Μια εμπεριστατωμένη έρευνα που διεισδύει στα ιστορικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στη δραματική προσπάθεια των Ελλήνων αγωνιστών για την απελευθέρωση του Μεσολογγίου…
Η πολυδιάστατη έρευνα και τα σπάνια ντοκουμέντα είναι του Νίκου Θεοδ. Μήτση, ο οποίος τα παραχώρησε στο iAitoloakarnania.gr προς δημοσίευση στο κοινό.
Πολιορκίες
Ως γνωστόν στο πολύπαθες και καθημαγμένο Μεσολόγγι διεξήχθησαν δύο γνωστές πολιορκίες, ήτοι: η A’ πολιορκία (6 Nοεμβ.-28 Δεκ. 1822), γενομένη από τους Τούρκους πασάδες: Ομέρ Βρυώνη και Ρεσίτ Κιουταχή με δύναμη αποτελούμενη περίπου από 10.000 άνδρες, τους οποίους, δυστυχώς, συνεπικουρούσαν, ως μυστικοσύμβουλοι και επώνυμοι για εκείνη την εποχή, Έλληνες οπλαρχηγοί, όπως οι: Γεώργιος Βαρνακιώτης (Βάρνακας-Ξηρόμερο), Γώγος Μπακόλας (Σκουλικαριά-Άρτα), Ανδρέας Ίσκος (Δούνιτσα-Βάλτος), Γιαννάκης Ράγκος (Σύντεκνο-Βάλτος) και Γεώργιος Βαλτινός (Χαλκιόπουλο-Βάλτος).
Μέσα στο Μεσολόγγι δε, βρίσκονταν στην αρχή 750 άνδρες και, ακολούθως με τον ερχομό των 1500 και πλέον Πελοποννήσιων ανδρών (Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, Ανδρέας Ζαΐμης, Κανέλλος Δεληγιάννης, Ηλίας Τσαλαφατινός) αλλά και λοιπών οπλαρχηγών, η δύναμις των Ελλήνων έφτανε συνολικά περί τους 3.000 άνδρες με τους ακόλουθους οπλαρχηγούς, ήτοι τους: Μάρκος Μπότσαρης (Σούλι 50 άνδρες), Δήμος Τσέλιος (Ζάβιτσα Ξηρομέρου με 60 άνδρες), Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (Μάνη), Ανδρέας Ζαΐμης (Κερπινή Αχαΐας), Κανέλλος Δεληγιάννης (Λαγκάδια Γορτυνίας), Θεόδωρος Γρίβας (Περατιά-Βόνιτσα με 50 άνδρες), Αποστολάκης Κουσουρής (Βάρνακας Ξηρομέρου με 180 άνδρες), Βασίλης Χασάπης (Δραγαμέστο Ξηρομέρου με 70 άνδρες), Γεώργιος Τσόγκας (Βόνιτσα με 220 άνδρες), Δημήτρης Μακρής (Ζυγός 70 άνδρες), Γεώργιος Κίτσος (Φιλιάτες Θεσπρωτίας), Θανάσης Ραζικώτσικας (Μεσολόγγι με 300 άνδρες), Ηλίας Τσαλαφατινός (Μάνη), Δημήτρης Παλιογιάννης (Βάρνακας Ξηρομέρου με 120 άνδρες), Βασίλης Πάτσης (Λεπενού Βάλτου με 30 άνδρες), Κώστας Καπογιωργάκης (Πλαγιά Βονίτσης με 80 άνδρες), Γιαννάκης Σουλτάνης (Μοναστηράκι Βονίτσης με 30 άνδρες), Αποστόλης Καρατζογιάννης (Νεοχώρι Μεσολογγίου με 50 άνδρες), Θεόδωρος Μαγγίνας (Δραγαμέστο Ξηρομέρου) και ο πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.
H πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου τελείωσε στις 22 Δεκ. 1822 με απώλειες σε νεκρούς 480 άνδρες από τους Τούρκους και μόλις 17 από τους Έλληνες.
Η δεύτερη και, η σημαντικότερη ως γνωστόν πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826), διεξήχθη σε τρείς φάσεις, ήτοι: 1η φάση από τον Μάρτιο του 1825 ως και Ιούνιο του 1825, όπου αρχηγός της Φρουράς στην αρχή υπήρξε ο Νικόλαος Στουρνάρης (Ασπροπόταμος). Σ’ αυτή τη χρονική στιγμή οι στρατηγοί Γεώργιος Τσόγκας (Βόνιτσα) και Γιαννάκης Ράγκος (Βάλτος) αναχώρησαν από το Μεσολόγγι, όταν μάλιστα αρχηγός της Φρουράς του Μεσολογγίου υπήρξε ο ίδιος ο Τσόγκας. Η 2η φάση διήρκησε από τον Ιούλιο του 1825 ως και τον Δεκέμβριο του 1825 όπου αρχηγός της Φρουράς υπήρξε ο Νότης Μπότσαρης και ακολούθως ο Κίτσος Τζαβέλας κ.λπ., και η 3η φάση διήρκησε από τον Ιανουάριο του 1826 ως και τις 10 Απριλίου 1826, ημέρα της ηρωικής Εξόδου, όπου αρχηγός της Φρουράς υπήρξε ο Μεσολογγίτης οπλαρχηγός Αθανάσιος Ραζικότσικας. Χρέη αρχηγού της Φρουράς έκαναν περιοδικώς και οι: Ανδρέας Ίσκος (Βάλτος) αλλά και ο Ηπειρώτης στην καταγωγή Γεώργιος Κίτσος που βαστούσε την ντάπια της Λουνέτας.
Για λόγους ιστορικούς κρίνεται φρόνιμο να παρουσιάσουμε ενδελεχώς όλους τους εν τω Μεσολογγίω Σωματάρχες και Υποσωματάρχες που έχουμε αποκομίσει από την αέναη σε αρχειακές πηγές έρευνά μας. Οι Σωματάρχες που έτσι ονομάζονταν οι οπλαρχηγοί που είχαν στράτευμα όχι λιγότερο από 100 άνδρες και οι υποσωματάρχες δηλ. οι έχοντες στράτευμα 50-70 ανδρών και πού ήταν μέσα στο Μεσολόγγι στις προαναφερθείσες τρείς φάσεις της πολιορκίας του Μεσολογγίου και που έμπαιναν αλλά και έβγαιναν κατά τακτά χρονικά διαστήματα στο καθημαγμένο και πανταχόθεν πολιορκούμενο Μεσολόγγι, ήταν οι εξής:
Σωματάρχες
(όσοι καταγράφονται πιο κάτω με σταυρό (+) σκοτώθηκαν μέσα στο Μεσολόγγι και οι περισσότεροι κατά την ημέρα της ηρωικής Εξόδου 10 Απρ. 1826).
