12.1947, δύο μόλις ημέρες μετά την αποχώρηση των ανταρτών από την περιοχή, για διεξαγωγή επί τόπου Ενόρκου Διοικητικής Εξετάσεως, (ΕΔΕ), δείχνει πόσο σοβαρά είχε ανησυχήσει το Γενικό Επιτελείο αλλά και η Κυβέρνηση, από το απροσδόκητο άγριο «στραπάτσο» που είχαν υποστεί οι στρατιωτικές δυνάμεις τής περιοχής από τους αντάρτες τού ΔΣΕ, το τραγικό εκείνο 4ήμερο…

Αδρά και ψυχρά, η Έκθεση αυτή (του υποστρατήγου Β. Κετσέα) ξεκαθαρίζει και βάζει στη θέση τους ένα σωρό πράγματα, (εμπλακείσες δυνάμεις και μονάδες, αξιωματικοί, θέσεις, ημερομηνίες, ακριβείς ώρες, κινήσεις, απώλειες, ευθύνες…), τα οποία στη «μνήμη» τών εντοπίων, (ακόμα και ανθρώπων καλής πίστεως που λίγο ή πολύ «έζησαν» τα γεγονότα εκείνα οι ίδιοι), είναι θολά, μπερδεμένα, παραμορφωμένα…

Αυτό το, προφανώς ηυξημένης εγκυρότητος και αξιοπιστίας, έγγραφο, (το οποίο και παρατίθεται στο τέλος τού παρόντος), είμαι σχεδόν βέβαιος ότι δεν υπάρχει στο διαδίκτυο.

Η δική μας συνοπτική αφήγηση εδώ, γίνεται με άξονα την Έκθεση αυτή, ενώ συνεκτιμώνται και όλες οι άλλες πηγές που έχουμε υπ’ όψιν μας.

Τα χαράματα, λοιπόν, της 23ης Δεκεμβρίου 1947, μέρος τής δυνάμεως αυτής των ανταρτών, (της αποτελούμενης από «χίλιους περίπου» οπλοφόρους σύμφωνα με την Έκθεση του Β. Κετσέα, ή εξακόσιους οπλοφόρους κατά τον Κ. Δρέλλια [όπου παραπάνω]), χτύπησε αιφνιδιαστικά την Άνω Προστοβά (Καλλιθέα), χρησιμοποιώντας, μεταξύ άλλων όπλων, έναν βαρύ όλμο και βαρέα πολυβόλα. (Δες Έκθεση Β. Κετσέα).

Κατά πάσα πιθανότητα, επρόκειτο περί του τάγματος «Παπούα». Τουλάχιστον ο Α. Θεοχάρης, (επιτελής [κατά τον ίδιον τον Α. Θ.] του τάγματος «Παπούα»), και ο Γ. Ελεφάντης, (διοικητής [κατά τον ίδιον τον Γ. Ε.] του 1ου λόχου τού ιδίου τάγματος, ο οποίος λόχος [πάλι κατά τον Γ. Ε.] είχε και την «κύρια αποστολή» τής επίθεσης εναντίον τής Προστοβάς), λένε ξεκάθαρα ότι την επίθεση εκείνη (εναντίον τής Προστοβάς) την έκαμε αποκλειστικά το τάγμα «Παπούα». Πάντα κατά τους Α. Θεοχάρη και Γ. Ελεφάντη, το απόγευμα της ίδιας ημέρας, (23.12.1947), το τάγμα αυτό απεχώρησε προς Μακριά Λογγά – Προυσό, μαζί (κατά πάσα πιθανότητα) με τον ίδιον τον αρχηγό τής όλης αποστολής «Γιώτη». (Δες Α. Θεοχάρης, όπου παραπάνω σελ. 210, και Κ. Δρέλλιας, όπου παραπάνω). Άλλες πηγές αναφέρουν ότι την Προστοβά (Καλλιθέα) την χτύπησε, κατά βάσιν, το τάγμα «Περικλή», και ότι η ίδια δύναμη που χτύπησε την Προστοβά, χτύπησε εν συνεχεία, την επομένη, και τον Δρυμώνα (Μπερίκο) και προχώρησε προς Μεγαδέντρο και Θέρμο…

Καλλιθέα, πανοραμική άποψη- Φωτό Νίκος Κωστακόπουλος

Την Προστοβά (Καλλιθέα) την υπερασπιζόταν ο 2ος λόχος τού 9ου τάγματος Εθνοφρουράς, με διοικητή τον ανθυπολοχαγό [;]  Βασίλειο Κατσικαμπή, μικρή δύναμη του εκεί Σταθμού Χωροφυλακής και ελάχιστοι άνδρες τών ΜΑΥ (Μονάδων Ασφαλείας [Αμύνης] Υπαίθρου), δηλαδή ενόπλων πολιτών. Μία διμοιρία τού λόχου αυτού, υπό τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Κωνσταντίνο Κοντόπουλο, είχε ταχθεί στη θέση (εκκλησάκι) Προφήτης Ηλίας, ελάχιστα βορείως τής Προστοβάς. Στην προαναφερθείσα Έκθεσή του, ο υποστράτηγος Β. Κετσέας καταλογίζει ευθύνη στη διοίκηση της φρουράς τής Προστοβάς, διότι η τελευταία καθυστέρησε αδικαιολόγητα, (επί 2ωρο και πλέον), να αναφέρει στο Αγρίνιο την εναντίον της επίθεση, πράγμα που είχε ως συνέπεια την αντίστοιχη καθυστέρηση στην αποστολή ενισχύσεων, με τα γνωστά, πολύ δυσάρεστα για τη φρουρά εκείνη, αποτελέσματα…

Ύστερα από σχεδόν 4ωρη «πείσμονα αντίσταση», και κινδυνεύοντας να κυκλωθεί, η εμφανώς υστερούσα αριθμητικά, αλλά και από πλευράς οπλισμού, φρουρά τής Προστοβάς (Καλλιθέας) συμπτύχθηκε εν σπουδή προς το Θέρμο, χάνοντας έτσι όλο το εκεί (Προστοβά) αποθηκευμένο πολεμικό και άλλο υλικό της, και, «εκ του εις χείρας τών ανδρών οπλισμού», 13 (ατομικά και άλλα) όπλα…

Σύμφωνα με την Έκθεση (ΕΔΕ) Β. Κετσέα, στη μάχη αυτή σκοτώθηκαν ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Μιχαήλ Πέτρου και 4 στρατιώτες (εθνοφρουροί), ενώ ένας δεκανέας αναφέρεται ως «πιθανώς αυτόμολος». Παρότι στην ως άνω ΕΔΕ γίνεται λόγος περί 4 νεκρών «στρατιωτών», θεωρώ απόλυτα βέβαιο ότι ένας από τους νεκρούς τής μάχης εκείνης ήταν ο Σπύρος Γ. Θεοδωρόπουλος, (πρώτος ξάδερφος του πατέρα μου), που ήταν λοχίας. Ο προαναφερθείς ανθυπολοχαγός Κ. Κοντόπουλος, (διμοιρίτης), πιάστηκε αιχμάλωτος. Μεταξύ τών [5] τραυματιών τής μάχης, ήταν και ο υποδιοικητής τού 9ου τάγματος Εθνοφρουράς ταγματάρχης Ιωάννης Σαγγούνης, που είχε βρεθεί εκεί για επιθεώρηση της φρουράς.

[Η Εθνοφρουρά ήταν, τρόπον τινά, «βοηθητικός» Στρατός, προορισμένος να απαλλάξει τον τακτικό Στρατό από κυρίως αμυντικά και στατικά καθήκοντα, αν και ενίοτε χρησιμοποιήθηκε και σε περιορισμένες επιθετικές αποστολές. Κατά τον Δ. Ζαφειρόπουλο, {«Ο Αντισυμμοριακός Αγών», Αθήνα, 1956, σελ. 104-105}, τα τάγματα Εθνοφρουράς άρχισαν να συγκροτούνται τον Σεπτέμβριο του 1947. Κάθε τέτοιο τάγμα απετελείτο από 500 εφέδρους {παλαιοτέρων κλάσεων}, ήδη εκπαιδευμένους δηλαδή, οι οποίοι κατάγονταν από την περιοχή ευθύνης τού τάγματος, και είχε ως κύρια αποστολή την τήρηση της ασφαλείας και της τάξεως στην περιοχή του, {που δεν άλλαζε}, δεδομένου ότι η κατά τόπους Χωροφυλακή είχε τότε υπαχθεί στα κατά τόπους τάγματα Εθνοφρουράς. Κατά την εκτίμηση της ΔΙΣ, {Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού}, η Εθνοφρουρά γενικώς, «δεν απέδωσε τα αναμενόμενα» και ενίοτε λειτούργησε ακόμα και ως «βάρος» τού τακτικού στρατού…]

Διάφορες πηγές, (Α. Θεοχάρης, Γ. Χουλιάρας, Β. Αποστολόπουλος, Κ. Μαραγιάννης, Κ. Δρέλλιας), αναφέρουν ότι στη μάχη τής Προστοβάς (Καλλιθέας) κατερρίφθη από πυρά τών ανταρτών ένα από τα 2 (4;) πολεμικά αεροπλάνα που είχαν σταλεί για να βοηθήσουν τους εκεί αμυνόμενους, πράγμα που καταπτόησε τους τελευταίους και αναπτέρωσε το ηθικό τών επιτιθεμένων. Ο πιλότος τού «καταρριφθένος», (αν τελικά κατερρίφθη από τα πυρά τών ανταρτών, και δεν κατέπεσε από κάποια άλλη αιτία), αεροπλάνου, αναφέρεται ότι σκοτώθηκε… Όλως περιέργως, ωστόσο, στην ΕΔΕ τού Β. Κετσέα δεν αναφέρεται τίποτα απολύτως περί αυτού.

Από την πλευρά τού ΔΣΕ, στη μάχη αυτή είναι βέβαιο ότι σκοτώθηκε ο διακεκριμένος λοχαγός Βαγγέλης Φραγκοσυκιάς ενώ αναφέρονται δύο (;) ακόμα νεκροί αντάρτες.

Κάποιες από τις παρατιθέμενες εδώ πληροφορίες για τη μάχη τής Προστοβάς (Καλλιθέας), προέρχονται από μαγνητοφωνημένη αφήγηση (1988) στον γράφοντα, του συμμετασχόντος στη μάχη εκείνη, ως λοχία τής Εθνοφρουράς, ομοχωρίου Σταύρου Κ. Βαζούρα.

Σημειωτέον ότι δύο μέρες αργότερα, (25.12.1947), η Προστοβά,  (όπως και το ύψωμα Ξεροβούνι που βρίσκεται στα ανατολικά τού οικισμού αυτού), ανακατελήφθησαν από τη διλοχία τού λοχαγού Μπραΐμη, (του Κέντρου Βασικής Εκπαίδευσης [ΚΒΕ] Μεσολογγίου).

Ο προαναφερθείς τοπικός ιστορικός Κ. Δρέλλιας, (όπου παραπάνω), γράφει  ότι το καλοκαίρι τού 1999, ο Χ. Φλωράκης, («Γιώτης»), βρέθηκε στο Θέρμο. Σε σχετική ερώτηση του ιδίου, (του Κ. Δρέλλια), ο Χ. Φλωράκης απάντησε ότι στην επιχείρηση εκείνη εναντίον τής Προστοβάς, ο ίδιος (ο Χ.Φ.) είχε φθάσει ως τη θέση Καμαρούλα τής Άνω Προστοβάς (Καλλιθέας). [Τα χαράματα της 23.12.1947{;}]  Είχε δώσει, λέει, εντολή (ο Χ.Φ.) στον «Περικλή», στον «Πυθαγόρα» και στον «Ρουμελιώτη», να μην προχωρήσουν προς Παραβόλα, αλλά να διανυκτερεύσουν στη Στριγανιά – Λαμπίρι, και την άλλη μέρα [24.12.1947{;}] να επιτεθούν προς Δρυμώνα μέσω Κλοποτάς – Χαλικίου [;]. Σύμφωνα με την κατά τα ανωτέρω αφήγησή του στον Κ. Δρέλλια, ο Χ. Φλωράκης διανυκτέρευσε, [τη νύχτα τής 23ης προς 24η Δεκεμβρίου 1947{;}], στο Λαμπίρι λόγω «κρυολογήματος», και έφθασε το βράδυ τής επομένης [24.12.1947{;}] στον Προυσό, απ’ όπου έδωσε με τον ασύρματο εντολές για τη συνέχεια της επιχείρησης (εναντίον τού Δρυμώνα και του Θέρμου)…

Το πρωί (08.00) της παραμονής τών Χριστουγέννων τού 1947, δύναμη (τάγμα{;}) τού ΔΣΕ προσέβαλε τον Δρυμώνα (πρώην Μπερίκο), χρησιμοποιώντας, μεταξύ άλλων όπλων, έναν βαρύ όλμο και βαρέα πολυβόλα. (Δες Έκθεση Β. Κετσέα). Αν δεχθούμε τα παραπάνω γραφόμενα των Α. Θεοχάρη και Γ. Ελεφάντη, (σύμφωνα με τα οποία το τάγμα «Παπούα», μετά τη διάλυση της φρουράς τής Προστοβάς [Καλλιθέας] απεχώρησε, [αργά το απόγευμα της ίδιας ημέρας], προς Λαμπίρι και Προυσό), την επίθεση στον Δρυμώνα πρέπει να την έκαμε δύναμη (τάγμα{;}) του «Περικλή» ή του «Πυθαγόρα», ή και των δύο. Σύμφωνα με την Έκθεση (ΕΔΕ) του Β. Κετσέα, τον Δρυμώνα τον υπερασπίζονταν μία διμοιρία τού 1ου λόχου τού 9ου τάγματος Εθνοφρουράς, υπό τον ικανότατο έφεδρο ανθυπολοχαγό Θεόδωρο Οικονομίδη, 18 άνδρες τής Χωροφυλακής [υπό τον Σταθμάρχη {;} Ενωμοτάρχη Βασίλειο Καλλιακμάνη], και 5 άνδρες τών ΜΑΥ.

