Θα επιχειρήσουμε μία προσέγγιση της πλατείας Δημάδη αντιληπτική, κοινωνικοοικονομική, οικολογική, κατανοώντας το τοπίο ως φυσικό σύνολο σε δυναμική εξέλιξη. Ως χώρο κοινωνικής πρακτικής για την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Θα αναφερθούν οι λειτουργίες της πλατείας, ιστορικά στοιχεία για τον χώρο, την Μαρία Δημάδη και τη σύνδεση της με τον χώρο καθώς και προτάσεις ανάδειξης του χαρακτήρα της πλατείας.
Ένα τοπίο είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού πάνω στην ύλη (Ο.Ελύτης)
Η διαμόρφωση της πλατείας Δημάδη άρχισε να γίνεται το 2001 ενώ μέχρι τότε στον χώρο υπήρχαν εκτός από ακάλυπτοι χώροι, μονοόροφα μικρά μαγαζιά, το πρώην Αντωνοπούλειο νοσοκομείο καθώς και τα γραφεία και το γήπεδο μπάσκετ της Γυμναστικής Εταιρείας Αγρινίου.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ
Ο δημοτικός σταθμός στάθμευσης που λειτουργεί στον υπόγειο χώρο της πλατείας δίνει τη λύση σε ένα μεγάλο πρόβλημα που αντιμετώπιζει στο κέντρο του αστικού της ιστού η πόλη, αυτό της στάθμευσης, εξυπηρετώντας τους πολίτες που θέλουν να κινηθούν στα καταστήματα και τις υπηρεσίες. Έχει δυνατότητα στάθμευσης 220 αυτοκινήτων σε χώρο συνολικού εμβαδού 6300 τ.μ. και στους τρείς ορόφους του.
Επειδή η τοποθεσία της πλατείας είναι στο κέντρο του αστικού περιβάλλοντος και περιβάλλεται από πολλά καταστήματα, δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες, υπάρχει μεγάλη δραστηριότητα και συνεχής κίνηση τόσο από πολίτες που κινούνται πεζοί διαμέσου ή περιμετρικά της ,όσο και με τα μεταφορικά τους μέσα από τις παρακείμενες οδούς. Έτσι η πλατεία λειτουργεί ως τοποθεσία ανάπαυσης, απλής στάσης ή διέλευσης.
Υπάρχουν αρκετά καταστήματα εστίασης περιμετρικά της πλατείας που αναπτύσσονται και πάνω σε αυτή οπότε είναι ένα σημείο συνάντησης και κοινωνικών δραστηριοτήτων και συνεισφέρει στην ενδυνάμωση της αίσθησης κοινότητας και την προσφορά εργασίας.
Ένα σημείο που επιβάλλεται με την παρουσία του στον χώρο της πλατείας είναι το εντυπωσιακό σιντριβάνι σε σχήμα Γ, με εναλλαγές στην κίνηση και στο χρώμα. Το Αγρίνιο με ένα δίκτυο πλούσιων οικοσυστημάτων λιμνών και ποταμών θεωρείται πόλη του (γλυκού) νερού και ως εκ τούτου τα σιντριβάνια αναδεικνύουν και ενισχύουν αυτή τη διάσταση και τον χαρακτήρα του. Ταυτόχρονα είναι και ένα διακοσμητικό στοιχείο που εκτός από την αισθητική του διάσταση μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον σε μικρά παιδιά αλλά και να προσδώσει μία αίσθηση δροσιάς τους καλοκαιρινούς μήνες. Το νερό αποτελεί βασικό συστατικό ζωής, συμβολίζει τα μυστήρια και τον κύκλο της ζωής και αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Ταυτόχρονα είναι και ένα στοιχείο ιδιαίτερου συμβολισμού και αξίας για την πόλη και τους κατοίκους της. Ο συνδυασμός μάλιστα΄ με την χρήση πρασίνου στο ένα κομμάτι της, ενισχύει τους συμβολισμούς και την ευεξία του επισκέπτη και βοηθάει στην καλυτέρευση του μικροκλίματος της πόλης.
Στην πλατεία υπάρχει και το Μνημείο των Πεσόντων που φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη και καθηγητή στην σχολή καλών τεχνών Θύμιο Παλιούρα. Κεντρικό στοιχείο της σύνθεσης είναι ο Πελταστής που πέφτει ενώ πίσω του τον στεφανώνει η Νίκη-Πατρίδα και άλλοι ήρωες-πολεμιστές διαφόρων στιγμών της Ελληνικής ιστορίας, ένας του 1821,ένας των πολέμων της σύγχρονης ιστορίας και ο Βυζαντινός Διγενής. Το μνημείο είναι χώρος τιμής και μνήμης και εκεί γίνεται η κατάθεση στεφάνων στις Εθνικές επετείους και σε άλλες περιπτώσεις και οριοθετείται από τέσσερα δέντρα ελιάς ως σύμβολο της θρησκείας, της πίστης, της θυσίας και της ελπίδας. Ακριβώς απέναντι, σε μία μικρή πλατεία βρίσκεται και το Μνημείο της 11ης Ιουνίου αφιερωμένο στην ημέρα απελευθέρωσης της πόλης του Αγρινίου, οπότε μπορούμε να πούμε ότι σε αυτό το σημείο της πόλης είναι συγκεντρωμένα όλα τα στοιχεία απόδοσης τιμής στους αγώνες και τις θυσίες των προγόνων μας που αφορούν την Εθνική και την τοπική ιστορία.