Οι Σωματάρχες μέσα στο Μεσολόγγι έφεραν όλοι τους, όπως προείπαμε, τον βαθμό του στρατηγού, είχαν υπό τις οδηγίες τους στρατιώτες κατά κύριο λόγο από τον τόπο καταγωγής τους και ήταν οι ακόλουθοι. Βάγιας Γεώργιος (Β .Ήπειρος), Βαλτινός Γεώργιος (Χαλκιόπουλοι Βάλτου), Βέϊκος Λάμπρος (Σούλι), Βέρρης Κωνσταντής (Μερδενίκου Ξηρομέρου), Βλαχόπουλος Αλέξανδρος & Κώστας (Βλοχός), + Γεροθανάσης Δημήτριος (Αμβρακιά Βάλτου), + Γριβογιώργος Ανδρέας (Κωνωπίνα Ξηρομέρου), Δεληγιώργης Μήτρος (Γαβαλού Μακρυνείας), Δήμος Τσέλιος (Ζάβιτσα Ξηρομέρου), Ζέρβας Διαμαντής (Σούλι), Ζέρβας Νίκος (Σούλι), + Ζέρβας Τούσιας (Σούλι), Ίσκος Ανδρέας (Δούνιστα-Βάλτου), + Καραγιάννης Αναγνώστης (Κεχρινιά Βάλτου), Κίτσος Γεώργιος (Φιλιάτες), Κοντογιάννης Μήτσος και Βαγγέλης και Νίκος (Χαλκιόπουλοι-Υπάτη Φθιώτιδος), Κουσουρής Αποστολάκης (Βάρνακας Ξηρομέρου), + Λιακατάς Γρηγόρης (Ασπροπόταμος ), + Μάγερ (Φιλλέληνας), Μακρής Δημήτριος (Γαβαλού Μακρυνείας) , Σπύρομήλιος (Χειμάρα Β. Ηπειρο), + Μπόμπορης Φώτης ((Σούλι), Νότης Μπότσαρης (Σούλι), + Πεταλούδης Σπύρος (Μεσολόγγι), Ράγκος Γιαννάκης* (Σύντεκνο Βάλτου), + Ραζηκότσικας Αθανάσιος (Μεσολόγγι), + Σιαδήμας Κώστας (Απόκουρο Τριχωνίδας), Στάϊκος Γιαννάκης (Τριχωνίδα), + Σούκας Γιάννης (Σούλι), + Στουρνάρας Νικόλαος (Ασπροπόταμος), Στράτος Γιαννάκης (Λουτρό Βάλτου), Τζαβέλας Κίτσος (Σούλι), Τσόγκας Γεώργιος* (Βόνιτσα), + Φωτομάρας Λαμπρούσης (Σούλι), Φωτομάρας Χρήστος (Σούλι), Χατζηπέτρος Χριστόδουλος (Ασπροπόταμος), Χορμόβας Κώστας (Σούλι).
[*Σημείωση: οι Γεώργιος Τσόγκας και Γιαννάκης Ράγκος , σύμφωνα με τον Αρτέμιο Μίχο, Απομνημονεύματα. Έκδ. Τσουκαλά, τ. Β΄, σελ.25 και τα «Ελληνικά Χρονικά» φυλ. 11 Ιουλίου 1825, λιποτάκτησαν από το στρατόπεδο του Μεσολογγίου στις 10 Ιουλίου 1825. Μάλιστα ο Γεώργιος Τσόγκας εκείνη την εποχή ήταν και αρχηγός της Φρουράς του Μεσολογγίου].
Υποσωματάρχες
Έφεραν όλοι τους βαθμό Αντιστράτηγου και Χιλίαρχου και ήταν οι εξής:
+ Αγγελής Γιάννης (Ήπειρος), + Αλπίτσης Γεώργιος (Κανδήλα Ξηρομέρου) , Αργυροκαστρίτης Λιάκος (Χειμάρρα), Βαργιαδίτης Απόστολος (;), Βαλιανάκης Κωνσταντής (Αετός Ξηρομέρου), Βαλτινός Κολιός (Χαλκιόπουλοι Βάλτου), + Γεροθανάσης Θανάσης (Αμβρακιά Βάλτου), + Γεροθανάσης Κώστας (Πρόδρομος Ξηρομέρου), Γένειας Βασίλης (Ζαβέρδα Βονίτσης), Γιολδάσης Γιάννης (Απόκουρο), + Γκιώνης Γιώτης (Μεσολόγγι), Γριβογιώργος Κωνσταντής (Κωνωπίνα Ξηρομέρου), + Δροσίνης Γιώργος (Μεσολόγγι), Ίσκος Αθανάσιος (Δούνιστα Βάλτου), Καναβός Αναγνώστης (Κράβαρα Ναυπακτίας), Καπογιωργάκης Κώστας (Πλαγιά Βονίτσης), Καραγιώργος Θεόδωρος (Πλάτανος Ναυπακτίας), + Καραγιάννης Μαγουλιάνος (Βούστρι Ξηρομέρου), Καραμήτσος Νικολός (Κατοχή Ξηρομέρου), Καρατζογιάννης Αποστόλης (Νεοχώρι Μεσολογγίου), Καραχρήστος Γιώργος (Χαλκιόπουλοι Βάλτου), Καρδάρας Αθανάσιος (Κανδήλα Ξηρομέρου), Καρπούζης Σπύρος (Βάρνακας Ξηρομέρου), Καρπούζης Σταμούλης και + Αναγνώστης (Βάρνακας Ξηρομέρου), + Κοντογιάννης Σπύρος ( Χαλκιόπουλοι-Υπάτη), Κόπελος Νίκος (Βάρνακας Ξηρομέρου), + Κόπελος Στάθης (Βάρνακας Ξηρομέρου), Κουτσονίκας Αθανάσιος και Γιάννης (Σούλι), Κουντούρης ή Χασάπης Δημήτριος (Δραγαμέστο Ξηρομέρου), Κουσουρής