Κάστρα στον Αμβρακικό και στο Ιόνιο, θρύλοι της Κλεοπάτρας και του Αλή Πασά και στην ενδοχώρα τα Ακαρνανικά όρη με τα πλούσια νερά. Η Βόνιτσα αποδεικνύει γιατί η βόρεια Αιτωλοακαρνανία είναι ένας αυτόνομος, ξεχωριστός προορισμός.
Σούρουπο στη Βόνιτσα από τις πολεμίστρες του κάστρου της
Τι ήταν αυτό που τράβηξε τον Αλή Πασά στη Βόνιτσα; Πόση δόση αλήθειας έχει ο θρύλος με τα καράβια της βασίλισσας Κλεοπάτρας; Είναι αλήθεια πως βαθιά στα σπλάχνα των Ακαρνανικών ανοίγονται ολόκληρα σπήλαια; Ποιος ήταν κι εκείνος ο διαβόητος ληστής που φόρεσε το ράσο και σήμερα το όνομά του το έχουν… καταρράκτες;
Ολα αυτά δεν είναι παρά λίγες μόνο σελίδες από το κεφάλαιο που λέγεται Βόνιτσα. Μία από τις πιο ανεξερεύνητες όψεις της Αιτωλοακαρνανίας, τις πιο «κρυμμένες» αν προτιμάς. Στο βορειοδυτικό άκρο του μεγάλου νομού, είναι για πολλούς ένα πέρασμα για την –πιο ανεπτυγμένη τουριστικά– Λευκάδα· ή μια ενδιάμεση στάση πριν από την «υπογείωση» προς την Ηπειρο μέσω της υποθαλάσσιας σήραγγας στην Πρέβεζα. Συνηθισμένο «λάθος», που καιρός είναι να αρχίσει να διορθώνεται…
Οι νεροτριβές στο χωριό Μοναστηράκι εξακολουθούν να πλένουν μοκέτες και μάλλινα υφαντά με τον παλιό, παραδοσιακό τρόπο
Η Βόνιτσα λοιπόν είναι μια όμορφη επαρχιακή κωμόπολη, χτισμένη στα νότια παράλια του Αμβρακικού. Στροφές αμέτρητες, η μία μετά την άλλη, σε μήκος περίπου 35 χλμ., σε φέρνουν από τη γειτονική Αμφιλοχία μέχρι εδώ: «εισαγωγή» η πανοραμική θέα πριν από την τελευταία στροφή, με το νησάκι της Κουκουμίτσας σε πρώτο πλάνο, την πόλη να απλώνεται παραλιακά και το βυζαντινό κάστρο στο φόντο να συμπληρώνει τον καμβά.
Το πρώτο «καλωσήρθες» στη Βόνιτσα το ακούς στην προκυμαία, δίπλα στον φάρο, στα ταβερνάκια και στα καφέ που απλώνονται με τη σειρά και σε βάζουν σιγά σιγά στο κλίμα. Τα παγκάκια δίπλα στον φάρο σπανίως είναι έρημα, όλο και κάποιος (ή κάποιοι) θα ρεμβάζει εδώ αγναντεύοντας την Κορωνησία και τον Αμβρακικό, δίπλα στους ψαράδες που μαζεύουν απ” τα δίχτυα τους τη γάμπαρη (γαρίδα) και τη σαρδέλα Αμβρακικού.
Στην άκρη της προκυμαίας φτάνεις στη μαρίνα, εδώ ξεκινάει και το μονοπάτι που σε ανεβάζει μέχρι το κάστρο· υπάρχει και ο άλλος τρόπος βέβαια, ο γρήγορος (και πιο ξεκούραστος), για να φτάσεις μέχρι τις πύλες του βυζαντινού φρουρίου, καθώς το αυτοκίνητο σχεδόν σε… βάζει μέσα.
