Πουλιά και ψάρια. Ορνιθοπαρατηρητές και ψαράδες. Πορτοκαλεώνες και παραδοσιακά ιβάρια. Ενας κόσμος επίπεδος, ένα βήμα μόνο πάνω ή κάτω από το νερό. Ενας κόσμος άλλος.
Ιβάρι στην λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό. Τα καλάμια στις «πόρτες» έχουν αντικατασταθεί από αλουμίνιο και πολυεστερικά υλικά.
Αργυροπελεκάνοι που επιπλέουν νωχελικά, τσικνιάδες που ισορροπούν σε ποντισμένους πασσάλους, κορμοράνοι και γλάροι σε μακροβούτια διαρκείας. Αβγοτάραχα που στεγνώνουν στον ήλιο, κοφίνια που ξεχειλίζουν τσιπούρες και λαβράκια κι άλλα τίγκα στην κουτσομούρα και τη σαρδέλα. Ρινοδέλφινα στ’ ανοιχτά, χέλια στα… κλειστά, πριάρια παντού – πότε με τέρμα τις μηχανές, πότε προωθούμενα από τις φουρκάτες, τα ιδιότυπα ντόπια «κουπιά» μα πάντα δίχως καρίνα.
Νεροβούβαλοι στα λασπόνερα, γελάδια στους δρόμους, κουνούπια σε διαρκή περιπολία. Λουρονησίδες που «τρέχουν» στα νερά, ιβάρια* που αλλάζουν την πλεκτή καλαμωτή με αλουμινένια κι αντανακλάσεις μέσα στην απόλυτη σιωπή.
Ο ήλιος δύει στην Κορωνησία χρωματίζοντας θάλασσα και λιμνοθάλασσα
Ο Αμβρακικός κόλπος είναι ο μεγαλύτερος υδροβιότοπος της Ελλάδας, ένας από τους σημαντικότερους της Μεσογείου. 450τ.χλμ. θαύματος, που δέχεται τα αλμυρά νερά και ψάρια του Ιονίου** από ένα άνοιγμα 600 μ., την μπούκα, το Στενό της Πρέβεζας.
Τρία ποτάμια στα βόρεια. Λούρος, Αραχθος κι ο μικρός Βωβός. Υπερδραστήριοι εδώ και αιώνες, παρασύρουν τις φερτές ύλες, κοντράρονται με τους αιώνιους νοτιάδες, φτιάχνουν λουρονησίδες κι εκείνες υφάλμυρες λίμνες, σπίτια για ζώα και πουλιά. Είκοσι λιμνοθάλασσες. Φυσικά ιχθυοτροφεία που θρέφουν γενιές και γενιές αρτινών και πρεβεζάνων. Και 290 ειδών πουλιών.
Ο φάρος της Κόπραινας λέγεται ότι είναι κτισμένος επάνω σε ποντισμένους πασσάλους. Σήμερα στεγάζει μουσείο φάρων το οποίο όμως μένει κλειστό
Τσουκαλιό, Ροδιά, Λογαρού, Τσοπέλι… 70 τ. χλμ υδάτινου οργασμού. Χωρισμένα σε ζώνες προστασίας ανάλογα το οικοσύστημα – λουρονησίδες, υφάλμυροι βάλτοι, Δέλτα, υγρολίβαδα, παραλίμνια δάση, καλαμιώνες. Τι είναι θάλασσα, τι λίμνη, τι ποταμός; Τι είναι γη και τι τρέσα από όστρακα και λάσπη; Η στάθμη είναι σε μόνιμη αυξομείωση, τα όρια ασαφή, τα βήματα διστακτικά, δοκιμάζουν πριν τολμήσουν το πάτημα. Και τα βλέμματα αφημένα στο ατέλειωτο μπλε-πράσινο, μα πάντα στα απέναντι βουνά της Ακαρνανίας σκαλωμένα.
