Στις αρχές Μάη του 1944 εκδόθηκε διαταγή του γενικού στρατηγείου του ΕΛΑΣ προς όλα τα τμήματα να εντείνουν τις προσπάθειές τους και με σαμποτάζ και δολιοφθορές να καταστρέψουν όπου μπορούν τις συγκοινωνίες των Γερμανο Ιταλών κατακτητών.
Η διαταγή αυτή απέβλεπε στην παραπλάνηση του εχθρού ως προς το σημείο απόβασης των συμμάχων, αλλά και στην συγκέντρωση της συγκομιδής απ’ τους της πρώιμης σοδειάς. Το 2/36 εφεδρικό τάγμα του ΕΛΑΣ με έδρα την Σιβίστα για να εκτελέσει την παραπάνω διαταγή στο χώρο ευθύνης του που περιλάμβανε ανατολικά από το Κρυονέρι, Γαλατά, Περιθώρι, όλη η νότια πλευρά του Αρακύνθου μέχρι του κόμβου Συκιάς και Αχελώου δυτικά, έπραξε μια σειρά από πολεμικές επιχειρήσεις.
Ανατίναξε την Γαλαρία της Κλόκοβας και σταμάτησε έτσι την οδική επικοινωνία Μεσολογγίου / Ναυπάκτου.
Εξουδετέρωσε τον Παπά Σπυρίδωνα Καραβία από το Δοκίμι Αγρινίου, ο οποίος με ομάδα ταγματασφαλιτών είχε κατατρομοκρατήσει τους αγρότες την περιοχή Αγρινίου, Συκιάς
Ανατίναξε την γέφυρα στο στον οδικό άξονα Μεσολογγίου- Αγρινίου στο τέρμα της Κλεισούρας (Φραγκουλέϊκα) και με άλλες ενέργειες σταμάτησε το πέρασμα των Γερμανών κατακτητών από την Κλεισούρα.
Ομάδα ανταρτών με τον αντάρτη Γιάνη Σαπλαούρα επικεφαλής και τον δικηγόρο Σταύρο Κούσουλα ανατίναξε την επιβατική αμαξοστοιχία στη θέση Τραγάνα χρησιμοποιώντας μια νάρκη Τέλερμαν μεγάλης εκρηκτικής ισχύος με αποτέλεσμα λόγω κατηφόρας η αμαξοστοιχία να βρεθεί 100 μέτρα μέσα σε φαράγγι και να ανασυρθεί μετά την απελευθέρωση.
Ολιγομελές τμήμα του 2/36 εφεδρικού ΕΛΑΣ εξουδετέρωσε την Γερμανική φρουρά του τραίνου στο σταθμό του Γαλατά και έριξε την αμαξοστοιχία στον προβλήτα του Κρυονερίου ενέργεια που ανήκει στον αγωνιστή μηχανοδηγό Νίκο Αντώνογλου.
Επιπλέον τουλάχιστον 10 περίπου περιπτώσεις σαμποτάζ με εκρηκτικά έγιναν από Κεφαλόβρυσο Αιτωλικού μέχρι την Σταμνά με περιορισμένα αποτελέσματα καθυστερώντας τους Γερμανούς στην οδική και σιδηροδρομική επικοινωνία καθώς και στην μεταφορά στρατιωτικού υλικού και στρατευμάτων. Οι Γερμανοί έχοντας απόλυτη ανάγκη αυτή την επικοινωνία, ειδικά τον άξονα Μεσολογγίου- Αγρινίου ως μοναδική αρτηρία από Δυτ. Ελλάδα σε Ήπειρο και Δυτ. Μακεδονία για την Κεντρική Ευρώπη έλαβαν πρόσθετα μέτρα ασφάλειας.
Συγκεκριμένα:
1.Εγκατέστησαν στα Σταμνά τμήμα Γερμανοτσολιάδων και ομάδα Γερμανών με επικεφαλής αξιωματικό με όλα τα μέσα τηλεπικοινωνιών και μετακίνησης.
2.Ενίσχυσαν την φρουρά του τραίνου με 24 άνδρες με επικεφαλής αξιωματικό με ασύρματο τηλέφωνο.
3.Εγκατέστησαν περιστρεφόμενο μυδράλιο στο τελευταίο ανοιχτό βαγόνι.
