Η γεωργία έχει μεγάλη ποικιλομορφία. Επομένως ό,τι μπορεί να είναι λύση σε ένα μέρος μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα αλλού.

Ορισμένες στρατηγικές μπορεί επίσης να έχουν ανεπιθύμητες συνέπειες. Για παράδειγμα, τα κέρδη αποδοτικότητας είναι σαφώς μια λογική στρατηγική για τη μείωση των απωλειών κατά μήκος της αλυσίδας παραγωγής και διανομής τροφίμων. Ωστόσο, το να βασιζόμαστε αποκλειστικά σε στρατηγικές που στοχεύουν στη βελτιστοποίηση του συστήματος σε επίπεδο αγροκτήματος μπορεί να “κλειδώσει” τη γεωργία στον συνηθισμένο, μη βιώσιμο κύκλο.

Παραδοσιακές γεωργικές πρακτικές που προωθούνται και επαναερμηνεύονται μέσω της αγροοικολογίας, σε συνδυασμό με την αλλαγή σε ολόκληρο το σύστημα τροφίμων, μπορεί να προσφέρουν σημαντικές γνώσεις. Για παράδειγμα, η αξιοποίηση της διατροφικής αλλαγής, της αγροοικολογίας και η ενσωμάτωση της φυτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής θα μπορούσαν να ενισχύσουν την αυτονομία, την ανθεκτικότητα και την παραγωγικότητα. Ταυτόχρονα, θα μπορούσε να μειώσει την πίεση στο περιβάλλον και να βοηθήσει στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Μια πρόσφατη ανάλυση αντίθετων σεναρίων για το μέλλον της ευρωπαϊκής γεωργίας το 2040 δείχνει ότι σε ένα «σενάριο που χαρακτηρίζεται από φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές, πολυλειτουργικά τοπία και τοπικισμό, μπορούν να επιτευχθούν σημαντικές μειώσεις στην περιβαλλοντική πίεση της γεωργίας με ελάχιστη μείωση της γεωργικής παραγωγής».

• Αυτό το σενάριο ξεπερνά τα «νεοφιλελεύθερα», «προστατευτικά» και «κυριαρχικά» σενάρια και υποδηλώνει ότι οι πολιτικές που στοχεύουν την πολυλειτουργικότητα και τα διαφοροποιημένα αγροτικά τοπία θα μπορούσαν να προστατεύσουν αποτελεσματικά τη βιοποικιλότητα και να διασφαλίσουν την επισιτιστική ασφάλεια.

Ομοίως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών προτείνει να συνεχιστεί περαιτέρω η αγροοικολογία, καθώς «αυξάνει την οικονομική και κοινωνική ανθεκτικότητα των αγροκτημάτων με υγιεινά και προσβάσιμα τρόφιμα» και μειώνει ορισμένες περιβαλλοντικές πιέσεις.

• Ωστόσο, έχουν εκφραστεί ανησυχίες ότι σενάρια με υψηλές φιλοδοξίες για το κλίμα θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά την αγροτική παραγωγικότητα και τις τιμές.

Σύμφωνα με άλλες μελέτες, το κλειδί για τη βιωσιμότητα στη γεωργία βρίσκεται στην αύξηση της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας. Εν τω μεταξύ, ένα σύστημα παραγωγής υψηλής τεχνολογίας θα αύξανε την παραγωγικότητα της υπόλοιπης γης. Σε παγκόσμια κλίμακα, αυτό θα μπορούσε να αποτρέψει την περαιτέρω αποψίλωση των δασών και να αυξήσει τη δέσμευση άνθρακα - κάτι που θα συνέβαλε στην επίτευξη των παγκόσμιων κλιματικών στόχων.

Ωστόσο, η εντατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής απαιτεί υψηλές εισροές αγροχημικών για την τόνωση της παραγωγής, με επακόλουθες επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, την υγεία του εδάφους και την ασφάλεια των τροφίμων. Αυτό μπορεί επίσης να ενισχύσει ορισμένες από τις δυναμικές που βρίσκονται στον πυρήνα των παραδόξων.

⇒  Ενώ η τεχνολογική καινοτομία μπορεί να συμβάλει στη βιωσιμότητα, η παραδοσιακή γνώση και η αλλαγή συμπεριφοράς είναι ζωτικής σημασίας για την επίλυση της τρέχουσας κρίσης του συστήματος τροφίμων.

⇒  Εάν θέλουμε πραγματικά να μεταμορφώσουμε τη γεωργία και το σύστημα τροφίμων, πρέπει να αναλογιστούμε και να συζητήσουμε γιατί και για ποιον δημιουργούνται οι γεωργικές καινοτομίες.

