Σοβαρά και παρατεταμένα φαινόμενα ξηρασίας έχουν επηρεάσει την Ευρώπη για περισσότερα από δύο χρόνια και τη βόρεια Αφρική για έξι χρόνια, προκαλώντας έλλειψη νερού και παρεμποδίζοντας την ανάπτυξη της βλάστησης.
Tο Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δημοσιεύει την έκθεσή του για την ξηρασία στη Μεσόγειο – Ιανουάριος 2024 σχετικά με τις συνεχιζόμενες ξηρασίες και τις επιπτώσεις τους στην ευρύτερη περιοχή.
Οι μακροχρόνιες, άνω του μέσου όρου θερμοκρασίες, οι θερμές περιόδους και οι κακές βροχοπτώσεις έχουν οδηγήσει σε σοβαρές συνθήκες ξηρασίας στην περιοχή της Μεσογείου, επηρεάζοντας πολλές περιοχές στη νότια Ιταλία, τη νότια Ισπανία, τη Μάλτα, το Μαρόκο , την Αλγερία και την Τυνησία. Στη μέση του χειμώνα, η συνεχιζόμενη ξηρασία έχει ήδη κρίσιμες επιπτώσεις, σύμφωνα με την έκθεση που συνέταξε το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ξηρασίας (EDO) που διευθύνει το ΚΚΕρ.
Επισημαίνει επίσης την εποχική πρόβλεψη που προβλέπει μια θερμότερη άνοιξη στη νότια Ιταλία, την Ελλάδα, τα νησιά της Μεσογείου και τη βόρεια Αφρική. Καθώς η σοβαρότητα της ξηρασίας αναμένεται να συνεχιστεί, αυξάνονται οι ανησυχίες για τις επιπτώσεις της στη γεωργία, τα οικοσυστήματα, τη διαθεσιμότητα πόσιμου νερού και την παραγωγή ενέργειας.
Η έκθεση δείχνει τη σημασία του μετριασμού του κλίματος –κάθε δέκατο βαθμό υπερθέρμανσης του πλανήτη θα αυξήσει τους κινδύνους παρατεταμένων ξηρασιών– καθώς και μέτρα προσαρμογής για τη διαχείριση των υδάτων και για τομείς που εξαρτώνται από το γλυκό νερό, όπως η γεωργία και η παραγωγή πόσιμου νερού ενόψει επιδείνωσης επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Ξηρασία ρεκόρ πλήττει την περιοχή της Μεσογείου
Από την 1η έως τις 20 Ιανουαρίου η περιοχή της Μεσογείου γνώρισε κρίσιμες συνθήκες ξηρασίας, που επηρεάζουν ιδιαίτερα τη νότια Ιταλία, τη νότια Ισπανία και τη Μάλτα. Η κατάσταση ήταν ακόμη πιο σοβαρή και παρατεταμένη στο Μαρόκο, την Αλγερία και την Τυνησία.
Κατά συνέπεια, περιορισμοί χρήσης νερού έχουν ήδη εφαρμοστεί στο Μαρόκο, την Ισπανία και τη Σικελία (Ιταλία) ως απάντηση στη μείωση της διαθεσιμότητας νερού.
Την 1η Φεβρουαρίου, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης ξηρασίας με αυστηρούς περιορισμούς νερού κηρύχθηκε στην ισπανική περιοχή της Καταλονίας, καθώς τα αποθέματα νερού έπεσαν κάτω από το 16%. Οι δεξαμενές νερού στην περιοχή Algarve της νότιας Πορτογαλίας βρέθηκαν στο χαμηλότερο επίπεδο και διατάχθηκαν περιορισμοί στη χρήση του νερού.
Οι δεξαμενές στην περιφέρεια της Σικελίας της Ιταλίας είναι κάτω από το επίπεδο συναγερμού και μπορεί να είναι απαραίτητος ο περιορισμός του νερού για την εξασφάλιση ελάχιστων υπηρεσιών. Στη Σαρδηνία, οι δεξαμενές νερού εκτιμήθηκε ότι κατέχουν λιγότερο από το 50% της χωρητικότητάς τους τον Δεκέμβριο του 2023.
Στο Μαρόκο, έξι συνεχόμενα χρόνια ξηρασίας οδήγησαν σε εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο νερού στους ταμιευτήρες, με μέση πλήρωση φράγματος περίπου 23%. Η χρήση του νερού για τον καθαρισμό δρόμων, την άρδευση πάρκων και ορισμένων αγροτικών περιοχών έχει απαγορευτεί.
