Τελικά, ποια ήταν η ονομασία της αρχαίας πόλης στην Παλαιομάνινα;
Απάντηση στο ερώτημα ζητεί επιμόνωςκαι απογοητευτικώς, ύστερα από δυόμιση χιλιετίες, η ιστορία από το κράτος, τους επιστήμονες προβάλλοντας τα επιβλητικά ακόμη και σήμερα αρχαία τείχη με την αρχιτεκτονική τους και την επιλογή της κομβικής της θέσης αυτής της πόλης μεταξύ των Οινιάδων και της Αρχαίας Στράτου που ήλεγχε κατά την αρχαιότητα τα περάσματα του Ποταμού Αχελώου!
Του Γιώργου Π. Μπαμπάνη
Οιναία, δηλαδή η αρχαιότερη πόλη των Οινιάδων, Σαυρία, Μητρόπολις; Μία ερώτηση που δεν περιποιεί τιμήν στην επιστημονική κοινότητα, καθώς ακόμη και σήμερα δεν έχει αποσαφηνιστεί και δεν έχουν προσδιοριστεί ακόμα η θέση τους και, το κυριότερο, ο καθείς (ακόμα κρατικές υπηρεσίες) αναφέρουν σε άρθρα τους με προκλητική βεβαιότητα (χωρίς επιφυλάξεις!) ότι η αρχαία Μητρόπολις ταυτίζεται με το κ΄’αστρο της Ρίγανης και η Σαυρία με την απέραντη αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας, χωρίς να έχει προκύψει κάτι τέτοιο από την ανασκαφική έρευνα! Δηλαδή, παρουσιάζουν ως σίγουρο μια ονοματοθεσία, χωρίς να έχει καταδειχθεί από τους αρχαιολόγους και ιστορικούς.
Η πρόκληση μάλιστα γίνεται εντονότερη καθώς αυτές οι σίγουρες «ονοματοθεσίες» δεν λαμβάνουν υπόψη τα επιστημονικά συμπεράσματα για τον ρόλο που έπαιξε η αρχαία Μητρόπολις, δηλαδή αυτή η ιδιαίτερη παραποτάμια πόλη, που είχε κατοίκηση στη θέση αυτή τη μεγαλύτερη διάρκεια από όλες σχεδόν τις άλλες όμορες ή μη αρχαίες πόλεις της περιοχής αυτής και πολλά άλλα τεκμήρια πολιτιστικής κληρονομιάς, που θα παρουσιάσω στη συνέχεια. Κι όμως, την ταυτίζουν με τη Ρίγανη!!!
Γεωγραφικώς, λοιπόν, αναφέρω ότι σε απόσταση 16 χιλιομέτρων από την οχύρωση των Οινιάδων και 14 χιλιομέτρων από την Στράτο σ΄ ένα χαμηλό λόφο που απλώνεται κατωφερώς προς τον Αχελώο εντοπίζεται μια σημαντική κομβική οχύρωση,της οποίας η ταύτιση τις περισσότερες φορές γίνεται σε συνδυασμό με τηγειτονική της προς τον Βορρά του χωριού Ρίγανης, μολονότι δεν υπάρχουν σαφείς αναφορές στη σχετική θέση των δύο πόλεων και η μικρή τους απόσταση δημιουργεί αρκετές συγχύσεις. Έτσι την αρχαία πόλη στην Παλιομάνιναάλλοι την ταυτίζουν (χωρίς … επιφυλάξεις!!!) είτε με τη Μητρόπολη είτε με την Σαυρία!