Κατά τον Κ. Μαραγιάννη, (όπου παραπάνω), επικεφαλής τών «ΜΑΥδων» αυτών ήταν ο ανθυπασπιστής τής Υποδιοικήσεως Χωροφυλακής Θέρμου Χ. Γακιόπουλος. Αυτό το τελευταίο δεν φαίνεται να ευσταθεί, διότι δεν είναι λογικό, εν ώρα μάχης, ανθυπασπιστής Χωροφυλακής να προΐσταται 5 (κατά τον Β. Κετσέα) ΜΑΥδων στον Δρυμώνα, τη στιγμή που, (κατά τους Κ. Μαραγιάννη και Κ. Δρέλλια), διοικητής τών 18 (κατά τον Β. Κετσέα) ανδρών τού εκεί Σταθμού Χωροφυλακής, είναι υπαξιωματικός, (ο ενωμοτάρχης Β. Καλλιακμάνης)… Εξ άλλου, ο  Κ. Δρέλλιας, (όπου παραπάνω), αναφέρει ότι ο Χ. Γακιόπουλος ήταν τότε «αστυνόμος» τού Θέρμου…

Πέραν αυτών, ο Κ. Μαραγιάννης, (όπου παραπάνω), μνημονεύει ως έναν εκ των επικεφαλής τών εις Δρυμώνα ανδρών τής Χωροφυλακής, τον Ενωμοτάρχη [;] Μαραμένο. Σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει ο τοπικός ιστορικός τής Καστανιάς Προυσού Ζ. Ζηνέλης, (όπου παραπάνω σελ. 471 και 480), ο Μαραμένος αυτός φαίνεται να ήταν, (τον προηγούμενο μήνα), ενταγμένος στους εξαιρετικά δυσώνυμους στην τοπική ιστορική μνήμη «Γανωμεναίους», ακραία και άγρια αντικομμουνιστική, τοπική (παρα)στρατιωτική ομάδα, (γνωστή και ως «Εθνικόν Σώμα Αιτωλοακαρνάνων», και «Μονάδα Ασφαλείας και Διώξεως Παναιτωλικού Αιτωλοακαρνανίας»), της οποίας ηγείτο ο καταγόμενος από την Άνω Χρυσοβίτσα Θέρμου ταγματάρχης Ιωάννης Παπαγεωργίου, περισσότερο γνωστός με το παρωνύμιο «Γανωμένος», (εξ ου και «Γανωμεναίοι»).

Δρυμώνας, πανοραμική άποψη

Κύρια βάση τής αμύνης στον Δρυμώνα, ήταν το ύψωμα Προφήτης Ηλίας, στα ΝΑ τού οικισμού. Κατά τον Β. Κετσέα, (όπου παραπάνω), η φρουρά αντέστη «θαρραλέως και πεισμόνως». Αντιθέτως, ο τότε αντάρτης Β. Αποστολόπουλος, (όπου παραπάνω, σελ. 78), γράφει ότι «οι δυστυχισμένοι εθνοφύλακες [εθνοφρουροί] στο Δρυμώνα [που κατά τον Β. Α. ‘δεν ήξεραν από πόλεμο’] έσκυβαν το κεφάλι και τουφεκούσαν με ατελείωτες ριπές, ώσπου οι ταινίες άδειαζαν»…

Ένας λόχος Στρατού, (ο 7ος λόχος τού Κέντρου Βασικής Εκπαιδεύσεως [ΚΒΕ] Μεσολογγίου, αποτελούμενος από σχεδόν ανεκπαίδευτους ακόμα άνδρες), ο οποίος εστάλη από το Θέρμο το πρωί τής 24.12.1947, [μέσω Μεγαδέντρου και Βασιλικού Περάματος] για να βοηθήσει την εν κινδύνω φρουρά τού Δρυμώνα, καθηλώθηκε από το μεσημέρι τής ημέρας εκείνης ΝΔ της Αετόπετρας [Αϊ – Γιάννης{;}], βαλλόμενος βαρέως από το υπερκείμενο ύψωμα Ξυλοκούνια.

Γύρω στις 5 το απόγευμα της ίδιας μέρας, (24.12.1947), διαρκούσης τής (πεισματώδους εκατέρωθεν) μάχης, κατέφθασε προς βοήθεια των υπερασπιστών τού Δρυμώνα ο 8ος λόχος τού Κέντρου Βασικής Εκπαιδεύσεως [ΚΒΕ] Μεσολογγίου, υπό τον ταγματάρχη Δημήτριο Βλαντούση, αποτελούμενος, (όπως και ο προηγούμενος), από σχεδόν ανεκπαίδευτους ακόμα άνδρες…

Δύο διμοιρίες τού λόχου αυτού τάχθηκαν από τον Δ. Βλαντούση στο ύψωμα Ψηλή Ράχη, (ΝΑ του Προφήτη Ηλία Δρυμώνα), και μία διμοιρία, με επικεφαλής τον ίδιο τον Δ. Βλαντούση, ενώθηκε με τους αμυνόμενους στον Προφήτη Ηλία, όπου ο αξιωματικός αυτός ανέλαβε και τη διοίκηση της «γραμμής μάχης». Ο ταγματάρχης Δ. Βλαντούσης, ως επικεφαλής τού ως άνω (8ου) λόχου τού ΚΒΕ Μεσολογγίου, είχε σταλεί από το Αγρίνιο, το πρωί τής 24.12.1947, με την εντολή να καταλάβει τα, (μεγάλης σημασίας για την ασφάλεια του Θέρμου), υψώματα περί το Μεγαδέντρο. Αυτός, όμως, ακούγοντας τη μάχη που γινόταν στον Δρυμώνα, προχώρησε αυτοβούλως προς Δρυμώνα, κίνηση την οποία ο Β. Κετσέας (στην Έκθεσή του) καταδικάζει, ως μείζονα αιτία τής περί το Θέρμο αταξίας και των εντεύθεν «οπωσούν  σημαντικών» απωλειών…

Γύρω στις τρεις η ώρα τη νύχτα τής 24 προς 25.12.1947, ύστερα από θυελλώδη επίθεση των ανταρτών, (οι οποίοι, σημειωτέον, υπερτερούσαν τοπικά, [όπως και την προηγουμένη στην Καλλιθέα], και σε αριθμό οπλοφόρων αλλά και σε δύναμη πυρός), η αντίσταση της φρουράς τού Δρυμώνα κάμφθηκε. Ένα τμήμα της που υπεχώρησε προς Θέρμο μέσω Μεγαδέντρου, βρήκε το χωριό αυτό και τα γύρω υψώματα ήδη κατειλημμένα από τους αντάρτες, (που ετοιμάζονταν να προσβάλουν από εκεί το Θέρμο). Δεκαοκτώ (18) από τους υποχωρούντες άνδρες τής φρουράς τού Δρυμώνα, (μεταξύ των οποίων και ο ταγματάρχης Δημήτριος Βλαντούσης και ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Κίτσος), πιάστηκαν εκεί αιχμάλωτοι, ενώ ένας από αυτούς (στρατιώτης) σκοτώθηκε. Την ίδια τύχη (νεκρός) είχε και ο ανθυπολοχαγός Νικόλαος Τσιρίνης (Τζιρίνης{;}), που προσπάθησε να διαφύγει την αιχμαλωσία. Είναι προφανές ότι ο τραγικός Δ. Βλαντούσης δεν είχε φαντασθεί ότι οι αντάρτες είχαν καταλάβει την περιοχή Μεγαδέντρου, και πίστευε ακράδαντα πως ο ίδιος και οι άντρες του βρίσκονταν εκεί (στην περιοχή Μεγαδέντρου) μεταξύ φιλίων τμημάτων… Κατά τον προαναφερθέντα τοπικό ιστορικό Κώστα Μαραγιάννη, (όπου παραπάνω), ο (κατ’ αυτόν ‘Συνταγματάρχης’) Δ. Βλαντούσης, εκτελέστηκε (δεν αναφέρεται πότε) από τους αντάρτες στον Τόρνο Ευρυτανίας, χωριό μεταξύ Προυσού και Καστανιάς…

Ένα άλλο τμήμα τής φρουράς τού Δρυμώνα, (με τον ανθυπολοχαγό Θ. Οικονομίδη και τον Ενωμοτάρχη [της Χωροφυλακής] Β. Καλλιακμάνη), που υπεχώρησε προς Θέρμο μέσω ανατολικότερης διαδρομής, (Δεντριάς Αετόπετρας – γέφυρα Φιδακίων [παραποτάμου τού Ευήνου] ΒΑ της Μάνδρας – Μάνδρα), έφτασε στο Θέρμο αβλαβές.

Από πλευράς ΔΣΕ, αναφέρονται τρεις νεκροί αντάρτες στον Δρυμώνα και ένας στο Μεγαδέντρο.

Σύμφωνα με την ζώσα  τοπική προφορική μνήμη, την ημέρα των Χριστουγέννων του 1947, οι αντάρτες παρέμειναν στον Δρυμώνα «λαφυραγωγούντες» και «βιαιοπραγούντες» αγρίως. Ο βιωματικός «ιστορικός» Β. Αποστολόπουλος, βέβαια, (όπου παραπάνω, σελ. 78), δεν μας λέει απολύτως τίποτα γι’ αυτά. Το μόνο για το οποίο μας ‘πληροφορεί’, είναι ότι η ‘φοβισμένη’ και ‘διστακτική’ φτωχολογιά τού Δρυμώνα, τους δέχθηκε στα σπίτια με «συγκρατημένη ευγένεια», και τους ‘περιποιήθηκε’ με «την κούπα τού γλυκού με τον μπελτέ»…

Ο προαναφερόμενος τοπικός ιστορικός, (από τον Δρυμώνα), Κ. Μαραγιάννης, (όπου παραπάνω), αναφέρει ότι:

α) Στον Δρυμώνα έπεσαν μαχόμενοι δύο χωροφύλακες και ένας υπαξιωματικός τού στρατού. β) Στην περιοχή Δρυμώνα, οι αντάρτες, αποχωρώντας, εκτέλεσαν «δεκατρείς αιχμάλωτους στρατιώτες», που βρέθηκαν θαμμένοι σε ομαδικό τάφο. (Δες περί αυτού και παρακάτω). γ) Πέραν της παραπάνω ομαδικής εκτέλεσης, στην ευρύτερη περιοχή τού Δρυμώνα, οι αντάρτες εκτέλεσαν δύο «χωροφύλακες», (τον Ν. Σαγιά και τον Η. Ραφτογιάννη), καθώς και τον ονομαστό πρακτικό γιατρό Κώστα Αντωνόπουλο («Αντωνοκώτσο» [«Τασοκώτσο»{;}]), από το Νεροχώρι (Τσεβελιάσα). δ) Στην περιοχή Μεγαδέντρου, οι αντάρτες εκτέλεσαν τον πολίτη Γιάννη Σπυρόπουλο. (Την εκτέλεση των ως άνω δύο πολιτών (του Κ. Αντωνόπουλου και του Γ. Σπυρόπουλου), την αναφέρει, [όπου παραπάνω] και ο Κ. Δρέλλιας). Τέλος, ο Κ. Μαραγιάννης αναφέρει ότι έναν στρατιώτη (εθνοφρουρό) τον γλύτωσε με κίνδυνο της ζωής της η, καταγόμενη από το χωριό μου, (τον Άγιο Θεόδωρο [πρώην Μαχαλά] Θέρμου), Ελένη (Λεβέντη), σύζυγος του Δρυμωνιώτη Ιωάννη Ρεντζή, κρύβοντάς τον μέσα στο ίδιο της το σπίτι στον Δρυμώνα…

«Το εσπέρας» τής 24.12.1947, ο 7ος λόχος τού ΚΒΕ Μεσολογγίου, (τον οποίον ‘αφήσαμε’ «καθηλωμένον» ΝΔ της Αετόπετρας και βαλλόμενον βαρέως από το υπερκείμενο ύψωμα Ξυλοκούνια), κινδυνεύοντας να κυκλωθεί από τους αντάρτες, συμπτύχθηκε χωρίς διαταγή προς την κατεύθυνση Μεγαδέντρου, εγκατασταθείς τελικώς στο Ασπρόχορτο, (ύψωμα βορείως τού Μεγαδέντρου). Το επόμενο πρωί, (25.12.1947), ο λόχος αυτός, πιεζόμενος από τους αντάρτες από νότου (Μεγαδέντρου), αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το Ασπρόχορτο και να ενωθεί με τον 3ο λόχο τού ΚΒΕ Μεσολογγίου, που βρισκόταν επί του υψώματος Κατσαντώνης, (μεταξύ Αγίας Σοφίας και Ταξιάρχη).