ΕΕ, εικόνες Copernicus Sentinel-2
Συνθήκες ξηρασίας και επιπτώσεις στη γεωργία
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τον δείκτη συνδυασμένης ξηρασίας (CDI) – με βάση τη βροχόπτωση, την υγρασία του εδάφους και το στρες της βλάστησης – για να αξιολογήσουν τη γεωργική ξηρασία. Εκτιμά τις συνθήκες συναγερμού και προειδοποίησης σε πολλές περιοχές της περιοχής της Μεσογείου. Η ανάλυση δείχνει ότι η κατάσταση ήταν ακόμη ανησυχητική μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου.
Το έλλειμμα βροχής και οι υψηλές θερμοκρασίες τον Ιανουάριο του 2024 επηρέασαν τις χειμερινές καλλιέργειες και τα οπωροφόρα δέντρα κατά μήκος των ακτών στην Ισπανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και τα νησιά της Μεσογείου, ενώ το Μαρόκο και η Αλγερία παρουσίασαν μειωμένη ανάπτυξη των καλλιεργειών, σύμφωνα με το τελευταίο δελτίο MARS του JRC .
Επιπλέον, οι θερμές περίοδοι μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου 2023 οδήγησαν σε θερμοκρασίες άνω του μέσου όρου, με τον Ιανουάριο του 2024 να έχει ανακηρυχθεί πρόσφατα ως ο θερμότερος Ιανουάριος που έχει καταγραφεί.
Οι προβλέψεις για την ξηρασία
Κοιτάζοντας το μέλλον, οι εποχικές προβλέψεις δείχνουν μια θερμότερη από τη μέση άνοιξη το 2024. Η τρέχουσα, χαμηλότερη από τη συνηθισμένη χιονοκύστη των Άλπεων, αναμένεται να προσφέρει μειωμένη συμβολή στο λιώσιμο του χιονιού στις ροές των ποταμών στην περιοχή την ερχόμενη άνοιξη και το καλοκαίρι.
Οι παρατεταμένες ξηρασίες αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο πυρκαγιών λόγω της μειωμένης υγρασίας του εδάφους, με το προηγούμενο έτος - που χαρακτηρίστηκε επίσης από συνθήκες ξηρασίας στην Ευρώπη - να καταγράψει τη μεγαλύτερη δασική πυρκαγιά που έχει καταγραφεί ποτέ στην ΕΕ.
Ανάγκη για στρατηγικές προσαρμογής και μετριασμού
Η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) έχει προβλέψει ότι οι καύσωνες και οι ξηρασίες θα γίνουν πιο συχνοί και έντονες σε πολλές περιοχές τις επόμενες δεκαετίες. Η λεκάνη της Μεσογείου είναι μία από τις λίγες περιοχές που αναμένεται να παρουσιάσουν σοβαρή μείωση των βροχοπτώσεων.
Συνεπώς, η κατάσταση αναμένεται να συνεχίσει να επηρεάζει την περιοχή, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για στρατηγικές προσαρμογής για τη μείωση των επιπτώσεων της ξηρασίας. Οι επενδύσεις σε συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για την ξηρασία, η αύξηση της αποδοτικότητας του νερού των υφιστάμενων και νέων τεχνολογιών, η αλλαγή σε καλλιέργειες πιο ανθεκτικές στην ξηρασία και η βελτίωση της πρόσβασης σε υδάτινους πόρους είναι ζωτικής σημασίας για τη βελτίωση της ετοιμότητας και της ανθεκτικότητας της κοινότητας.
Ωστόσο, η διαχείριση της ξηρασίας είναι περίπλοκη. Μια ρεαλιστική προσέγγιση για τη διαχείριση της ξηρασίας και τον προγραμματισμό προσαρμογής απαιτεί αξιολόγηση κινδύνου με βάση τις επιπτώσεις, η οποία με τη σειρά της θα πρέπει να βασίζεται σε παρατηρήσεις των επιπτώσεων της ξηρασίας. Για το σκοπό αυτό, το ΚΚΕρ και οι εταίροι του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Ανθεκτικότητας και Προσαρμογής στην ξηρασία (EDORA) συνεργάστηκαν για την ανάπτυξη του πρώτου Ευρωπαϊκού Άτλαντα Κινδύνου Ξηρασίας, με στόχο την αξιολόγηση του κινδύνου ξηρασίας χρησιμοποιώντας καινοτόμες τεχνολογίες.