Εκμεταλλευόμενος για μια ακόμα φορά τη σπουδαία διδακτορική διατριβή του Αναστάσιου Πορτελάνου με τίτλο» Οι αρχαίες Αιτωλικές Οχυρώσεις» θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε την απάντηση μαζί με τις παρατηρήσεις και τα σχόλια κι άλλων ερευνητών που ασχολήθηκαν σοβαρά με την ονομασία αυτής της πόλης.Έτσι, άλλοι μελετητές, όπως οι Heuzey, Oberhummer, Ρωμαίος, Αξιώτης κ.α. ταυτίζουν τις αρχαιότητες της Ρίγανης με την αρχαία Μητρόπολη, γνωστή από τον Πολύβιο (μεταξύ της οποίας και την Κωνώπης διήλθε ο Φίλιππος ο Ε το 219 π.Χ) κι άλλοι τοποθετούν τηΜητρόπολη στην Παλαιομάνινα και τη Συαρία στη Ρίγανη ,όπως οι Kirsten, Philippson- Kirsten, Pritchettακ.α
Συνήθως, αυτοί που προτείνουν τη θέση της Παλαιομάνινας για υποψήφια για την Σαυρία προτείνουν τη Ρίγανη ως Μητρόπολη και αντιστρόφως. Είναι όμως έτσι;
«Θεωρίες» για ταύτιση Μητρόπολης και Ρίγανης!
Κατ΄αρχάς, ως απάντηση παραθέτουμε τα βασικά στοιχεία για την επίλυση των τοπογραφικών θεμάτων που έχουν προκύψει γύρω από την ταύτιση της Μητρόπολης και της Σαυρίας σε συνδυασμό πάντα και με τις τελευταίας ανασκαφές που έγιναν στην Παλαιομάνινα από τον διευθυντή των ανασκαφών κ. Βασίλειο Λαμπρινουδάκη κι έχουν ως εξής:
1. Τη Μητρόπολη ο Πολύβιος την αναφέρει στην πορεία του Φιλίππου Ε΄ το 219 π.Χ. Μετά τη Στράτο, όπου τον συνάντησαν οι πρέσβεις των Αχαιών, ο Φίλιππος προχώρησε προς Μητρόπολη και Κωνώπην, και ακολούθως προς Ιθωρία, Παιάνιο και Οινιάδες.
2. Η Σαυρία αναφέρεται μία φορά στην αρχαία βιβλιογραφία. Από τον Διόδωρο Σικιελιώτη, όταν ο Κάσσανδρος το 314 π.Χ. κινήθηκε εναντίον των Αιτωλών και κάλεσε τους Ακαρνάνες να συγκεντρωθούν σε οχυρωμένες πόλεις. Οι Οινιάδες είχαν εκδιωχθεί από την πόλη τους από το 330 π.Χ. από τους Αιτωλούς, γεγονός που επέσπειρε την οργή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κατοικούσαν σε γύρω περιοχές. Η γειτνίαση Σαυρίας και Οινιάδων υπονοείται από την αφήγηση του Διόδωρου Σικιελιώτη από τα γεγονότα του 314 π.Χ.
3. Σε Σωτηριάδη Γ., «Ανασκαφαί εν Θέρμω» (1905) αναφέρεται επιγραφή γνωστή ως «Κρίμα γαικόν» που ορίζεται από γεωδίκες τα όρια μεταξύ των Οινιάδων και Μητροπολιτών. Εικάζεται ότι χρονολογείται μετά το διαμελισμό και το μοίρασμα της Ακαρνανίας μεταξύ των Αιτωλών και Ηπειρωτών, το οποίο ο συγγραφέας το τοποθετεί το 270 π.Χ.
Αυτά είναι μέχρι στιγμής τα τρία στοιχεία που χρησιμοποιούνται κυρίως από μελετητές της αρχαίας τοπογραφίας της περιοχής αυτής, χωρίς να έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές, δηλαδή εικασίες!
Αλλά, η επιστήμη είναι εχθρική προς … εικασίες!
