Η συμβολή των Ακαρνάνων στην μεγάλη εμφύλια διαμάχη, η συμμαχία με τους Αθηναίους και οι πόλεις-σταθμοί της δυτική φυλής.
Του Χριστόφορου Τριάντη*
Ο πελοποννησιακός πόλεμος (431- 404 π. Χ) ήταν ένας καταστροφικός σεισμός στα θεμέλια του κλασικού ελληνισμού. Η εμφύλια αυτή σύγκρουση απλώθηκε σε όλες – σχεδόν – τις περιοχές όπου ζούσαν Έλληνες. Εξαιτίας αυτής της (πολύχρονης) σύρραξης ο ελληνισμός παρήκμασε. Χρειάστηκε να περάσουν εκατό χρόνια για να μπορέσει να ξαναβρεί τον δρόμο για το μεγαλείο χάρη στον Μέγα Αλέξανδρο.
Η μεγαλύτερη όμως, επίπτωση του πολέμου υπήρξε η εκμηδένιση του δημοκρατικού πολιτεύματος, ως κυρίαρχης πολιτικής πρότασης. Μετά τον πόλεμο τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο για τη Δημοκρατία. Η περσική εμπλοκή στη σύρραξη ενίσχυσε τον διχασμό των Ελλήνων και φανέρωσε την ευκολία με την οποία γίνονται υποχείρια εξωτερικών δυνάμεων, αδιαφορώντας για όλα αυτά που τους ενώνουν.
Η Ακαρνανία δεν μπορούσε να μείνει εκτός αυτού του πολέμου. Γεωγραφικά αποτελούσε έναν ενδιάμεσο σταθμό για τις επιχειρήσεις των μεγάλων πόλεων της εποχής (Κορίνθου και Αθήνας) που γίνονταν στο Ιόνιο και αργότερα στη Σικελία (Κάτω Ιταλία). Η στρατηγική θέση της περιοχής διαφαίνεται και από το γεγονός ότι οι Κορίνθιοι είχαν αποικίσει το Ανακτόριο (στη Βόνιτσα), ενώ διατηρούσαν σχέσεις με το Σόλλιον και την Αστακό. Τους ενδιέφεραν οι κορινθιακές αποικίες στη Σικελία – Κέρκυρα – Επίδαμνο και επιθυμούσαν προκεχωρημένους ναυτικούς σταθμούς στις ακτές του Ιονίου.
Οι Αθηναίοι με τη σειρά τους, εκτός από τη συμμαχία με τους Ακαρνάνες, είχαν από το 454 π. Χ. αφαιρέσει τη Ναύπακτο από την κυριαρχία των Λοκρών. Στην πόλη, εγκατέστησαν οικογένειες Μεσσηνίων, που είχαν εκδιωχθεί από τους Σπαρτιάτες. Η Ναύπακτος λειτουργούσε ως βάση των Αθηναίων για να ελέγχουν τον κορινθιακό κόλπο και για να επιτηρούν τους Αιτωλούς που ήταν εχθρικά διακείμενοι προς την πόλη και τους συμμάχους τους στην Ακαρνανία. Πέρα από αυτές τις γεωγραφικές λεπτομέρειες η συμμετοχή των Ακαρνάνων σ’ αυτόν τον μεγάλο πόλεμο είναι μια ιστορική πραγματικότητα.
Κατ’ αρχάς, το ελληνικό φύλο των Ακαρνάνων ζούσε στα σημερινά όρια των επαρχιών Ξηρομέρου και Βάλτου, πλην των παράλιων πόλεων του Ανακτορίου, Σολλίου που θεωρούνταν κορινθιακές αποικίες. Η σπουδαιότερη πόλη της Ακαρνανίας και διοικητικό κέντρο ήταν η Στράτος (πρωτεύουσα του Κοινού των Ακαρνάνων). Άλλες μεγάλες πόλεις της – για τα δεδομένα της αρχαιότητας- ήταν το Αμφιλοχικό Άργος, η Μεδεών, η Πάλαιρος, το Θύρρειον. Την εποχή του πολέμου αναφέρονται από τον Θουκυδίδη και τα Κόροντα (Χρυσοβίτσα Ξηρομέρου), οι Φοιτίαι (Φυτείες Ξηρομέρου), η πολίχνη Μητρόπολη.
Οι Ακαρνάνες από την αρχή του πελοποννησιακού πολέμου υπήρξαν στενοί σύμμαχοι των Αθηναίων. Από την άλλη μεριά οι Αιτωλοί ακολουθώντας διαφορετική διαδρομή συμμάχησαν με τους Σπαρτιάτες και τους Κορινθίους .