Γύρω στις 10.00 της ίδιας ημέρας, κινδυνεύοντας, (ή απλώς θεωρώντας ότι κινδύνευαν {;}), άμεσα να κυκλωθούν από τους αντάρτες, και οι δύο αυτοί, προφανώς μη ετοιμοπόλεμοι (αλλά και, επί πλέον, πιθανότατα μη καλώς διοικούμενοι), λόχοι, υπεχώρησαν ατάκτως προς νότον, φθάνοντας τελικά στο Πετροχώρι και ακόμα νοτιότερα, «εν διαλύσει», το απόγευμα της 25.12.1947… Εκεί παρέμειναν μέχρι της 28.12.1947, οπότε, (μαζί με τον 8ο λόχο τού ΚΒΕ Μεσολογγίου, που βρισκόταν, [στην όποια κατάσταση βρισκόταν], στο Θέρμο), στάλθηκαν στο Μεσολόγγι, αντικατασταθέντες. (Δες Έκθεση Β. Κετσέα).

Πάντα σύμφωνα με την Έκθεση του υποστρατήγου Β. Κετσέα, οι απώλειες του ως άνω 7ου λόχου τού ΚΒΕ Μεσολογγίου, ήταν ένας νεκρός, επτά αγνοούμενοι και δέκα τραυματίες, ενώ «εκ του εις χείρας τών ανδρών οπλισμού», χάθηκαν 6 οπλοπολυβόλα και 16 ατομικά τυφέκια…

Ο 8ος λόχος τού ΚΒΕ Μεσολογγίου, (του οποίου, όπως είπαμε, δύο διμοιρίες είχαν ταχθεί στο ύψωμα Ψηλή Ράχη [ΝΑ του Δρυμώνα], και μία διμοιρία υπό τον ταγματάρχη Δημήτριο Βλαντούση είχε ενωθεί, από το απόγευμα [17.00] της 24.12.1947, με τη φρουρά τού Δρυμώνα [Προφ. Ηλίας]), είχε έναν αξιωματικό, (τον ανθυπολοχαγό Νικόλαο Τζιρίνη [Τσιρίνη{;}]) και έναν οπλίτη νεκρούς, τρεις τραυματίες, και δεκαοκτώ (18) αγνοούμενους, (μεταξύ τών οποίων ο ταγματάρχης Δημήτριος Βλαντούσης και ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Κίτσος), ενώ «εκ του εις χείρας τών ανδρών οπλισμού», χάθηκαν 4 οπλοπολυβόλα, 5 τόμιγκαν και 32 (!) ατομικά τυφέκια… Τέλος, ο 3ος λόχος τού ΚΒΕ Μεσολογγίου είχε 5 αγνοούμενους, ενώ «εκ του εις χείρας τών ανδρών οπλισμού», χάθηκαν 2 μπρεν, 1 τόμσον και 13 τυφέκια…

Την ίδια ημέρα, (25.12.1947), στάλθηκε εσπευσμένα στο Θέρμο (από το Αγρίνιο) ο ταγματάρχης τής Χωροφυλακής Ευάγγελος Χατζής για να αναλάβει την ανασυγκρότηση και τη διοίκηση των εκεί (ύψωμα Ρολογιού) ευρισκομένων «εν διαλύσει» τμημάτων Στρατού και Χωροφυλακής , (όχι, βεβαίως, όλων τών τμημάτων, διότι στο Θέρμο υπήρχαν και δυνάμεις Στρατού και Χωροφυλακής εντελώς άθικτες), καθώς και ο επιτελάρχης τής «86ης Περιοχής» (Αγρινίου) Π. Βλάσσης, προκειμένου να «περισυλλέξει» τα τμήματα που βρίσκονταν «εν διαλύσει» στο Πετροχώρι και ακόμα νοτιότερα. Κατά τον Β. Κετσέα, οι δύο αυτοί αξιωματικοί, «μετά κόπου εργασθέντες, κατόρθωσαν να επαναφέρωσιν την τάξιν»…

Αν και, (μετά την εγκατάλειψη της προσπάθειας για την κατάληψη του Αγρινίου), κύριος στόχος τής (εκτραπείσης) επιχειρήσεως φαίνεται ότι ήταν το Θέρμο, σοβαρή, τελική προσπάθεια του ΔΣΕ να το καταλάβει δεν έγινε, παρότι δύο κατά πάσα πιθανότητα, καλά εξοπλισμένα ‘τάγματα’ ανταρτών, με άριστο ηθικό, βρέθηκαν, το πρωί τής 25ης Δεκεμβρίου (Χριστούγεννα) του 1947, σε απόσταση αναπνοής (ακόμα και μικρότερη των 1.000 μέτρων) από την κωμόπολη, κατέχοντας, (κατά τους Β. Κετσέα, Κ. Δρέλλια και Κ. Μαραγιάννη), την ευρύτερη περιοχή Μεγαδέντρου, μέχρι τις θέσεις Πετσαλούδα, Άγιος Κοσμάς και Προφήτης Ηλίας (Θέρμου). Με δεδομένη, ωστόσο, την τραγική κατάσταση στην οποία είχε βρεθεί η άμυνα του Θέρμου στις 25.12.1947, αν ο ΔΣΕ είχε επιχειρήσει να το καταλάβει την ημέρα εκείνη, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα τα είχε καταφέρει…

Ο τοπικός ιστορικός Κ. Δρέλλιας, (όπου παραπάνω), γράφει ότι όταν το καλοκαίρι τού 1999 ο Χ. Φλωράκης («καπετάν – Γιώτης») βρέθηκε στο Θέρμο, στην ερώτηση (του Κ. Δ.) γιατί ο ΔΣΕ δεν τόλμησε να επιτεθεί στην κωμόπολη αυτή την 25.12.1947, όταν όλα έδειχναν ευνοϊκά για τους αντάρτες, ο Χ. Φλωράκης απάντησε: «Δυστυχώς δεν μας πληροφόρησε κανένας Θέρμιος που να διάκειται ευμενώς προς εμάς, για την υπάρχουσα στρατιωτική κατάσταση στο Θέρμο»…

Πάντα κατά τον Κ. Δρέλλια, ο Χ. Φλωράκης έδωσε, (από τον Προυσό όπου ήδη βρισκόταν), εντολή για έγκαιρη σύμπτυξη των δυνάμεων του ΔΣΕ προς την (ασφαλέστερη) Ευρυτανία, διότι (πέραν της έλλειψης αφαλών πληροφοριών σχετικά με την επικρατούσα στο Θέρμο στρατιωτική κατάσταση):

α) Υπήρχε σοβαρός κίνδυνος ‘εγκλωβισμού’ τών δυνάμεων του ΔΣΕ εντός τού Θέρμου, από έκτακτες ενισχύσεις που θα έστελνε ο Στρατός από τις κατευθύνσεις Αγρινίου και Ναυπάκτου – Μακρυνείας.

β) Ο καιρός άρχισε να χαλάει (χιόνια) και υπήρχε κίνδυνος οι διαβάσεις προς Ευρυτανία να γίνουν αδιάβατες.

γ) Τρόφιμα, φάρμακα και άλλα υλικά που είχαν πάρει οι αντάρτες από τις επιχειρήσεις εναντίον τής Προστοβάς (Καλλιθέας) και του Δρυμώνα, αλλά και από αλλού, έπρεπε να μεταφερθούν εγκαίρως στις βάσεις τού ΔΣΕ στην Ευρυτανία.

Τέλος, συμπληρώνουμε εμείς, ο ΔΣΕ ήξερε πολύ καλά ότι ο κόσμος τής περιοχής διέκειτο εχθρικά προς αυτόν (τον ΔΣΕ)…

Φαίνεται ότι τα επικεφαλής στελέχη τού ΔΣΕ, είχαν πιστέψει ότι στο Θέρμο βρίσκονταν αξιόλογες δυνάμεις τού εχθρού, που «ήξεραν από πόλεμο». Κατά τον Β. Αποστολόπουλο, (όπου παραπάνω, σελ. 78), τα εκπεμπόμενα από το Θέρμο, (εναντίον τών ανταρτών), πυρά, ήταν «λίγα και σταθερά», δείγμα, κατ’ αυτόν, πολεμικής εμπειρίας και ψυχραιμίας…

ΘΕΡΜΟ.Δεξιά το Κουρί, αριστερά η Ράχη του Αγίου-Νικολάου.

Το Θέρμο ήταν η έδρα τού 9ου τάγματος Εθνοφρουράς, το οποίο είχε τότε ως διοικητή τον ταγματάρχη Αλέξανδρο Καραφωτιά [;]. Σ’ αυτό ανήκε ο λόχος (2ος) που, όπως είδαμε, υπερασπίσθηκε ανεπιτυχώς την Προστοβά (Καλλιθέα) στις 23.12.1947, και η διμοιρία (του 1ου λόχου) που υπερασπίσθηκε, επίσης ανεπιτυχώς, (όχι μόνη της, βεβαίως), τον Δρυμώνα, υπό τον ανθυπολοχαγό Θεόδωρο Οικονομίδη, στις 24 και 25.12.1947.

Το απομεσήμερο της 25ης Δεκεμβρίου (Χριστούγεννα) του 1947, στο Θέρμο και στη γύρω περιοχή, βρίσκονταν:

α) Δύο (εντελώς άφθαρτες από πόλεμο) διμοιρίες τού 1ου λόχου τού (ως άνω) 9ου τάγματος Εθνοφρουράς, εγκατεστημένες εκεί πριν από τη διείσδυση του ΔΣΕ στην ορεινή Τριχωνίδα, (στις 22.12.1947).

β) Ο αποδυναμωμένος και από πλευράς ηθικού «τσακισμένος» 2ος λόχος τού 9ου τάγματος Εθνοφρουράς, που είχε συμπτυχθεί εν σπουδή στο Θέρμο, ύστερα από την ήττα του στην Προστοβά (Καλλιθέα).

γ) Οι «εν διαλύσει», (δείτε παραπάνω), στο Πετροχώρι και νοτιότερα, 3ος και 7ος λόχοι (σχεδόν ανεκπαιδεύτων) τού Κέντρου Βασικής Εκπαιδεύσεως (ΚΒΕ) Μεσολογγίου.

δ) Δύο διμοιρίες (σχεδόν ανεκπαιδεύτων) τού 8ου λόχου τού ΚΒΕ Μεσολογγίου, ταλαιπωρημένες από τις μάχες στην περιοχή Δρυμώνα (Ψηλή Ράχη) και καταπτοημένες.

ε) Τα υπολείμματα των δυνάμεων που είχαν υπερασπισθεί ανεπιτυχώς τον Δρυμώνα, στις 24 και 25.12.1947.

στ) 80 [;] άνδρες τής Χωροφυλκής, (σημειωτέον ότι το Θέρμο ήταν έδρα Υποδιοικήσεως Χωροφυλακής), υπό τον ταγματάρχη Ε. Χατζή, για την εσπευσμένη αποστολή τού οποίου στο Θέρμο έγινε ήδη λόγος παραπάνω. (Ως προς τον αριθμό [80] των ανδρών τής Χωροφυλακής, δες Α. Δασκαλάκης, «Ιστορία Ελληνικής Χωροφυλακής 1936-1950», Αθήνα 1973, τόμος 2ος, σελ. 616).

ζ) Λόχος «ΜΑΥδων» υπό ανθυπολοχαγό. (Δες σχετικώς Κ. Δρέλλιας, [όπου παραπάνω], ο οποίος, μάλιστα, σημειώνει ότι ένας από τους διμοιρίτες τού λόχου αυτού, ήταν ο καθηγητής Ιωάννης Μπέσσας από το Πετροχώρι).