Στην πλατεία υπάρχει ελεύθερος χώρος στον οποίο υπάρχει η δυνατότητα ασφαλούς παρουσίας και παιγνιδιού μικρών παιδιών με την επίβλεψη των κηδεμόνων τους. Τα τελευταία χρόνια και λόγω του κεκλιμένου επιπέδου και της ύπαρξης πολλών σκαλοπατιών σε συγκεκριμένα σημεία, παρατηρείται η συνάθροιση εφήβων και νεαρών ατόμων που ασχολούνται με το άθλημα του skateboard.
Η πλατεία συνορεύει στο βόρειο τμήμα της με ένα από τα πιο εμβληματικά κτίρια της πόλης, την παλιά δημοτική αγορά η οποία διαθέτει ένα πατάρι με πρόσβαση και θέαση προς την πλατεία. Εκεί έχουν πραγματοποιηθεί με επιτυχία καλλιτεχνικές και πολιτιστικού ενδιαφέροντος δράσεις και εκδηλώσεις. Στον ελεύθερο, μεσαίο χώρο της πλατείας κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου των Χριστουγέννων υπήρχε ένα μικρό θεματικό Χριστουγεννιάτικο χωριό και παγοδρόμιο, οπότε λειτούργησε και ως χώρος αναψυχής και διασκέδασης. Επίσης στον ίδιο χώρο γίνονται εκδηλώσεις και ομιλίες πολιτικού ενδιαφέροντος.
Η Μαρία Δημάδη.
Η Μαρία Δημάδη γεννήθηκε στο Αγρίνιο το 1907.Ο πατέρας της σπούδασε ιατρική στην Αθήνα,ήταν συγγραφέας και ποιητής και ανήκε στον κύκλο του Κωστή Παλαμά. Έκανε μετεκπαίδευση στο Παρίσι όπου γνώρισε τον Emile Zola και ασχολήθηκε περαιτέρω με την ποίηση. Το 1903 επέστρεψε στο Αγρίνιο όπου και άσκησε το επάγγελμα του μαιευτήρα-γυναικολόγου. Η μητέρα της ήταν η Ερασμία Παναγοπούλου, της οικογένειας των γνωστών καπνεμπόρων της περιοχής και αδερφή του δημάρχου Ανδρέα Παναγόπουλου.Η οικογένεια της φρόντισε να έχει ανάλογη υψηλή μόρφωση και μάλιστα μιλούσε πολύ καλά τόσο την Γαλλική όσο και την Γερμανική γλώσσα, την οποία και τελειοποίησε ενώ έπαιρνε μέρος και σε φιλολογικούς διαγωνισμούς της περιοχής. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, στα τέλη του 1941,διετέλεσε διερμηνέας και γραμματέας του φρουράρχου. Από τη θέση αυτή και στο μέτρο του δυνατού, φρόντιζε να μεσολαβεί, να εξυπηρετεί και να διευκολύνει τους συμπολίτες της προσφέροντας τα μέγιστα στο κοινωνικό σύνολο. Ταυτόχρονα τροφοδοτούσε με σημαντικές, απόρρητες πληροφορίες το τοπικό αντιστασιακό κίνημα, κάτι που τελικά έγινε αντιληπτό που προχώρησαν στη σύλληψη και την εκτέλεσή της μία μέρα αργότερα. Την ληξιαρχική πράξη θανάτου της έκανε ο έμπορος θείος της Ιωάννης Ροντίρης στις 16/06/1945 όπου μεταξύ άλλων σημειώνει: << συλληφθήσα υπό των Γερμανών την 30/08/44 εν τη οικία της εξετελέστει την πρωαν της επομένης 31/08/44 >> (πηγή Ληξιαρχείο Αγρινίου).Για την ζωή και το έργο της Μαρίας Δημάδη προβλήθηκε -με τίτλο το όνομα της- από την ΕΤ1, σειρά οχτώ επεισοδίων ενώ ο Γελαδόπουλος έχει κυκλοφορήσει βιβλίο με τίτλο ‘ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΑΔΗ,η ηρωίδα της αντίστασης’
Μπορούμε να διαπιστώσουμε και μία άλλη διάσταση της σύνδεσης του χώρου με το όνομα. Στον χώρο της πλατείας υπήρχε ένα μικρό νοσοκομείο, το Αντωνοπούλειο (ο πατέρας της Μαρίας Δημάδη ήταν γιατρός) ενώ τα εγκαίνια του κτιρίου που δεσπόζει ακόμη και σήμερα τα έκανε ο θείος της, Ανδρέας Παναγόπουλος.