Φώτης (Βάρνακας Ξηρομέρου), Λαγουμιτζής Κώστας (Χειμάρρα), + Λεπενιώτης ή Ψιλόπουλος Κώστας (Λεπενού), Μαγγίνας Θεόδωρος (Δραγαμέστο), + Μακρυστάθης Δημήτριος (Κανδήλα Ξηρομέρου), + Μαυρομμάτης Φιόρος (Κατούνα Ξηρομέρου), Μέρκος Κώστας (Σακαρέτσι Βάλτου), Μήλιος Ζάχος (Χειμάρρα), Μπαϊρακτάρης Ιωάννης (Σούλι), Μήτζενας Γιωργάκης (Βάρνακας), Μπαρλάς Δημήτριος (Στάνου Βάλτου), + Μπιθιφίκος Φώτης (Βραχώρι), + Ντόβας Πέτρος (Κεράσοβο Μακρυνείας) , Παλιογιάννης Δημήτρης (Βάρνακας Ξηρομέρου), Πασχούλης Κολιός (Σούλι), Πάσχος Κίτσος (Σούλι), Πάτσης Βασίλης (Λεπενού), Ραζηκότσικας Ιωάννης (Μεσολόγγι), Ράγκος Πάνος (Σύντεκνο Βάλτου), + Ρηνιάσας Δήμος (Σούλι), + Σμπόνιας Πήλιος (Σούλι-Βόνιτσα), Σμπόνιας Μήτρος (Βόνιτσα), Σουλτάνης Γιαννάκης (Μοναστηράκι-Βονίτσης), Στράτος Νικόλαος (Λουτρό Βάλτου), Σωτηρόπουλος Πάνος (Λομποτινά Ναυπακτίας), Τζαβέλας Κώστας (Σούλι), Τζαβέλας Μπακατσέλος (Σούλι), Τσέλιος ή Δραγαμεστινός Νίκος (Δραγαμέστο Ξηρομέρου), Τζιτζώνης Γιαννάκης (Κατούνα Ξηρομέρου), + Τριαντάφυλλος(;), + Τσαούσης Γιάννης (Πλαγιά Βονίτσης), Τσαούσης Χρήστος (Πλαγιά Βονίτσης), Τσιριγώτης Κων/νος (;), Χασάπης Βασίλης (Δραγαμέστο Ξηρομέρου). [ΓΑΚ: Εκτελεστικό φάκ. 1-173, Πολέμου φάκ.1-210, Αριστεία φάκ.1-307, Φροντιστηριου φακ.1-70, Πληρεξ. Τοποτ.φάκ.1-19, Προικοδ. Φακ.1-120]
Κατά την ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου σκοτώθηκαν από τους Έλληνες πάνω από 5.000 άτομα και γύρω στους 6.500 αιχμαλωτίστηκαν. Οι απώλειες των πολιορκητών του Μεσολογγίου, ήτοι των: Ρεσίτ Κιουταχή πασά και του Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου μέσα σε ένα χρόνο θα είναι και αυτές αναντίρρητα ανυπολόγιστες. Όσοι απ’ τους Έλληνες σώθηκαν, κατευθύνθηκαν προς το στρατόπεδο του Γεωργίου Καραϊσκάκη στη Δερβέκιστα (Ανάληψη) Τριχωνίδας και, αργότερα μετά την ανασύνταξη των Εξοδιτών οπλαρχηγών, έφτασαν όλοι τους – μέσω Άμφισσας – στο Ναύπλιο που ευρίσκονταν η κεντρική Διοίκηση με επικεφαλής τον Ανδρέα Ζαΐμη. Αλλά το δρόμο που άνοιξαν τα σπαθιά μεταξύ του εχθρικού κλοιού, ανήμερα Λαζάρου στις 10 Απριλίου 1826, δεν τον περάσανε όλοι οι «ελεύθεροι πολιορκημένοι». Πολλοί εξ όσων δεν είχε αφανίσει «ο κλεισμός της Αραπιάς και η πείνα» έμειναν «εδώθε με τον Χάρο». Πολλοί και αυτοί που αιχμαλωτίσθηκαν. Ολίγοι, όσοι διεσώθησαν «εκείθε με τους αδελφούς», σκελετωμένοι, ρακένδυτοι και αλλόφρονες, φαντάσματα και όχι άνθρωποι «άλλοι άρρωστοι, άλλοι λαβωμένοι και τούτοι είναι αναρίθμητοι και άλλοι γυμνοί, άνθρωποι οι οποίοι μόνο που τους αντικρίζεις παρακινούν θλίψη, όχι μόνο στους ανθρώπους, αλλά ίσως και στα ίδια τα θηρία» μας αναφέρει στα Στρατιωτικά του Ενθυμήματα ο Νικόλαος Κασομούλης.
Τα δε δεινά των επιζώντων απ΄ αυτή την ηρωική Έξοδο είναι απερίγραπτα. Ακόλουθη επιστολή ενός γόνου πλούσιας οικογένειας καταγόμενου απ΄ τον Μαχαλά Ξηρομέρου (Γιαννάκης Γαλάνης του Κώστα , ανιψιός του Πάνου Γαλάνη ή Μεγαπάνου) απευθυνόμενος με επιστολή του, το 1828, προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και της οποίας επιστολής διατηρούμε το ύφος καθώς και την ορθογραφία της, θα σας πείσει περί του λόγου το αληθές.
