γράφει ο Κώστας Παπαδόπουλος 

- ΚΑΙ ΤΙ δε γράφτηκε, στα social media γενικώς, για την 22χρονη φοιτήτρια που πέταξε το μωρό της στον ακάλυπτο... Για άλλους φταίει η ίδια, για άλλους η μητέρα της, για άλλους η οικογένεια, η κοινωνία κ.ο.κ... Όλοι έχουμε άποψη επί παντός επιστητού, πολίτες και δημοσιογράφοι! Όλοι είμαστε "ειδικοί" εδώ στην Ελλάδα! Μόνο την κατάντια μας δε μπορούμε να εξηγήσουμε! Και πολύ εύκολα κρίνουμε και κατακρίνουμε πράξεις και καταστάσεις, πολύ επιφανειακά κι εκ του ασφαλούς, πίσω απ' τα πληκτρολόγιά μας! Το να τεκμηριώσουμε τη "διάγνωσή" μας όμως ή να κάνουμε ανάλυση σε βάθος το αποφεύγουμε, γιατί δε μπορούμε. Άλλο πράγμα είναι η "παιδοκτονία", άλλο η "ανθρωποκτονία", αυτό το ξέρουμε;;

- Ε, ΛΟΙΠΟΝ, κοινοποιώ - και προς απόδειξη αυτών που γράφω εδώ - ένα κατατοπιστικό, άκρως τεκμηριωμένο και με ανάλυση σε βάθος άρθρο, μιας νέας, ταλαντούχου, ανερχόμενης και πολλά υποσχόμενης, ειδικής του χώρου του δικαστικού ρεπορτάζ και των ΜΜΕ κι άλλα πολλά, η οποία διδάσκει και σε φοιτητές ακόμα, της Αγγελικής Καρδαρά, της οποίας έχω κοινοποιήσει κι άλλα της άρθρα. Να θυμίσω εκείνο με τον "ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΟΚΤΟΝΟ", με αφορμή τον αστυνομικό που σκότωσε γυναίκα, πεθερά και την ίδια του τη μικρή κόρη, αυτοκτονώντας κι ο ίδιος στο τέλος...Όσοι/όσες θέλετε μία επιστημονική απάντηση στα ερωτήματα που, ευλόγως, προέκυψαν απ' την αποτρόπαια τούτη πράξη ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ!

Απεικόνιση του εγκλήματος της παιδοκτονίας στα ΜΜΕ - ανάλυση τής Αγγελικής Καρδαρά

Η απεικόνιση του εγκλήματος της παιδοκτονίας στα ΜΜΕ αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης στο πλαίσιο των σεμιναριακών μαθημάτων μας στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος (http://e-keme.gr/category/seminars/) και των εκπαιδευτικών εξ αποστάσεως (elearning) προγραμμάτων μας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών («ΜΜΕ και Εγκληματικότητα: το έγκλημα ως είδηση και ως μήνυμα» και «Αστυνομικό και Δικαστικό Ρεπορτάζ», με Ακαδημαϊκό Υπεύθυνο τον Καθηγητή Εγκληματολογίας, κ. Γιάννη Πανούση). Τα κύρια σημεία που πρέπει να γνωρίζει ο αστυνομικός συντάκτης είναι τα εξής: 

-Ο όρος «παιδοκτόνος» δεν αναφέρεται στον Ποινικό Κώδικα. Ο Ποινικός Κώδικας ορίζει το έγκλημα της «παιδοκτονίας». Πρόκειται για μια «λεπτή» διάκριση, αλλά είναι σημαντικό να γνωρίζει ο δημοσιογράφος πώς ορίζεται το κάθε έγκλημα και πώς τιμωρείται. Ειδικότερα, το έγκλημα της παιδοκτονίας, βάσει του άρθρου 303 του Π.Κ. ορίζεται ως εξής «Μητέρα που με πρόθεση σκότωσε το παιδί της κατά τον τοκετό ή μετά τον τοκετό, αλλά ενώ εξακολουθούσε ακόμα η διατάραξη του οργανισμού της από τον τοκετό τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών».

-Βασιζόμενοι στον προαναφερθέντα ορισμό διαπιστώνουμε  ότι  το έγκλημα της παιδοκτονίας αφορά μόνο μητέρες, οι οποίες έχουν σκοτώσει τα παιδιά τους σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο: κατά τον τοκετό ή μετά τον τοκετό. Αυτό σημαίνει ότι μια μητέρα που σκοτώνει το παιδί της, που είναι για παράδειγμα 10 ετών, θα κατηγορηθεί για το έγκλημα της ανθρωποκτονίας που μπορεί να επισύρει ακόμα και την ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική παράμετρος που οφείλει να κατανοήσει ο δημοσιογράφος. Με άλλα λόγια, το έγκλημα της παιδοκτονίας επισύρει μικρότερη ποινή από το έγκλημα της ανθρωποκτονίας, παρόλο που ορισμένοι δημοσιογράφοι πιστεύουν το αντίθετο. Επίσης, από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι διαφορετική ποινική μεταχείριση έχει μια μητέρα που κατά τον τοκετό ή μετά τον τοκετό σκοτώνει το βρέφος της σε σχέση με ένα άλλο πρόσωπο (π.χ. πατέρας, γιαγιά, παππούς κ.λπ.) που θα πάρει το βρέφος από τη μητέρα και θα το σκοτώσει.