Η απόλυτη μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων και επιπτώσεων απαιτεί θεμελιώδη μετασχηματισμό, ο οποίος δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω αυξανόμενων κερδών απόδοσης. Αντίθετα, οι αξίες, οι κοσμοθεωρίες και οι στόχοι του συστήματος είναι δυνητικά οι μοχλοί με τη μεγαλύτερη επιρροή για αλλαγή, αλλά και οι πιο δύσκολοι για μετασχηματισμό.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η στρατηγική της από το αγρόκτημα στο πιάτο αντιπροσωπεύουν ένα θεμελιώδες βήμα προς την επίτευξη της βιωσιμότητας του συστήματος γεωργίας και τροφίμων. Αυτές οι δεσμεύσεις δεν πρέπει να υπονομεύονται από κοντόφθαλμες αντιδράσεις στην αύξηση των τιμών των τροφίμων και τους φόβους για παγκόσμιες ελλείψεις τροφίμων που προκύπτουν από την εισβολή στην Ουκρανία.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στο τρέχον πλαίσιο, το οποίο χαρακτηρίζεται από πολλαπλές και αλληλένδετες κρίσεις. Η επίτευξη συστημικών αλλαγών στη γεωργία απαιτεί να προχωρήσουμε πέρα ​​από τα ερωτήματα του «πώς» να καλλιεργήσουμε.

Αντί να επιδιώκουμε την αλλαγή απλώς βελτιώνοντας πρακτικές, τεχνολογίες και διαδικασίες, η θεμελιώδης αλλαγή σημαίνει να θέτει κανείς ευρύτερα ερωτήματα, όπως:

• Ποιους ρόλους μπορούμε να φανταστούμε για τη γεωργία και το ευρύτερο σύστημα τροφίμων σε ένα βιώσιμο μέλλον;
• Ποιες από τις πολλαπλές λειτουργίες του θέλουμε να διατηρήσουμε, να αναπτύξουμε και να υποστηρίξουμε;

Ο σχεδιασμός πρακτικών εντός του νέου παραδείγματος μπορεί να περιλαμβάνει τη διατήρηση παλαιών πρακτικών που εξακολουθούν να είναι σχετικές και τη δημιουργία χώρου για δημιουργικότητα. Για παράδειγμα, η αποτελεσματικότητα θα μπορούσε να παίξει ρόλο σε πιο συνεργατικούς τρόπους παραγωγής και κατανάλωσης.

Στόχοι όπως η υγεία του οικοσυστήματος και η ανθρώπινη υγεία και ευημερία θα μπορούσαν να οριστούν καλύτερα, ώστε να αλληλοενισχύονται.

Τα ευρύτερα ερωτήματα που πρέπει να τεθούν περιλαμβάνουν τον προβληματισμό σχετικά με τους συμβιβασμούς που μπορεί να προκύψουν όταν πραγματοποιηθούν τα μελλοντικά συμβόλαια που φανταζόμαστε.

⇒  Μπορούν να παρασχεθούν για όλους καλύτερης ποιότητας τρόφιμα και διαδικασίες παραγωγής;

⇒  Υπάρχει κίνδυνος αυτά να είναι προσβάσιμα μόνο σε λίγους της ελίτ;

⇒  Πώς μπορεί να διασφαλιστεί η ποιότητα ενώ τηρείται η δικαιοσύνη;

Υπάρχουν επίσης πολλοί παράγοντες που πρέπει να συμβάλουν στο να γίνει η γεωργία πιο βιώσιμη. Μερικοί έχουν πολύ περισσότερη δύναμη από άλλους να επηρεάζουν δραστηριότητες και επιλογές.

Αυτή η επιρροή πρέπει να συνοδεύεται από ευθύνη.

⇒  Πώς μπορούν να εξουσιοδοτηθούν φορείς με μικρότερη επιρροή να συμβάλουν σε πιο βιώσιμη γεωργία;

Οι ευρωπαίοι πολίτες και τα θεσμικά όργανα σίγουρα δεν στερούνται γνώσεων ή ιδεών σχετικά με πιθανές μελλοντικές οδούς. Ωστόσο, δεν υπάρχει προφανής απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, ιδιαίτερα σε μια εποχή αυξημένων προκλήσεων και αβεβαιότητας.

Η καταλληλότητα μιας συγκεκριμένης λύσης εξαρτάται συχνά από την οπτική γωνία του παρατηρητή, καθώς τα επιστημονικά ευρήματα και οι γνώσεις από μόνες τους δεν μπορούν να επιλύσουν ηθικά ζητήματα που αφορούν ζητήματα βιωσιμότητας. Αυτά είναι ερωτήματα που μπορούν να απαντηθούν μόνο με βάση τις κοσμοθεωρίες, τις αξίες και τις πεποιθήσεις των ανθρώπων. Ως εκ τούτου, για να πραγματοποιηθεί η συστημική αλλαγή, χρειαζόμαστε πρακτικές γνώσεις, που παράγονται από κοινού από πολίτες και κοινότητες.

Οι δυνατότητες για μια τέτοια αλλαγή είναι έτοιμες να διερευνηθούν.