η) Επειδή το Θέρμο ήταν ουσιαστικά το επίκεντρο της δράσης, ακριβέστερα το «άντρο» τής εξαιρετικά δυσώνυμης, ακραία αντικομμουνιστικής, (παρα)στρατιωτικής, (εγκληματικής, τελικά), ομάδας τών «Γανωμεναίων», (των γνωστών και ως «Εθνικόν Σώμα Αιτωλοακαρνάνων», και «Μονάδα Ασφαλείας και Διώξεως Παναιτωλικού Αιτωλοακαρνανίας»), πιθανολογούμε ότι ένας αριθμός ανδρών αυτής τής απίστευτης ομάδας βρίσκονταν τις μέρες εκείνες στην κωμόπολη του Θέρμου, (λόγω και του χειμώνα, και των εορτών τών Χριστουγέννων, αλλά και ιδίως λόγω τού όλως εκτάκτου τής καταστάσεως), αν και καμία από τις πηγές που έχουμε υπ’ όψιν μας δεν αναφέρει κάτι περί συμμετοχής, τότε, «Γανωμεναίων» συγκεκριμένα, στην άμυνα της κωμόπολης…

Κατά τον Κ. Δρέλλια, (όπου παραπάνω), φυλάκια για την αποτελεσματικότερη άμυνα της κωμόπολης, είχαν εγκατασταθεί στο Παλιόκαστρο (Ρολόι), στο Κουρί (δασάκι) του Θέρμου, και στα κοντινά υψώματα Χελώνα (Μπερκιωτάλωνα) και Άγιος Νικόλαος. Επίσης κατά τον Κ. Δρέλλια, (που φαίνεται να έχει ζήσει τα γεγονότα εκείνα ο ίδιος), με εξαίρεση τους προαναφερθέντες [80] άνδρες τής Χωροφυλακής, (που «παρέμειναν ακλόνητοι στις θέσεις τους»), αλλά και τους ΜΑΥδες, όλες σχεδόν οι άλλες στρατιωτικές δυνάμεις τής περιοχής Θέρμου ήταν την ημέρα εκείνη (Χριστούγεννα του 1947) καταπτοημένες, αν όχι σε κατάσταση πανικού και φυγής…

Η κατάσταση αυτή βελτιώθηκε αισθητά από τα μεσάνυχτα της 25ης Δεκεμβρίου, όταν κατέφθασαν στο Θέρμο δύο λόχοι τού Κέντρου Βασικής Εκπαιδεύσεως (ΚΒΕ) Κορίνθου, υπό τον αντισυνταγματάρχη Παπαγιάννη. Δυστυχώς, κατά την νυκτερινή πορεία, («πεζή» στα τελευταία χιλιόμετρα), της δυνάμεως αυτής από Αγρίνιο προς Θέρμο, 2 στρατιώτες (του ΚΒΕ Κορίνθου) σκοτώθηκαν από φίλιες δυνάμεις, λόγω συγχύσεως, σε φυλάκιο της Ράχης Αγίου Νικολάου (Θέρμου). Η κατάσταση ανετράπη πλήρως υπέρ τών αμυνομένων από τις 14.00 της επομένης, (26.12.1947), όταν κατέφθασαν άλλοι δύο λόχοι τού ΚΒΕ Κορίνθου, υπό τον ταγματάρχη Καλαθά. (Δες Έκθεση [ΕΔΕ] Β. Κετσέα).

Το πρωί τών Χριστουγέννων του 1947, οι καμπάνες τών εκκλησιών τού Θέρμου δεν χτύπησαν· τις είχαν υποκαταστήσει αποτελεσματικά οι όλμοι και τα πολυβόλα… Κάποιες οικογένειες είχαν αρχίσει κιόλας να φεύγουν προς Πετροχώρι, Σιταράλωνα, Αβαρίκο… Μαζί και (κάποιοι) άνδρες τής Εθνοφρουράς… (Δες Κ. Δρέλιας, όπου παραπάνω). Επίσης κατά τον Κ. Δρέλλια, (αλλά και τον Κ. Μαραγιάννη, [όπου παραπάνω]), το πρωί εκείνο, (25.12.1947),  οι αντάρτες είχαν στήσει έναν όλμο στη θέση Άγιος Κοσμάς (Θέρμου), και έβαλλαν από εκεί εναντίον της κωμοπόλεως. Αντιστοίχως, στο Παλιόκαστρο (Ρολόι) Θέρμου είχε στηθεί ένας βαρύς όλμος (3΄΄) που είχε σταλεί εσπευσμένα από το Αγρίνιο. Κατά τον Κ. Μαραγιάννη, χειριστής τού, (όπως απεδείχθη), πολύτιμου εκείνου όλμου, ήταν ο λοχαγός Γεώργιος Αποστολόπουλος, από τη Στράνωμα Ναυπακτίας. Παρατηρώντας και εκτιμώντας σωστά από πού έρχονταν τα εχθρικά βλήματα, ο σπουδαίος αυτός ολμιστής άρχισε να βάλει ‘κατά του αντιπάλου όλμου’, ο οποίος (αντίπαλος όλμος), όπως είπαμε, έβαλλε κατά του Θέρμου από τον κοντινό Άγιο Κοσμά Θέρμου. Με τη 2η – 3η βολή του, ο λοχαγός αυτός, (του 8ου λόχου τού ΚΒΕ Μεσολογγίου), έστειλε ένα από τα βλήματά του ακριβώς επάνω στον όλμο τού αντιπάλου του, διαλύοντάς τον, σκοτώνοντας έναν «αριθμό ανταρτών», (Χ. Φλωράκης κατά Κ. Δρέλλια, [όπου παραπάνω]), και τραυματίζοντας θανάσιμα τον παράτολμο ολμιστή αντάρτη Γεώργιο Τσέλλιο, «πατέρα 5 [!] ανήλικων κοριτσιών», από την Καστανούλα (Σέλιτσα) Ευρυτανίας, ο οποίος, τελικά, (κατά τον Κ. Μαραγιάννη), πέθανε και ετάφη στην Αμβρακιά Θέρμου… Λέγεται ότι ο διοικητής του, ο «καπετάν – Βραχωρίτης» (Κ. Ζαχαρίου), τον είχε λίγο νωρίτερα προειδοποιήσει να αλλάξει θέση και να στήσει τον όλμο του σε άλλο, ασφαλέστερο σημείο, αλλά εκείνος δεν τον άκουσε και συνέχισε να βάλει…

Φαίνεται ότι το γεγονός αυτό προβλημάτισε και αποθάρρυνε τους επιτιθέμενους, και συνετέλεσε στην τελική απόφαση του «καπετάν – Γιώτη» να μην επιχειρήσει να καταλάβει το Θέρμο.

Να πώς περιγράφει ο Κ. Δρέλλιας, (όπου παραπάνω), το βράδυ τής 25.12.1947, ένα βράδυ που φαίνεται ότι το έζησε ο ίδιος: «Σαν άρχισε να νυχτώνει, και ήταν μια βραδιά κατακάθαρη με αστροφεγγιά και ξηροβόρι, άρχισαν να λειτουργούν τα αυτόματα όπλα και [τα] πολυβόλα και από τις δύο πλευρές. Τα πυρά διασταυρώνονταν μεταξύ τού Θέρμου και περιοχής Μέγα Δέντρου, ενώ τα βλήματα του [παραπάνω] όλμου από το Ωρολόγι [Ρολόι] του Θέρμου όργωναν τις παρυφές τής Πετσαλούδας, του Αγίου Κοσμά και του Προφήτη Ηλία»…

Σύμφωνα με την ίδια πηγή, (Κ. Δρέλλιας), από τα μεσάνυχτα της 25ης προς 26η Δεκεμβρίου 1947, οι δυνάμεις τών ανταρτών άρχισαν να αποχωρούν προς Ευρυτανία, μέσω Δρυμώνα (Μπερίκου) – Αμβρακιάς – Αργυρού Πηγαδίου (Γκερτοβού) – Κοκκινόβρυσης (Κοσίνας), για να καταλήξουν στον Πρόδρομο (Κόπραινα), όπου και (κατά τον Β. Αποστολόπουλο, [όπου παραπάνω, σελ. 81]) εγκαταστάθηκε ο Σταθμός Διοικήσεως του (υπό τον Χ. Φλωράκη) Αρχηγείου Δυτικής Στερεάς…

Δίνω και πάλι τον λόγο στον αθεράπευτα ρομαντικό και πηγαία ποιητικό δάσκαλο και αντάρτη Β. Αποστολόπουλο, (όπου παραπάνω, σελ. 80-81): «Σε λίγο δόθηκε η εντολή ότι επιστρέφουμε στην Ευρυτανία. Στην άφιξη πολλών κυβερνητικών δυνάμεων για να μας εμπλέξουν σε αγώνα, απαντούμε με την παρτιζάνικη αρχή: Δίνουμε τις μάχες όπου και όταν μας συμφέρει, κι όχι όπου κρίνει ο αντίπαλος. …… Είμαστε κάτι άνθρωποι, που μόνο παρόν έχουμε. Και τι παρόν! Πολύ διαλεκτικό! Την ίδια στιγμή υπάρχουμε και δεν υπάρχουμε, αν κάποιος γλιστρήσει στο χάος, και δεν τον πάρουν είδηση. …… Καθώς τρεμοπαίζουν τ’ αστέρια στη διάφανη γαλάζια αχιβάδα τ’ ουρανού, τα μισούμε για την αναλγησία τους. Μας λαβώνουν με παγωμένες ριπές αέρα, που μας περονιάζουν ως το κόκαλο. Και είναι τόσο αργό το βάδισμά μας, που η κρυάδα πολλαπλασιάζεται. Μας πιάνει νευρικότητα, απελπισία, πως δε θα συναντήσουμε χωριό, καλύβια, κάποια γωνιά για να διπλώσουμε τα κορμιά και να κλείσουμε τα μάτια»… Τελικά, ωστόσο, βρήκαν και απάγκιασαν στην Αμβρακιά: «Κοιμόμαστε βαθιά στο πιο απόμερο σημείο τού κόσμου, στην Αμβρακιά Τριχωνίας»…

«Τόσα κορμιά ριγμένα / στα σαγόνια τής θάλασσας στα σαγόνια τής γης· / τόσες ψυχές / δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι. / …..πώς τόσος πόνος τόση ζωή / πήγαν στην άβυσσο / για ένα πουκάμισο αδειανό για μιάν Ελένη.»… (Γ. Σεφέρης, Ημερολόγιο Καταστρώματος, Γ΄, «Ελένη»).

Εκτός από τις ήδη περιγραφείσες, συγκρούσεις μεταξύ τού Στρατού και δυνάμεων του ΔΣΕ το 4ήμερο 23-26 Δεκεμβρίου 1947, είχαμε και στα υψώματα ΒΑ τής Παλιοκαρυάς, στα υψώματα βορείως τού Κρύου Νερού (ύψωμα 1531), στο ύψωμα Ξεροβούνι (ανατολικά τής Καλλιθέας), στο ύψωμα  Κατσαντώνης και αλλού.

Σύμφωνα με την Έκθεση του υποστρατήγου Β. Κετσέα, οι συνολικές απώλειες του 4ημέρου (23-26.12.1947) ήταν:

Αξιωματικοί:

Νεκροί 2, (ο μάχιμος ανθυπολοχαγός Νικόλαος Τζιρίνης [Τσιρίνης{;}]), και ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Μιχαήλ Πέτρου), τραυματίες 1, αγνοούμενοι (αιχμάλωτοι) 3, (ο ταγματάρχης Δημήτριος Βλαντούσης, ο μάχιμος ανθυπολοχαγός Ιωάννης Κίτσος, και ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Κων/νος Κοντόπουλος).

Οπλίτες:   Νεκροί 12 (εκ των οποίων 2 της Χωροφυλακής), τραυματίες 26 (εκ των οποίων 2 της Χωροφυλακής), αγνοούμενοι (αιχμάλωτοι) 37 (εκ των οποίων 4 της Χωροφυλακής).

Στην Έκθεσή του, ο Β. Κετσέας κάνει λόγο και για άλλους 18 οπλίτες τού ΚΒΕ Μεσολογγίου, (μη συμπεριλαμβανομένους στους ως άνω 37 αγνοουμένους [αιχμαλώτους]), οι οποίοι, συνελήφθησαν αιχμάλωτοι και αφέθηκαν εν συνεχεία ελεύθεροι (αφού πρώτα «απογυμνώθηκαν» από τους αντάρτες), αρνηθέντες «να ενταχθώσιν εις τας τάξεις τού αναρχικού στρατού»…

Οι λοιπές υλικές απώλειες, (πέραν δηλαδή τών όπλων), λαμβανομένων υπ’ όψιν τών συνθηκών, δεν ήταν καθόλου αμελητέες.

Ως προς τις απώλειες της άλλης πλευράς, (ΔΣΕ), ο Β. Κετσέας σημειώνει στην Έκθεσή του ότι, στρατιώτες εκ των αιχμαλωτισθέντων (και αφεθέντων εν συνεχεία ελευθέρων) είχαν ακούσει τους αντάρτες να μιλάνε για, συνολικά, 20 νεκρούς και 30 τραυματίες αντάρτες.