Οι Ακαρνάνες συμπαρατάχτηκαν με τους Αθηναίους όχι μόνο για γεωστρατηγικούς λόγους, αλλά και γιατί είχαν δημοκρατικές πεποιθήσεις και λειτουργούσαν συλλογικά. Ήταν αντίθετοι προς τα ολιγαρχικά – τυραννικά πολιτεύματα και έβλεπαν την Αθήνα ως «μητέρα» της δημοκρατίας. Η τραχύτητα του εδάφους και γενικότερα η δυσκολία του τόπου έκαναν τους κατοίκους ελεύθερους στην ψυχή και στο πνεύμα. Η συμμαχία με την Αθήνα ήταν κάτι παρά πάνω από μια απλή δήλωση φιλίας , ήταν η δικαία κρίση ενός ελληνικού φύλου να υπερασπιστεί τη δημοκρατία. Ο αθηναϊκός «Χρυσός Αιώνας» ήταν αυτός που άλλαξε την εικόνα του κόσμου. Το δημοκρατικό φρόνημα των προγόνων μας συνταίριαζε απόλυτα με την πολιτεία των Αθηναίων.
Ο Πελοποννησιακός πόλεμος ξεκίνησε για την περιοχή μας και για το έτος 431 π. Χ. όταν οι Αθηναίοι κατέλαβαν δυο κορινθιακές κτήσεις στην Ακαρνανία το Σόλλιον και την Αστακό. Η πόλη του Αστακού κατά την αρχαιότητα, βρέθηκε στο επίκεντρο της διαμάχης Αθηναίων και Πελοποννησίων. Και είναι γνωστή για την ιστορία του τυράννου Ευάρχου, ο οποίος απομακρύνθηκε από τους Αθηναίους. Το Σόλλιον ήταν ένας ναυτικός σταθμός της Κορίνθου που κυριεύτηκε από τους Αθηναίους (430 π. Χ.) και περιήλθε στην κατοχή των Παλαιραίων – Ακαρνάνων.
Στη συνέχεια, οι Ακαρνάνες είχαν να αντιμετωπίσουν την επίθεση της Αμβρακίας. Η Αμβρακία ήταν αρχαία πόλη κράτος της δυτικής Ελλάδας, χτισμένη στις όχθες του ποταμού Άραχθου, στην θέση της σημερινής Άρτας. Ιδρύθηκε από τους Κορίνθιους στα μέσα περίπου του 7ου αιώνα π. Χ. και σύντομα έγινε μία από τις ισχυρότερες αποικίες των Κορινθίων στην δυτική Ελλάδα. Ήταν μέρος μιας σειράς αποικιών που είχαν ιδρύσει οι Κορίνθιοι κατά μήκος του θαλασσίου δρόμου από την Ελλάδα στην Κάτω Ιταλία, όπως ήταν ακόμα το Ανακτόριο, η Λευκάδα, η Κέρκυρα, η Επίδαμνος κ.α. Η Αμβρακία κατά τον πόλεμο ακολούθησε τους Κορινθίους και συμμάχησε με την Σπάρτη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συγκρουστεί με τους Ακαρνάνες. Οι Αμβρακιώτες ήδη από το έτος 430 ήταν σύμμαχοι των Κορινθίων και επιχείρησαν καταλάβουν το Αμφιλοχικό Αργος , ακαρνανική πόλη.
Το έτος 430 / 429 π. Χ. οι Πελοποννήσιοι άνοιξαν αυτό το νέο μέτωπο στη δυτική Ελλάδα βοηθούντων των Αμβρακιωτών. Ο Σπαρτιάτες και οι Αμβρακιώτες επιθυμούσαν να κατακτήσουν την Ακαρνανία, την Κεφαλλήνια και μετά τη Ναύπακτο. Αρχηγός της στρατιωτικής επιχείρησης ήταν ο σπαρτιάτης Κνήμος.
Οι πελοποννησιακές – ηπειρωτικές δυνάμεις προχώρησαν στο εσωτερικό της Ακαρνανίας και επιτεθήκαν στη μεγαλύτερη πολη της, τη Στράτο. Οι Ακαρνάνες ζήτησαν τη βοήθεια του αθηναίου Φορμίωνα που βρισκόταν στη Ναύπακτο, αλλά αυτός δεν κατάφερε να βοηθήσει. Μόνοι τους οι Ακαρνάνες στη Στράτο διέλυσαν τη φάλαγγα των Ηπειρωτών – Σπαρτιατών, και ο Κνήμος με τους διασωθέντες άνδρες του κατέφυγε στις Οινιάδες .
Η πόλη των Οινιάδων κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου κράτησε διαφορετική στάση από τους υπόλοιπους Ακαρνάνες και συμμάχησε με τους Πελοποννησίους. Τελικά τον όγδοο χρόνο του πολέμου, πιεζόμενη από τους υπόλοιπους Ακαρνάνες και τους Αθηναίους εντάχθηκε στην Αθηναϊκή συμμαχία.