Ξυπνάς πρωί. Να στήσεις καρτέρι στα πουλιά και στους ψαράδες της θάλασσας, που βγαίνουν με τα καλάθια φορτωμένα λαχταριστή κουτσομούρα. Να προλάβεις την ώρα του ούζου για να μάθεις πώς τηγανίζεται σωστά η γαρίδα Αμβρακικού, πώς παστώνεται ο κέφαλος πριν ψηθεί και γίνει «πετάλι», πώς φτιάχνονται οι γωβιοί μπουρδέτο. Να βρεις τις γυναίκες της Κορωνησίας που μαθαίνουν από κοριτσάκια να ράβουν τα δίχτυα αντί για τις κάλτσες και να πετύχεις σίγουρα τους ψαράδες της λιμνοθάλασσας στα διβάρια τους.
Ιβάρι στην λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό. Τα καλάμια στις «πόρτες» έχουν αντικατασταθεί από αλουμίνιο και πολυεστερικά υλικά
Εχουν να σου πουν τόσα για τα μυστικά του ψαρέματος, που γίνεται με τον ίδιο τρόπο εδώ και αιώνες. Πώς καμακώνουν το χέλι της ασέληνες φθινοπωρινές νύχτες, τις χελονύχτες… Πώς κάνουν «βόλο» με τα δίχτυα στο ομαδικό ψάρεμα… Πότε τσιμπάει στα καλαμίδια ο γωβιός και πότε παγιδεύεται στο νταούλι…
Πώς ποντίζουν το γαμπαρόδιχτο και το κουτσομουρόδιχτο στη θάλασσα… Γιατί κάθε ψάρι έχει το δίχτυ του… Γιατί τσακώνονται διαρκώς με την όφια, τον κορκοράνο… Τι είναι οι βολκοί που παγιδεύουν τα χέλια, τι ο γκάγκαμος για τα όστρακα και τι το θεαματικό νταλιάνι… Πραγματική επιστήμη, όχι αστεία!
Υδάτινος κόσμος
Σαν άλλος Κοντορεβυθούλης βάζεις σημάδια, να μη χαθείς στους χωματόδρομους που τετραγωνίζουν τα χωράφια και σβήνουν στους βάλτους. Να μην μπερδέψεις τις λιμνοθάλασσες, μη βγεις σε λάθος χωριό. Χάρτης σωστός δεν υπάρχει, μεγάλο ύψωμα ούτε για πλάκα. Δυο φτερά μόνο θα σ’ έσωζαν… ή μία βάρκα. Προσανατολίζεσαι με τον ήλιο. Εκεί που τα σύνορα γράφουν Αιτωλοακαρνανία – Αρτα είναι το Μενίδι και προς δυσμάς απλώνεται η λιμνοθάλασσα του Αγρίλου κι οι Αλυκές.
Κάθε λουρονησίδα είναι ένας πρωτόγνωρος περίπατος. Ετούτη οδηγεί στην Κόπραινα, στις εκβολές του Βωβού. Η Κόπραινα ήταν λιμάνι της Αρτας μετά την απελευθέρωση και μέχρι τη δεκαετία του ’40. Είχε τελωνείο, ξενοδοχείο, καφενείο… Γεμάτες οι αποθήκες εμπορεύματα που μεταφέρονταν με βαγονέτα στις μαούνες κι από εκεί στα βαπόρια.
Ο φάρος του 1907 αναστηλώθηκε κι έγινε το «Σπίτι του Φαροφύλακα». Οι αποθήκες και το τελωνείο το ίδιο, στεγάζουν το περιβαλλοντικό κέντρο Αράχθου, το μουσείο Αλιείας και τρεις εκπαιδευτικούς που περιμένουν να ξεναγήσουν τους μαθητές. Ευτυχώς όχι άδικα!
Στις εκβολές του Αραχθου τα πράγματα περιπλέκονται. Ο ποταμός κρύβει καλά τα μυστικά του από τους μη πλέοντες. Προσπαθείς από το μαρτυρικό χωριό Κομμένο, μα χάνεσαι στον υγρότοπο του Πλαματερού. Επιχειρείς από το Νεοχώρι – εδώ τουλάχιστον τον βλέπεις. Πορτοκάλια κι ακτινίδια κρέμονται γύρω σου… να κόψω αναρωτιέσαι ή θα με κυνηγήσουν;
Κοντά στο Δέλτα, ανάμεσα στα κόκκινα ποώδη αρμυρίκια, η πορεία είναι αβέβαιη. Αφήνεις χνάρια στο λασπώδες έδαφος, δίπλα σε εκείνα του γλάρου. Ενα, δύο, τρία… μπρος στον βάλτο εκείνος πετά. Πάλι πίσω εσύ!