Τα επιστημονικά στοιχεία για τη Μητρόπολη στην Παλαιομάνινα
Όσον αφορά στη θέσης της Μητροπόλεως την οποία κατέκαψε ο Φίλιππος και της οποίας η άκρα κατείχετο από τους Αιτωλούς τοποθετείται εύλογα από τους περισσότερους μελετητές Νότια του Στράτου και απέναντι από την Κωνώπη (ταυτισμένη με το Αγγελόκαστρο) και σε απόσταση 3,7 χλμ από αυτήν. Οι δύο αυτές οχυρωμένες τοποθεσίες σε Ρίγανη και Παλαιομάνινα απέχουν από το Αγγελόκαστρο περί τα 5 χλμ.
Η οχύρωση της Ρίγανης απέχει 3 χλμ περίπου από τον Αχελώο, θέση που κρίνεται από ορισμένους έξω από την πορεία του Φιλίππου ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα εβάδισε κατά μήκος του Αχελώου.
Το δεύτερο θέμα που απορρέει από τον Πολύβιο είναι το ότι «Οι δε Αιτωλοί την μεν άκραν της Μητροπόλεως κατείχον». Η οχύρωση της Παλαιομάνινας διαθέτει άκρα και πόλη σε αντίθεση με την οχύρωση της Ρίγανης που διαθέτει έναν μόνο περίβολο που δεν μπορεί να θεωρηθεί άκρα, αφού το εμβαδόν της περιοχής, που πιθανόν περίκλειε, υπερβαίνει τη συνολικά οχυρωμένη έκταση της Παλαιομάνιας.
Ο Πολύβιος είναι σαφής όταν αναφέρεται στην κατάσταση που επικρατούσε στους Αιτωλούς των Οινιαδών όταν πλησίαζε ο Φίλιππος. «Οι δ΄ Αιτωλοί το μεν πρώτον επεβάλοντοδιατηρείν την άκραν εν τοις Οινιάδαις, ασφαλισμένοι τείχεσσι και τη λοιπή κατασκευή». Αυτό ενδεχόμενα φανερώνει, ότι η κατακτητική αιτωλική φρουρά έμενε στην Ακρόπολη τόσο στην μία όσο και στην άλλη πόλη.
Το γεγονός ότι έχουμε μία διαιτησία μεταξύ Οινιάδων και Μητρόπολης φανερώνει ότι οι δυο πόλεις γειτόνευαν. Η πρώτη μεγάλη πόλη που συναντάμε στο Βορρά των Οινιάδων είναι αυτή του οχυρωμένου οικισμού της Παλαιομάνινας, την οποία μας είναι δύσκολο να θεωρήσουμε υπαγόμενη στον οικισμό που συναντάμε στη Ρίγανη.
Οι δύο περιοχές παρουσιάζουν μια παραπλήσια περιοχή οχυρωμένης έκτασης, αλλά στην Παλαιομάνινα η οχύρωση φαίνεται περισσότερο ισχυρή, με ακρόπολη και εσωτερικά διατειχίσματα, με σημαντική οχύρωση στις πύλες και σημαντικές ενισχύσεις του περιβόλου της με πύργους. Είναι πιθανώς ότι είχαμε και στην Παλαιομάνινα έναν απλό περίβολο, ο οποίος όμως ενισχύθηκε.
Αντιθέτως, ο περίβολος της Ρίγανης παραμένει απλός, χωρίς ενισχύσεις πύργων και γωνιωδών προεξοχών με μία πολύ απλή πύλη, που προστατεύεται μόνο από δύο προεξοχές, αποτέλεσμα της εσοχής που παρουσιάζει εκεί το τείχος. Αυτό φανερώνει ότι στην Παλαιομάνινα είχαμε μία περισσότερο ενδιαφέρουσα πόλη.
Ο Powell τοποθετεί το Διατείχισμα Βόρεια της Παλαιομάνινας και Νότια της Ρίγανης, όπου τοποθετούσε τη Μητρόπολη. Άποψη που κατά τον Ρωμαίο είναι εσφαλμένη πρώτον διότι μία τέτοια γραμμή κατά αυτόν απέχει ½ ώρα από τη Ρίγανη και 5 ώρες από Οινιάδες και δεύτερον επειδή η απόδοση της Παλαιομάνιας (Σαυρίακατ΄ αυτόν) στην επιρροή των Οινιάδων «ουδαμού» στηρίζεται.