-Για να κατανοήσει ο δημοσιογράφος την επιεικέστερη ποινική μεταχείριση που προβλέπεται για το έγκλημα της παιδοκτονίας σε σχέση με το έγκλημα της ανθρωποκτονίας, πρέπει να λάβει υπ’ όψιν του αυτό που ορίζει το άρθρο 303: μητέρα που σκότωσε με πρόθεση, «αλλά ενώ εξακολουθούσε ακόμα η διατάραξη του οργανισμού της από τον τοκετό». Η μητέρα, δηλαδή, που προβαίνει σε αυτήν την ειδεχθή πράξη πρέπει να εξεταστεί από ειδικούς επιστήμονες, οι οποίοι αποφαίνονται για την ψυχική της υγεία. Η ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη είναι καθοριστικής σημασίας για την ποινή που θα της επιβληθεί, καθώς αποκαλύπτει ποια ήταν η ψυχική κατάσταση της μητέρας κατά τη διάπραξη του εγκλήματος. Οι Καθηγητές Ψυχιατρικής είναι οι πλέον αρμόδιοι ασφαλώς για να μας εξηγήσουν λεπτομερώς το θέμα αυτό.

-Συνεπώς, οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν να εξαγάγουν ασφαλή συμπεράσματα για την ψυχική υγεία της γυναίκας που προβαίνει σε αυτή την ειδεχθή πράξη, προτού γίνει η δίκη και παρουσιαστεί η πραγματογνωμοσύνη για την κατάσταση της ψυχικής υγείας της κατηγορουμένης. Οι εικασίες που ο καθένας μας μπορεί να κάνει δεν προσφέρουν κάτι ουσιαστικό στη δημοσιογραφική έρευνα. Αυτό που θα πρότεινα να κάνει ο δημοσιογράφος, όταν η υπόθεση βρίσκεται σε τόσο αρχικό στάδιο, είναι να μη βιαστεί να δώσει στοιχεία που θα αποδειχθούν ανακριβή ή ακόμα και ψευδή, αλλά να αναδείξει το φαινόμενο και τι μπορεί να οδηγήσει μια μητέρα στην Ελλάδα της σύγχρονης εποχής να σκοτώσει το βρέφος της αντί να αναζητήσει ψυχολογική στήριξη ή να απευθυνθεί στις αρμόδιες υπηρεσίες για να δώσει το μωρό για αναδοχή ή υιοθεσία. Είναι σκόπιμο η δημοσιογραφικό έρευνα να εξετάσει σε αυτές τις περιπτώσεις τόσο τους ψυχολογικούς, ψυχιατρικούς λόγους, όσο και τον ρόλο της οικογένειας και των κοινωνικών πιέσεων και στερεοτύπων που δύναται να οδηγήσουν σε αυτή την ακραία πράξη βίας.

-Να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι στη διεθνή βιβλιογραφία καταγράφονται τρεις διαφορετικοί όροι για να περιγράψουν το έγκλημα της «παιδοκτονίας»: ο όρος «filicide» αναφέρεται στη δολοφονία του παιδιού -είτε γιου, είτε κόρης- από τον γονέα του. Εδώ γίνεται η περαιτέρω διάκριση ανάμεσα σε «maternal» και «paternal» infanticide, δηλαδή παιδοκτονία που διαπράχθηκε από τη μητέρα και παιδοκτονία που διαπράχθηκε από τον πατέρα. Ο όρος «infanticide» αναφέρεται στη βρεφοκτονία και πιο συγκεκριμένα τη δολοφονία του μωρού κάτω του ενός έτους, καθώς «infants» είναι τα μωρά από 2 μηνών έως 1 έτος. Τέλος, ο όρος «neonaticide» αναφέρεται ειδικά στο έγκλημα κατά των νεογέννητων, καθώς «neonate» ή αλλιώς «newborn» είναι το μωρό που μόλις έχει γεννηθεί και μέχρι τεσσάρων εβδομάδων.

