Οι αλλαγές που απαιτούνται στην οικονομία, στους νόμους και στην καθημερινότητα, ώστε να αντιμετωπιστεί ένα σημαντικό πρόβλημα που προκαλούν τα μικροπλαστικά στον πλανήτη και τον ανθρώπινο οργανισμό.

— Πριν μου εξηγήσεις τι είναι και γιατί με αφορά, και πόσο αργοπεθαίνω εξαιτίας τους, πες μου αυτό: μπορώ εγώ, τώρα, σήμερα, να τα αποφύγω;

Όχι ακριβώς. Μπορείς να μειώσεις την ποσότητα μικροπλαστικών που προκύπτουν από την αγορά και χρήση καθημερινών αντικειμένων. Μπορείς πρακτικά:

• Να αγοράζεις ρούχα από φυσικά υλικά (βαμβάκι, λινό ή μετάξι αντί για πολυεστέρα ή νάιλον).
• Να αγοράζεις λιγότερα ρούχα απ’ τη μια και απ’ την άλλη να φοράς αυτά που έχεις περισσότερες φορές. Έρευνες δείχνουν ότι τα υφάσματα απελευθερώνουν λιγότερα μικροπλαστικά όσο περνάει ο καιρός.
• Να αγοράζεις και να χρησιμοποιείς λιγότερα πλαστικά αντικείμενα.
• Να αγοράζεις μαγειρικά σκεύη ατσάλινα ή μαντεμένια, που δεν απελευθερώνουν μικροπλαστικά.
• Να μη χρησιμοποιείς το glitter που ξέρεις. Πλέον, υπάρχουν επιλογές που δεν αποτελούνται από πλαστικό αλλά από βιοδιασπώμενο υλικό.
• Aναζήτησε οδοντόκρεμες, αποσμητικά, σαμπουάν, make-up και skincare προϊόντα και όλα τα συμπαρομαρτούντα που έχουν ένδειξη «0 πλαστικό» ή «χωρίς μικροπλαστικά».

Ωστόσο, το ζήτημα με τα μικροπλαστικά είναι όπως το φαντάζεσαι: μεγάλο, περίπλοκο και συστημικό.

— Τα μικροπλαστικά είναι μικρά πλαστικά, βρίσκονται στα πράγματα από πλαστικό που χρησιμοποιώ και σε γενικές γραμμές δεν μου κάνουν καλό. Είναι κάτι άλλο;

Tα μικροπλαστικά είναι όντως μικρούτσικα κομματάκια πλαστικού. Όταν λέμε «πλαστικό», στην πραγματικότητα εννοούμε ένα εύρος υλικών που περιγράφουμε γενικά με τον ίδιο τρόπο. Επομένως, τα μικροπλαστικά είναι θραύσματα διαφόρων υλικών, μικρότερα των 5 χιλιοστών, που εντάσσονται στην κατηγορία «πλαστικά». Αυτήν τη στιγμή, δύο πράγματα είναι σημαντικά: πού βρίσκονται και πώς μας επηρεάζουν.

— Πού βρίσκονται δηλαδή;

Παντού. Αρχικά, στο ανθρώπινο σώμα. Έχουν βρεθεί σε μήτρες, πλακούντες, όρχεις, στους εγκεφαλικούς ιστούς, στο σάλιο, στο αίμα και στα νεφρά. Δεύτερον, βρίσκονται σε αφθονία στο περιβάλλον. Εστιάζω κυρίως σε δύο σημεία του φυσικού: στους ωκεανούς και στο χώμα.

— Γιατί είναι σώνει και ντε επικίνδυνα; Ένα σωρό πράγματα εισπνέουμε κάθε μέρα.

Είναι πάρα πολλοί οι λόγοι για τους οποίους γίνεται κουβέντα για τα μικροπλαστικά σήμερα. Ο πρώτος είναι ότι αποτελεί έναν κίνδυνο καινούργιο και λίγο μελετημένο σε σχέση με τις επιπλοκές του. Ο δεύτερος είναι ότι, παρότι είναι καινούργιος, ήδη έχουν βρεθεί λόγοι που τον καθιστούν πολύ ανησυχητικό. Για παράδειγμα, τα μικροπλαστικά που έχουν βρεθεί στο σπέρμα επηρεάζουν την ανδρική γονιμότητα. Επίσης, έχουμε ενδείξεις ότι τα μικροπλαστικά που μπαίνουν στον οργανισμό μας μέσω της τροφής μπορεί να αλληλεπιδρούν αρνητικά με το μικροβίωμα του στομαχιού. Σε γενικές γραμμές, είναι ήδη σαφές ότι τα μικροπλαστικά και οι ιδιότητές τους δεν επηρεάζουν μόνο το περιβάλλον αλλά και την ανθρώπινη υγεία με τρόπους που θα πάρει καιρό να μελετηθούν.