4.Το χειρότερο όμως ήταν ότι σαν πρώτο βαγόνι έβαλαν κλούβα γεμάτη Έλληνες πατριώτες απ’ τις φυλακές Μεσολογγίου ή Αγρινίου ανάλογα με την φορά του τραίνου, και στο κέντρο της κλούβας νάρκη έτοιμη για ανατίναξη. Η τοποθέτηση της κλούβας σαν ασπίδα για να αποφύγουν τις επιθέσεις μας ανάγκασε να σταματήσουμε αρχικά κάθε ιδέα για σαμποτάζ του τραίνου.
Νίκος Κούστας Καπετάνιος του 2/36 εφεδρικού συντάγματος του ΕΛΑΣ
Αμέσως αναφέρω το γεγονός στο 36ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ και σε δυο μέρες ο σ/χης ΕΛΑΣίτης διοικητής Ζούλας μας κοινοποίησε διαταγή σύμφωνα με την οποία θα ‘πρεπε να μελετηθεί και οργανωθεί σαμποτάζ στο σταθμό του Αιτωλικού με σκοπό την εξόντωση της Γερμανικής φρουράς την απελευθέρωση των κρατουμένων και την ολική καταστροφή του τραίνου.
Η ημερομηνία τα επιχείρησης δεν μπορούσε να προσδιοριστεί γιατί αναμένονταν 2 Άγγλοι αξιωματικοί ειδικοί στα εκρηκτικά με τα απαραίτητα μηχανήματα. Η διοίκηση του τάγματος με την παρουσία μου έκαμε την νυχτερινή αναγνώριση και συσχέτισε τις πληροφορίες για τις δυνάμεις του εχθρού, την περιοχή την σύνθεση της αμαξοστοιχίας, την μορφολογία του εδάφους πεδινή, το χρόνο επαφής με άλλες δυνάμεις Γερμανών από Μεσολόγγι, το εκτεθειμένο δρομολόγιο σύμπτυξης ανηφορικό και εκτεθειμένο στα πυρά των Γερμανών και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μια δύσκολη αποστολή στον συντονισμό, αλλά και το σχέδιο της επιχείρησης θα έπρεπε να τηρηθεί με μαθηματική ακρίβεια και όσο αφορά τις ενέργειες αλλά και το χρόνο δράσης
1.Έπρεπε να τηρηθεί απόλυτη μυστικότητα για την επιχείρηση.
2. Έπρεπε να τοποθετηθεί πλαγιοφυλακή στο Μεσολόγγι όπου έδρευαν μεγάλες δυνάμεις Γερμανών, μια εχθρική πυροβολαρχία στη θέση Ταμπουράκι της Αγριλιάς μεγάλου βεληνεκούς, μια επάκτια πυροβολαρχία στο Λιμάνι Μεσολογγίου, καθώς και δύο λόχοι πεζικού στο στρατώνα με όρχο θωρακισμένων αυτοκινήτων, επίσης τμήμα Γκεστάπο και 40 περίπου χωροφύλακες όλοι τέλεια εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι «εν αγαστή σύμπνοια»
3. Έπρεπε να ανατιναχθεί το δυτικό βάθρο της σιδηροδρομικής γέφυρας στη θέση «Φοινικιά», αλλά και να καταστραφεί με εκρηκτικά η οδική πρόσβαση (γέφυρα δρόμου) από Μεσολόγγι αμέσως μετά την έκρηξη του στο σταθμό του Αιτωλικού. Στόχος να μην φτάσει η δεύτερη εμπορική αμαξοστοιχία στο σταθμό που ξεκινούσε 30΄ μετά την πρώτη.
4. Ακουστικά φυλάκια με μαχητές υποστήριξης (καθυστέρησης δυνάμεων που θα προσέτρεχαν για βοήθεια) Ανατολικά και δυτικά του σταθμού και για να μας ειδοποιήσουν σε περίπτωση εμπλοκής πλαγιοφυλάκων.
