Ο εικονιζόμενος πετρόχτιστος τοίχος δεν είναι μία συνηθισμένη κατασκευή του είδους, ένας τοίχος αντιστήριξης ενός δρόμου ή ενός υδραύλακα σε ορεινό έδαφος. Ένας τοίχος, δηλαδή, από τους πολλούς αντίστοιχους που αφθονούν στο ορεινό Θέρμο και σε ολόκληρη την ορεινή Ελλάδα.
Σε τι έγκειται η διαφορετικότητά του; Μήπως στο μέγεθός του ή στην αισθητική του; Είναι κι αυτά, καθώς και για θεαματική κατασκευή πρόκειται και πολύ μαστοριά αποπνέει η εικόνα του, ακόμη και με την πρώτη ματιά. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτά. Είναι και το ότι βρίσκεται στη μέση ενός μεγάλου γκρεμού εντός του φαραγγιού του ποταμού Φιδάκια. Και είναι και κάτι άλλο ακόμη. Το ότι βρίσκεται στο έξω μέρος μιας σπηλιάς και η στέψη του βρίσκεται στο άνω μέρος της εισόδου της και σε απόσταση αναπνοής από αυτή.
Η σπηλιά αυτή αποτελούσε, εξάλλου, και το φυσικό εμπόδιο για την κατασκευή του αυλακιού που διέρχεται από εκεί, καθώς η ισοϋψής επέβαλλε να διέλθει το αυλάκι ακριβώς από το σημείο που βρίσκεται η σπηλιά. Με δεδομένο ότι λόγω της ύπαρξης του εν λόγω φυσικού εμποδίου δεν υπήρχε τρόπος να πελεκηθεί ο βράχος, ώστε να δημιουργηθεί η αναγκαία βάση έδρασης του αυλακιού, κατ’ αντιστοιχία των παρεμβάσεων που έγιναν και σε άλλα γκρεμώδη σημεία κατά μήκος του εν λόγω αυλακιού, υπήρχαν δύο τεχνικές λύσεις. Η μία ήταν η κατασκευή γεφυριού πάνω στο οποίο θα εδραζόταν το αυλάκι και η άλλη η κατασκευή τοίχου διπλής όψης, η στέψη του οποίου θα χρησίμευε για τον ίδιο σκοπό.
Το γιατί επιλέχθηκε η δεύτερη λύση δεν είναι γνωστό, όπως, εξάλλου, και αν υπήρξε εξέταση εναλλακτικής πρότασης, καθώς έχει περάσει ικανό χρονικό διάστημα από τότε, πάνω από μισός αιώνας, οπότε δεν είναι εύκολο να συλλέξει κανείς ακριβείς πληροφορίες για λεπτομέρειες που αφορούν σε τεχνικές επιλογές για ένα έργο που έγινε τότε. Ένα έργο που προοριζόταν να καταστήσει ποτιστικά τα χωράφια του οροπεδίου του Θέρμου και των εκτάσεων που ήταν δυνατό να καλλιεργηθούν κατά μήκος της διαδρομής του υδραύλακα από το σημείο της υδροληψίας, επί του ρέματος Χαλικόρεμα κοντά στο πασίγνωστο ποτάμιο σπήλαιο “Θεοτικό”, ως το Θέρμο, αρκετά χιλιόμετρα μακριά, το οποίο μάλιστα σχεδόν στο σύνολο του μήκους του διέρχεται μέσα από μια απότομη πλαγιά σε ένα αφιλόξενο φαράγγι. Ένα έργο αξιοθαύμαστο, πράγματι για πολλούς λόγους, που δεν είναι της ώρας να αναλυθούν. Σε κάποια άλλη ευκαιρία θα υπάρξει εκτενής σχετική αναφορά στο έργο του αυλακιού στο σύνολό του.
Ας επανέλθουμε, όμως, στο θέμα μας. Στον τοίχο. Παρατηρώντας με προσοχή το απολύτως αφιλόξενο φυσικό περιβάλλον στο οποίο έπρεπε να κατασκευαστεί το έργο (γκρεμός πάνω και κάτω, αρνητική κλίση του εδάφους και κενό που δημιουργούσε η είσοδος της σπηλιάς), μπορεί κανείς να υποθέσει – με κάποια σχετική ασφάλεια, είναι αλήθεια, ως προς την ορθότητα της υπόθεσης – πως η κατασκευή τοίχου και όχι γεφυριού αποτελούσε την καλύτερη, αν και σίγουρα πιο κοστοβόρα λύση. Κι αυτό γιατί αφενός το πρωτογενές υλικό που απαιτούνταν για την κατασκευή του τοίχου, η πέτρα, υπήρχε άφθονη στην περιοχή και η εξαγωγή της θα γινόταν επιτόπου, και, επιπλέον, γιατί η επιλογή αυτή συνιστούσε μια πιο στέρεη κατασκευή. Η στερεότητα της κατασκευής έγκειται στο ότι με την κατασκευή τοίχου ελαχιστοποιούνταν η πιθανότητα να καταστραφεί το αυλάκι στο σημείο αυτό από την πτώση ενός ογκόλιθου που θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να ξεκολλήσει από την κακοτοπιά που προβάλλει απειλητική από πάνω και σε ύψος πολλών δεκάδων μέτρων και να κόψει το γεφύρι και το αυλάκι στα δύο, αν επιλεγόταν η λύση του γεφυριού.