«Προς
Τον Εξοχώτατον Κυβερνήτην της Ελλάδος
Επτά ήδη ολόκληρους χρόνους αγωνίζομαι δεινώς , παντού πληγωμένος , παντού θυσιασμένος. Τα δεινά μου, επαυξάνονται οσημέραν , υπερπήδησαν πλέον τα όριά των. Το Μεσολόγγι εκείνο μ΄ έβαλε ζωντανόν εις τον τάφον. Εκεί μόλις διεσώσα την ζωήν. Εκεί αιχμαλωτίσθη ολόκληρος η οικογένειά μου , δια την απολύτρωσιν της της οποίας είμαι δανεισμένος δύο χιλιάδες γρόσια με τον πλέον βαρύν τόκον. Ονειρευόμενος την παρελθοθύσαν ζωήν μου , θεωρώ πλέον τον εαυτόν μου εις το πλέον ελεεινόν χάλι , ώστε μήτε δια την εκστρατείαν είμαι πλέον , μήτε και ν΄αγωνισθώ , καθώς πρότερον. Δεν μοι μένοι , ενώ εμφανίζομαι προς μόνην την ελπίδαν μου, την Εξοχότητά σας, ειμή ή να με δώσετε ένα ήσυχον πόρον ζωής ή να πνιγώ με την οικογένειάν μου εις την θάλασσαν, παρά ν΄ αποθάνω ατίμως εις τους δρόμους από την πείναν. Μένω βέβαιος ότι θέλετε επιβλέψει εις τα δεινά μου. Και είμαι δούλος σας ταπεινός.
Τη 23 Φεβρουαρίου 1828 Ναύπακτος. Γιαννάκης Κώστα Γαλάνης
από Ξηρόμερο»
Η επιστολή του Γιαννάκη Γαλάνη, από τον Μαχαλά Ξηρομέρου, υπογεγραμμένη στην Ναύπακτο στις 23 Φεβρουαρίου 1828 που απευθύνονταν προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια.
Η Τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου (1-3 Μαΐου 1829) και η συνθήκη της απελευθερώσεώς του.
Ο Αυγουστίνος Καποδίστριας, ο Ρίχαρντ Τσώρτς και ο ρόλος του Γεωργίου Νικολού Βαρνακιώτη.
Στις 29 Φεβρουαρίου 1828 επιστρέφει στο ελληνικό στράτευμα ο Γεώργιος Νικολού Βαρνακιώτης που ήταν πλήρως αποστασιοποιημένος απ’ τα τεκταινόμενα του αγώνα σχεδόν από τον Οκτώβριο του 1822. Μαζί του επανήλθαν στο ελληνικό στράτευμα και άλλοι οπλαρχηγοί που είχαν αποστασιοποιηθεί μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου (1826), όπως π.χ. οι: Γεώργιος Τσόγκας, Γαλάνης Μεγαπάνος, Ανδρέας Ίσκος, Γιαννάκης Ράγκος κ.λπ δυτικοελλαδίτες μικροπλαρχηγοί.
Σε σχετική επιστολή του αρχιστράτηγου της Δυτ. Ελλάδος Ρίχαρντ Τσώρτς, συνταχθείσα στις 29 Φεβρουαρίου 1828 στο στρατόπεδο του Δραγαμέστου και απευθυνόμενη στον κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια, διαβάζουμε τα εξής:
«Εξοχότατε
Λαμβάνω την τιμήν να αναγγείλω προς την Υ.Ε ότι ο στρατηγός Γεώργιος Βαρνακιώτης με τον αδελφόν του (Γιώτης ) και τας οικογενείας των , με τον Κύριον Μεγαπάνον (Γαλάνην) και πολλάς άλλας γραικικάς οικογενείας , ομού με ικανούς στρατιώτας παραίτησαν τον εχθρόν , ηνώθησαν με τους αδελφούς των υπό τας ελληνικάς σημαίας και ετάχθησαν υπό την οδηγίαν μου…… ούτος συντέλεσε μεγάλως εις την δημόσιον υπηρεσίαν , αφού καιρού μετέβην εις την Δυτικήν Ελλάδα, και επλήρωσεν ακριβώς όσας μόλις φθάσαντα ενταύθα μ΄ εδωκεν υποσχέσεις…..» {ΓΑΚ: Γεν.Γραμ.Φακ.22}
Την ίδια ημέρα ο αρχιστράτηγος της Δυτ. Ελλάδος, Ρίχαρντ Τσώρτς, αποκριτικώς προς τον Γεώργιο Νικολού Βαρνακιώτη, γράφει τα εξής:
«ευχαρίστως έλαβα το γράμμα σας και με μεγάλην ευχαρίστησιν έμαθα το φθάσιμό σας εις τας αγκάλας των συγγενών σας και της Πατρίδος. ..»
Ο δε Βαρνακιώτης γνωστοποιεί την επάνοδόν του εις διαφόρους, όπως π.χ προς τον στρατηγό Δημήτρη Μακρή στις 5 Μαρτίου 1829 από το Δραγαμέστο, αναφέροντας του:
«Γενναιότατε Στρατηγέ και αδελφέ.
Έμαθες πως εγώ ήλθα εδώ και ενώθηκα με τους άλλους συναδέλφους μου . Τι κινδύνους εδοκίμασα και τι αγώνας έως να γλυτώσω τας φαμελίας του αδελφού μου και των άλλων, αυτά, σαν ανταμωθώμεν , τότε τα λέγομεν..» {Α.Ε.Β, αρχ. Μακρή 9585}.
Η επιστροφή του Γεωργίου Νικολού Βαρνακιώτη στο ελληνικό στράτευμα χαροποίησε τους αγωνιζομένους, ιδίως τους Ξηρομερίτες καπεταναίους, ιδιαιτέρως τους συγχωριανούς του και οι οποίοι άρχισαν να προσχωρούν όλοι στο στρατιωτικό του σώμα. Τεθείς υπό τον αρχιστράτηγο των ελληνικών δυνάμεων στη Δυτική Ελλάδα, Ρίχαρντ Τσώρτσ, ο Βαρνακιώτης, έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις στο Μακρυνόρος (14-20 Μαρτίου 1828), στην απελευθέρωση της Βόνιτσας (5 Μαρτίου 1828), στην παράδοση του Μαχαλά Ξηρομέρου (19 Μαρτίου 1828) και του Καρβασαρά (Αμφιλοχία) (26 Μαρτίου 1828) που ως γνωστόν απετέλεσαν τα πρώτα προανακρούσματα της ελευθερίας του Μεσολογγίου. Ο Βαρνακιώτης έπαιξε αξιόλογο ρόλο, ως εξάγεται από την ακόλουθη επιστολή του προς τον Πληρεξούσιο Τοποτηρητή στη Δυτ. Ελλάδα, Αυγουστίνο Αντων. Καποδίστρια, την οποία είχε συντάξει στις 20 Μαρτίου 1828 από την Κανδήλα Ξηρομέρου (Βλαχ.φακ.117).