Η παλιά Δημοτική Αγορά (Λαχαναγορά)
Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενη παράγραφο η ιδιαίτερη ταυτότητα και η μοναδικότητα της πλατείας επιτυγχάνεται και χάρη στο κτίριο της παλιάς Δημοτικής Αγοράς ή λαχαναγοράς όπως είναι γνωστή,που την οριοθετεί παράλληλα στην ανατολική πλευρά της.
Η παλιά λαχαναγορά δημιουργήθηκε την περίοδο του μεσοπολέμου, ως αποτέλεσμα της ανάγκης δημιουργίας ενός χώρου συγκέντρωσης της εμπορικής δραστηριότητας και τάξης. Με αρχιτέκτονα τον Β.Κουρεμένο εγκαινιάστηκε το 1933 από τον Δήμαρχο Ανδρέα Παναγόπουλο. Η λειτουργία της ως κέντρο του εμπορίου στην αναπτυσσόμενη τότε πόλη του Αγρινίου δεν είχε εν τέλει επιτυχία με αποτέλεσμα να σταματήσει κατά την δεκαετία του 90 τη χρήση της. Λόγω τις φθοράς του χρόνου και της εγκατάλειψής της έγιναν προσπάθειες αποκατάστασης των φθορών και αλλαγής της χρήσης της οι οποίες τελικά καρποφόρησαν και το κτίριο παραδόθηκε στην κοινωνία του Αγρινίου ανακαινισμένο το 2014.Εκείνη την εποχή στο ισόγειο του κτιρίου λειτουργούσε η Δημοτική Γλυπτοθήκη ,το Μουσείο της πόλης του Αγρινίου ,χώρος τοπικών προιόντων και χώρος για κατάστημα εστίασης ενώ καιι στο υπόγειο του κτιρίου είχαν δημιουργηθεί βοηθητικοί χώροι, τουαλέτες και χώρος για internet-café.Έτσι την τελευταία δεκαετία άλλαξε φυσιογνωμία και χαρακτήρα και λειτουργεί ως πολυχώρος πολιτισμού. Στο εσωτερικό της πραγματοποιούνται εκθέσεις, παρουσιάσεις, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις ενώ το υπόγειο παραμένει ακόμη ανεκμετάλλευτο.
Ταυτότητα της πλατείας
Έχοντας ορίσει τον τόπο ως το συνδυασμό του ανθρώπου με τον χώρο γνωρίζουμε ότι η αίσθηση ενός τόπου ισχυροποιείται με τα μοναδικά μνημεία, τα ιστορικά γεγονότα και το ίδιο το τοπίο, με όλα δηλαδή τα κομμάτια της τοπικής του ταυτότητας που ενώνουν το χθες με το σήμερα και τον αυτοπροσδιορίζουν. Έχουμε αναφέρει σε προηγούμενες παραγράφους τα περισσότερα από αυτά τα στοιχεία που αφορούν την πλατεία Μαρίας Δημάδη. Ότι ο χώρος δεν είναι ενιαίος αλλά τμηματοποιείται ανάλογα με τα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν όπως το πράσινο, το νερό και άλλα. Ενώνοντας όλα αυτά τα διαφορετικά σκηνικά δημιουργείται στον επισκέπτη ή στον διερχόμενο μία αντίστοιχη οπτική πολυεπίπεδη εμπειρία με την διάταξη των παραδοσιακών, τοπικών στοιχείων (μνημείο, συντριβάνι, δημοτική αγορά )ως κύριο σημείο οπτικής αναφοράς.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΔΕΕΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΔΗΜΑΔΗ
Η πλατεία Μαρίας Δημάδη συνδέεται άρρηκτα με το κτίριο της παλιάς δημοτικής αγοράς επομένως θα πρέπει να βρεθούν τρόποι ενίσχυσης της λειτουργικότητας και ανάδειξης του χαρακτήρα του κτιρίου και της ένταξης του στο χώρο της πλατείας.