Πάντως, όπως και να έχει το πράγμα, σημασία έχει ότι, πέρα από τις υποθέσεις, υπάρχει η ορατή πραγματικότητα. Κι αυτή είναι ο λιθόχτιστος τοίχος. Ένας τοίχος με κυρτότητα κατά μήκος της πορείας του, ώστε να ακολουθεί τη διαμόρφωση του εδάφους, και με δύο όψεις, με διαφορετικό μέγεθος η καθεμία. Η μία, η μεγαλύτερη και εμφανής, από την έξω πλευρά, από την πλευρά του γκρεμού, και η άλλη, μικρότερη και μη εμφανής, από τη μέσα πλευρά, έξω ακριβώς από την είσοδο της σπηλιάς.
Και πάνω στη στέψη του τοίχου το τσιμεντένιο αυλάκι. Αυλάκι, σκεπασμένο, μάλιστα, καθ’ όλο το μήκος της στέψης του τοίχου, πράγμα που επιβαλλόταν για δύο λόγους. Αφενός γιατί αυτό επιβαλλόταν από την αναγκαιότητα να υπάρχει δυνατότητα διέλευσης από το σημείο αυτό, να υπάρξει δηλαδή δρόμος – και δρόμο θα αποτελούσε το τσιμεντένιο σκέπαστρο του αυλακιού – και αφετέρου γιατί έτσι θα διασφαλιζόταν η ομαλή ροή του νερού, αφού οι πέτρες, που κατά διαστήματα θα έπεφταν από τον γκρεμό, δεν θα ήταν ικανές να διακόψουν τη ροή του νερού. Κι αν πάλι έπεφτε κανένας μεγάλος ογκόλιθος καμιά φορά και κατέστρεφε το αυλάκι, θα ήταν σχετικά εύκολο να γίνει η επισκευή, αφού αυτό θα εδραζόταν σε σταθερή βάση και όχι πάνω σε ένα εύθραυστο γεφύρι.
Έτσι, με την επιλογή της λύσης του τοίχου επιτεύχθηκαν δύο στόχοι. Και η δυνατότητα να διέρχεται με ασφάλεια από εκεί το νερό από προστατευμένο υδραύλακα και να κατασκευαστεί δρόμος για τη διέλευση πεζών, που έπρεπε να μπορούν να διέλθουν από εκεί, προκειμένου να πραγματοποιείται η αναγκαία επιτήρηση και η περιοδική συντήρηση, όπως βέβαια και κάθε έκτακτη συντήρηση που θα κρινόταν αναγκαία για τη λειτουργία του έργου του αυλακιού. Πράγμα που λειτούργησε απολύτως πετυχημένα τόσες δεκαετίες τώρα.
Και κάτι ακόμη σημαντικό. Με την επιλογή της λύσης αυτής προέκυψε ένα τεχνικό έργο στη μέση του πουθενά, σε μια γκρεμώδη περιοχή μέσα σε ένα φαράγγι. Ένα έργο που θα μπορούσε με ασφάλεια να χαρακτηριστεί έργο τέχνης. Κι αυτό, γιατί ο εν λόγω τοίχος είναι χτισμένος με περισσή μαστοριά καταμεσής ενός μεγάλου γκρεμού και για την κατασκευή του απαιτήθηκε μεγάλη προσπάθεια, ενώ δεν έλειψαν και οι κίνδυνοι κυρίως λόγω του γκρεμώδους της περιοχής στο εν λόγω σημείο. Έργο κατασκευασμένο με μεράκι από ανθρώπους που εκλάμβαναν τη δουλειά τους ως ιερή υποχρέωση και χαίρονταν ν’ απολαμβάνουν το αποτέλεσμα των κόπων τους χωρίς να φείδονται κόπου και σκληρής προσπάθειας. Και γι’ αυτό αξίζει η απόδοση τιμής σ’ αυτούς τόσο από τους άμεσα ωφελούμενους από το εν έργο του αυλακιού, τους χρήστες του νερού που μεταφέρεται μέσω του εν λόγω υδραύλακα, όσο και από την τοπική κοινωνία στο σύνολό της. Κάτι που οφείλεται, μάλιστα, σε βαθμό υπερθετικό όταν πρόκειται για κατασκευή έργων σε μέρη λίαν επικίνδυνα, όπως είναι και το εικονιζόμενο, όπως εύγλωττα αποκαλύπτεται από την προβαλλόμενη εικόνα.
Η εικόνα θα αρκούσε και από μόνη της να αποτελέσει επιβεβαιωτικό στοιχείο των προαναφερόμενων και αξίζει να προβληθεί δεόντως όχι μόνο γιατί η εν λόγω κατασκευή συνιστά αξιοθέατο αλλά και ως χρέος για απόδοση ελάχιστης τιμής στους ανθρώπους που δούλεψαν, με κάθε τρόπο ο καθένας, για να υλοποιηθεί αυτό το έργο.
Ο λιθόχτιστος τοίχος του αυλακιού – δρόμου!
Ένα αξιοθαύμαστο έργο παραδοσιακής τεχνικής στον τομέα της δόμησης!!
Ένα πραγματικό έργο τέχνης στο φαράγγι του ποταμού Φιδάκια στο Ορεινό Θέρμο!!!
Νίκος Κωστακόπουλος
(Εκπαιδευτικός – Δημοτικός Σύμβουλος Θέρμου)