5. Έπρεπε να εξοντώσουμε όλη την Γερμανική φρουρά του τραίνου σε ελάχιστο χρόνο, να γίνει λαφυραγώγηση του τραίνου από όπλα και πυρομαχικά και αυτό όχι σε περισσότερο από 15΄ της ώρας
Στις 21 Ιούνη παραμονή της επιχείρησης με κρυπτογραφικό τηλεγράφημα με ειδοποίησαν, ότι θα έφθαναν Εγγλέζοι σαμποτέρ με τα απαραίτητα εκρηκτικά. Οργανώσαμε 4 διμοιρίες και σε λαϊκή συνέλευση των μαχητών του τάγματος που έγινε έξω από το χωριό Σιβίστα έγινε ανάλυση του σχεδίου επιχείρησης, που είχε εγκριθεί και από τον μόνιμο υπολοχαγό του 36 συντάγματος του ΕΛΑΣ Αλέκο Ραχούτη (Αίας) που έδρευε στην Ανάληψη Τριχωνίδας. Έφτασαν την παραμονή το απόγευμα οι Άγγλοι αξιωματικοί Τόμσον & Έβερτ, με την συνοδεία του Καπετάν Λευτέρη μόνιμου ανθυπολοχαγό της σχολής του βουνού ειδικό στα εκρηκτικά.
Με μια ομάδα ανταρτών (4η διμοιρία με 1 μυδράλιο και 30 επιθετικές χειροβομβίδες) κατηφορήσαμε το σούρουπο προς το Κεφαλόβρυσο του Αιτωλικού με διμοιρίτη τον αείμνηστο αγωνιστή Ζαφείρη Τρικαλινό από το Αιτωλικό, ενώ μια ομάδα ανταρτών ναρκοθέτησε την νύχτα το δρόμο προς Σταμνά.
Η 2η διμοιρία με τους Μαν. Λεμονή και Μιχ. Γιαννάτο κύκλωσαν το σταθμό του Αιτωλικού σε ακτίνα 500 μέτρα περίπου. Έπιασαν όλους του διαβάτες και τους κατοίκους της περιοχής ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας καθώς και όσους πήγαιναν στα χωράφια τους και με την συνοδεία 2 νέων ανταρτόπαιδων τους οδήγησαν στο βουνό για την ασφάλεια των ιδίων αλλά και της επιχείρησης. Με τους Άγγλους, τον Καπετάν Λευτέρη τον σταθμάρχη Μανώλη Σαββόπουλο και τον Κλειδούχο Βασίλη Αρτίκο που η συμβολή τους ήταν καθοριστική για την επιχείρηση ελέγξαμε την γραμμή του τραίνου μέχρι το νεκροταφείο του Αιτωλικού και τις τραβέρσες σε όλη την διαδρομή. Ζήτησα απ’ τους Εγγλέζους να τοποθετήσουν τα εκρηκτικά στην κάτω σιδηροτροχιά ώστε το τραίνο να εκτροχιαστεί προς το βουνό. Αυτό θα μας βοηθούσε να τοποθετήσουμε τις αντάρτικες ομάδες εφόδου. Οι Εγγλέζοι το υποσχέθηκαν, με βεβαίωσαν επίσης ότι το τραίνο θα διαλυθεί και θα πέσει προς τα επάνω. Έτσι μια ομάδα ανταρτών με επικεφαλής τον Ζώη Καραμανόπουλο και ειδικό στα εκρηκτικά μόνιμο αντάρτη, υπονόμευσε το δυτικό βάθρο της σιδηροδρομικής γραμμής στην γέφυρα Φοινικιάς, καθώς και την οδική γέφυρα προς Αιτωλικό.
Ταυτόχρονα γίνεται εκσκαφή στο χώρο ακριβώς της στάθμευσης της αμαξοστοιχίας που μας υπέδειξε με απόλυτη ακρίβεια ο σταθμάρχης Σαββόπουλος και ο κλειδούχος Β. Αρτίκος έτσι ώστε κάτω από κάθε βαγόνι να υπάρχει δέσμη δυναμίτιδας. Έγινε η τοποθέτηση των εκρηκτικών, ενώθηκαν όλα τα καλώδια και η δέσμη των καλωδίων σκεπάστηκε με χώμα και φρύγανα και οδηγήθηκε στην βορειοδυτική πλευρά του νεκροταφείου μέσα σε αμπέλι, όπου οι Εγγλέζοι είχαν οπτική επαφή για να πυροδοτήσουν την κατάλληλη στιγμή. Παράλληλα έκανα την τοποθέτηση των τμημάτων του ΕΛΑΣ με βάση το σχέδιο μάχης.