— Επηρεάζουν και το περιβάλλον;

Επιστρέφω στους ωκεανούς και στο χώμα. Δυστυχώς, οι θάλασσες και οι ωκεανοί είναι κάτι σαν σκουπιδοτενεκέδες μικροπλαστικών. Φτάνουν εκεί με χίλιους δύο τρόπους. Και όταν φτάσουν, πολλοί οργανισμοί τα θεωρούν τροφή. Επομένως, τα μικροπλαστικά καταναλώνονται από τους θαλάσσιους οργανισμούς και επειδή βιοσυσσωρεύονται, η κατανάλωση αυτή αφορά και τον τελικό θηρευτή, δηλαδή εμάς. Ταυτόχρονα, επηρεάζουν τα ίδια τα θαλάσσια οικοσυστήματα αφού προκαλούν προβλήματα στα ψάρια που τα τρώνε, επιβαρύνοντας το πεπτικό τους σύστημα.

Πάω τώρα στη σχέση μικροπλαστικών και εδάφους. Για να λειτουργήσει το αγροδιατροφικό μας σύστημα, χρειάζεται τα εδάφη που χρησιμοποιούμε για καλλιέργειες να είναι γόνιμα και να μπορούν να αναπτυχθούν σε αυτά όσα φυτεύουμε. Τα μικροπλαστικά διαβρώνουν το χώμα αλληλεπιδρώντας αρνητικά με τις καλλιέργειες. Η σχέση τους με τις καλλιέργειες είναι ένα πολύ καινούργιο πεδίο έρευνας και από ορισμένους συγγραφείς και ερευνητές θεωρείται ως μια «αόρατη απειλή» που γεννά πολλά ερωτήματα τα οποία χρειάζονται απαντήσεις. Το πιο επιτακτικό ερώτημα είναι κατά πόσο τα μικροπλαστικά που εισχωρούν στις καλλιέργειες επιβαρύνουν δυνητικά την ανθρώπινη υγεία.

— Το ζήτημα ακούγεται τεράστιο. Λύσεις υπάρχουν;

Σε ζητήματα τέτοια, που έχουν περιβαλλοντικές επιπτώσεις, κάνουμε λόγο για δύο είδη λύσεων: μετριαστικές και προσαρμοστικές. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι λύσεις του τύπου «πώς να μειώσουμε το πρόβλημα». Ίσως με νόμους που απαγορεύουν τη χρήση πλαστικού· ίσως με παγκόσμιες συμφωνίες που να επιβάλουν τόσο υψηλούς φόρους σε εταιρείες οι οποίες χρησιμοποιούν πλαστικό ώστε να μη συμφέρει πια η χρήση του· ίσως με ολική απαγόρευση του πλαστικού στα ρούχα, κάτι που θ’ άλλαζε την παγκόσμια οικονομία με απρόβλεπτους τρόπους, αφού αυτήν τη στιγμή η πλειοψηφία των παραγόμενων υφασμάτων περιέχει κάποιο είδος πλαστικού.

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι λύσεις «ωραία ζούμε μ’ αυτό, τώρα τι κάνουμε». Ίσως είναι μύκητες που τρώνε μικροπλαστικά και χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες· ίσως εξειδικευμένα φίλτρα που πλέουν στους ωκεανούς ή τοποθετούνται στα ποτάμια και μαζεύουν τα μικροπλαστικά· ίσως η χρηματοδότηση ερευνών για ανάπτυξη τρόπων ριζικής απομάκρυνσής τους από τον ανθρώπινο οργανισμό. Υπάρχουν διάφορα είδη λύσεων, για να εφαρμοστούν όμως πρέπει πρώτα να παραδεχτούμε ότι έχουμε ένα σημαντικό πρόβλημα του οποίου η αντιμετώπιση αξίζει τις σημαντικές αλλαγές σε οικονομία, νόμους και καθημερινότητα που απαιτούνται.