Η τοποθέτηση αυτή που μπορεί να σημαίνει και μία γραμμή που να φτάνει στο Ιόνιο Βόρεια από τον Αστακό. Στην άποψη αυτή οδηγεί η ταύτιση της οχυρωμένης πόλης παρά τη Ρίγανη με τηΜητρόπολη και η δυσκολία απόδοσης αυτής της Παλαιομάνινας σ΄ αυτήν λόγω της φύσης των δύο οχυρώσεων και η ευκολότερη υπαγωγή της στη σημαντικά μεγαλύτερη πόλη των Οινιάδων.
Απεναντίας ο Κ.Ρωμαίος, ο οποίος επίσης ταυτίζει τη Μητρόπολη με τα ερείπια της Ρίγανης και αυτά της Παλαιομάνινας με τη Συαρία αναγκάζεται και αποδίδει στην Παλιομάνινα μία ισχυρότερη οχύρωση πόλη στην Ρίγανη. Η ανάγκη απόδοσης της αρχαίας πόλης στην Παλαιομάνινα πότε στημία και πότε στην άλλη και η μη αναγνώριση αυτή μία αυτοτέλειας πηγάζει από την ταύτιση που αυτοί κάνουν της Ρίγανης με τη Μητρόπολη. Συνεπώς, η ταύτιση της Παλαιομάνινας με τη Μητρόπολη λύνει στο σημείο αυτό το πρόβλημα!
Το Διατείχισμα
Κυρίως ξένοι επιστήμονες, αναφέρουν μιαν επιγραφή, η οποία ορίζει το «διατείχισμα», δηλαδή τα σύνορα μεταξύ των Οινιάδων και της Μητρόπολης (Παλαιομάνινας) στα μέσα του τρίτου αιώνα π.Χ. και η οποία έχει ως εξής: «Όρια της χώρας Οινιά(δ)αιςποτεΜητροπολίταις το διατείχισμα και από του διατειχίσματος δια το έλος εις την θάλας(σ)αν».
Σημειώνεται ότι η λέξη «έλος» αναφέρεται στη λίμνη Μελίτη, για την οποία ο Στράβων επισημαίνει ότι είχε μήκος 30 στάδια και πλάτος 20 (5,55 χ 3,7 χιλιόμετρα) και η οποία ήταν στην επικράτεια των Οινιάδων και στις εκβολές του Αχελώου. Επίσης, η λέξη «διατείχισμα» μπορεί να σημαίνει μεταφορικά και χαντάκι ( ο γνωστός Αύλακας!).
Όπως διάβασα τότε, οι Οινιάδες, σε ευθεία γραμμή, είναι οκτώ χιλιόμετρα νότια από το γραμμή αυτή (διατείχισμα) και η Παλαιομάνινα είναι σε μια ίση απόσταση στο βορρά! Όλα τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν τη στενή σχέση μεταξύ αρχαίων Οινιάδων και αρχαίας Μητρόπολης και την ταύτισή της με την Παλαιομάνινα (όπως προκύπτει και από τις πηγές αυτές).
H άποψη του κ. Βασίλη Λαμπρινουδάκη για την ονομασία της πόλης!