«Εξοχότατε
Διευθύνοντος του Αρχιστρατήγου το Στρατόπεδον εις Μακρυνόρος, εξήλθον και εγώ εις Μαχαλάν δια να ελευθερώσω τας φαμελίας των Χριστιανών οπού ευρίσκοντο εκεί υπό τας χείρας των εχθρών και να εμποδίσω οπωσούν και τους ιδίους εις τας θέσεις να μη δυνηθώσι να δώσωσι βοήθειαν εις Καρβασαράν και Μακρυνόρος. Καθώς και με το φτάσιμόν μου ηλευθέρωσα ευθύς τον Ηγούμενον Λιγοβιτζίου και όλας τας φαμελίας όπου ευρίσκοντο εκεί , ομοίως και εις Πόρταν (Αγ. Γεώργιος Μπαμπίνης ), και τους μετέφερον ενταύθα…..Με το να μας χρησιμεύση λοιπόν μία τοιαύτη πολιτική , πηγαίνω σήμερον εις Βόνιτζαν και εκείθεν απερνώ εις Μακρυνόρος , να συνομιλήσω με τον Αρχιστράτηγο…».
Ο δε Πληρεξούσιος Τοποτηρητής της Δυτ. Ελλάδος, Αυγουστίνος Αντων. Καποδίστριας, αποκρίθηκε στον Βαρνακιώτη συν τοις άλλοις στις 26 Μαρτίου 1829, ως εξής «…επαινώ την δραστηριότητά και τον ζήλον σου , με τον οποίον ενηργήσατε να ελευθερωθή το Ξηρόμερον από την παρουσίαν των Τούρκων …» Αγαπητός ( ενθυμ.σελ.317) .
Ο δε Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος (ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδ. 7η, τομ. ΣΤ΄σελ.56) αναφέρει για την συμβολή του Γεωργίου Βαρνακιώτη στην απελευθέρωση της Δυτ. Ελλάδας : «κατελήφθη υπό των ελληνικών δυνάμεων ο Καρβασαράς, συμβαλλόντος εις τούτο ιδιαιτέρως του Βαρνακιώτου».
Αν λοιπόν ο στρατηγός, Γεώργιος Νικολού Βαρνακιώτης, αν λέμε δεν έχει να παρουσιάσει την περίοδο αυτή σημαντικό πολεμικό έργο, όμως ως πολιτικός διαπραγματευτής μετά των Τούρκων επί σοβαρών εμπολέμων υποθέσεων αναδεικνύεται επιδέξιος χειριστής και πολύτιμος ελευθεροφόρος συντελεστής, όπως θα διαφανή ακολούθως σαφέστατα.
Απελευθέρωση του Μεσολογγίου
Δι’ άλλης από 4 Απριλίου 1829 αναφοράς του στρατηγού Γεωργίου Νικολού Βαρνακιώτη προς τον Αυγουστίνο Αντ. Καποδίστρια, Πληρεξούσιο Τοποτηρητή του Κυβερνήτη Ιωάννη Αντ. Καποδίστρια, πληροφορούμαστε τα ακόλουθα:
«…. συνωμίλησα μετά του Αρχιστρατήγου και συγχρόνως επέστρεψα εις Καρβασαράν και ενήργησα την διάβασιν των εις Άρταν, οι οποίοι συνεποσούντο έως χίλιοι τριακόσιοι. Ομιλούντες λοιπόν εκεί με τους ιδίους μοι είπον ότι, αν πλησιάσω μόνος μου κατά του Μεσολογγίου , θέλει εμπιστευθώσιν εις εμέ οι εκεί Τούρκοι την ασφάλειάν των και να αναχωρήσωσιν εκείθεν. Συνομίλησα περί τούτου και με τον Αρχιστράτηγον…» {πληρ. Τοπ. φακ.5}.
Και, στην επιστολή του Γεωργίου Βαρνακιώτη, απάντησε ο Αυγουστίνος Καποδίστριας στις 10 Απριλίου 1829 .
« …η ενέργειά σας εις το να εξέλθουν οι Τούρκοι από τον Καρβασαράν εφάνη εις εμέ και εις τον ίδιον τον Κυβερνήτην πολλά αρεστόν. Τουτ΄ αυτό το ευτυχές επιτύχημα είμαι εύελπις ότι θέλομεν κάμει και εις το εν Μεσολογγίω και Αιτωλικώ με τον ενταύθα ερχομόν Σας, όπου σας προσμένω με όλην την χαράν να έλθητε προς αντάμωσιν μου μετά το Πάσχα …..(15 Απρ. ήταν το Πάσχα)».
Έτσι μετά την απελευθέρωση του Αντιρρίου (13 Μαρ. 1829) και της Ναυπάκτου (11 Απρ. 1829), ήρθε και η στιγμή της απελευθέρωσης του Μεσολογγίου το οποίο εκείνη την εποχή περικλείονταν στενά από ξηράς και θαλάσσης με σημαντικές ελληνικές δυνάμεις (στρατός, ιππικό, πλοία). Την διαπραγμάτευση με τους Τούρκους ασκούσε με εντολή του Πληρεξουσίου Τοποτηρητή της Δυτ. Ελλάδος, Αυγουστίνου Καποδίστρια, ο ίδιος ο στρατηγός Γεώργιος Νικολού Βαρνακιώτης.
Σε μία επιστολή προς τον Βαρνακιώτη με ημερομηνία 20 Απριλίου 1829 και υπογραφή του Μουσταφά Γκιριτλή Φρουράρχου του Μεσολογγίου και του Μπέη Νούρη, διαβάζουμε τα εξής:
«πολυαγαπημένε μου φίλε Καπετάν Γιωργάκη σε ακριβοχαιρετώ. Ερωτώ δια την υγείαν σας, καγώ Θεού θέλοντος υγιαίνω. Φίλε μου ακριβέ, λαμβάνοντας το γράμμα σου είδα να μου γράφεις , πράγματα άτοπα, οπού με όλην την φρονιμάδα οπού έχεις , εγελάστηκες πολύ, και ποτέ δεν ήλπιζα να εύγη τέτοιος λόγος από του λόγου σου , οπού εγώ εάν δώσω το Μισολόγγι , πλέον δεν έχω ζωήν από τον Ρούμελη , και κάλλιον να αποθάνω τιμημένος μετ΄ εσάς, και υγίαινε.