— Να ρωτήσω κάτι γενικό; Υπάρχει κάτι σαν «ευθύνη μιας γενιάς», ή «κοινή περιβαλλοντική ευθύνη», ή, τέλος πάντων, κάποια νομική δικλείδα που να προστατεύει τους επόμενους απ’ τα λάθη των προηγούμενων; Aν επηρεαζόμαστε όλες και όλοι, δεν θα έπρεπε να μπορούμε να στραφούμε εναντίον όσων μολύνουν περισσότερο;

Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αρχίσει ν’ αναπτύσσεται το κομμάτι του περιβαλλοντικού δικαίου. Ο χώρος αυτός έχει πλείστα αναπάντητα ερωτήματα επειδή υπάρχει ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο: τα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι παγκόσμια και η εξουσία και σφαίρα επιρροής κάθε χώρας περιορίζεται στα σύνορά της. Για παράδειγμα, αν μια μέρα νομοθετηθεί στην Ελλάδα ότι απαγορεύεται η χρήση κάθε είδους πλαστικού, αυτό δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα θα είναι ασφαλής γιατί θα επηρεάζεται απ’ όλες τις γύρω χώρες, καθώς τα θαλάσσια ρεύματά της επικοινωνούν με τα παγκόσμια θαλάσσια ρεύματα, και πάει λέγοντας.

Γι’ αυτό, οι νομικοί, με ευφάνταστο τρόπο, έχουν προτείνει κάποιες μορφές συμφωνημένης παγκόσμιας διακυβέρνησης βάσει της οποίας η περιβαλλοντική προστασία θα ήταν προτεραιότητα. Αυτό μένει νομικό όνειρο, προς το παρόν. Το πιο κοντινό που έχουμε φτάσει είναι η Συμφωνία των Παρισίων που υπογράφτηκε το 2016 από 55 χώρες και σκοπός της είναι η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Τα γράφω όλα αυτά για να πω ότι και να υπήρχε η δυνατότητα να στραφούμε νομικά κατά «κάποιων» ως ιδιώτες, θα έπρεπε να υπάρχει ένα νομικό πλαίσιο που να μας αναγνωρίζει κάποιο δικαίωμα και η βάση της δικαστικής μας διαμάχης θα ήταν ότι αυτό το δικαίωμα παραβιάζεται ή, εναλλακτικά, ότι κάποια υποχρέωση αθετείται. Παράδειγμα τέτοιας προσπάθειας είναι η περίφημη «υπόθεση Urgenta», που ήταν πρωτοφανής και συντάραξε τα νερά του περιβαλλοντικού δικαίου.

— Τι έγινε δηλαδή στην υπόθεση Urgenta;

Μια περιβαλλοντική ομάδα αποτελούμενη από περίπου 900 Ολλανδών μήνυσε την κυβέρνηση της χώρας στη βάση του ότι η τελευταία όφειλε να κάνει περισσότερα για να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που παρήγε η χώρα. Το δικαστήριο έκρινε ότι είχαν δίκιο. Η υπόθεση έγινε παγκοσμίως γνωστή επειδή αναγνώριζε την περιβαλλοντική προστασία ως πρoϋπόθεση για την ουσιαστική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δηλαδή σχετίζεται με το «τι μπορούμε πρακτικά να κάνουμε». Τέτοια παραδείγματα είναι, προς το παρόν, λίγα, αλλά υψίστης σημασίας, αποτελούν τη νομική επισφράγιση του δικαιώματος να ζει κάποιος σ’ έναν πλανήτη περιβαλλοντικά φιλικό. Ενδεχομένως, η επόμενη μεγάλη νίκη να έρθει από τον χώρο των μικροπλαστικών.

— Πού μπορώ να ενημερωθώ;

Βιβλίο: «Α poison like no other: Ηοw microplastics corrupted our planet and our bodies» του Mατ Σιμόν. Απλό, κατανοητό και φιλικό στον αναγνώστη.

Ντοκιμαντέρ: «Plastic People: The Secret crisis of microplastics». Όπως όλα τα ντοκιμαντέρ, έχει έναν βαθμό δραματικότητας, αλλά έχει και πάρα πολλές επιστημονικές πληροφορίες, και είναι παραγωγής 2024. Είναι ό,τι πιο up to date σε σχέση με το ζήτημα.

Οργανισμοί: Σκοπός του οργανισμού Beat the Microbeat είναι η καταπολέμηση του μικροπλαστικού. Στη σελίδα του υπάρχουν πολλές πληροφορίες για εναλλακτικές χωρίς χρήση πλαστικού στην καθημερινή ζωή.

Πηγή: Λασκαρίνα Λιακάκου - lifo.gr