Παχυκάλαμος, Ψαθοτόπι, Ανέζα. Χωριά, όλα ψαράδικα κι όλα αγροκτηνοτροφικά. Κι όλες οι κολόνες της ΔΕΗ και τα καμπαναριά στολισμένα με φωλιές πελαργών. Νότια κι άλλες λιμνοθάλασσες, Κόφτρα και Παλιομπούκα. Νιώθεις στο δέρμα σου το νερό, μα δεν το βλέπεις.
Η σωτηρία έρχεται μαζί με τον κεντρικό δρόμο που κατεβαίνει από Αρτα. Η τεράστια ευθεία σε καταπίνει. Οι καλαμιώνες θεριεύουν, ζαλίζουν τον νου κι η μυρωδιά από τα στάσιμα νερά το ίδιο. Μετά την Παλαιοσκαμιά τα… ψέματα τελειώνουν.
Μια παρέα γλάρων στο Τσουκαλιό. Περισσότερα από 290 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί στις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού.
Το νερό σε κυκλώνει από παντού. Δεξιά το Τσουκαλιό, αριστερά η Λογαρού, οι δύο μεγαλύτερες λιμνοθάλασσες του Κόλπου, μπροστά ο Αμβρακικός και το λιμάνι της Σαλαώρας. Λιμάνι δεν υπάρχει. Υπήρχε στα χρόνια του Αλή.
Ενα φυσικό αλιευτικό καταφύγιο μόνο έχει μείνει, το παλιό τελωνείο που έγινε κέντρο έρευνας και πληροφόρησης, μα δεν λειτουργεί, κι ένας μόλος που στήνονται οι ερασιτέχνες ψαράδες και ρίχνουν τα σκάφη οι εκδρομείς.
Η ωραιότερη βόλτα
Ο δρόμος που οδηγεί στην Κορωνησία δεν είναι δρόμος, είναι θρύλος. Ενα κορδόνι, 7 χλμ., λες και τρέχεις πάνω στη θάλασσα. Ή λιμνοθάλασσα; 100 οικογένειες σε υποδέχονται στην Κορωνησία που κάποτε ήταν νησί, ένα από τα 7 Κορακονήσια του Αμβρακικού.
100 οικογένειες, 80 ψαράδες – μέλη του αλιευτικού συνεταιρισμού ο οποίος εκμεταλλεύεται τη Λογαρού, αρκετοί ελεύθεροι ψαράδες που ρίχνονται στη θάλασσα και μια Παναγιά, η Κορωνησιώτισσα, 10 αιώνων πιθανώς και φημισμένο κάποτε μοναστήρι, που αναστηλώνεται. Και ψαροταβέρνες μπόλικες. Κι όλες καλές με τέτοιο ψάρι!
Πλεύση στο κανάλι της Κόπραινας, που εκτελεί χρέη λιμανιού
Πίσω στη Σαλαώρα το «ράμμα», η στέρεη λουρονησίδα, σε τραβά στα δυτικά. Ιβάρια, ψαράδες, κολυμβητές που βρίσκουν κάτι σε ετούτα τα νερά – αυτούς δεν τους ζηλεύεις, τα πουλιά μόνο.
Ακόμα πιο πίσω, στην Παλαιοσκαμιά, συνεχίζεις δυτικότερα. Κάθε χωματόδρομος κάπου καλά θα σε βγάλει. Μέσα στην απόλυτη σιωπή, ανάμεσα στις λιμνοθάλασσες Ροδιάς και Τσουκαλιό που σχηματίζουν το σημαντικότερο σύμπλεγμα του Αμβρακικού, νιώθεις μόνος, μα δεν είσαι. Ενα κρώξιμο απ’ τη μια, ένα φτερούγισμα απ’ την άλλη, μια μάχη που δίνεται μέσα στο νερό…
Στον υδροβιότοπο του Κομμένου
Πολυκοσμία για την ακρίβεια… Είναι και οι ψαράδες στο Τσουκαλιό, τα μέλη του συνεταιρισμού Αγίου Νικολάου Ανέζας… Είναι κι ο Αϊ-Βλάσσης μέσα στην καταχαραγμένη σπηλιά του κι η Παναγιά της Ροδιάς, ιδρυμένη στους Βυζαντινούς Χρόνους, μα ανακαινισμένη εκ θεμελίων τον 19ο αιώνα. Τους πιάνεις κουβέντα, τους τάζεις λαμπάδες, μα πουλί… ούτε αυτοί σε κάνουν!
