Γράφει η δρ. Μαρία Ν. Αγγέλη
Ο ποιμένας ή βοσκός ή τσοπάνης ή τσέλιγκας είναι ο άνθρωπος που διαχειρίζεται ένα κοπάδι. Μόνος ή με βοηθούς οδηγεί το κοπάδι στα βοσκοτόπια και πίσω στη στάνη. Φροντίζει επίσης όλα τα ζώα ανάλογα με τις ανάγκες τους.
Ποιμένας μεταφορικά είναι ο χριστιανικός πνευματικός ηγέτης. Ο καλός ποιμένας είναι ο Χριστός. Για τούτο απεικονίζεται ως βοσκός. Όπως απαθανατίζονται σε κάποιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες οι απλοί ποιμένες με τα ποίμνιά τους. (Μου αρέσουν πολύ αυτές οι φωτογραφίες…)...........
Οι ποιμένες στις διάφορες παραδόσεις είναι οι μεσάζοντες μεταξύ ουρανού και γης. Αυτοί αποκαλύπτουν ιερούς τόπους, τάφους, αγιάσματα, εκκλησίες, εικόνες κλπ. Αυτοί έχουν διάφορες οπτασίες και οράματα. Κατά τις επισκέψεις και ξεναγήσεις μας σε διάφορα μοναστήρια και εκκλησίες έχουμε ακούσει αρκετές τέτοιες περιπτώσεις…
********************************
Ο Δ. Λουκάτος εξηγεί ότι φυσικά και μεταφυσικά οι ποιμένες βρίσκονται κοντά στο θεό: «Από τη φυσική άποψη ζουν πάντα πλησιέστερα προς τον ουρανό, έχουν την κυριαρχία των βουνών και των εκτάσεων και το σπουδαιότερο τη σοφία των μυστικών της δημιουργίας, που τους αποκαλύπτονται στη ζωή των μυριάδων ζωντανών της υπαίθρου, στη ζωή των ποικίλων φυτών...
Από μεταφυσική άποψη, έχουν την κοινωνικά απονήρευτη αγνότητά τους, την ευλογημένη φαντασία τους να συλλάβουν και να μετασχηματίσουν σε εικόνα ή και σε οπτασία, το οποιοδήποτε ελπιδοφόρο μήνυμα της ανθρώπινης ψυχής και του Θεού.»
Η ζωή των ποιμένων χαρακτηρίζεται για το μεγαλύτερο εργασιακό ωράριο από οποιοδήποτε άλλο παραδοσιακό επάγγελμα. Επαγρυπνούν νύχτα και μέρα για τα ζώα τους. Μια νύχτα κάτω από τον έναστρο ουρανό οι Ιουδαίοι ποιμένες είδαν το θαύμα της θείας Γέννησης και πήραν το μήνυμα του Αγγέλου.
Ο Θεός λοιπόν τους πρώτους τους οποίους επέλεξε να ανακοινώσει τη γέννηση του γιού του ήταν οι ταπεινοί και άκακοι ποιμένες. Η απλή περιγραφή και η παρουσία αυτών των ανθρώπων κάνει πιο οικείο το θαύμα της Γέννησης του Χριστού.
Ο ευαγγελιστής Λουκάς περιγράφει το νυχτερινό επεισόδιο της Γέννησης και μέσα σ’ αυτό εντάσσει και τη μαρτυρία των αγαθών ανθρώπων, των ποιμένων, οι οποίοι πρώτοι μαθαίνουν και διαπιστώνουν το γεγονός:
«Και Ποιμένες ήσαν εν τη χώρα τη αυτή αγραυλούντες και φυλάσσοντες φυλακάς της νυκτός επί την ποίμνην αυτών.
Και ιδού Άγγελος Κυρίου επέστη αυτοίς, και δόξα Κυρίου περιέλαμψεν αυτούς και εφοβήθησαν φόβον μέγαν.
Και είπεν αυτοίς ο Άγγελος: Μη φοβείσθε, ιδού γαρ ευαγγελίζομαι υμίν χαράν μεγάλην, ήτις έσται παντί τω λαώ, ότι ετέχθη υμίν σήμερον Σωτήρ, ως έστιν Χριστός Κύριος, εν πόλει Δαυίδ. Και τούτο υμίν το σημείον, ευρήσητε βρέφος εσπαργανωμένον κείμενον εν φάτνη.