Καθώς συνεχιζόταν από το Πανεπιστήμιο Αθηνών η ανασκαφική έρευνα στην αρχαία πόλη του χωριού της Παλαιομάνινας, με εκπληκτικά έως τότε αποτελέσματα και ευρήματα, δημοσιεύθηκε στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Παλαιομάνινα» συνέντευξη του προϊσταμένου των αρχαιολογικών ανασκαφών καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και διακεκριμένου αρχαιολόγου κ. Βασίλη Λαμπρινουδάκη στον Δημήτρη Στεργίου. Σε μία σχετική ερώτηση του δημοσιογράφου η απάντηση του καθηγητή είχε ως εξής:
Μητρόπολις ή Σαυρία;“Η ερώτηση αυτή δεν μπορεί ακόμη να απαντηθεί με βεβαιότητα. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη βιβλιογραφία στην Παλαιομάνινα τοποθετείται η αρχαία Μητρόπολις, με διάφορα επιχειρήματα, από τα οποία το πιο ισχυρό είναι η τριπλή διαίρεση του χώρου που περικλείουν τα τείχη του 5ου-3ου π.Χ. αιώνα, και η οποία δεν παρατηρείται στο οχυρό της Ρίγανης. Η διάκριση σε ακρόπολη και κάτω πόλη τεκμηριώνεται για τη Μητρόπολη στην αφήγηση του Πολυβίου για την εκστρατεία του Φιλίππου του Ε΄ της Μακεδονίας στην περιοχή. Ελπίζουμε ότι η έρευνά μας θα δώσει κάποια στιγμή οριστική απάντηση στο βασικό αυτό ερώτημα.”
Έτσι η περίπτωση της Παλαιομάνινας από τότε που σταμάτησαν οι ανασκαφές μέχρι και σήμερα αποτελεί ένα θέμα για γερά… νεύρα για πολλούς λόγους:
Πρώτον, διότι σταμάτησαν οι ανασκαφές με πρόφαση την οικονομική κρίση την ίδια στιγμή που σε όλη την επικράτεια γίνονται φιλότιμες προσπάθειες ακόμη και σε χώρους απομονωμένους από αστικές περιοχές για έρευνα και ανάδειξη.
Δεύτερον, διότι η οργιώδης ζούγκλα, ακόμα και σε αντιπυρική περίοδο, επιμένει προκλητικά και θέλει ο εσωτερικός της χώρος να μην είναι προσβάσιμος για… κανέναν.
Τρίτον, διότι είναι μια πόλη για την οποία η κατοίκησή της δεν έπαψε σχεδόν… ποτέ! Και αυτό καταδεικνύεται από αρκετά στοιχεία.
Τέταρτον, διότι αποτελεί την κομβική σε σειρά αρχαία πόλη στον Κάτω Ρου του Αχελώου καθώς μεσολαβεί πέρασμα τόσο για την αρχαία Στράτο όσο και για τις Αρχαίες Οινιάδες.
Πέμπτον, διότι η επιλογή της θέσης από τον πολεμοχαρή λαό που την έχτισε και την περπάτησε δείχνει ότι ήταν μία ισχυρή πόλη-κράτος! Άρα, αυτή η αρχαία πόλη έχει θέατρο, έχει ναό! Τι μένει για να το αποδείξουμε; Η απάντηση είναι μόνο μία: Η σκαπάνη και η νέα τεχνολογία. Αυτή θα δώσει όλες τις απαντήσεις που θέλουμε. Αυτή είναι που θα δώσει ένα άλλο νόημα στην ιστορία της περιοχής, αυτή θα λάμψει και θα φέρει στο φως τα μνημεία που για εμάς τους Νεοέλληνες είναι ασήμαντα.
Σε αυτό το σημείο κλείνω το αφιέρωμα στο κομμάτι της Παραχελωίτιδας με αυτό το τελευταίο έκτο κείμενο που αφορά την άγνωστη ονομασία αυτής της πόλης. Σημειώνω ότι ο γράφων δεν είναι ιστορικός, ούτε αρχαιολόγος.
Είναι μαθηματικός και η επιστήμη των αριθμών και των σχημάτων δεν στέκονται εμπόδιο στο πάθος και την αγάπη για την γενέτειρά μου ν΄ανταποκριθεί στην πρόκληση αυτής της τόσο όμορφης και συνάμα παραμελημένης ιστορίας.
Φωτογραφίες: Above View, Βασίλης Γαλατάς, Βασίλης Λαμπρινουδάκης, Αθηνολόγιο
sinidisi.gr