Μισολόγγιον 20 Απριλίου 1829 ο ακριβός σου φίλος
Μουσταφάς Γκιριτλής
Ο Μπέγης Νούρης σε ακριβώς χαιρετά»
Παρά την αρνητική απάντηση του Μουσταφά Γκιριτλή (Φρουράρχου του Μεσολογγίου) και του Μπέη της πόλης, ο Αυγουστίνος Καποδίστριας ανέθεσε και επισήμως την διαπραγμάτευση στον στρατηγό Γεώργιο Νικολού Βαρνακιώτη.
«προς τον Καπετάν Γεώργιον Βαρνακιώτην.
Βασισμένος εις την οποίαν έχετε προθυμίαν να συνεργήσετε εις τα συμφέροντα της Πατρίδος και εις την δούλευσιν της Κυβερνήσεως, και γνωρίζων την επιρροήν και σχέσιν, την οποίαν έχετε με τους εις το Μεσολόγγιον Αλβανούς, σας επιφορτίζω να υπάγετε εις τον Αγιον Σώστην, και να εμβήτε με τους αρχηγούς αυτών εις διαπραγμάτευσιν περί της παραδόσεως του ειρημένου φρουρίου καθώς και του Ανατολικού. Αφού οι ειρημένοι αρχηγοί γνωρίζουν καλώς, καθώς στοχάζομαι το εγνώρισαν, ότι το Μακρυνόρος, η Βόνιτσα, το Αντίρριο και εσχάτως η Ναύπακτος είναι εις χείρας μας, θέλουν καταπεισθή ότι δεν έχουν πλέον ελπίδα βοηθείας και ημπορείτε να τους βεβαιώσετε ότι εις δύο τρείς ημέρας όλα τα εδώ ευρισκόμενα στρατεύματα, το ιππικόν και αι θαλασσιναί δυνάμεις θέλουν κινήσει κατ΄ αυτών…….η ευκολία με την οποίαν επετύχατε την ευκαίρωσιν των ταμπουριών του Ξηρομέρου και Καρβασαρά και η ευταξία και η καλή πίστις , με την οποίαν εκτελέσατε την συνθήκην ταύτην, θέλει καταπείσει τον αρχηγόν της φρουράς να δώση ακρόασιν εις τας προτάσεις σας. Διο και είμαι εύελπις εις την καλήν έκβασιν της διαπραγματεύσεως.
Εν τω δικρότω «Η ΕΛΛΑΣ » απέναντι της Ναυπάκτου
24 Απριλίου 1829 ο Πληρεξούσιος Τοποτηρητής του Κυβερνήτου
Αυγουστίνος Αντ. Καποδίστριας»
Μετά από λίγες ημέρες ο Γεώργιος Νικολού Βαρνακιώτης αναφέρει προς τον Πληρεξούσιο Τοποτηρητή του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, τα εξής.{Βλαχ.φακ.117,ιδέ και συνημμένη φωτογραφία του κειμένου}
«Εξοχότατε Κύριε
Κατά την διαταγήν σας φθάνοντας εις τον Άγιον Σώστην δεν έλειψα να γράψω προς τον Μουσταφάγα Φρούραρχον Μεσολογγίου και Ανατολικού και χωρίς αργοπορίαν χρόνου μου έκαμεν την απόκρισιν , παρακαλώντας με να υπάγω να ομιλήσωμεν προσωπικώς. και την ιδίαν στιγμήν επήρα μαζί μου και τον καπετάν Ιωάννην Παπασταύρου και επήγαμεν εις Μεσολόγγιον , και τα όσα ωμιλήσαμεν τα εδέχθησαν με ευχαρίστησιν .
Πλήν επειδή και με το να έχει τον φόβον της ζωής του από το Δοβλέτι με επαρεκάλεσεν θερμώς , αν είναι δυνατόν , να μου δώση δύο τούρκους να τους στείλω εις Πρέβεζαν και Άρταν, δια να ημπορέσει να λάβει εν γράμμα από τους εκεί ομοπίστους του δια να το έχει δια την ασφάλειαν της ζωής του , επειδή και να έμαθαν από τους ανθρώπους του Πασά της Ναυπάκτου ότι έκαμαν και αυτού τοιουτοτρόπως.
Εγώ όμως του απεκρίθην ότι αυτό δεν είναι εις το χέριν μου , αλλά γράφω εις τον Πληρεξούσιον και αν το δεχτή , σας κάνω την απόκρισιν. Και αν όμως το κρίνεται εύλογον στειλετέ μου δύω διαταγάς , η μία ότι εδέχθης την παρακαλεσίν τους και η άλλη ότι δια αγάπην μου εμπόδισες τα στρατεύματα της ξηράς και θαλάσσης και δεν εστάλθησαν έως τώρα , και περισότερον καιρόν δεν ημπορείτε να δώσετε. Και κατά το παρόν στέλνετε μέρος των στρατευμάτων.
Ο στρατηγός Γεώργιος Νικολού Βαρνακιώτης (1778 -1842), κύριος συντελεστής της αναίμακτης πολιορκίας, της συνθήκης, αλλά και της απελευθέρωσης του Μεσολογγίου στις 2-3 Μαΐου 1829
Και αν ιδήτε και σταθούν ενάντιοι , να με ειδοποιήσετε να σταλθούν όλες οι δυνάμεις δια ξηράς και θαλάσσης , δια να λάβη τέλος το πράγμα. εμπόδισες τα στρατεύματα της ξηράς και θαλάσσης και δεν εστάλθησαν έως τώρα , και περισότερον καιρόν δεν ημπορείτε να δώσετε. Και κατά το παρόν στέλνετε μέρος των στρατευμάτων .
