Έρευνα, κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας

Επί Τουρκοκρατίας, κυρίως για φορολογικούς λόγους, γινότανε ταχτικά απογραφή των Ελλήνων κατοίκων. Όχι των Τούρκων μια και αυτοί ήταν απαλλαγμένοι φορολογικά. Οι απογραφές τα πρώτα εκατό χρόνια της σκλαβιάς κατέγραφαν τον συνολικό πληθυσμό των χωριών. Στους επόμενους αιώνες οι απογραφές έγιναν πιο λεπτομερείς, ως προς τα ονόματα των οικογενειών και τους αναλογούντες φόρους.

Για την Αιτωλοακαρνανία οι κατάλογοι χωριών που διασώθηκαν και φυλάσσονται στα Κρατικά Αρχεία της Άγκυρας και της Κωνσταντινούπολης ξεκινούν από το 1515. Κατάλογος του 1645 αναφέρει τα χωριά και τα ονόματα των κατοίκων των χωριών του Ορεινού Βάλτου γύρω από την γέφυρα της Βέργας. Στην Πετρώνα κατοικούσαν 30 οικογένειες. Στην Μαλεσιάδα 20. Στην Αλευράδα 25 και στο Χαλκιόπουλο 60. Σε λεπτομερή απογραφή του 1711 με τα ονοματεπώνυμα των οικογενειαρχών και τους φόρους που πλήρωσαν, υπήρχαν στην Πετρώνα  103, στην Μαλεσιάδα 26, στο Παντί (Υπαπαντή) της Πετρώνας 5.

Σύμφωνα με το Οθωμανικό κατάστιχο ΤΚ ΚΚΑ 119 (του έτους 1711), στην σελίδα 89 Λήψη 90, γίνεται λόγος για την περιοχή της Βέργας και το χωριό: KARYE-İ VERGİ TABİ’-İ VALTOZ (Χωριό Βεργί, που ανήκει στο Βάλτο).[1]

Στην Βέργα κατοικούσαν συνολικά  πέντε οικογένειες. Οι τρεις από αυτές είχαν επώνυμο ίδιο με το χωριό, που στην πραγματικότητα ήταν ένας εύπορος «μαχαλάς».

Το επώνυμό τους, Βεργής, είναι ίδιο με το όνομα του χωριού. Αυτοί ήταν ο Στάθης Βεργής, ο ΣυρόπουλοςΒεργής και ακόμα ένας Στάθης Βεργής. Οι υπόλοιποι δύο ήταν  ο Θόδωρος Γεωργίου και ο γιός του Γιάννης Γεωργίου.

Οι πρώτοι τέσσερις είναι παντρεμένοι και ο τελευταίος ο Γιάννης Γεωργίου ανύπανδρος. Καλλιεργούν εδάφη σε τρεις περιοχές και πληρώνουν ετήσιους φόρους όπως περιγράφεται παρακάτω.

Είναι σίγουρο ότι οι Βεργήδες κατοικούσαν στην Βέργα τουλάχιστον δύο-τρεις γενεές πριν, και ένας από τους λόγους που κατασκευάστηκε η γέφυρα γύρω στα 1650, ήταν οι γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητές των τους.

Και αφού τα συμφέροντα των Βεργήδων εξυπηρετούσε, που πιθανόν με δαπάνες δικές τους έγινε το γεφύρι, πήρε και την ονομασία του από το επώνυμό τους.

Εάν αντιθέτως υποθέσομε ότι οι Βεργήδες πήραν το όνομά τους από την γέφυρα, τότε δεν δικαιολογείται και το δεύτερο τοπωνύμιο που έχομε στην περιοχή, την βρύση Βεργή.[2]

Μία βρύση δεν θα «έδινε» ποτέ επώνυμο σε οικογένειες της περιοχής. Αλλά οι βρύση και το γεφύρι πήραν τα ονόματά τους από τις οικογένειες.