Ο αντάρτης λοχίας του Μάρκος Μάρκου επικεφαλής της 1ης διμοιρίας με οπλοπολυβολητή τον Ιταλό καθηγητή αντιφασίστα Βιτόριο, να ταμπουρώνεται στην μάνδρα του νεκροταφείου με εντολή να εξοντώσουν τον Γερμανό πολυβολητή του μυδράλιου που ήταν πάνω στο βαγόνι, και επίσης να καλύψει το χώρο μεταξύ της σιδηροδρομικής γραμμής και δημόσιου δρόμου για να μην διαφύγουν οι Γερμανοί προς Μεσολόγγι. Οι Μανώλης Λεμονής και Γιαννάτος τοποθετούνται στο Καφενείο του «Σίμου» στην γωνία του δρόμου Αιτωλικού – Αγρινίου με την ομάδα τους. Ο αντάρτης Σπύρος Καμπανιστής δεκανέας μαχητής του Αλβανικού μετώπου τοποθετήθηκε με την ομάδα του σε ένα μισοχτισμένο σπίτι νότια του σταθμού, με την εντολή να ελέγξουν πιθανή διαφυγή Γερμανών προς Αιτωλικό. Ο αντάρτης Σπύρος Καρκαλής με την ομάδα του κάλυψαν την πλαγιοκόπηση Σ. Κλαμπανιστή και ομάδας Μ. Μάρκου ανταρτών που βρίσκονταν εντός του νεκροταφείου.Ο Γιάννης Σιμήρης και η ομάδα του με τανάλιες και τσεκούρια ανέλαβαν την απελευθέρωση των πατριωτών των πατριωτών της κλούβας. Η υπόλοιπη δύναμη τοποθετήθηκε μαζί μου στην γραμμή εφόδου βόρεια της σιδηροδρομικής γραμμής στο χαντάκι στενόμακρου λιοστασιού σε απόσταση 35 περίπου μέτρων από την γραμμή του τραίνου. Εγκαταστάθηκαν επίσης και τα δύο ακουστικά φυλάκια
Η ώρα είναι 7.50 το πρωΐ το τραίνο σφυρίζει και πλησιάζει, κόβει ταχύτητα και μπαίνει στο σταθμό, δεν υπάρχει ψυχή Βασιλεύει ασυνήθιστη ησυχία. Οι Γερμανοί δείχνουν ανήσυχοι εξαιτίας της απουσίας ανθρώπων επιβατών. Τα χέρια μας ιδρώνουν στην σκανδάλη, οι καρδιές μας χτυπούν δυνατά. Η αμαξοστοιχία ζυγώνει. Ο σταθμάρχης δίνει στο Μεσολόγγι άφιξη της αμαξοστοιχίας και σχεδόν ταυτόχρονα στην Σταμνά αναχώρηση πριν φτάσει το τραίνο και παίρνει το δρόμο μέσα από τα χωράφια για το βουνό. Το τραίνο φτάνει στο νεκροταφείο. Ο κλειδούχος Βασίλης Αρτίκος παίζει την πρώτη πράξη του έργου, αφού προχωρεί με σταθερό βήμα αντίθετα προς το τραίνο κρατάει ψηλά την πράσινη σημαία, σημείο ότι όλα είναι καλά, περνάει το νεκροταφείο και στρίβει αριστερά για να χαθεί στο μονοπάτι για την Σιβίστα. Το τραίνο προχωρεί με χαμηλή ταχύτητα και μόλις η κλούβα με τους πατριώτες περνάει την τελευταία δέσμη δυναμίτιδας ο καπετάν Λευτέρης πυροδοτεί τα εκρηκτικά.
Ακολουθεί τρομερή έκρηξη και ο ουρανός γεμίζει με σκόνη και καπνό. Το τραίνο σηκώνεται σαν μεσοκομμένο φίδι ταλαντεύεται προς τα πάνω και εκτροχιάζεται προς τα κάτω. Οι Εγγλέζοι έκαναν πάλι το θαύμα τους αφού η κατάσταση πήρε άλλη τροπή.
Οι Γερμανοί μπορούσαν να καλυφθούν καλύτερα πέφτοντας το τραίνο προς τα κάτω.
Η κατάσταση είναι δύσκολη εξαιτίας της αντίθετης πτώσης του τραίνου. Οι ριπές του Βιτόριο με το οπλοπολυβόλο σκοτώνουν το Γερμανό του μυδράλιου της οροφής αλλά τον αντικαθιστά ο λαβωμένος ταγματασφαλίτης Απ. Αποστολόπουλος από τη Στύλια Ναυπακτίας ο οποίος κι αυτός εξοντώθηκε .