Είναι προφανές ότι ο ενεργήσας την ΕΔΕ υποστράτηγος (Β. Κετσέας), αν και κάνει σαφή υπαινιγμό για την τύχη που κατά πάσα πιθανότητα είχαν οι αγνοούμενοι (αιχμάλωτοι), δεν γνωρίζει τις γενόμενες εκτελέσεις συλληφθέντων στρατιωτικών, στην περιοχή Δρυμώνα, για τις οποίες έγινε λόγος παραπάνω…

Ο τότε επικεφαλής τού ενός εκ των τριών ταγμάτων τού ΔΣΕ, που πραγματοποίησαν την εν λόγω επίθεση στην Ορεινή Τριχωνίδα, Γ. Χουλιάρας («Περικλής»), στο βιβλίο του «ο δρόμος είναι άσωτος», (εκδ. Οιωνός, Λαμία 2006, σελ. 589), γράφει ότι οι αντάρτες, στον δρόμο τους για το Θέρμο, (μετά τις επιτυχίες τους στην Προστοβά [Καλλιθέα] και στον Δρυμώνα), αξιοποιώντας πληροφορίες συλληφθέντων στρατιωτών, έστησαν ενέδρα σε ενισχυτική δύναμη τού Στρατού που είχε σταλεί από το Μεσολόγγι και το Αγρίνιο, και συνέλαβαν «45 και πλέον» άνδρες, «μαζί με τον λοχαγό ή ταγματάρχη διοικητή τους». (Η [προφανής κατά τη γνώμη μας] αναφορά τού Γ. Χουλιάρα στον ταγματάρχη Βλαντούση, παραπέμπει, σχεδόν ασφαλώς, σ’ αυτά που έγιναν τη νύχτα τής 24 προς 25.12.1947 (προς τα ξημερώματα) στην περιοχή Μεγαδέντρου, για τα οποία κάμαμε λόγο παραπάνω). Από αυτούς, συνεχίζει ο Γ. Χουλιάρας, «οι 8 με 10 που είχαν υπηρετήσει στις παρακρατικές οργανώσεις και τα Τάγματα Ασφαλείας εκτελέστηκαν μαζί με τον διοικητή στον Μπέρικο» (εννοεί προφανώς τον Μπερίκο, τον σημερινό Δρυμώνα). Είναι προφανές ότι εδώ ο (σοβαρός και μετρημένος) «Περικλής», επιβεβαιώνει ουσιαστικά τον (Δρυμωνιώτη) Κ. Μαραγιάννη, που, όπως είδαμε, μιλάει για ομαδική εκτέλεση «13 αιχμαλώτων στρατιωτών» στην περιοχή Δρυμώνα…

Σύμφωνα με κάποιες πηγές, μερικοί από τους αιχμαλωτισθέντες στρατιώτες, προσεχώρησαν στους αντάρτες.  Αν, τώρα, προσεχώρησαν εθελουσίως λόγω συμπάθειας και ιδεολογικής συγγένειας ή από φόβο για το χειρότερο σε περίπτωση αρνήσεως, δεν είναι γνωστό. Ο Γ. Χουλιάρας, πάντως, (όπου παραπάνω, σελ. 588), γράφει ότι στην Προστοβά (Καλλιθέα), από τους εκεί ‘παραδοθέντες’ «στρατιώτες», οι αντάρτες κράτησαν «5-6» πρώην ΕΑΜίτες, κατόπιν αιτήματος των ιδίων… Τα ίδια περίπου γράφει και για τους ‘αιχμαλωτισθέντες’ από τους αντάρτες στον Δρυμώνα. Λέει, συγκεκριμένα, ότι εκεί, από τους 20 [;] περίπου αιχμαλώτους, κράτησαν «7-8» πρώην ΕΑΜίτες που τους το ζήτησαν οι ίδιοι, ενώ τους άλλους τους άφησαν να πάνε στα σπίτια τους…

Τέλος ο Β. Κετσέας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι «5 αναρχικοί [αντάρτες] ηυτομόλησαν».

Για το πότε ακριβώς (ημερομηνίες) έγιναν οι επιθέσεις τών ανταρτών εναντίον τής Προστοβάς (Καλλιθέας) και του Δρυμώνα (Μπερίκου), δεν συμπίπτουν όλες οι διαθέσιμες πηγές.

α) Ο δάσκαλος Β. Αποστολόπουλος, που έλαβε μέρος στην επιχείρηση εκείνη τού ΔΣΕ, λέει πως η μάχη τής Προστοβάς έγινε στις 25.12.1947. (Δες Β. Αποστολόπουλος, όπου παραπάνω, σελ. 77). Σε άλλο, ωστόσο, σημείο τού βιβλίου του, (σελ. 160), γράφει ότι η μάχη αυτή έγινε στις 24.12.1947.

β) Ο Γιάννης Ελεφάντης, που ήταν διοικητής λόχου τού ΔΣΕ στη μάχη τής Προστοβάς, λέει ότι η μάχη εκείνη έγινε στις 24.12.1947. (Δες Α. Θεοχάρης, όπου παραπάνω, σελ. 210).                                 γ) Ο Γ. Χουλιάρας («Περικλής»), διοικητής τάγματος του ΔΣΕ στην επιχείρηση εκείνη, (τη διείσδυση στην Ορεινή Τριχωνίδα), λέει πως η μάχη τής Προστοβάς έγινε στις 23.12.1947. (Δες Γ. Χουλιάρας – «Περικλής», όπου παραπάνω, σελ. 587).

δ) Ο Κ. Αντωνίου, («Ιστορία Ε.Β. Χωροφυλακής 1833-1967», Αθήνα 1967, τόμος Δ, σελ. 262), γράφει ότι η μάχη τής Προστοβάς έγινε στις 23.12.1947.

ε) Ο υποστράτηγος Β. Κετσέας, στην Έκθεσή του (ΕΔΕ), λέει ότι η μάχη τής Προστοβάς έγινε στις 23.12.1947.

στ) Τέλος, ο προαναφερθείς συγχωριανός μου Σταύρος Κ. Βαζούρας, που είχε λάβει μέρος στη μάχη τής Προστοβάς ως λοχίας τής Εθνοφρουράς, σε μαγνητοφωνημένη αφήγησή του σ’ εμένα (1988), λέει με απόλυτη βεβαιότητα πως η μάχη εκείνη έγινε την προπαραμονή τών Χριστουγέννων, (δηλαδή στις 23 Δεκεμβρίου) του 1947.

Δικό μας αβίαστο συμπέρασμα, βασιζόμενο ιδιαίτατα στην αυτονοήτως ηυξημένης εγκυρότητος και αξιοπιστίας Έκθεση (ΕΔΕ) του υποστρατήγου Β. Κετσέα, και επικουρικώς στα ως άνω στοιχεία (στ), (δ) και (γ), είναι ότι η μάχη τής Προστοβάς (Καλλιθέας) έγινε στις 23.12.1947.

Παρότι ο ο μισο-Δρυμωνιώτης τοπικός ιστορικός Κ. Μαραγιάννης, (όπου παραπάνω), τοποθετεί ανεξήγητα (λάθος{;}) την επίθεση εναντίον τού Δρυμώνα στις 25.12.1947, και ο Β. Αποστολόπουλος, (όπου παραπάνω, σελ. 77), αφήνει να εννοηθεί, (ως προς την ημερομηνία), το ίδιο,  δική μας βεβαιότητα, (βασισμένη στον Α. Θεοχάρη, [όπου παραπάνω, σελ. 211], στον Γ. Χουλιάρα, [όπου παραπάνω, σελ. 588], στον Κ. Δρέλλια [όπου παραπάνω], στην τοπική προφορική μνήμη και [ιδιαίτατα] στην Έκθεση [ΕΔΕ] του υποστρατήγου Β. Κετσέα), είναι ότι η επίθεση έγινε στις 24.12.1947, (ενώ η εκεί μάχη συνεχίσθηκε ως τις πρώτες πρωινές ώρες τής επομένης [25.12.1947]).

Για τις διάφορες θέσεις και τα υψώματα, δείτε τις σημειώσεις στην Έκθεση (ΕΔΕ) Β. Κετσέα.

Ακολουθεί η από 10.1.1948 «Έκθεσις Ενεργηθείσης Διοικητικής Ενόρκου Εξετάσεως» του υποστρατήγου Βενετσάνου Κετσέα, ο οποίος, εις εκτέλεσιν της από 25.12.1947 διαταγής τού (προφανώς θορυβηθέντος) Πρώτου Σώματος Στρατού, μετέβη ο ίδιος στο Θέρμο την 28.12.1947, για να εξετάσει επί τόπου και ενόρκως τι συνέβη το δραματικό εκείνο 4ήμερο (23-26.12.1947) στην ευρύτερη περιοχή Θέρμου.

Αν δεν κάνω λάθος, το ιστορικό αυτό ντοκουμέντο δεν υπάρχει στο διαδίκτυο.

Η Έκθεση (ΕΔΕ) Β. Κετσέα, είναι δημοσιευμένη στον 7ο τόμο των «Αρχείων Εμφυλίου Πολέμου (1944-1949)», εκδ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα 1998, σελ. 126-133.

Οι σημειώσεις που προσέθεσα στο πρωτότυπο κείμενο, (του οποίου η ορθογραφία και η στίξη, με ελάχιστες εξαιρέσεις, διατηρούνται), ελπίζω ότι διευκολύνουν κάπως τον (μη ειδικό) αναγνώστη να παρακολουθήσει το κείμενο.

Πολύ θα διευκόλυνε στη μελέτη τής Έκθεσης αυτής, ένας καλός χάρτης τής περιοχής, όπως ο υπό τον τίτλο ΑΠΟΚΟΥΡΟ – ΚΡΑΒΑΡΑ της «Ανάβασης».

Ε Κ Θ Ε Σ Ι Σ

Ενεργηθείσης  Διοικητικής  Ενόρκου  Εξετάσεως

Εν Αθήναις σήμερον τη 10η Ιανουαρίου 1948, ο υπογεγραμμένος Υποστράτηγος Κετσέας Βενετσάνος ενεργήσας Ένορκον Διοικητικήν Εξέτασιν εις εκτέλεσιν της υπ’ αριθ. ΑΠ. 116 Φ.26/25/12/47 Δγής [Διαταγής] Α΄ΣΣ [i], προς εξακρίβωσιν των εν ταις περιοχαίς Άνω Προστοβάς [ii] και Θέρμου λαβουσών χώραν συμπλοκών το 3ο δεκαήμερον Δεκεμβρίου 1947 μεταξύ Στρατού και αναρχικών [iii], συνήγαγον τ’ ακόλουθα:

I.- Το Αρχηγείον τών αναρχικών [σημ.3] Δυτικής Στερεάς Ελλάδος υπό τον Γιώτην [iv], περιλαμβάνον 3 Τάγματα υπό τους Παπούαν [v], Περικλήν [vi] και Πυθαγόραν [vii], συνολικής δυνάμεως 1000 περίπου ανδρών, ολίγας ημέρας προ της ενάρξεως των συμπλοκών είχε σημειωθή [επισημανθεί] εν τη περιοχή Δερμάτι [viii] (Χ.6647). Το Αρχηγείο τούτο, ως προέκυψεν εκ της καταθέσεως αυτομόλων του, εξωπλίσθη εσχάτως διά νέου οπλισμού [ix] και διέθετε κατά Τάγμα 2 όλμους των 3″ και 2 πολυβόλα Μπρέντα ή Βίκερς, κατά λόχον δε ένα όλμον των 2″, 8-9 οπλοπολυβόλα Μπρεν, 9-10 αυτόματα Στεν ή Μαρσύπ, ως και Αγγλικά ατομικά τυφέκια.  Το  σύνολο των  δυνάμεων του  Αρχηγείου  τούτου υπολογιζόμενον εις 1000 οπλοφόρους, ενήργησε δύο διαδοχικάς επιθέσεις, μίαν κατά Άνω Προστοβάς [σημ.2] την 23ην Δεκεμβρίου παρελθόντος έτους και μίαν κατά την 24ην Δεκεμβρίου κατά Δρυμώνος, χρησιμοποίησαν δι’ εκάστην τούτων δύναμιν πιθανώς πλείονα του ενός Τάγματος.

II.- Η 86η περιοχή [σημ.1] από μακρού πληροφορηθείσα την εμφάνιση των δυνάμεων τούτων προ αυτής, είχε κατ’ επανάληψιν εκδώση Διαταγάς διά την συλλογήν πληροφοριών επί των δυνάμεων τούτων, αίτινες διαταγαί εξετελούντο αποστελλομένων αναγνωρίσεων εις αρκούν βάθος, πλην όμως επαφή τών αναγνωρίσεων τούτων προς τας δυνάμεις τών αναρχικών [σημ.3] δεν είχεν επιτευχθεί μέχρι της ημέρας καθ’ ην εξεδηλώθη η επίθεσίς των.

Αι δυνάμεις τας οποίας η 86η περιοχή [σημ.1] διέθετε εν τη προσβληθείση ζώνη, περιελάμβανον τον 2/9 [ΤΕ] λόχον [σημ.1] εις Άνω Προστοβάν [σημ.2], τον 1/9 [ΤΕ] λόχον [σημ.1] μείον διμοιρίαν εις Θέρμον, μίαν διμοιρίαν τού λόχου τούτου εις Δρυμώνα μεθ’ ενός αποσπάσματος Χωρ/κής [Χωροφυλακής] και τίνων MAY [x] συνολικής δυνάμεως 50 περίπου ανδρών.

Εν Αγρινίω η 86η περιοχή [σημ.1] διέθετεν εφεδρεία τον 1/10 Τ.Ε.[σημ.1] και τον ανεξάρτητον λόχον φρουρών Αγρινίου ηλαττωμένης δυνάμεως.

III.- Την πρωΐαν τής 23ης Δεκεμβρίου και ώραν 6.15′ οι αναρχικοί [σημ.3] ήρξαντο της επιθέσεως εν Άνω Προστοβά [σημ.2]  κατά του 2/9 [σημ.1] κατόπιν προπαρασκευής πυρός εκτελεσθείσης εξ οπωσούν [xi] μεγάλης αποστάσεως δι’ ενός όλμου των 3″ και 2 βαρέων πολυβόλων. Ο λόχος αντέσχεν [xii] εις την επίθεσιν ταύτην μέχρι της 10ης ώρας, οπότε απειληθείς διά κυκλώσεως υπεχώρησε προς Θέρμον, σχων [xiii] ένα έφ. Ανθλγόν [xiv] και 4 Στρατιώτας [xv] νεκρούς, 4 στρατιώτας τραυματίας, ένα έφεδρο Ανθλγόν [xvi] αιχμάλωτον [xvii] και ένα δεκανέα, πιθανώς αυτόμολον. Ο λόχος απώλεσεν οπισθοχωρήσας εξ Άνω Προστοβάς [σημ.2] και άπαν το εν τη αποθήκη υλικόν του, εκ δε του εις χείρας τών ανδρών οπλισμού έν οπλοπολυβόλον Μπρεν, 6 Στεν και 6 ατομικά όπλα. Κατά την μάχη τού λόχου τούτου εν Άνω Προστοβά [σημ.2] ετραυματίσθη και ο Υποδιοικητής του 9^ου Τ.Ε.[σημ.1] Τχης [σημ.16] Πεζικού Σαγγούνης Ιωάννης, ο οποίος την ημέρα εκείνην ευρέθη παρά τω δευτέρω λόχω εκτελών επιθεώρησιν του λόχου.

