Του Λίνου Υφαντή,

Στον Κοσμά τον Αιτωλό καταλογίζεται αγνός πατριωτισμός καθώς με το έργο του πέτυχε την αφύπνιση του Ελληνισμού ιδίως μέχρι την ίδρυση σχολείων. Πολλοί σύγχρονοι της εποχής του καταλόγιζαν σύνδεση του Κοσμά Αιτωλού με Ρωσία. Δεν ήταν μόνο η πλευρά των Οθωμανών αλλά ακόμα και οι Ενετοί. Κατά πόσο ίσχυε αυτό;

Η Ρωσική προπαγάνδα διοχετεύονταν στον υπόδουλο Ελληνισμό αρχικά  με λαϊκές φυλλάδες του Αγαθαγγέλου. Συγκεκριμένα η οπτασία του Ιερομόναχου Αγαθαγέλλου προφήτευε  ρωσοτουρκικό πόλεμο και διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Κυκλοφορούσαν ευρέως σε χειρόγραφα και προφήτευαν τον ερχομό του “Ξανθού Γένους”.  Όταν το 1770 οι αδελφοί Ορλώφ υποκίνησαν σε εξέγερση τους  υπόδουλους Έλληνες, πράγματι ο Κοσμάς ο Αιτωλός δεν έμεινε αμέτοχος και τους προέτρεψε να συμμετάσχουν στην Επανάσταση. Ομιλίες του για το θέμα αυτό καταγράφονται το 1770 σε Ναύπακτο και Γαλαξίδι.

Η επανάσταση όμως είχε οδυνηρό τέλος και οι Τουρκαλβανοί εξολόθρεψαν τους επαναστάτες και ερήμωσαν το Κάρλελι ( σημερινή Αιτωλία). Λέγεται από την προφορική παράδοση χωρίς να υπάρχουν ιστορικά τεκμήρια ότι ο Κοσμάς Αιτωλός συνελήφθη από τους Τούρκους και τον απελευθέρωσαν καταβάλλοντας 40-50 γρόσια για την απελευθέρωση του. Σε κάθε περίπτωση ο Πάτερ-Κοσμάς αναγκάστηκε να διακόψει τις περιοδείες του στο Κάρλελι και διέφυγε στην Κωνσταντινούπολη. όπου  Σχολάρχης της Πατριαρχικής Ακαδημίας  (1769-1774) ήταν εκείνη την περίοδο ο  αδελφός του Χρύσανθος Αιτωλός. Για την κρυφή φυγή του Κοσμά Αιτωλού από το Κάρλελι γράφει ο Δαπόντες “διά τάς καιρικάς αταξίας καί φόβους τον τότε πολέμου λάθρα φυγών άπό Βασιλεύουσαν ήρθεν εις Ναξίαν καί ήρχισε νά διδάσκη τήν γραμματικήν τέχνην”.

Γιατί ο Κοσμάς ο Αιτωλός δε ζήτησε καταφύγιο στα Ιόνια Νησιά; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό έχει να κάνει με τη στάση των Ενετών απέναντι του, η οποία ήταν τουλάχιστον επιφυλακτική διότι θεωρούσαν τον Κοσμά Αιτωλό πράκτορα των Ρώσων. Αυτός ήταν ο λόγος που ο Κοσμάς απέφυγε να καταφύγει στη γειτονική Κεφαλλονιά το 1770 όπως φαίνεται στα Βενετικά αρχεία και αποδευκνύει ότι δε μαρτυρείται επαρκώς  προφορική παράδοση που αναφέρει ότι ο Κοσμάς ο Αιτωλός κατέφυγε προσωρινά στο γειτονικό νησί του Ιονίου μεταξύ 1770-1773.  Αντίθετα ο Κοσμάς Αιτωλός επισκέφτηκε το νησί το 1777. Η χρονιά αυτή καθώς και το γεγονός ότι το 1775 αποδίδεται σε αυτόν η ίδρυση της “Σχολης του Αγρινίου” στο Βραχώρι δείχνει ότι ο σποδαύος διδάσκαλος του Γένους είχε επιστρέψει ήδη στην περιοχή. Ήταν η περίοδος που πήρε άδεια από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Σοφρώνιο να συνεχίσει τις περιοδείες του.

Ο Κοσμάς Αιτωλός αναμφίβολα τραβούσε την καχυποψία Οθωμανών και Ενετών διότι θεωρούσαν ότι συνδέονταν με τη Ρωσία και ενδεχομένως να ήταν αυτή η αιτία του απαγχονισμού του το 1779 στην Αλβανία.

Με πληροφορίες από:

Κ.Σ. Κώνστα, ’Από τήν πατριωτική δράση τοΟ μεγάλου άναγεννητού, στο “Ηπειρώτικη Εστία, Ιούνιος-Άυγουστος 1969. τευχ. 207.

agrinionews.gr