Αυτές οι δύο διαταγές μας χρησιμεύουν , οπού πρώτον να παρρησιάσω αυτήν οπού δεν τους συγχωρείς τον καιρόν , δια να ιδούμεν εις τι ευρίσκονται και αν είναι ορισμός σου δια να τους δοθεί η άδεια να στείλουν τους ανθρώπους εις Πρέβεζαν και Άρταν, εξοπίσω τους φανερώνομεν και την δεύτερην . Καλόν όμως ,Εξοχότατε , να διορίσετε τον Καπετάν Δημήτριον Μακρήν και τον Πεντακοσίαρχον Κωνσταντήν Βέρην και την ήμισυ καβαλαρίαν του Χατζηχρήστου , οπού να στέκονται εις πολιορκίαν του Μεσολογγίου , αυτή όμως από το ένα μέρος , ημείς με την παρακίνησιν από εδώ , να τελειώσει αυτή η υπόθεσις μίαν ώραν αρχύτερα .Εξοχότατε , τα όσα εμιλήσαμεν με τους Τούρκους , τα μανθάνετε από τον Καπετάν Ιωάννην (Ραζικότσικα ;). Εγνωρίσαμεν ότι μας ομίλησαν χωρίς δόλον και μένω με όλον το σέβας .
τη 28 Απριλίου 1829 εις τας προσταγάς σας πάντα
Άγιος Σώστης Γεωργάκης Νικολού Βαρνακιώτης»
Πράγματι ο Πληρεξούσιος Τοποτηρητής Δυτ. Ελλάδος, Αυγουστίνος Αντων. Καποδίστριας, συμμορφώθηκε με τις υποδείξεις του Γεωργίου Νικολού Βαρνακιώτη και του έγραψε στις 30 Απρ. 1829 από το δίκροτο «Η ΕΛΛΑΣ» που ευρίσκονταν ανοιχτά της Ναυπάκτου.
«Φίλε Καπετάν Γεωργάκη
Χτες εις Ναύπακτον έλαβα παρά του Καπ. Παπασταύρου το γράμμα σας, και βλέποντες εις αυτό τας προτάσεις οπού έκαμαν οι Τούρκοι δια τον συμβιβασμόν οπού τους επροβάλετε..
Επιθυμώ να γένει ο συμβιβασμός προτού φθάσουν , και αμέσως έρχονται τα πλοία δια να έβγουν οι Τούρκοι. Άλλας προτάσεις από όσας τους εκάματε δεν ημπορώ να κάμω, και λοιπόν πρέπει να τους ειδοποιήσετε με βεβαιότητα ότι κάθε στιγμή και ώρα όπου αφήνουν θέλει τους προξενήσει μεγάλην ζημίαν…. Γνωρίζετε και ο ίδιος πόσην δυσκολίαν απαντώ δια να χαλινώσω την οργήν των στρατιωτών , οπού ευρίσκονται και γυμνοί από όλα και θέλουν να εκδικήσουν το αίμα τόσων συγγενών τους , των οποίων τα κόκκαλα ευρίσκονται μέσα στο Μεσολόγγιον»
Παρά ταύτα ο Μουσταφάς Γκιριτλής (Τούρκος Φρούραρχος Μεσολλογγίου) επιμένει με νέα επιστολή του προς τον Γεώργιο Βαρνακιώτη στις 30 Απρ. 1829 στην άποψη του να μεταβεί απεσταλμένος του στην Άρτα και εφ΄ όσον λάβει εκείθεν έγκριση, τότε να προχωρήσει στη διαδικασία παραδόσεως των Φρουρίων του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού τα οποία και διοικούσε. Στις 1 Μαΐου 1829 μπαίνουν στο Μεσολόγγι για συνομιλία ο Γεώργιος Νικολού Βαρνακιώτης με διερμηνέα τον Ιωάννη Παπαρηγόπουλο (π. διερμηνέας στο Ρωσικό προξενείο στην Πάτρα) και άρχισαν την συνθήκη παραδόσεως (Πληρ. Τοπ. φακ.7).
Ο Μουσταφά αρχίζει να ενδίδει και προσανατολίζεται στην διαπραγμάτευση της συνθήκης. Ίσως γιαυτό επείσθη και από τους Αγάδες του Ανατολικού, οι οποίοι μάλλον σε συνεννόηση με αυτόν, έγραψαν προς τον Γεώργιο Νικολού Βαρνακιώτη την ακόλουθη επιστολή.
«Αγαπητέ μας Αδελφέ Καπετάν Γιωργάκη, ακριβώς σε χαιρετούμε και σου φιλούμε τα μάτια. Και με το φιλικόν μας σου φανερώνουμε ότι μέραν με την ημέρα ακαρτερούσαμεν απόκρισίν σου να μάθωμεν τι κουβέντες έκαμες με τον Μουστάφαγα , ότι ξέρεις πολλά καλά οπού το Ανατολικόν το έχομεν να σου το δώσωμεν στο χέρι σου, καθώς σου έχομεν δώσει και την τιμήν μας και τα κεφάλια μας εις το χέρι σου και έτζι να το ξέρης. Δια τούτο, Αδελφέ μας , σου έχομεν πολύν ριτζά ( παράκλησις) χωρίς άλλο να κοπιάσης εις όποιον μέρος αγαπάς να κουβεντιάσωμε στοματικώς .
Μαΐου 2 Ανατολικόν. (Τ.Σ) Φετάγας
(Τ.Σ) Μητζάνης»
Ότι η συνθήκη φέρει χρονολογία υπογραφής την 2α Μαΐου 1829 είναι πλέον αναντίλεκτο, καθότι σώζεται στα Γ.Α.Κ. Από εκεί αναδημοσιεύουμε αυτή επί το ακριβέστερο, επειδή σε γνωστές δημοσιεύσεις , παραλείπονται ή παραλλάσσονται αρκετές λέξεις, ενώ οι περισσότερες υπογραφές των Οθωμανών αξιωματούχων εκπροσώπων αποδίδονται λανθασμένα.