Ο λόχος αντέστη [αντιστάθηκε] εις την επίθεσιν των κομμουνιστών πεισμόνως, οι άνδρες εξετέλεσαν ευόρκως το προς την πατρίδα καθήκον, μετά δε την σύμπτυξίν των εις Θέρμον, ανέλαβον την άμυνα ενός εδαφικού τμήματος εις την βορείαν παρυφήν τού χωρίου τούτου.

Η έναρξις της επιθέσεως των αναρχικών [σημ. 3], μολονότι σημειωθείσα την 6 ώρ. 15′ ανεφέρθη τη 86η περιοχή [σημ.1] εις Αγρίνιον την 8 ώρ.20′ μολονότι η τηλεφωνική επικοινωνία Αγρινίου – Άνω Προστοβάς [σημ.2] δεν είχε διακοπή. Η παράλειψις αύτη της αμέσου αναφοράς διά την έναρξιν της επιθέσεως είχε ως αποτέλεσμα να επιβραδυνθή κατά δίωρον η έναρξις της κινήσεως των ενισχύσεων προς Άνω Προστοβάν [σημ.2], ων ενισχύσεων η έγκαιρος επί τόπου άφιξις, ίσως θα προελάμβανε την κατάληψιν του χωρίου υπό των αναρχικών [σημ.3]. Η 86η περιοχή [σημ.1] εκ των 2 λόχων ους [τους οποίους] διέθετεν εν εφεδρεία της εις Αγρίνιον, ως ανωτέρω, είχεν αναθέσει εις τον ένα εκ τούτων, τον 1/10 [σημ.1], εντολήν αναγνωρίσεως προς Λυκοχώρι [xviii] (Χ.5135), ο δε λόχος ούτος ευρίσκετο την 8 ώρ. 30′ της 23ης εις Παραβόλαν. Επί τη πληροφορία τής ενάρξεως της επιθέσεως, η 86η περιοχή [σημ.1] μετέβαλε την αποστολήν τού λόχου τούτου και διέταξεν αυτόν ν’ αχθή [κινηθεί] προς Κυρά Βγένα [xix] και να καταλάβη το ύψωμα 1531 [xx].

Συγχρόνως η 86η περιοχή [σημ.1] εκίνησε και τον ΑΛΦ [σημ.1]  Αγρινίου, τον δε διοικητήν τού λόχου τούτου Υπολοχαγόν Χαζάπην Αντώνιον διέταξε να κινηθή προς Παληοκαρυάν (Χ.5430) και να θέση υπό τας διαταγάς του [τον] προς τα εκεί κινούμενον ήδη [λόχον] 1/10 [σημ. 1], αμφότεροι δε οι λόχοι να επιτεθώσι προς κατάληψιν του ανωτέρω υψώματος 1531[σημ.20].

Ο λόχος 1/10 [σημ.1] ολίγον βορειοανατολικώς Παλ[η]οκαρυάς, συνήντησε τους αναρχικούς [σημ.3] εγκατεστημένους εν αμύνη εις τα υψώματα βορείως και Β.Α. Παληοκαρυάς. Περί την μεσημβρίαν έφθασεν εις Παληοκαρυάν και ο Υπλγός [σημ.16] Χαζάπης ηγούμενος [επί κεφαλής] τού Α.Λ.Φ.[σημ.1] Αγρινίου, δυνάμεως μόλις 50 ανδρών, οι δε δύο λοχαγοί συνεννοήθησαν να εκτελέσωσιν ανά μίαν επίθεσιν έκαστος διά συγκλινουσών κατευθύνσεων προς 1531[σημ.20], ήρξατο η εκτέλεσις της αποφάσεως ταύτης και ο μεν λόχος Χαζάπη εφωδιασμένος και δι’ ενός όλμου των 3» μετ’ ελαχίστων πυρομαχικών, κατώρθωσε να σημείωση προέλασιν τινα Β.Α. Κρυονερίου [xxi], ο δε 1/10 [σημ.1] κατώρθωσε και ούτος να προέλαση ολίγον Β.Α. Παληοκαρυάς, πλην όμως περί την 18ην ώραν κατόπιν ισχυράς αντεπιθέσεως των αναρχικών [σημ. 3] απώλεσεν το κερδιθέν έδαφος και συνεπτύχθη εις το Νεκροταφείον Παληοκαρυάς, αναγκάσας εις υποχώρησιν και τον Α.Λ.Φ.[Α]. [σημ.1] του οποίου απεκαλύφθη το αριστερόν πλευρόν, ομοίως προς Παληοκαρυάν.

Ούτω το εσπέρας τής 23ης Δεκε[μ]βρίου εν τη θεωρουμένη ζώνη ευρίσκονται εν επαφή προς τους αναρχικούς [σημ. 3] 2 λόχοι, συνολικής δυνάμεως 120 ανδρών, μεθ’ ενός όλμου των 3΄΄ του οποίου όμως τα πυρομαχικά είχον εξαντληθή.

Την 20ην ώραν της 23ης απεστάλη εν τη θεωρουμένη ζώνη μία διλοχία του ΚΒΕ [σημ.1] Μεσολογγίου υπό τον λοχαγόν Μπραΐμην, διετάχθη δε η εκτέλεσις την επομένην 2 επιθέσεων, της μεν μιάς προς 1531[σημ.20] διά της διλοχίας Χαζάπη και της ετέρας προς Άνω Προστοβά [σημ.2] διά της διλοχίας Μπραΐμη.

Την 24ην Δεκεμβρίου προς τα ξημερώματα έφθασεν εις Παληοκαρυάν ο λοχαγός Μπραΐμης, ηγούμενος [επί κεφαλής] τών λόχων 2ου και 9ου του ΚΒΕ [σημ.1] Μεσολογγίου. Ο λοχαγός Μπραΐμης συνηντήθη εν Παληοκαρυά μετά του Υπ/γού [σημ.16] Χαζάπη και ήρξαντο αμέσως της εκτελέσεως της επιθέσεως, του εχθρού κατέχοντος την γραμμήν 1531 [σημ.20] – Υψώματα Ανατολικώς Κρυονερίου [σημ. 21]. Η επίθεσις εξηκολούθησεν καθ’ όλην την ημέρα της 24ης Δεκεμβρίου. Την νύκτα τα τμήματα παρέμειναν εν επαφή μετά των αναρχικών [σημ.3] σημειώσαντα αρκούσαν προέλασιν, την επομένην δε 25ην Δεκεμβρίου, η επίθεσις συνεχίσθη καταληφθέντος άμα τη έω [με το χάραμα] του Υψώματος 1531 [σημ.20] δι’ ενός λόχου τής διλοχίας  Μπραΐμη, αντικαταστήσαντος τον [λόχον] 1/10 [σημ.1] και διά του λόχου Χαζάπη.

Ο λοχαγός Μπραΐμης μετά τούτο δι’ ολοκλήρου της διλοχίας του συνέχισε την κίνησίν του προς Άνω Προστοβά [δες σημ. 2] εις την παρυφήν τού οποίου ήλθεν εκ νέου εις επαφήν, κατέλαβε το χωρίον απωθήσας τους αναρχικούς [σημ.3] και συνέχισε την επίθεσιν προς Ξεροβούνι [xxii], όπερ κατέλαβε δι’ ενός λόχου του την 17ην ώραν. Ούτω το εσπέρας τής 25ης επί της γραμμής 1531 [σημ.20] – Ξεροβούνι 905 [σημ.22] ευρίσκοντο ανεπτυγμένοι ο λόχος Χαζάπη και η διλοχία Μπραΐμη, των αναρχικών [σημ.3] υποχωρησάντων προς Βορράν. Ο [λόχος] 1/10 [σημ.1] μετά την κατάληψιν του υψώματος 1531 [σημ. 20] απεστάλη εις Παραβόλαν ως πλεονάζων.

Κατά τας επιχειρήσεις ταύτας εσημειώθησαν αι κάτωθι απώλειαι:

Ο [λόχος] 1/10 [σημ.1] έσχεν [είχε] έναν οπλίτην αιχμάλωτον τον οποίον οι συμμορίται εξετέλεσαν, του πτώματός του ανευρεθέντος εις θέσιν Στεκούλα [xxiii], επίσης ο λόχος απώλεσεν [έν] τυφέκιον και έν οπλοπολυβόλον. Ο Α.Λ.Φ.Αγρινίου [σημ.1] έσχεν [είχε] ένα τραυματία και ουδεμία απώλειαν οπλισμού. Η διλοχία Μπραΐμη έσχεν [είχε] έν[α] τραυματίαν και ουδεμία απώλειαν οπλισμού.

IV.- Την 24ην Δεκεμβρίου και ώραν 8ην δύναμις αναρχικών [σημ.3] πιθανώς τάγματος ήρξατο της επιθέσεώς της κατά του χωρίου Δρυμώνος το οποίον υπεράσπιζον μία διμοιρία του 1/9 ΤΕ [σημ.1], 18 Χωροφύλακες και 5 MAY [σημ.10]. Η επίθεσις προπαρασκευάσθη διά του πυρός ενός όλμου 3″, ενός όλμου 2″ και 2 βαρέων πολυβόλων. Οι άνδρες αντέστησαν [αντιστάθηκαν] θαρραλέως και πεισμόνως, η έναρξις της επιθέσεως ανεφέρθη εις την 86ην περιοχήν [σημ.1], από την οποίαν εζήτουν μόνο πυρομαχικά. Τον αγώνα διηύθυνε ο έφ. Ανθλγός [σημ. 16] Οικονομίδης Θεόδωρος επιδειξάμενος λίαν καλάς ιδιότητας ηγήτορος πεδίου μάχης. Εν τη περιοχή Θέρμου ευρίσκοντο την πρωΐαν της 24ης ο εκ Προστοβάς [Καλλιθέας] αποσυρθείς [λόχος] 2/9 ΤΕ [σημ.1] και ο [λόχος] 1/9 [σημ.1] μείον διμοιρία. Επίσης εντός τού Θέρμου ευρίσκετο και ο 7ος λόχος τού ΚΒΕ Μεσολογγίου [σημ.1] αποσταλείς εκείσε [εκεί] από της προηγουμένης υπό της 86ης περιοχής [σημ.1] με την πρόβλεψιν ταύτης όπως τον χρησιμοποίηση εν τη περιοχή Θέρμου εν ή περιπτώσει ήθελεν εκδηλωθή και εκείσε [εκεί] επίθεσις των αναρχικών [σημ.3]. Την νύκτα της 23ης η 86η περιοχή [σημ.1] απεφάσισε να κατευθύνη τον λόχον τούτον προς Ξηροβούνι 905 [σημ.22] προς βοήθειαν του εν τη περιοχή Προστοβάς [Καλλιθέας] μαχόμενου λόχου, πλην όμως κατόπιν της εκδηλωθείσης επιθέσεως προς Δρυμώνα, έδωσεν εις τον λόχον τούτον διαταγήν την πρωΐαν της 24ης να κινηθή προς Δρυμώνα, προς βοήθειαν των εκείσε [εκεί] μαχόμενων τμημάτων. Ο λόχος ούτος δι’ Ασπρόχορτο [xxiv] κατηυθύνθη προς το ύψωμα Ξυλοκούνια [xxv], εβλήθη περί την 11ην ώραν από την ράχην τού υψώματος τούτου υπό των αναρχικών [σημ.3] δι’ ενός βαρέ[ο]ς όλμου και πολυβόλων, τα οποία ο διοικητής του 7ου λόχου υπολογίζει εις 4. Ο λόχος καθηλώθη και εσταμάτησεν εις τας νοτίας προσβάσεις τού υψώματος Ξυλοκούνιας [σημ.25] ανταλλάσσων πυροβολισμούς προς τους επί του υψώματος αναρχικούς [σημ.3] μέχρι της εσπέρας, συνδεθείς εν τω μεταξύ προς τον επί κεφαλής τών τμημάτων Δρυμώνος Ανθλγόν [σημ.16] Οικονομίδη, είτα δε με τον κινούμενο προς Δρυμώνα Τχη [σημ.16] Βλαντούσην, όστις μάλιστα εζήτησε από τον διοικητήν του 7ου λόχου να του υποβάλη αναφοράν επί της καταστάσεως του. Την 24ην Δεκεμβρίου και ώραν 9.30′ απεστάλη προς Θέρμον υπό της 86ης περιοχής [σημ.1] και ο Τχης [σημ.16] του ΚΒΕ Μεσολογγίου [σημ.1] Βλαντούσης Δ. επί κεφαλής του 8ου λόχου του ΚΒΕΜ [σημ.1], ο οποίος είχε λάβει εντολήν από την περιοχήν να καταλάβη τα υψώματα περί το Μέγα Δένδρον. Ούτος όμως παρά την διαταγήν ταύτην, ώδευσε προς Δρυμώνα όπου ήκουσε διεξαγομένην την Μάχην και ένθα έφθασε περί την 17ην ώραν, αναπτύξας τον 8ον λόχον επί του υψώματος Ψηλή Ράχη [xxvi] και ωθήσας μιαν διμοιρίαν εις το Εκκλησίδιον Ανατολικώς Δρυμώνος, ένθα και ούτος μετέβη αναλαβών την διοίκησιν της γραμμής μάχης.