Προς την κατεύθυνση αυτή άξια αναφοράς είναι πρόταση που είχε καταθέσει ο πολιτικός μηχανικός Κώστας Πατρώνης ,δημοσιευμένη στην τοπική εφημερίδα ‘Μαχητής’ 29/07/2009 με τίτλο ‘η πλατεία και η αγορά’ όπου χαρακτηριστικά αναφέρει: ‘..θεωρούσαμε αυτονόητη την άμεση επικοινωνία της λαχαναγοράς με την πλατεία Δημάδη. Επικοινωνία δύο πόλων έλξης του κοινού. Ο διάλογος του ‘μέσα’ με το ‘έξω’. Μία φαρδειά σκάλα και μία σειρά από μεγάλες γυάλινες πόρτες…’
Σήμερα (Δεκέμβριος 2022) η χρήση της λαχαναγοράς γίνεται κάποιες μέρες του χρόνου και συγκεκριμένες ώρες. Ο χώρος που έχει άδεια χρήσης για κατάστημα εστίασης (καφέ) και που έχει πρόσβαση στην πλατεία μέσω ενός μεγάλου παταριού με θέαση σε όλη την πλατεία ,παραμένει ανενεργός ή με άλλη χρήση. Αποτέλεσμα το πατάρι που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως ένας χώρος ενεργών κοινωνικών επαφών και ζυμώσεων, ένας χώρος υψηλής αισθητικής αξίας να μένει αδρανείς και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις να χρησιμοποιείται ως χώρος παραβατικών πράξεων.
Όσον αφορά τη χρήση του κύριου χώρου της λαχαναγοράς για την αύξηση της επισκεψιμότητας και της σύνδεσής της με την κοινότητα θα μπορούσαν βοηθήσουν τα εξής:
H λειτουργία του περισσότερες ώρες και μέρες με συγκεκριμένο ωράριο.
Περισσότερες εκδηλώσεις με κατεύθυνση την τέχνη και τους νέους.
Η ύπαρξη καταστήματος εστίασης.
Η ύπαρξη (με αλλαγή χρήσης) και άλλων καταστημάτων πολιτιστικού ή καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος (π.χ. κοσμημάτων, γλυπτών, πινάκων κ.α.)
Η ύπαρξη χώρων, περισσότερο ζωντανών και πρωτότυπων που ενεργοποιούν, εμπνέουν και προτρέπουν για διά-δραση.
Η άμεση λειτουργία και συχνή χρήση του παταριού. Το πατάρι -εκτός των άλλων-είναι ιδανικός χώρος για θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις, παρουσιάσεις, συναυλίες και πολιτιστική αλληλεπίδραση.
Ο μεγάλος χώρος του υπογείου που έχει άμεση πρόσβαση με την πλατεία και μέχρι σήμερα είναι αναξιοποίητος θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί ως χώρος εκδηλώσεων, δράσεων για παιδιά, καλλιτεχνικής ‘φιλοξενίας’ νέων δημιουργών και εκθεμάτων τους, μοντέρνων ή ενναλακτικών εκθέσεων, παρουσιάσεων ή δράσεων. Να λειτουργήσει ως χώρος ανεξάρτητος με τη λαχαναγορά και με μεγαλύτερη αναφορά προς την πλατεία.
Η πλατεία επίσης λόγω του μεγάλου ελεύθερου χώρου της αλλά και των διαφορετικών επιπέδων και μορφών του μπορεί να λειτουργήσει ως υποδοχέας μεγάλων αστικών γεγονότων όπως φεστιβάλ τοπικών προιόντων , street food festival ,διαγωνισμός ζωγραφικής του τοπίου, μουσικά φεστιβάλ και πλήθος εκδηλώσεων τόσο κατά τη διάρκεια της ημέρας όσο και της νύχτας.
Ελληνική βιβλιογραφία
- Ανανιάδου-Τζημοπούλου, Αρχιτεκτονική Τοπίου τόμος Α.
- Christian Norberg-Schulz ,Genius Loci Το πνεύμα του τόπου , Πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π. ,Αθήνα 2009.
- Ηλίας (Λίνος) Υφαντής, Αγρίνιο: Νέες μορφές αστικού χώρου και οι αναπαραστάσεις τους, εκδόσεις Γράμμα, Μεσολόγγι 2021.
- Βαρβάρα Βασιλάτου ,Φλωρεντία. Από το genius loci στο locus culturae , Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. , Αθήνα 2014.
- Μωυσής Κιμισκίδης, Η πλατεία ως αναπόσπαστο στοιχείο του πολεοδομικού σχεδιασμού στην Ελλάδα και την Ευρώπη, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος 2010.
- Ζήγρα Ειρήνη, Δυνατότητες αναβάθμισης του αστικού ιστού, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, Αθήνα 2013.
Ξένη βιβλιογραφία
- Loukaki, A., Whose Genius Loci? ,1997
- Loukaki , Living Ruins
Φορείς, ενώσεις, οργανισμοί,διαδίκτυο
- Δήμος Αγρινίου https://agrinio.gov.gr/agrinio/index.php
- Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο (Ν. 3827/2010) https://www.e-nomothesia.gr/kat-periballon/n-3827-2010.html