-Σύμφωνα με έρευνες ο πιο συνηθισμένος λόγος για τη δολοφονία των νεογέννητων/ neonaticide (80% των περιπτώσεων) είναι ψυχοκοινωνικός και έγκειται στην επιθυμία της μητέρας να απαλλαγεί από το μωρό μόλις αυτό γεννηθεί, εξαιτίας φόβου ή ντροπής. Σύμφωνα με τον Καθηγητή Ψυχιατρικής Philip Resnick (1970) πολλές περιπτώσεις παιδοκτονιών/filicide είναι το αποτέλεσμα α) μιας σοβαρής ψύχωσης που συνοδεύεται από παραισθήσεις β) μιας μακρόχρονης κακοποίησης του παιδιού γ) συνιστά «αλτρουιστική παιδοκτονία». Η «αλτρουιστική παιδοκτονία» συχνά συνδέεται με μια λανθάνουσα καταθλιπτική ασθένεια, ενώ κύριο χαρακτηριστικό της είναι η επιθυμία της γυναίκας να σκοτώσει το παιδί προκειμένου να το ανακουφίσει από πραγματικό ή εικονικό πόνο. Γυναίκες που προβαίνουν σε τέτοιου είδους εγκλήματα συχνά αυτοκτονούν ή αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν μετά την πράξη τους. Από κοινωνιολογική σκοπιά, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, όπως είναι η φτώχια, η ανεργία και ο αποκλεισμός, δύναται να επιδράσουν δυσμενώς στην ψυχοσύνθεση μιας γυναίκας που είναι ταυτόχρονα και μητέρα.

Συμπερασματικά, η παιδοκτονία είναι μια ακραία πράξη βίας, οφειλόμενη σε πληθώρα αιτιών, κοινωνικών, ψυχολογικών, ψυχιατρικών και βιολογικών. Συνοπτικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την ντροπή και το φόβο του κοινωνικού στίγματος και αποκλεισμού, τον ελλιπή γενετικό έλεγχο, τις διανοητικές ασθένειες, τους ιδεοληπτικούς λόγους, τις τάσεις κανιβαλισμού, τις κοινωνικές προκαταλήψεις, το συναίσθημα πλήρους αδυναμίας της μητέρας απέναντι στο «ανεπιθύμητο» μωρό, ιδιαίτερα όταν αυτό είναι νεογέννητο και δεν έχει ακόμα αναγνωρίσει τη μητέρα του ως μια ανεξάρτητη ανθρώπινη ύπαρξη, την προβολή αυτοκτονικών τάσεων στο βρέφος το οποίο -όπως επισημαίνεται στη διεθνή έρευνα- θεωρείται από τη μητέρα το «δηλητηριώδες δοχείο» που πρέπει να καταστραφεί, τις βιολογικές και ψυχικές διαταραχές. Οι πιο συνηθισμένες μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι γυναίκες για να σκοτώσουν τα παιδιά τους είναι ο πνιγμός, ο στραγγαλισμός, η δηλητηρίαση και τα χτυπήματα στο κεφάλι.

Ρόλος του δημοσιογράφου, κατά την απεικόνιση στα ΜΜΕ του εγκλήματος της παιδοκτονίας, δεν είναι ούτε να «αθωώσει», ούτε να «καταδικάσει» τη μητέρα. Αυτός είναι ο ρόλος του δικαστή. Ο δημοσιογράφος οφείλει να εμβαθύνει, με τη βοήθεια των ειδικών επιστημόνων, στα αίτια που οδηγούν μια μητέρα σε αυτή την ειδεχθή πράξη.

Πρότασή μου για ένα τεκμηριωμένο ρεπορτάζ είναι να αναζητήσει ο δημοσιογράφος δικαστικές αποφάσεις που αφορούν το έγκλημα της παιδοκτονίας στην Ελλάδα και να προχωρήσει σε συνεντεύξεις με ποινικολόγους που έχουν χειριστεί ανάλογες υποθέσεις, προκειμένου να φωτίσει σκοτεινές πτυχές αυτού του εγκλήματος και να σκιαγραφήσει το προφίλ των μητέρων που διέπραξαν το έγκλημα της παιδοκτονίας στη χώρα μας.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Davis, C.A. (2002). Women who kill: profiles of female serial killers. London: Allison & Busby Limited.

Flowers, R.B. (1987). Women and Criminality: the woman as victim, offender and practitioner. USA: Greenwood Press. 

Flowers, R.B. (1995). Female Crime, Criminals and Cellmates: an exploration of female criminality and delinquency. USA: McFarland & Company.

Motz, Α. (2001). The psychology of Female Violence: crimes against the body. Hove & New York: Brunner-Routledge.

Spinelli, M.G.  (2003). Infanticide: psychosocial and legal perspectives on mothers who kill, London and Washington DC: Amer Psychiatric Pub.

Rafter, N.H.  (2003). Encyclopedia of Women and Crime. N. York: Checkmark Books.

Καρδαρά, Α. (2017). Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη. Πρόλογος Γ. Πανούσης. Αθήνα: Παπαζήσης.

Αγγελική Καρδαρά

Δρ Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ Παν/μίου Αθηνών-Φιλόλογος και Συγγραφέας

Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.) και Συνεργάτιδα Πανεπιστημίου Αθηνών (στο πλαίσιο των elearning προγραμμάτων: «ΜΜΕ και Εγκληματικότητα: το έγκλημα ως είδηση και ως μήνυμα» και «Αστυνομικό και Δικαστικό Ρεπορτάζ», με Ακαδημαϊκό Υπεύθυνο τον Καθηγητή Εγκληματολογίας, κ. Γιάννη Πανούση)