Και εξαίφνης εγένετο συν τω Αγγέλλω πλήθος στρατιάς ουρανίου, αινούντων τον Θεόν και λεγόντων : «Δόξα εν Υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία…».
Περίπου ένα χιλιόμετρο ανατολικά της Βηθλεέμ, στο χωριό Μπέτ –Σαχούρ, «χωρίο των Ποιμένων», σε μια μικρή κοιλάδα με ελαιόδεντρα, είναι οι Αγροί των Ποιμένων. Στο μέσο της κοιλάδας υπάρχει σπήλαιο, το οποίο έχει μετατραπεί από την Αγία Ελένη σε εκκλησία της Υπεραγίας Θεοτόκου. Πανηγυρίζει στις 26 Δεκεμβρίου.
Η αγιογραφία αποδίδει τη σκηνή των ποιμένων. Το ντύσιμό τους ποικίλει ανάλογα με την εποχή και τη σχολή. Έχουν στον ώμο το χαρακτηριστικό «ταγάρι» ή «σακούλι» και στο χέρι «τη γκλίτσα», το μπαστούνι του τσοπάνη. Γύρω τους υπάρχουν και λίγα προβατάκια για να θυμίζουν το βοσκότοπο.
***************************
Οι τσοπάνηδες σέβονται το Θεό με το δικό τους απλό τρόπο. Προσκυνούν τις εικόνες που είναι στα μοναστήρια και στα εξωκλήσια και ανάβουν με ευλάβεια κεριά και καντήλια. Επίσης τάζουν στους Αγίους τα καλύτερα κριάρια, αρνιά, κατσίκια κλπ.
Υπάρχουν διάφορες τσοπάνικες παραδόσεις για το Χριστό, τον τσοπάνη και τα γιδοπρόβατα. Μία από αυτές αναφέρεται στην ευλογία που έδωσε ο Χριστός στον τσοπάνη. Την αναφέρω:
«Όταν οι Εβραίοι είχαν ετοιμάσει το σταυρό για να καρφώσουν το Χριστό είχαν πέντε καρφιά. Ο τσοπάνης πήγε και έκλεψε το ένα για να φτιάξει γλωσσίδι στο κουδούνι του! (Εδώ φαίνεται η σημασία που έδιναν οι τσοπάνηδες στα κουδούνια των ζώων τους. Κοπάδι χωρίς κουδούνια, εκκλησιά χωρίς καμπάνα!). Γι' αυτό λοιπόν, λένε, τον ευλόγησε ο Χριστός».
**********************
Πηγάδι στα Βλυζιανά Ξηρομέρου
Ο κουμπάρος μας, ο Γεράσιμος Δουκανίκης από τα Βλιζιανά Ξηρομέρου, βοσκός και ο ίδιος, «προβατάρης», αρκετές φορές μου είχε αφηγηθεί και μια άλλη παράδοση. Την παραθέτω εν συντομία:
«Ο Χριστός κάποια φορά διψασμένος ζήτησε από έναν «πρατάρη» να του δείξει πού είναι πηγάδι να πιεί νερό. Εκείνος, με προθυμία, πήγε στο πηγάδι και του έφερε νερό. Ο Χριστός ευχαριστημένος από τον καλό βοσκό ευλόγησε τα πρόβατα και τον ίδιο. Αντίθετα ο γιδάρης και ο γελαδάρης, από τους οποίους επίσης είχε ζητήσει νερό, βαριεστημένα του έδειξαν το πηγάδι. Αυτούς τους καταράστηκε για την κακή συμπεριφορά τους…»
(Ο Γ. Δουκανίκης την αφηγείται με πολύ ζωντανό και θεατρικό τρόπο).