Η 86η περιοχή [σημ.1] λαβούσα γνώσιν, ότι ο Τχης [σημ.16] Βλαντού[σ]ης υπερέβη την εντολήν του και ότι ευρίσκετο εις περιοχήν Δρυμώνος, απέστειλε τον 3ον λόχον του ΚΒΕΜ [σημ.1] υπό τον Υπ/γον [σημ.16] Καζήν I. την νύκτα της 24 προς 25 Δεκεμβρίου εις Θέρμον, με εντολήν να εγκατασταθή επί του υψώματος Κατσαντώνης [xxvii] καλύπτων το Θέρμον από της κατευθύνσεως Προστοβάς [Καλλιθέας]. Ούτω μέχρι της εσπέρας της 24ης εμάχοντο εις την περιοχήν Δρυμώνος ο 7ος λόχος ΚΒΕΜ [σημ.1] εις Ξυλοκούνια [σημ.25], η διμοιρία Οικονομίδη μετά των Χωροφυλάκων εις Δρυμώνα με μία διμοιρία του 8ου λόχου ΚΒΕΜ [σημ.1] με επί κεφαλής τον Τχη [σημ.16] Βλαντούσην, ο δε υπολειπόμενος λόχος του ΚΒΕΜ [σημ.1] ευρίσκετο ανεπτυγμένος επί του υψώματος Ψηλή Ράχη [σημ.26]. Εντός του Θέρμου ευρίσκετο ο 1/9 [σημ.1] μείον διμοιρία και ο εξ Άνω Προστοβάς [δες σημ. 2] συμπτυχθείς 2/9 [σημ.1], [ενώ] ο 3ος λόχος ΚΒΕΜ [σημ.1] εκινείτο κατά το διάστημα της νυκτός 24 προς 25 Δεκ. από Θέρμον προς Κατσαντώνη [σημ.27].

V.- Ο 7ος λόχος του ΚΒΕΜ [σημ.1] το εσπέρας της 24ης και περί ώραν 18ην αντιληφθείς ότι το αριστερόν του είχεν αρχίσει να κυκλούται υπό των αναρχικών [σημ.3], συνεπτύχθη άνευ διαταγής προς Μέγα Δένδρο, κατόπιν δε Δγής [διαταγής] της 86ης περιοχής [σημ.1], προς ην ανέφερε τα της συμπτύξεώς του διετάχθη να εγκατασταθή εις Ασπρόχορτο [σημ.24]. Εκείσε [εκεί] έφθασε περί την 3ην πρωϊνήν και συνεδέθη με τον επί του υψώματος Κατσαντώνης [σημ.27] ευρισκόμενον 3ον λόχον του ΚΒΕΜ [σημ.1]. Διαρκούσης της νυκτός, εις Δρυμώνα τα πυρά ότε [άλλοτε] μεν έπαυον, ότε [άλλοτε] δε επανήρχιζον. Οι Ανθλγοί [σημ.16] Μπαρμπούνης και Οικονομίδης περί την 21 ώραν της 24ης συνέστησαν εις τον Τχη [σημ.16] Βλαντούσην ότι πρέπει ν’ αποσυρθώσι του Δρυμώνος. Ούτος όμως ουδεμία απόφασιν έλαβε και απεσύρθη διά ν’ αναπαυθή. Περί την 2 ώρ. 30′ της 25ης ο Ανθλγός [σημ.16] Μπαρμπούνης αφύπνησε τον κοιμώμενο Τχη [σημ.16] Βλαντούση και του συνέστησε και πάλιν ότι πρέπει να συμπτυχθώσι προς Μέγα Δένδρο.

Καθ’ ην ώραν συνεζήτουν τα της συμπτύξεως, εξεδηλώθη εντονωτάτη επίθεσις των αναρχικών κατόπιν προπαρασκευής ισχυρού πυρός και προσέγγισις τούτων εις την γραμμήν μάχης μέχρις αποστάσεως βολής χειροβομβίδος. Η σύμπτυξις προς νότον την ώραν ταύτην ήρξατο αφ’ εαυτής διά 2 κατευθύνσεων ήτοι προς Μάνδραν διά της Ανατολικής Γέφυρας του Παραποτάμου του Ευήνου [xxviii] και προς Μέγα Δένδρο διά της Δυτικής Γέφυρας. Τα τμήματα τα κινηθέντα διά Μάνδρας εύρον την οδόν ανοικτήν και κατ[ή]λθον εις Θέρμον, τα τμήματα τα κατευθυνθέντα προς Μέγα Δένδρον εύρον το χωρίον τούτο κατειλημμένον υπό των αναρχικών [σημ.3] και κατά μέγα μέρος ηχμαλωτίσθησαν. Μεταξύ των αιχμαλωτισθέντων εις Μέγα Δένδρον συμπεριλαμβάνεται και ο Τχης [σημ.16] Βλαντούσης και ο Ανθλγός [σημ.16] Κίτσος.

Η αιχμαλωσία των οφείλεται εις το ότι τους εις Μέγα Δένδρον διεισδύσαντας αναρχικούς [σημ.3] εξέλαβον ως φίλια τμήματα και εζήτουν παρ’ αυτών πληροφορίας προς πού δέον να κινηθώσι. Περί την 6ην ώραν της 25ης ο 7ος λόχος [του ΚΒΕ {σημ.1} Μεσλογγίου], όστις είχεν εγκατασταθή επί του υψώματος Ασπρόχορτο [σημ.24], εδέχθη πυρά εκ των νώτων ήτοι εκ του χωρίου Μέγα Δένδρο, δι’ ό εγκαταλείψας το ύψωμα τούτο διήλθεν εις το ύψωμα Κατσαντώνης [σημ.27] και ηνώθη μετά του εκείσε [εκεί] 3ου λόχου του ΚΒΕΜ [σημ.1]. Αμφότεροι οι λόχοι παρέμειναν επί του υψώματος Κατσαντώνη [σημ.27] μέχρι της 10ης ώρας της 25ης, οπότε αντιληφθέντες ότι κυκλούται συνεπτύχθησαν χρησιμοποιήσαντες τα Δυτικώς Θέρμου δρομολόγια προς το χωρίον Πετροχώρι ένθα έφθασαν εν αταξία περί το απόγευμα της 25ης και ένθα παρέμειναν μέχρι της 28ης Δεκεμβρίου οπότε απεστάλησαν ομού μετά του 8ου λόχου [του ΚΒΕΜ {σημ.1}] εις Μεσολόγγιον αντικατασταθέντες υπό ετέρων λόχων τού ΚΒΕΜ [σημ.1].

VI.- Ο 8ος λόχος [του ΚΒΕ {σημ.1} Μεσολογγίου] έφθασεν εις Θέρμον, περί δε την πρωΐαν της 25ης, εγκατεστάθη εις το ύψωμα του Ωρολογίου εν τη βορεία παρυφή τού χωρίου και εν τη οποία παρυφή είχον εγκατασταθή και αναμεμιγμένα τμήματα Χωροφυλάκων και στρατιωτών εκ των υποχωρησάντων κατά την παρελθούσαν νύκτα.

VII.- H 86η περιοχή [σημ.1] την πρωΐαν της 25ης απέστειλεν εις Θέρμον τον Τχην [σημ.16] της Χωρ/κής [Χωροφυλακής] Χατζήν Ευάγγελον ίνα αναλάβη την διοίκησιν των εν Θέρμω ευρισκομένων εν διαλύσει τμημάτων, ως και τον Επιτελάρχην της, Ανχην [σημ.16] Βλάσσην Π., ίνα περισυλλέξη τους εις Πετροχώρι ευρισκομένους ως και τους νοτίως τούτου εν διαλύσει κινούμενους Αξκούς [Αξιωματικούς] και οπλίτας. Αμφότεροι οι Ανώτεροι ούτοι Αξκοί [Αξιωματικοί] μετά κόπου εργασθέντες κατώρθωσαν να επαναφέρωσιν την τάξιν.

Καθ’ όλην την 25ην Δεκεμβρίου οι αναρχικοί [σημ. 3] ελαχίστην δραστηριότητα εσημείωσαν. Μικρόν τμήμα αυτής προήλασε μέχρι του Εκκλησιδίου Αγ. Κοσμάς [xxix] αλλά βληθέν δι’ ενός όλμου 3″ όστις προ ολίγου είχε δοθεί εις τον 8ον λόχον ΚΒΕΜ [σημ.1] ανέκοψε την πορείαν του. Το απόγευμα της 25ης, μία διμοιρία του ΚΒΕΜ [σημ.1] διετάχθη να επιτεθή προς Αγ.Κοσμάν [σημ. 29], πλην όμως μετά βραχείαν προέλασιν ηναγκάσθη να αναστείλη την προχώρησίν της λόγω ισχυρού πυρός εκπεμφθέντος υπό των αναρχικών [σημ.3] εκ της περιοχής Αγ. Κοσμάς [σημ.29].

Από της εσπέρας της 25ης η 86η περιοχή [σημ.1] εκίνησε δι’ αυτοκινήτων προς Θέρμον και μίαν άρτι [μόλις] αφιχθείσαν διλοχίαν του ΚΒΕ [σημ.1] Κορίνθου υπό τον Ανχη [σημ.16] του Ιππικού Παπαγιάννην. Ο Ανχης [σημ.16] Παπαγιάννης, πληροφορηθείς παρά των κατοίκων εν τη περιοχή του χωρίου Μυρτιά, ότι η αμαξιτή οδός κατέχεται υπό των αναρχικών [σημ.3] εις το ύψος του χωρίου Αγ.Σοφία, κατεβίβασε τους άνδρας εκ των αυτοκινήτων και εκίνησε τούτους οδικώς, ως η φρόνησις επέβαλε, προς Θέρμον, ένθα η διλοχία έφθασε περί το μεσονύκτιον της 25ης προς 26ην.

Την 14ην ώραν της 26ης αφίχθη εις Θέρμον και η υπόλοιπος διλοχία τού ΚΒΕ Κορίνθου [σημ.1] υπό τον Τχη [σημ.16] Καλαθάν και οι 4 δε λόχοι ούτοι ως και ο 1/9 ΤΕ [σημ.1], ετάχθησαν υπό τας διαταγάς τού Ανχου [σημ.16] Παπαγιάννη διά την κάλυψ[ι]ν της περιοχής Θέρμου. Η δύναμις αύτη από της επομένης ημέρας ήρξατο προοδευτικώς ωθούσα αναγνωρίσεις προς βορράν, πλην όμως οι κομμουνισταί είχον αποσυρθή εν τη περιοχή Δρυμώνος και βορείως. Την διάταξιν ταύτην εύρον και εγώ υπάρχουσαν, όταν περί την μεσημβρίαν της 28ης μετέβην εις Θέρμον.

Αι απώλειαι των εν Θέρμω αγωνισθέντων τμημάτων έχουσιν ως εξής: Διμοιρία Οικονομίδη εν Δρυμώνι: Νεκροί ουδείς, τραυματίαι 4 και 3 αγνοούμενοι, εν οπλοπολυβόλον και εν ατομικόν τυφέκιον απωλεσθέντα. 7ος λόχος ΚΒΕΜ [σημ.1]: 1 νεκρός, 10 τραυματίαι και 7 αγνοούμενοι. Απωλεσθέντα 6 οπλοπολυβόλα, 1 τόμσον, 16 τυφέκια, 208 κουβέρτες και 100 χλαίνες.

8ος λόχος ΚΒΕΜ [σημ.1]: Νεκροί 2 ων είς ο μόνιμος Ανθλγός [σημ.16] Τζιρίνης Νικόλαος, τραυματίαι 3, αγνοούμενοι 18, εν οις ο μόνιμος Ανθλγός [σημ.16] Κίτσος Ιωάννης. Εις τους αγνοομένους τούτους δέον να προστεθή και [ο] Τχης [σημ.16] Βλαντού[σ]ης [xxx] Δημήτριος. Οπλισμός απωλεσθείς: 4 οπλοπολυβόλα, 5 τόμιγκαν, 32 τυφέκια, χλαίναι 50, κλινοσκεπάσματα 70.

3ος λόχος ΚΒΕΜ [σημ.1]: Νεκροί ουδείς. Τραυματίαι 2, αγνοούμενοι 5. Οπλισμός απωλεσθείς: Μπρεν 2, Τόμσον 1, Τυφέκια 13, Κλινοσκεπάσματα 54, Χλαίναι 1.

ΚΒΕ Κορίνθου [σημ.1]: Νεκροί 2 και είς τραυματίας.

Χωροφυλακής : Νεκροί είς Ενωμ[οτά]ρχης [Υπεν{ωμοτά}ρχης;] και είς Χωρ[οφύ]λαξ, 4 Χωρ[οφύλα]κες αγνοούμενοι. [Σ.Σ.: Μικρή ασάφεια στο κείμενο, ως προς τον αριθμό και τους βαθμούς τών νεκρών βαθμοφόρων τής Χωροφυλακής].