Το κάστρο το (πρωτο)έχτισαν οι Βενετοί τον 11ο αι., με την άδεια των Κομνηνών, των βυζαντινών αυτοκρατόρων, κομμάτι τότε ενός δικτύου ελέγχου της ευρύτερης περιοχής, μαζί με τα κάστρα στην Πρέβεζα, τη Λευκάδα αλλά και τη Ναύπακτο, νοτιότερα. Καλοδιατηρημένο και επιβλητικό, είναι το καλύτερο σημείο για θέα στη Βόνιτσα, για αμέριμνες βόλτες στις πολεμίστρες, για ηλιοβασίλεμα με τον τρούλο της Αγίας Σοφίας να «βυθίζεται» σιγά σιγά στο Λιμένι, στη λιμνοθάλασσα που απλώνεται πίσω από τον λόφο του κάστρου.
Η μεγάλη χερσόνησος, στην άλλη όχθη της λιμνοθάλασσας, είναι η Νέα Καμαρίνα, εδώ όπου ξεκίνησε να γράφεται η ιστορία της Βόνιτσας. Εδώ διάλεξαν οι Κορίνθιοι να ιδρύσουν την αποικία του Ανακτορίου, τον 7ο π.Χ. αι. (κατά άλλους, τον 5ο π.Χ. αι.)· σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας πόλης είναι βυθισμένο στα νερά του Αμβρακικού.
Το κάστρο του Αγίου Γεωργίου, στην Πλαγιά, και στο βάθος η Λευκάδα
Ξανά στην πόλη, σύντομο προσκύνημα στον Αγιο Σπυρίδωνα (18ος αι.) με το ηπειρώτικης μαστοριάς ξυλόγλυπτο τέμπλο, και βόλτα μέχρι το άλλο άκρο της Βόνιτσας και το νησάκι της Κουκουμίτσας. Νησάκι εντός και εκτός εισαγωγικών, μια και το πέτρινο γεφύρι που το συνδέει με την απέναντι παραλία της Σάλτινης έκανε την Κουκουμίτσα από νησί χερσόνησο, αλλά και χώρο αναψυχής, απομόνωσης και… τζόγκινγκ!
Η Κλεοπάτρα και ο Αλή Πασάς
Είπαμε για Βενετούς και αυτοκράτορες, ας πούμε τώρα και για βασίλισσες. Και όχι κάποια τυχαία, μα η πιο θρυλική απ” όλες, η ίδια η Κλεοπάτρα της Αιγύπτου: στο πελαγίσιο άκρο της Βόνιτσας, στα ανοιχτά του Ακτίου, ο Οκταβιανός και ο Αντώνιος συγκρούστηκαν κάποτε για την ηγεσία της Ρώμης.
Στο λιμανάκι της Παλαίρου
Η Κλεοπάτρα συμμετείχε (μάλλον διακριτικά είναι η αλήθεια) στο πλευρό του Αντωνίου, μα όταν είδε πως η ναυμαχία χανόταν, τράπηκε σε φυγή· με στυλ όμως! Ο θρύλος λέει πως για να ξεφύγει από τον εχθρικό κλοιό έβαλε να σύρουν τα καράβια της στην ξηρά, χρησιμοποιώντας ένα αυλάκι που οδηγούσε στη λίμνη Βουλκαριά κι από εκεί, πάλι από ξηράς, στον κόλπο της Παλαίρου.
Αλήθεια ή μύθος; Ισως λίγο κι απ” τα δύο. Οπως και να “χει, το «κανάλι της Κλεοπάτρας» (ή «διώρυγα») υπάρχει ακόμα, στο χωριό του Αγίου Νικολάου, έστω κι αν σήμερα το “χουν σχεδόν καλύψει πια οι καλαμιώνες.
Κάποιους αιώνες αργότερα, στο Ακτιο έφτιαξε τη δική του οχύρωση ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων, στην εμπασιά ακριβώς του Αμβρακικού. Ενα πέτρινο φρούριο κι ένα χωμάτινο είναι ό,τι έχει απομείνει σήμερα, ανοιχτά και επισκέψιμα, δύο ακόμα κρίκοι στην ιστορική αλυσίδα που ξεκίνησε από τον αρχαίο ναό του Ακτίου Απόλλωνος.
Δυνατός ο άνεμος της ιστορίας στο Ακτιο, δυνατοί και οι άνεμοι που μαζεύουν εδώ και τους kite surfάδες από όλη την Ευρώπη, κυρίως στην παραλία του Αϊ-Γιάννη και της Κλεοπάτρας, δυο βήματα από το χωριό του Αγίου Νικολάου.