Κι έπειτα βλέπεις τις βάρκες και τα σκάφη. Στη Στρογγυλή αναπτερώνονται οι ελπίδες για πλεύση τουλάχιστον. Τρέχεις έως το κατώφλι του παλιού σχολείου που στεγάζει το κέντρο υποδοχής, μα το βρίσκεις κλειστό.
Η υποδοχή κι η ενημέρωση πήγαν περίπατο… μαζί με τις προσπάθειες της Μονής Προφήτη Ηλία για προβολή και προστασία. Ευτυχώς ο Φορέας Διαχείρισης Αμβρακικού περιπολεί κι αν η παρέα είναι μεγάλη προσφέρει ξενάγηση και ποδήλατα.
Λίγο βορειότερα βρίσκεις τα ερείπια αγρέπαυλης, λιοτριβιού και λουτρών, Ρωμαϊκών Χρόνων. Ο Αμβρακικός κατοικήθηκε από την αρχαιότητα, στα βόρεια όμως κυρίως από την ίδρυση της Νικόπολης και μετά. Ακόμη πιο πάνω είναι και το κάστρο Ρωγών στη θέση της αρχαίας πόλης Βουχέτιον. Η Αρτα τελείωσε και μόνο η εθνική οδός σού δίνει διέξοδο στη θάλασσα της Πρέβεζας – οι εκβολές του Λούρου είναι αδιάβατες.
Από τη Μαργαρώνα (Βαθύ)στην Πωγωνίτσα, από το Μάζωμα στο Τσοπέλι… Από τα ιβάρια που επιμένουν στο ξύλο, στους μαραγκούς που επιμένουν στα καρνάγια και ακόμη πιο πέρα, στο Σκαφιδάκι, στους ψαράδες που δουλεύουν πεισματικά το νταλιάνι, την εντυπωσιακή κατασκευή και ακόμα πιο εντυπωσιακό τρόπο ψαρέματος που έφερε από τη Μαύρη Θάλασσα ένας πρόσφυγας ψαράς.
Κάπου εδώ οι λιμνοθάλασσες τελειώνουν. Κι ο χρόνος το ίδιο. Ο ήλιος σ’ εγκαταλείπει. Οι βάλτοι της Αρτας και της Πρέβεζας βυθίζονται στο μυστήριο. Ιβάρια και πλάβες πλέουν στον… ουρανό, πτηνά και ψάρια χάνονται στο σκοτάδι. Η υγρασία τσακίζει κόκαλα και το θεριό, ο Ηταυρος, αρχίζει να μουγκρίζει μέσα απ’ τις καλαμιές. Εσύ πάλι, χαίρεσαι που δεν έγινες πουλί. Ωρα για ούζο, γάμπαρη και κέφαλο πετάλι…
*Ιβάρια, διβάρια, γιβάρια, από το λατινικό vivarium. Πλεκτή καλαμωτή και ξύλινοι πάσσαλοι αντικαθίστανται σταδιακά από ένα μείγμα αλουμινίου και πολυεστερικού υλικού και τσιμεντοκολόνες, ο τρόπος ψαρέματος όμως παραμένει ίδιος.
* * Τα ψάρια περνούν από το Ιόνιο στον Αμβρακικό και στις λιμνοθάλασσες την άνοιξη για να αναπαραχθούν στα ζεστά του νερά. Τα ανοίγματα των λουρονησίδων φράζονται από τα ιβάρια – τα μεγάλα ψάρια πιάνονται και ο γόνος συγκρατείται.
Επιμέλεια: www.travelbook.gr