Η συνθήκη δε παραδόσεως των Τούρκων και η απελευθέρωση του Μεσολογγίου στις 3 Μαΐου 1829 από τον Ξηρομερίτη στρατηγό Γεώργιο Νικολού Βαρνακιώτη έχει ως εξής:
«Συνθήκη γενομένη μεταξύ του Μουσταφάγα Κρητικού
Πληρεξουσίου του Φρουρίου του Μεσολογγίου και Ανατολικού, και λοιπών πρωτίστων Οθωμανών & Κου Καπετάν Γεωργίου Βαρνακιώτου & Ιωάννου Παπαρηγοπούλου κατ΄ επιτροπήν του Εκλαμπρότατου Πληρεξουσίου Τοποτηρητού του Κυβερνήτου της Ελλάδος.
Αφού οι εν Μεσολογγίω και Ανατολικώ Οθωμανοί επολιορκήθησαν και επολεμήθησαν δια ξηράς και δια θαλάσσης δια πολύν καιρόν, βλέποντες , ότι δεν ημπορούν να αντιτείνουν περισσότερον , απεφάσισαν ως ακολουθεί.
A’ . Να υπάγουν δια θαλάσσης οι φαμιλίαι των εις Μεσολόγγιον και Ανατολικόν Οθω¬μανών, συνδροφευμέναι με τους άνδρας των, συμποσούμενοι όλαι ψυχαί σχεδόν εξακόσιαι (600) , και να πληρωθή ο ναύλος έως εις Σαγιάδα ή Πρέβεζαν, από την Ελληνική Κυβέρνησιν. Τα άνω πλοία θέλουν είναι συνδροφευμένα από δύω πολεμικά δια ασφάλειαν.
Β ‘. Αι άνω φαμιλίαι θέλουν εμβαρκαρισθή ευθύς οπού ειδοποιηθούν ότι τα πλοί¬α είναι έτοιμα, πέρνοντες μαζή των όσα από τα κινητά των είδη , ή πράγματα θελήσουν, εκτός των ζώων.
Γ ‘. Ευθύς οπού αι φαμίλιαι έμβουν εις τα πλοία, όλα τα λοιπά Στρατεύματα με τα ζώα των θέλουν αναχωρήσει δια ξηράς, παίρνοντας ενέχυρα αμοιβαίως κατά την θέλησιν του καπετάν Γεωργίου Νικολού Βαρνακιώτη, όστις θέλει τους συντροφεύει έως εις την Μπούντα (΄Ακτιο) Πρεβέζης, δια να μην ενοχληθούν καθ’ οδόν.
Δ’. Όλοι τόσον οι δια ξηράς καθώς και οι δια θαλάσσης θέλουν αναχωρήσει με τα άρματα των και την λοιπήν κινητήν περιουσίαν.
Ε ‘. Αφού έμβουν εις τα πλοία αι φαμίλιαι των, θέλουν διορισθή εκ μέρους του Πλη¬ρεξουσίου Τοποτηρητού δύο γυναίκες δια να εξετάσουν με ακρίβειαν και όσαι γυναίκες θέλουν να μείνουν με τους Οθωμανούς, να μείνουν με αυτούς , όσαι δε θελήσουν να μεί¬νουν με τους χριστιανούς να μείνουν με αυτούς. Εάν καμμία από εκείνας όπου μείνουν με τους Έλληνες έχει παιδί ομολογούμενον από την ιδίαν μητέραν ότι είναι από Οθω¬μανόν, να το κρατή ο πατήρ του.
ΣΤ ‘. Τα ανήλικα, είτε θηλυκά, είτε αρσενικά παιδία, όντα ολιγώτερον των δεκατεσ¬σάρων χρόνων, εάν είναι και Τουρκευμένα, να κρατώνται από τους Έλληνες χωρίς να εξετάζεται η θέλησίς των , τα οποία υπόσχονται οι Οθωμανοί να τα φανερώσουν όλα, και αν ευρεθή κανένα χωρίς να το παραστήσουν, ή θέλοντες να το απεράσουν δια Τούρκον, θέλουν είναι παραβάται της συνθήκης.
Ζ ‘. Όσα πράγματα έχουν ίδια κινητά, τα οποία θέλουν να πωλήσουν, ημπορούν να τα δώ¬σουν εις όποιον θέλουν, όμως χωρίς άργητα.
Η΄. Τα Ελληνικά στρατεύματα δεν θέλουν έμβή ,ούτε πλησιάσει εις το Φρούριον του Μεσολογγίου, εάν πρώτον δεν εύγουν οι εν αυτών όλοι Οθωμανοί.
Της παρούσης συνθήκης έγιναν δύο ίσα, και επεκυρώθησαν από τον Πληρεξούσι¬ον Τοποτηρητήν, και εσφραγίσθησαν από τα μέρη αμφότερα δια να έχουν όλην την ισχύν και βεβαιότητα. Προσθέτομεν ότι εις την άνω συνθήκην ενοούνται και οι εν τω Ανατολικώ Οθωμανοί.
Εν Μεσολογγίω την 2 Μαΐου 1829
Κατής Μουσταφάς Χασάν
Σουνουλά Εφέντης Γκιριτλής Τοπτζούμπασης
(Τ.Σ) (Τ.Σ) (Τ.Σ)
Νούρης Νούρης Χατζή
Τζάνης Ζουλουφκάρης Χουσένης Τζάμης
(Τ.Σ) (Τ.Σ) (Τ.Σ)
Μετζάνης Φετάς
Τζορογούης Ουσκιουπλής
(Τ.Σ) (Τ.Σ)
Ίσον τω πρωτοτύπω απαράλλακτον
Επιβεβαιώ την ως άνω Συνθήκην
Ιωάννης Παπαρηγόπουλος
Γεωργάκης Νικολού Βαρνακιώτης»
Η συνθήκη απελευθέρωσης του Μεσολογγίου υπογεγραμμένη στις 2 Μαΐου 1829 από τους τούρκους πασάδες του Μεσολογγίου και τους: Γεώργιο Νικολού Βαρνακιώτη (στρατηγός) και Ιωάννη Παπαρηγόπουλο (πολιτικός ) που ήταν αμφότερα εξουσιοδοτημένοι από τον Πληρεξούσιο Τοποτηρητή στη Δυτ. Ελλάδος , Αυγουστίνο Καποδίστρια, δια την υπογραφή της συνθήκης της απελευθερώσεως του Μεσολογγίου.
Νίκος Θεοδ. Μήτσης
Αρχοντοχώρι (Ζάβιτσα) Ξηρομέρου