Οι φόροι που το 1711 πλήρωσαν οι πέντε οικογένειες στους Τούρκους Σπαχήδες ήταν σημαντικοί για τόσο μικρό μαχαλά. Αυτό σημαίνει ότι οι καλλιέργειές τους ήταν επιτυχημένες και για να γίνει αυτό χρειαζότανε πολλά εργατικά χέρια. Οι τέσσερες λοιπόν οικογένειες θα πρέπει να ήταν πολυμελείς. Μέσος όρος ατόμων οικογένειας την εποχή εκείνη ήταν πάνω από οκτώ άτομα. Δηλαδή παππούς, γιαγιά, πατέρας, μάνα και τουλάχιστον 3-4 παιδιά τους, αγόρια και κορίτσια.

Ο Γιάννης Γεωργίου, γιός του Θόδωρου, θα πρέπει να ήταν χήρος και χωρίς παιδιά. Πιθανόν με τον γάμο του άνοιξε δικό του σπίτι χωριστά από τους γονείς του και τα άλλα του αδέλφια. Ο χαμός όμως της γυναικός του τον άφησε μόνο του.[3]

Οι 5 αυτές οικογένειες καλλιεργούσαν κτήματα στην Βέργα και σε ακόμα δυο περιοχές. Τα τοπωνύμια (Βουριανά&Ταξιαρέφτι) δεν μας λένε τίποτα, πέρασαν και 200 χρόνια που έφυγαν οι Τούρκοι, όλα σχεδόν τα ονόματα τοποθεσιών έχουν αλλάξει. Αν είχαν μεταφραστεί τα Οθωμανικά κατάστιχα πριν 50 χρόνια, ίσως οι παλιοί που δεν ζουν πιά, να ήξεραν τις τοποθεσίες αυτές.

Τότε πριν 300 χρόνια ζούσαν στην Βέργα τουλάχιστον πενήντα ψυχές. Ο ίδιος κάμπος όταν εγώ ήμουν παιδί στην δεκαετία του 1950 έδινε το ψωμί της χρονιάς σε τουλάχιστον οκτώ πολυμελείς οικογένειες. Και η καλλιέργεια γινόταν απαράλαχτα όπως και παλιά. Με βόδια άλογα και ξύλινα άροτρα. Μόνο που κάποια χρονιά μετά το 1711 ήρθε και στην Βέργα το καλαμπόκι.[4]

Και το νέο διατροφικό είδος έδινε άφθονο ψωμί. Και έθρεψε πολλές γενιές Ελλήνων.

Χάρις στην μελέτη των Οθωμανικών αρχείων, που επιτράπηκε  τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μας έγιναν γνωστά τα ντοκουμέντα που μας πληροφορούν για τους κατοίκους και τους αναλογούντες φόρους της συγκεκριμένης χρονιάς του 1711.

Μία Κυπριακή παροιμία λέει: “καθ’ ευχή που ζητάς, γρόσια θέλει κι ο παπάς” (τίποτα δεν δίνεται χωρίς χρήματα). Φυσικά αυτό ισχύει και για τα ντοκουμέντα, τίποτα δεν αποκτάται δωρεάν…Την έρευνα στα αρχεία της Άγκυρας από Τούρκο καθηγητή Οθωμανολόγο, την μετάφραση πρώτα στα Νέο-Τουρκικά και μετά στα Ελληνικά, την ακριβοπλήρωσα. Για το κάθε όνομα της Μαλεσιάδας, Πετρώνας,Παντή, Αλευράδας και Βέργας 3 Ευρώ.

Ακολουθεί ο κατάλογος των πέντε οικογενειών της Βέργας και οι φόροι που πλήρωσαν το έτος 1711.

ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ ΤΚ ΚΚΑ 119 (1711)

Σελίδα 89 Λήψη 90

KARYE-İ VERGİ TABİ’-İ VALTOZ (Χωριό Βεργί, ανήκει στο Βάλτο)

1-TODOR YORGİ (Θόδωρος Γεωργίου)

2-YANİ VELED-İ O (Γιάννης, γιός του)

3-İSTATİ VΕRGİ (Στάθης Βεργής)

4-SİROPLO VERGİ (ΣυρόπουλοςΒεργής)

5-İSTATİ VΕRGİ (Στάθης Βεργής)

HÂSIL: 296 (Φοροπρόσοδος: 296)

MÜZEVVECAN: NEFEREN 4 (Έγγαμοι: Ιδιώτες 4)

MÜCERREDAN: NEFER 1 (Άγαμοι: Ιδιώτης 1)

İSPENCE: 125 (Σπέντζα: 125) [5]

RESM-İ GİYAH: 28 (Φόρος σανού: 28)

RESM-İ NÂN VE MAKYÂN: 8 (Φόρος άρτου και ορνίθων: 8)

GENDÜM: KIYYE 5 BAHA 60 (Σίτος: Οκκάδες 5, αξία 60)

MAHLÛT: KIYYE 10 BAHA 70 (Σμιγάδι: Οκκάδες 10, αξία 70)

NİYABET VE RESM-İ KORICILIK VE CÜRM-İ CİNÂYET VE RESM-İ ÂRUSİ VE GAYRÜHÜ: 5 (Φόρος εγκληματιών και φόρος προστασίας κτημάτων από εισβολή κοπαδιών και φόρος προστίμων για παραβάσεις και φόρος νύφης και λοιπά.) [6]

MEZRÂA-İ VURİYANA TABİ’-İ VALTOZ (Καλλιεργήσιμος αγρός Βουριανά, ανήκει στο Βάλτο)

GENDÜM: KEYL 30 BAHA 360 (Σίτος: Κοιλά 30, αξία 360)[7]

MAHLÛT: KIYYE 20 BAHA 40 (Σμιγάδι: Οκκάδες 20, αξία 40)

KETTÂN: KIYYE 2 BAHA 6 (Λινάρι: Οκκάδες 2, αξία 6)

YEKÛN 406

MEZRÂA-İ TAKSAREFTİ TABİ’-İ MEZBÛR (Καλλιεργήσιμος αγρός Ταξιαρέφτι, ανήκει στο προαναφερθέν)

GENDÜM: KEYL 20 BAHA 480 (Σίτος: Κοιλά 20, αξία 480)

MAHLÛT: KIYYE 20 BAHA 140 (Σμιγάδι: Οκκάδες 20, αξία 140)

KETTÂN: KIYYE 17 ½ BAHA 53 (Λινάρι: Οκκάδες 17 ½ , αξία 53)

YEKÛN: 673 (Σύνολο: 673)

[1]Βρίσκεται στα Οθωμανικά Αρχεία στην  Άγκυρα της Τουρκίας

[2]Η βρύση αυτή βρίσκεται στην βόρεια πλαγιά της ράχης, δυτικά της Βέργας. Ο δύσβατος δρόμος που φθάνει μέχρι εκεί, ξεκινάει 500 μέτρα πιο πάνω από την γέφυρα. Στο Λυπόρεμα. Η βρύση απέχει από την άσφαλτο  1.800 μέτρα. Ήταν το λημέρι των κλεφτών σε όλους τους σκοτεινούς αιώνες της Τουρκοκρατίας. Αλλά και τα μετέπειτα χρόνια ήταν καταφύγιο για τους ληστές. Μεταξύ των ετών 1900 και 1920 εκεί λημέριαζε και είχε καταφύγιο ο ληστής Μπεκιάρης. Στην δεκαετία του 1950, όταν μικρός πήγαινα με τον πατέρα μου στην βρύση, κοντοστεκόμασταν πριν φθάσομε. Εκείνος παρατηρούσε προσεκτικά την περιοχή. Μου έλεγε ότι όπου υπάρχει πηγή, πάντα είναι πιθανό να συναντήσει κανείς άγρια θηρία, φυγόδικους ή κατατρεγμένους ανθρώπους. Και ποτέ δεν ξέρεις πως θα αντιδράσουν όταν κάποιος άγνωστος τους πλησιάσει…

[3]Στα Οθωμανικά κατάστιχα οι εργένηδες άνδρες αναφέρονται ξεχωριστά από τις οικογένειες, ενώ οι γυναίκες που ζουν μόνες τους αναφέρονται σαν χήρες.