Ανάμεσα στις ομάδες εφόδου και στον εχθρό παρεμβάλλεται το τραίνο και όλο το βάρος της επιχείρησης πέφτει πάνω στις ομάδες των ανταρτών Σ. Κλαμπανιστή και Μ. Λεμονή που με βάση το σχέδιο θα έπαιζαν δευτερεύοντα ρόλο. Τα πυρομαχικά τελειώνουν και ο Μανώλης Λεμονής βγαίνει αρπάζει ένα γερμανικό αυτόματο αλλά λίγο πριν μπει πάλι στο καφενείο του Σίμου δέχεται μια ριπή και πέφτει.. Αναγκάζομαι να ζητήσω την ρίψη αμυντικής χειροβομβίδας mils για να καταστρέψω ένα θύλακα που έβαζε προς όλες τις κατευθύνσεις. Ήταν 4 Γερμανοί σε μια ασβεστόγουρνα και μας πολυβολούσαν. Αναγκαστήκαμε να χρησιμοποιήσουμε ασύμβατες μεθόδους εξόντωσης.
Για να διατηρήσουμε το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού διέταξα έφοδο βαλλόμενοι και εφορμήσαμε με την πολεμική κραυγή του Αλβανικού μετώπου «Αέρα»
Οι έμπειροι μαχητές του 2/36 τάγματος του ΕΛΑΣ μέσα σε λίγο χρόνο με τα όπλα, με επιθετικές χειροβομβίδες πέτυχαν τον πλήρη αιφνιδιασμό των Γερμανών. Ήταν η μοναδική μάχη που εξοντώθηκαν όλοι οι Γερμανοί. Οι απώλειες των Γερμανών ήταν 30 νεκροί. Απ’ την μεριά των ανταρτών 8 νεκροί, καθώς και 5 επιβάτες της αμαξοστοιχίας ήταν το βαρύ τίμημα.
Σκοτώθηκαν οι αντάρτες: Μανώλης Λεμονής – Σταύρος Ζενεμπής(Αιτωλικό), Νίκος Έξαρχος (Χαραυγή Θεσπρωτίας), Γιάννης Σιμήρης (Μεσολόγγι), Μάρκος Μάρκου – Βασίλης Κρανιώτης (Ευηνοχώρι), Άγγελος Δαραμούσκας (Κούμανι Ηλείας), Βιτόριο Ιταλός Αντιφασίστας.Ακόμα τραυματίστηκαν οι αντάρτες Θεοφάνης Δημαράς με διαμπερές τραύμα στο στήθος απ’ το οποίο απεβίωσε αργότερα και ο Γιώργος Βλάχος από το Γαλατά.
Σκοτώθηκαν οι επιβάτες: Γερ. Μαρούδας ιερέας, Γεωργ. Σκουφής σιδηροδρομικός, Γιώργος Καφρίτσας, Αρσινόη Λύτρα.
Τραυματίστηκε ελαφρά ο επιβάτης του τραίνου Χρ. Χριστοδούλου. Λαφυραγωγήσαμε τους εχθρούς, κλάψαμε τους δικούς μας και πήραμε τον ανήφορο μαζί με 3 Γερμανούς αιχμαλώτους που πιάσαμε.
Η μάχη του Αιτωλικού ήταν από τις σοβαρότερες μάχες της Δυτ. Ελλάδας γιατί είχε τρομερή ευμενή απήχηση σε όλη την περιοχή. Οι Γερμανοί δεν βγαίνουν τώρα πλέον έξω από τα στρατόπεδα. Αντίποινα δεν έκαναν γιατί είδαν να ανηφορίζουν προς τα Ελληνικά 150 αντάρτες και κατάλαβαν πως πρόκειται για οργανωμένη μονάδα του ΕΛΑΣ όχι ντόπιοι. Ύστερα από 74 χρόνια απ’ την επιχείρηση της ανατίναξης της αμαξοστοιχίας και της μάχης του Αιτωλικού, κορυφαία πράξη αυτοθυσίας των αγωνιστών της καθολικής ενιαίας Εθνικής αντίστασης που καθοδηγήθηκε από το ΚΚΕ ανήκει στον λαό μας, δεν είναι κτήμα κανενός. Οφείλουμε να επαγρυπνούμε να μην λησμονούνε, να τιμάμε τους αγώνες για την Ελευθερία, Εθνική κυριαρχία, Δημοκρατία, Δικαιοσύνη κ.λ.π.
Κείμενο: Κώστας Κούστας
Φωτογραφία: Σχεδίασμα της μάχης του Αιτωλικού
Πηγή: agriniostories.gr