****************************
Αυτοί οι συμπαθείς άνθρωποι για πολλούς στα νεώτερα χρόνια δέχτηκαν αρκετά ειρωνικά σχόλια και υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς: γιδοξούρια, αγριοζούλαπα, αλ(ε)πές, κ(ου)νάβια , βλάχοι κ.ά. Ο Δ. Λουκόπουλος, μελετητής της ποιμενικής ζωής στη Ρούμελη, ορίζει ως βλάχους τους τσοπάνηδες που έμεναν σε καλύβες. Καθώς και εκείνους που κατέβαιναν στα χειμαδιά. (Βλ. Μαρία Ν. Αγγέλη, «Οι τσοπάνηδες, τα κοπάδια και τα μαντριά… του Δ. Λουκόπουλου» Θέρμο 2013.)
ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ
Στα χωριά του Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας, από όπου κατάγομαι, βλάχους αποκαλούσαμε αυτούς που έρχονταν να ξεχειμωνιάσουν από τα ψηλά βουνά στον τόπο μας. Στα χειμαδιά. Και ήταν άξιοι και εργατικοί άθρωποι. Και οι γυναίκες, οι βλάχες, πολύ νοικοκυρεμένες. «Άστραφταν οι καλύβες τους», έλεγε η μάνα μου.
Η λέξη βλάχος μεταφορικά απέκτησε αρνητική σημασία. Και βλάχος θεωρήθηκε αυτός που δεν έχει αποκτήσει τους τρόπους, τη νοοτροπία και την προφορά των κατοίκων της πόλης. Είναι αγροίκος, άξεστος, επαρχιώτης. Εμείς, νέοι κάποτε, που φεύγαμε από το χωριό ως φοιτητές στην Αθήνα και αλλού, είχαμε το στίγμα του «βλάχου» ή της «βλάχας»… Είμαστε «βλαχάκια» επαρχιώτικα!
Οι σύνθετες λέξεις: «μπουρτζόβλαχος», «καράβλαχος» κ.ά. αποδίδουν σε μεγαλύτερο βαθμό τη «βλαχιά»!
*****************
Η ζωή των ποιμένων ήταν πολύ σκληρή και συνεχίστηκε έτσι μέχρι τον εξαστισμό της Ελλάδας στη δεκαετία του ’60. Και σε ορισμένες περιοχές μέχρι και όλη τη δεκαετία του ’70. Στη μεταπολιτευτική Ελλάδα παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές και στην ποιμενική ζωή. Ωστόσο, κάποιες εργασίες διατηρούνται όπως παλιά…
Σήμερα βέβαια με τον εκσυγχρονισμό της κτηνοτροφίας αυτή η τάξη δεν ζει πια όπως άλλοτε. Η αυτοκινητοποίηση, οι σύγχρονες εγκαταστάσεις και γενικά η τεχνολογία επέφεραν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής τους. Και κυρίως, εξασφάλισαν ελεύθερο χρόνο για τους τσοπάνηδες. Έτσι, μπορούν να έχουν μια κοινωνική ζωή και να απολαμβάνουν την καθημερινότητά τους. Επίσης, τα οφέλη της κτηνοτροφίας είναι σημαντικά για τους ίδιους και για την πατρίδα μας.
Οι καλύβες και τα μαντριά με ξύλα και πέτρα, άχυρο και τσίγκο χάνονται από την ελληνική ύπαιθρο… Περνάνε στις σελίδες κάποιων βιβλίων και λευκωμάτων. Χάνεται η παραδοσιακή ζωή των ποιμένων. Γραφική για κάποιους νοσταλγούς, αλλά σκληρή για εκείνους που τη βίωσαν… Αρκεί να σκεφτούμε το εξαντλητικό ωράριο, τη φύση και τις συνθήκες αυτού του επαγγέλματος.
Μαζί με εκείνη τη ζωή χάνονται και οι γοητευτικές αφηγήσεις που σχετίζονται με τους βοσκούς και τις βοσκοπούλες… Μένουν όμως αυτές, που ο γραπτός ή ο προφορικός λόγος διασώζουν.
Και το σημαντικότερο, μένει η Εικόνα της θείας Γέννησης να μας θυμίζει τη συμμετοχή αυτών των ταπεινών ανθρώπων στο θαύμα της Βηθλεέμ!
Η Εκκλησία συμβολικά έχει τιμήσει τους βοσκούς όλων των αιώνων, με το να ονομάσει αγίους «τους θεασαμένους ποιμένας τον Κύριον».
Και εγώ τους τιμώ εξαιρετικά