Εκ των ανωτέρω νεκρών και τραυματιών είς νεκρός και 2 τραυματίαι του 7ου λόχου ΚΒΕΜ [σημ.1] ως και 2 νεκροί και είς τραυματίας του ΚΒΕ Κορίνθου [σημ.1], εβλήθησαν υπό φιλίων τμημάτων εν ώρα νυκτός και εξ εγγυτάτης αποστάσεως λόγω της επικρατούσης συγχ[ύ]σεως.

Το σύνολον των κατά τ’ ανωτέρω απωλειών περιλαμβάνεται εν τη συνημμένη ονομαστική καταστάσει, εν η κατονομάζονται Αξκοί νεκροί 2 οι: Έφεδρος Ανθλγός [σημ.16] Πέτρου Μιχαήλ και Μάχιμος Ανθλγός [σημ.16] Τζιρίνης Νικόλαος, τραυματίαι είς, ο Τχης [σημ.16] Σαγγούνης Ιωάννης, αγνοούμενοι 3, ήτοι ο Τχης [σημ.16] Βλαντούσης Δημήτριος [σημ.30], ο Ανθλγός [σημ.16] Κίτσος Ιωάννης και ο Έφεδρος Ανθλγός [σημ.16] Κοντόπουλος Κων/νος.

Οπλίται νεκροί 12 ων 2 της Χωρ[οφυλα]κής, τραυματίαι 26 ων 2 της Χωρ[οφυλα]κής, αγνοούμενοι 37 [xxxi] ων 4 της Χωρ[οφυλα]κής. Οι ως αγνοούμενοι φερόμενοι, έχουσι περιέλθει ως αιχμάλωτοι εις χείρας των αναρχικών [σημ.3]. Κατά τας πληροφορίας μας δεν εφονεύθησαν επί τόπου, αλλ’ εκινήθησαν προς το Στρατηγείον των συμμοριτών προς εξέτασιν.

Άξιον παρατηρήσεως τυγχάνει ότι κατά την σύλληψίν των, οι αναρχικοί [σημ.3] εζήτουν πληροφορίας, τ[ί]νες εξ αυτών τυγχάνουσιν εκπαιδευταί. Επίσης δε ότι αφήκαν ελευθέρους, αφού τους απεγύμνωσαν, ετέρους 18 οπλίτας τού ΚΒΕ Μεσολογγίου [σημ.1] κατόπιν της αρνήσεως των ότι δεν [;] επιθυμούν να ενταχθώσιν εις τας τάξεις του αναρχικού [σημ.3] στρατού. Οι 18 ούτοι οπλίται δεν συμπεριλαμβάνονται εις τον ως ανωτέρω σημειούμενον αριθμόν των 37 αγνοουμένων. Εις ότι αφορά τας απωλείας των κομμουνιστών ακριβή στοιχεία δεν κατέστη δυνατόν να προκύψουν εκ της εξετάσεως μου. Ο Λοχαγός Μπραΐμης ανεύρεν εις το ύψωμα Ξεροβούνι [σημ.22], όταν κατέλαβεν αυτό, 4 πτώματα αναρχικών [σημ.3]. Στρατιώται αιχμαλωτισθέντες και αφεθέντες ελεύθεροι έλεγον ότι ήκουσαν τους αναρχικούς [σημ.3] υπολογίζοντας τας απώλειας των εις 20 νεκρούς και περί τους 30 τραυματίας.

Επίσης ηυτομόλησαν 5 αναρχικοί [σημ.3], ων είς μετά του οπλισμού του.

Εκ τούτων εξάγεται

Ότι την 23ην και 24ην Δεκεμβρίου 1947, το Αρχηγείον Συμμοριτών Δυτικής Στερεάς Ελλάδος, περιλαμβάνον 3 τάγματα συνολικής δυνάμεως 1000 ανδρών, διαθετόντων μέσα πυρός υπέρτερα των ημετέρων, επετέθη επί του μετώπου Άνω Προστοβά{ς}[σημ.2] – Δρυμώνος, ότι εσημείωσε πρώτην τινά επιτυχίαν προελθούσαν εκ της υπεροχής του εις άνδρας και οπλισμόν, ότι η 86η περιοχή [σημ.1] ευφυώς και δραστηρίως αντετάχθη εις την επίθεσιν των αναρχικών, ότι αι σημαντικαί οπωσούν [σημ.11] απώλειαι εν τη περιοχή Θέρμου ως και η εκείσε [εκεί] σημειωθείσα προσκαίρως αταξία και έλλειψις Διοικήσεως, προήλθεν εκ του ότι ο Τχης [σημ.16] Βλαντούσης δεν εξετέλεσεν επακριβώς την ανατεθείσαν αυτώ αποστολήν, μεθ’ ο δε εξέλιπεν εκ του πεδίου της μάχης αιχμαλωτισθείς και ότι οι διαδοχικώς αποσταλέντες επί του πεδίου της μάχης λόχοι Νεοσύλλεκτων των ΚΒΕ Μεσολογγίου [σημ.1] αποτελούντο εξ οπλιτών αρχομένης εκπαιδεύσεως και μη καταστάντων έτι ωρίμων προς συμμετοχήν εις πολεμικάς επιχειρήσεις, πλην όμως, η χρησιμοποίησίς των ανέκοψε την προς Νότον κίνησιν των αναρχικών [σημ.3], ήτις κίνησις προς Νότον εάν δεν ανεκόπτετο, θα προεκάλει σημαντικήν αναστάτωσιν εν ταις περιοχαίς Αγρινίου και Ναυπάκτου.

Ο

Ενεργήσας την Ένορκον

Διοικητικήν Εξέτασιν

Β. ΚΕΤΣΕΑΣ ΥΠΟΣ/ΓΟΣ

Κ.Μ.

Ακριβές αντίγραφον

Τ.Σ.Υ.

Κλείνω το ιστορικό αυτό σχεδίασμα, με τους αθάνατους στίχους από τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου:

«Ζῆνα δέ τις προφρόνως ἐπινίκια κλάζων

τεύξεται φρενῶν τὸ πᾶν,

τὸν φρονεῖν βροτοὺς ὁδώσαντα,

τὸν πάθει μάθος θέντα κυρίως ἔχειν.

Στάζει δ’ ἀνθ’ ὕπνου πρὸ καρδίας

μνησιπήμων πόνος·

καὶ παρ’ ἄκοντας ἦλθε σωφρονεῖν»…

Που σημαίνουν:

«Μα όποιος του Δία τη νίκη από καρδιάς τιμά

της γνώσεως τον καρπό τρυγά.

Που ωδήγησε τον άνθρωπο στη γνώση

κ’ έβαλε νόμο: πάθος μάθος,

που ώς και στον ύπνο, στην καρδιά μας

στάζει τον πόνο, που θυμίζει

με τρόμο τα παθήματά μας

κι αθέλητα μας συνετίζει»…

(Αισχύλου, Αγαμέμνων στ. 175-181.

Απόδοση: Ι. Γρυπάρης)

Πάτρα, 28 Μαρτίου 2018

Σ. Α. Θεοδωρόπουλος

[i] Συντμήσεις τίτλων στρατιωτικών μονάδων:

• Α΄ ΣΣ = Α΄ Σώμα Στρατού.
• 86^η περιοχή = Η Στρατιωτική Διοίκηση της ευρύτερης περιοχής Αγρινίου.
• 1/9 [Τ.Ε.] = Ο 1^ος λόχος τού 9^ου τάγματος Εθνοφρουράς.
• 2/9 [Τ.Ε.] = Ο 2^ος λόχος τού 9^ου τάγματος Εθνοφρουράς.
• 1/10 [Τ.Ε.] = Ο 1^ος λόχος του 10^ου τάγματος Εθνοφρουράς.
• Ανεξάρτητος Λόχος Φρουρών Αγρινίου (ΑΛΦΑ).
• 9^ο Τ.Ε. = Το 9^ο τάγμα Εθνοφρουράς.
• ΚΒΕ Μεσολογγίου [ΚΒΕΜ] = Κέντρο Βασικής Εκπαιδεύσεως Μεσολογγίου.
• ΚΒΕ Κορίνθου = Κέντρο Βασικής Εκπαιδεύσεως Κορίνθου.

[ii] Καλλιθέας Θέρμου.

[iii] Εννοεί ανταρτών τού (κομμουνιστικού) «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» (ΔΣΕ).

[iv] Χαρίλαο Φλωράκη.

[v] Νίκο Διένη.

[vi] Γιώργο Χουλιάρα.

[vii] Γιώργο Μπελκάκη.

[viii] Χωριό τής Ευρυτανίας, στο μέσο περίπου της απόστασης μεταξύ Προυσού και Μεγάλου Χωριού.

[ix] Στο τέλος τού 1ου 10ημέρου τού Οκτωβρίου 1947, μια φάλαγγα 4.000 περίπου, συνολικά, ενόπλων και (κατά κανόνα βιαίως στρατολογημένων) αόπλων τού ΔΣΕ, με εκατοντάδες μεταγωγικά (αλογομούλαρα), ξεκίνησε από την περιοχή Αγράφων (Ευρυτανία) για την Ήπειρο – Δυτική Μακεδονία (Βοβούσα, Ζούζουλη, Πευκόφυτο…), προκειμένου εκεί να εξοπλισθεί και να εφοδιασθεί για τη συνέχεια «του αγώνα» του. Περισσότερα για την πορεία τής φάλαγγας αυτής, δείτε παραπάνω, στην αρχή τής αφήγησής μας.

[x] Ανδρών τών Μονάδων Ασφαλείας (Αμύνης) Υπαίθρου.

[xi] Κάπως, κατά κάποιον τρόπο.

[xii] Άντεξε, βάσταξε.

[xiii] Έχοντας.

[xiv] Τον Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Πέτρου Μιχαήλ.

[xv] Το «Στρατιώτας» δεν είναι απολύτως ακριβές. Είναι 100% βέβαιο ότι μεταξύ τών επί τόπου νεκρών ήταν και ο λοχίας Σπύρος Γ. Θεοδωρόπουλος, πρώτος ξάδερφος του πατέρα μου.

[xvi] Συντομογραφία βαθμών στρατιωτικών:

• Ανθλγός = Ανθυπολοχαγός.
• Υπλγός, Υπ/γός = Υπολοχαγός.
• Τχης = Ταγματάρχης.
• Ανχης = Αντισυνταγματάρχης.
• Υποσ/γος = Υποστράτηγος.

[xvii] Τον Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Κοντόπουλο Κων/νο.

[xviii] Αγία Βαρβάρα (Πάνω Προσήλια).

[xix] Τον οικισμό Κυρά Βγένα, (πρώην Αχόμαυρο).

[xx] Ύψωμα στα ΒΔ τού Σπαρτιά (1531μ.).

[xxi] Του οικισμού Κρύο Νερό.

[xxii] Ύψωμα (905 μ.) στα ανατολικά τής Καλλιθέας (Προστοβάς).

[xxiii] Θέση (οικισμός) στη μέση περίπου της απόστασης Καλλιθέα – Σπαρτιάς.

[xxiv] Ασπρόχορτο: Υψωματάκι ελαφρώς ΒΔ του Μεγαδέντρου.

[xxv] Ύψωμα Δ-ΒΔ της Αετόπετρας και Ν-ΝΔ τού Δρυμώνα.

[xxvi] Ύψωμα (1010μ.) στα ανατολικά τού Προφήτη Ηλία Δρυμώνα.

[xxvii] Ύψωμα μεταξύ Αγίας Σοφίας και Ταξιάρχη.

[xxviii] Εννοεί τον παραπόταμο του Ευήνου, Φιδάκια, και την πέτρινη γέφυρα, (ακριβώς δίπλα στη σημερινή τσιμεντένια γέφυρα), που ένωνε το Θέρμο με την Κόνισκα.

[xxix] Θέση μεταξύ Θέρμου και Μεγαδέντρου.

[xxx] Ο τοπικός ιστορικός Κώστας Μαραγιάννης, (όπου παραπάνω), γράφει ότι ο (κατ’ αυτόν Συνταγματάρχης) Βλαντούσης εκτελέστηκε στον Τόρνο Ευρυτανίας, χωριό μεταξύ Προυσού και Καστανιάς.

[xxxi] Είναι προφανές ότι ο ενεργήσας την Ε.Δ.Ε. Υποστράτηγος (Β. Κετσέας), αν και κάνει σαφή υπαινιγμό για την τύχη που (κατά πάσα πιθανότητα) είχαν οι αγνοούμενοι (αιχμάλωτοι), δεν γνωρίζει τις γενόμενες εκτελέσεις συλληφθέντων στρατιωτικών, στην περιοχή Δρυμώνα για τις οποίες έγινε λόγος παραπάνω.

Δεν φαίνεται, κατά τη γνώμη μου, καθόλου πιθανό να τις γνωρίζει και να τις αποκρύπτει / αποσιωπά, διότι τη μοναδική περίπτωση εκτέλεσης, (συλληφθέντος από τους αντάρτες οπλίτου), που φαίνεται να γνωρίζει, την αναφέρει ρητώς (δες σημ. 23).

agrinionews.gr