Η έλλειψη τροφίμων γίνεται όλο και μεγαλύτερη ανησυχία για εκατομμύρια ανθρώπους, ιδιαίτερα στην Αφρική και την Ασία και δη σε εκείνες τις χώρες που ήδη πλήττονται από την πείνα.

Οι αυξανόμενες τιμές των τροφίμων εμποδίζουν ήδη πολλούς ανθρώπους να αγοράζουν τρόφιμα και προσθέτουν περαιτέρω πίεση στα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα. Αυτό αφορά και τα νοικοκυριά στην ΕΕ.

Η επισιτιστική ασφάλεια και η οικονομική προσιτότητα αποτελούν βασική προτεραιότητα για την ΕΕ και τα κράτη μέλη της. Στην Ειδική τους Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Μάιο του 2022, οι ηγέτες της ΕΕ καταδίκασαν σθεναρά τις ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία και ζήτησαν περισσότερες και ταχύτερες προσπάθειες για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης.

Τι προκαλεί την επισιτιστική κρίση;

Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία οδηγεί τις τιμές των τροφίμων σε υψηλό όλων των εποχών .

Οι παγκόσμιες τιμές των γεωργικών βασικών προϊόντων αυξάνονται συνεχώς από τα μέσα του 2020 με φόντο την ανάκαμψη από την πανδημία του COVID-19, την άνοδο των τιμών των λιπασμάτων και της ενέργειας και την παγκόσμια επιδείνωση των μακροοικονομικών συνθηκών.

Η στρατιωτική επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας επιδεινώνει την κατάσταση, ωθώντας ακόμη περισσότερο τις τιμές των εμπορευμάτων και μειώνοντας τη διαθεσιμότητα τροφίμων παγκοσμίως. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων τον Μάιο του 2022 ήταν σχεδόν 30% υψηλότερες από ό,τι πριν από ένα χρόνο.

Η Ρωσία και η Ουκρανία παράγουν περίπου το 30% της παγκόσμιας προσφοράς καλαμποκιού και σιταριού και περισσότερο από το ήμισυ της παγκόσμιας προσφοράς ηλιελαίου. Η Ρωσία είναι σημαντικός παραγωγός και εξαγωγέας λιπασμάτων, όπως τα αζωτούχα λιπάσματα – τα οποία είναι βασικά για τη διασφάλιση της παραγωγής αγροδιατροφής.

Τον Μάρτιο του 2022, η Ρωσία ανακοίνωσε προσωρινή απαγόρευση των εξαγωγών σιτηρών και λιπασμάτων, η οποία οδήγησε σε ανεπάρκεια εφοδιασμού και περαιτέρω αποσταθεροποίηση της αγοράς.

Επιπλέον, η Ρωσία έχει επιτεθεί στις υποδομές μεταφορών της Ουκρανίας, αποκλείοντας de facto τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας από τα οποία εξάγεται συνήθως το 90% των γεωργικών προϊόντων της Ουκρανίας. Οι ζημιές στις καλλιέργειες, στις αποθήκες τροφίμων και στα γεωργικά μηχανήματα της Ουκρανίας που προκαλούνται από τις ρωσικές δυνάμεις θα επηρεάσουν την παραγωγική και εξαγωγική ικανότητα της Ουκρανίας για τους επόμενους μήνες.

Οι κυρώσεις που έχει θεσπίσει η ΕΕ κατά της Ρωσίας δεν επηρεάζουν τους τομείς της γεωργίας και των τροφίμων και ως εκ τούτου δεν ευθύνονται για την κρίση επισιτιστικής ασφάλειας. Οι κυρώσεις δεν απαγορεύουν την εισαγωγή και μεταφορά ρωσικών γεωργικών προϊόντων, ούτε την πληρωμή για τέτοιες εξαγωγές.

Εκτός από τη γεωπολιτική κατάσταση, οι διακοπές της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας λόγω του COVID-19, της κλιματικής αλλαγής και των δυσμενών καιρικών συνθηκών σε ορισμένες μεγάλες χώρες παραγωγής θα παρεμποδίσουν την παγκόσμια αγροτική παραγωγή σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό φέτος.

Ποιος επηρεάζεται περισσότερο από την επισιτιστική ανασφάλεια και τις υψηλότερες τιμές;

Η τρέχουσα επισιτιστική κρίση έχει άμεσο αντίκτυπο στις τιμές των τροφίμων και στη διαθεσιμότητα προσφοράς για μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, και αυτός ο αντίκτυπος είναι πιθανό να συνεχιστεί μακροπρόθεσμα, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, ο αριθμός των ανθρώπων που υποφέρουν από οξεία επισιτιστική ανασφάλεια θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 47 εκατομμύρια το 2022 – με τη μεγαλύτερη αύξηση στην υποσαχάρια Αφρική. Οι αναδυόμενες αγορές και οι αναπτυσσόμενες χώρες αναμένεται να υποφέρουν περισσότερο από τις επιπτώσεις της παγκόσμιας κρίσης, με τον μέσο πληθωρισμό να αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο σε αυτές τις χώρες – κατά 8,7%.

Εκατομμύρια παιδιά στις αναπτυσσόμενες χώρες διατρέχουν υψηλό κίνδυνο λόγω των αυξημένων επιπέδων οξείας υποσιτισμού που προκύπτουν από την έλλειψη τροφίμων και τις υψηλότερες τιμές.

Στην ΕΕ , δεν αναμένονται ελλείψεις τροφίμων χάρη στη σταθερή παραγωγή που διασφαλίζεται από την κοινή γεωργική πολιτική της ΕΕ. Το κύριο μέλημα είναι η οικονομική προσιτότητα. Τα χαμηλά εισοδήματα και οι ευάλωτες ομάδες πλήττονται περισσότερο.