[4]Το καλαμπόκι το φέρανε στην Ευρώπη από την Κούβα τα καράβια του Κολόμβου μετά το 1492. Ήρθε στην Ελλάδα περίπου το 1600. Το ονόμασαν «Αραβόσιτο», δηλαδή το «σιτάρι των Αράβων», μια και έφθασε εδώ από την Βόρεια Αφρική, που εκεί είχαν συναλλαγές οι Τούρκοι.

[5]Η Σπέντζα ήταν χρηματικός φόρος που εισέπρατταν οι σπαχήδες από τους εγκατεστημένους στα τσιφλίκια τους χριστιανούς χωρικούς και ο οποίος ήταν ανάλογος με την έκταση και την ποιότητα του καλλιεργούμενου εδάφους αλλά και την οικογενειακή κατάσταση του φορολογουμένου. (Θεόδωρος Νημάς, «Η οθωμανική απογραφή του 1454/55 σε έντεκα χωριά του Νομού Τρικάλων στα ριζά των Χασίων: πληθυσμός, παραγωγή, ονόματα κατοίκων», Θεσσαλικά Μελετήματα, 8 (2018) 90)

[6]Οι φόροι ήταν πολλοί…Γύρω στους 15, συν τους έκτακτους που έβαζαν οι φοροεισπράκτορες ανάλογα με την απληστία τους…Και πολλοί από αυτούς ήταν πολύ παράξενοι, όπως αυτός των μακριών μαλλιών…(οι κλέφτες και αγωνιστές του 1821 είχαν μακριά μαλλιά αντιδρώντας στον Τουρκικό φόρο). Ο πιο σημαντικός ήταν ο ετήσιος «κεφαλικός» φόρος πού πλήρωναν οι Χριστιανοί άνω των δώδεκα ετών και μέχρι τον θάνατό τους. Για να έχουν το δικαίωμα να φέρουν το κεφάλι τους πάνω στους ώμους τους…Αν δεν πλήρωναν τους το έπαιρναν… Όταν πλήρωναν τον φόρο παραλάμβαναν από τον φορο-εισπράκτορα την προσωπική τους απόδειξη, η οποία λεγότανε «χαράτσι». Η απόδειξη ήταν χάρτινη και είχε κάθε χρόνο διαφορετικό χρώμα. Έγραφε επάνω το εξής κείμενο: «Ο φέρων το παρόν έχει την άδεια να φέρει επί ένα έτος την κεφαλήν του επί των ώμων του».

[7] Το κοιλό (με οι) : Ήταν μέτρο χωρητικότητος, με το οποίο μετρούσαν την παραγωγή των σιτηρών και οσπρίων στα αλώνια και το βάρος του ήταν διαφορετικό ανάλογα με το είδος. Το κοιλό υποδιαιρούνταν σε μισόκοιλα ή τέταρτα. Έτσι, η αντιστοιχία ενός κοιλού σε οκάδες για διάφορα προϊόντα ήταν η παρακάτω:

Ένα κοιλό σιτάρι ήταν 22 οκάδες

Ένα κοιλό κριθάρι ήταν 18 οκάδες

Ένα κοιλό με κουκιά ήταν 22 οκάδες

Ένα κοιλό ρεβίθια ή φακές ήταν 24 οκάδες.

Το κοιλό απαντάται και σήμερα σε παλιά συμβολαιογραφικά έγγραφα. Σε κάποια από αυτά δεν ήταν γνωστή η έκταση των χωραφιών σε στρέμματα. Αλλά για να υπολογιστεί η έκτασή τους αναφέρεται πόσα κοιλά σπόρου χρειάζονται για να καλλιεργηθούν. Παράδειγμα «αγρός έκτασης πέντε κοιλών σπόρου».

agrinionews.gr