Το Ανακτόριο που ήταν κορινθιακή αποικία ήταν και αυτό εχθρικό προς την Ακαρνανία. Το 425 π. Χ. οι Αθηναίοι με τους Ακαρνάνες σε μια καλά συντονισμένη επιχείρηση κατέλαβαν την πόλη η οποία αποσπάστηκε πλέον από την Κόρινθο και έγινε μέρος της Ακαρνανίας.
Το έτος 426 π. Χ. οι Αθηναίοι εκστράτευσαν στη βορειοδυτική Ελλάδα, δηλαδή στη σημερινή Αιτωλοακαρνανία. Η επίθεση αυτή των Αθηναίων είχε μεγάλη επιτυχία. Αρχηγοί των Αθηναίων ήταν ο Δημοσθένης και ο Προκλής. Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν αρχικά εναντίον της Λευκάδας μαζί με τους Ακαρνάνες. Μετά ο Δημοσθένης επιτέθηκε εναντίον των Αιτωλών αλλά ηττήθηκε και επέστρεψε στη Ναύπακτο. Εκεί κατάφερε με τη βοήθεια χιλίων Ακαρνάνων οπλιτών να υπερασπιστεί την πολη από την επίθεση Πελοποννησίων, Αιτωλών και Οζολών Λοκρών. Αρχηγός των πελοποννησιακών δυνάμεων ήταν ο Ευρύλοχος.
Ύστερα από την αποτυχία τους, οι Πελοποννήσιοι βοήθησαν την Αμβρακία να επιτεθεί εναντίον του Αμφιλοχικού Άργους (πόλη της Ακαρνανίας). Οι Ακαρνάνες κάλεσαν τον Δημοσθένη ο οποίος μαζί τους συνέτριψε Αμβρακιώτες και Πελοποννησίους στις Όλπες. Ο Ευρύλοχος σκοτώθηκε στη μάχη. Οι Αμβρακιώτες νικήθηκαν ολοκληρωτικά και υπέγραψαν συνθήκη με τους Ακαρνάνες διάρκειας εκατό ετών. Περήφανη νίκη για τα ακαρνανικά στρατεύματα.
Η πρώτη φάση του Πελοποννησιακού πολέμου (431 – 421 π. Χ.) είχε τελειώσει για τις ακαρνανικές δυνάμεις. Οι Ακαρνάνες είχαν επιτύχει τους αντικειμενικούς τους στόχους, αφού περιόρισαν τους Αιτωλούς και νίκησαν τους Αμβρακιώτες. Επίσης , είχαν εντάξει στο ακαρνανικό κοινό τις Οινιάδες, την Αστακό και το Σόλλιον. Πλέον το μέτωπο των μαχών μεταφέρεται σε άλλες περιοχές του Ελληνισμού, έκτος δυτικής Ελλάδας και Αιτωλοακαρνανίας.
Η δεύτερη φάση αφορά τη Σικελική Εκστρατεία των Αθηναίων ( 415 – 413 π. Χ.). Οι Ακαρνάνες μένουν πιστοί στους Αθηναίους και τους δίνουν οπλίτες για τις επιχειρήσεις τους. Όταν ο παλιός γνώριμος των Ακαρνάνων στρατηγός Δημοσθένης πήγε στη Σικελία για να συνδράμει τους εκεί αγωνιούντες Αθηναίους, τον βοήθησαν. Ενίσχυσαν το εκστρατευτικό του σώμα με επίλεκτους σφενδονήτες και ακοντιστές. Φυσικά, μετά την καταστροφή των Αθηναίων και των συμμάχων τους στη Σικελία το 413 π. Χ. κανένας Ακαρνάνας δεν γύρισε πίσω.
Στην τελευταία περίοδο του πολέμου (413 – 404 π. Χ.), οι Αθηναίοι ηττήθηκαν από τους Πελοποννησίους και η εμφύλια αυτή σύρραξη τελείωσε. Η ήττα δεν επηρέασε την ακαρνανική γη. Οι Ακαρνάνες βγήκαν πιο ισχυροί απο αυτή τη μεγαλη σύγκρουση. Κράτησαν την ελευθερία τους, επέκτειναν τα σύνορά τους, περιόρισαν τους εχθρούς τους και τέλος διατήρησαν το πολιτικό τους σύστημα, πάντα ενωμένοι.
*Ο Χριστόφορος Τριάντης υπηρετεί στη δημόσια εκπαίδευση από το 1998. Είναι από τη Μαχαιρά Ξηρομέρου, Αιτωλοακαρνανίας.
Φωτογραφίες: xiromero.blogspot.gr
iaitoloakarnania.gr