Πώς ανταποκρίνεται η ΕΕ στην επισιτιστική κρίση;

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της στέκονται ενωμένα ενάντια στη στρατιωτική επιθετικότητα της Ρωσίας στην Ουκρανία και είναι σθεναρά αφοσιωμένα στην αντιμετώπιση των προκλήσεων επισιτιστικής ασφάλειας που προκαλεί.

Αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου, τα κράτη μέλη της ΕΕ συναντήθηκαν στο πλαίσιο του Συμβουλίου για να συζητήσουν την κατάσταση της αγοράς αγροδιατροφής και τις συνέπειες της σύγκρουσης. Τα κράτη μέλη εξέφρασαν ομόφωνη αλληλεγγύη με την Ουκρανία και συζήτησαν μέτρα συντονισμένα από την ΕΕ για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων στην αγορά. Οι υπουργοί Γεωργίας εξέτασαν και συζήτησαν την κατάσταση της αγοράς σε κάθε μία από τις επόμενες συνεδριάσεις του Συμβουλίου.

Οι υπουργοί της ΕΕ χαιρέτησαν την ανακοίνωση της Επιτροπής για τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των συστημάτων τροφίμων, που παρουσιάστηκε τον Μάρτιο του 2022. Τα μέτρα που παρουσίασε η Επιτροπή περιλαμβάνουν:

• προώθηση ενός ανοιχτού και προβλέψιμου εμπορικού περιβάλλοντος για τα γεωργικά προϊόντα
• ενίσχυση της έκτακτης βοήθειας για ευάλωτους πληθυσμούς με την κινητοποίηση οικονομικής στήριξης
• κλιμάκωση βιώσιμων παραγωγικών ικανοτήτων

Στην Ειδική Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Μάιο του 2022, οι ηγέτες της ΕΕ καταδίκασαν σθεναρά την επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και προέτρεψαν τη Ρωσία να σταματήσει να επιτίθεται στις υποδομές μεταφορών και να καταστρέφει τη φυτική παραγωγή. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε επίσης να επιταχυνθούν οι εργασίες για τη δημιουργία λωρίδων αλληλεγγύης για τη διευκόλυνση της εξαγωγής γεωργικών προϊόντων από την Ουκρανία στην ΕΕ.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την ανακοίνωσή της που καθορίζει ένα σχέδιο δράσης για τη δημιουργία λωρίδων αλληλεγγύης τον Μάιο του 2022. Στόχος είναι η ανάπτυξη εναλλακτικών χερσαίων οδών για να βοηθήσει την Ουκρανία να εξάγει τα γεωργικά της προϊόντα, μετά το ρωσικό αποκλεισμό θαλάσσιων λιμανιών, με:

• παροχή πρόσθετου τροχαίου υλικού εμπορευμάτων, πλοίων και φορτηγών
• αποτελεσματικότερη χρήση της υπάρχουσας χωρητικότητας των δικτύων μεταφορών και των τερματικών σταθμών μεταφόρτωσης
• απλοποίηση και επιτάχυνση των τελωνειακών εργασιών και άλλων ελέγχων, γεγονός που θα επιτρέπει την αποθήκευση εμπορευμάτων στο έδαφος της ΕΕ

Οι ηγέτες επανέλαβαν τη δέσμευσή τους να διατηρήσουν το παγκόσμιο εμπόριο βασικών τροφίμων  απαλλαγμένο από αδικαιολόγητους εμπορικούς φραγμούς , να ενισχύσουν την αλληλεγγύη προς τις πιο ευάλωτες χώρες και να αυξήσουν την τοπική βιώσιμη παραγωγή τροφίμων .

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε επίσης αποτελεσματικό διεθνή συντονισμό για να εξασφαλιστεί συνολική παγκόσμια απάντηση στην επισιτιστική κρίση. Οι ηγέτες χαιρέτησαν μια σειρά από διεθνείς πρωτοβουλίες, τις οποίες υποστηρίζει η ΕΕ, όπως:

• η διεθνής πρωτοβουλία για την ανθεκτικότητα των τροφίμων και της γεωργίας ( FARM ).
• η παγκόσμια συμμαχία G7 για την επισιτιστική ασφάλεια (GAFS)

Αυτές οι δύο πρωτοβουλίες είναι συμπληρωματικές και επικεντρώνονται σε τρεις τομείς δράσης:

• βραχυπρόθεσμη δράση αλληλεγγύης για την ενίσχυση των παγκόσμιων προμηθειών τροφίμων και τη διασφάλιση της πρόσβασης για τις ευάλωτες χώρες
• δράση που σχετίζεται με το εμπόριο για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής λειτουργίας των παγκόσμιων αγορών
• δράση για την ενίσχυση των μακροπρόθεσμων υπεύθυνων επενδύσεων για τη δημιουργία βιώσιμης και ανθεκτικής παραγωγής τροφίμων σε ευάλωτες χώρες

Η ΕΕ υποστηρίζει πληθυσμούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη μέσω διαφόρων ροών χρηματοδότησης:

• Δέσμευση 2,5 δισεκατομμυρίων ευρώ για ανθρωπιστική βοήθεια για την περίοδο 2021-2024
• 300 εκατ. ευρώ από το πρόγραμμα έκτακτης στήριξης της ΕΕ
• 225 εκατ. ευρώ από τη διευκόλυνση τροφίμων και ανθεκτικότητας για τους εταίρους της Νότιας γειτονιάς

Η ΕΕ συντονίζει την απάντησή της με την Αφρικανική Ένωση για να διασφαλίσει ότι οι δράσεις και οι πρωτοβουλίες ενσωματώνονται αποτελεσματικά στην ευρύτερη στρατηγική εταιρική σχέση ΕΕ-ΑΕ.