Από τον Αγιο, συνεχίζεις προς το Ιόνιο και το δυτικότερο άκρο της Αιτωλοακαρνανίας. Ο δρόμος πολυσύχναστος, είναι βλέπεις αυτός που οδηγεί στη Λευκάδα, και η κίνηση είναι πάντα αυξημένη. Επιβάλλεται μια στάση στον φρουρό της Ακαρνανίας, στο κάστρο του Γρίβα, άλλος ένας «καημός» του Αλή Πασά.
Το πέτρινο γεφύρι που οδηγεί από την παραλία της Σαλτίνης μέχρι το νησάκι της Κουκουμίτσας, στη Βόνιτσα
Το παλιό μοναστήρι ο πασάς των Ιωαννίνων προσπάθησε να το κάνει φρούριο, απέτυχε, το άφησε μισοτελειωμένο, το ολοκλήρωσε ο γιος του, για να περάσει εντέλει στην οικογένεια Γρίβα που του χάρισε το όνομά της. Οι πολεμίστρες του είναι το καλύτερο παρατηρητήριο για το πέρασμα από τη Στερεά στη Λευκάδα…
Κι άλλο κάστρο νοτιότερα, όχι ενός πασά μα ενός αγίου. Το κάστρο του Αγίου Γεωργίου, στο καινούργιο χωριό της Πλαγιάς, μπορεί να έχει παραδοθεί σχεδόν εξ ολοκλήρου στη βλάστηση (που το καθιστά δυσπρόσιτο), δεν μπορείς όμως να μη γοητευτείς από τη θέα στο στενό της Λευκάδας, με τα σκάφη και τα αλιευτικά να κάνουν σλάλομ ανάμεσα σε μικρές νησίδες γης.
Και λίγο παραπέρα, το παλιό χωριό, η παλιά Πλαγιά. Μόλις σαράντα χρόνια είναι που εγκαταλείφθηκε, σαν χτίστηκε χαμηλότερα το νέο χωριό, μα παραμένει ατμοσφαιρικό και υποβλητικό. Και με θέα βέβαια!
Ο κ. Κωνσταντίνος Μωραΐτης, βοσκός στο παλιό χωριό της Πλαγιάς
Καλά τα κάστρα και το θρυλικό παρελθόν, μα και το παρόν έχει άλλη χάρη: και σήμερα το πιο ανεπτυγμένο τουριστικά κομμάτι της ευρύτερης περιοχής της Βόνιτσας είναι ομόφωνα η Πάλαιρος. Το πιο οργανωμένο θέρετρο της δυτικής Αιτωλοακαρνανίας, με τα απαραίτητα πολυτελή συγκροτήματα, τον κοσμοπολίτικο αέρα και θέα απερίγραπτη: τα νησιά στη σειρά, Μεγανήσι, Σκορπιός, Σκορπίδι, Σπάρτη (όχι της Λακωνίας!) και στο φόντο η Λευκάδα.
Δύο βήματα από τις επίγειες απολαύσεις, να και η ουράνια: το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου (16ος αι.), με μία μοναχή σήμερα, θέα εξώστη στο Ιόνιο και έναν… λόχο από γάτες! Λίγο πριν από την είσοδο της πόλης, οι πινακίδες οδηγούν σε μια διαδρομή 12 χλμ. μέχρι την αρχαία Πάλαιρο, την πολιτεία των Ακαρνάνων. Εχει αποκαλυφθεί μέρος των τειχών, και οι εργασίες συνεχίζονται, αν και γενικά ο αρχαιολογικός χώρος δεν είναι ακόμα ιδιαίτερα γνωστός.
Στην καρδιά των Ακαρνανικών
Νεροχώρα αν την πεις, δεν θα “χεις άδικο. Η Βόνιτσα περιβάλλεται από νερά, από τη μια ο Αμβρακικός, από την άλλη το Ιόνιο, κι από την ενδοχώρα της τα Ακαρνανικά Ορη. Εδώ κι αν έχει νερά. Και τι νερά, να τα πιεις στο ποτήρι· κυριολεκτικά!
Στην καρδιά των Ορέων βρίσκονται οι φημισμένες πηγές της Κορπής, από όπου και το γνωστό εμφιαλωμένο νερό. Νερά τρεχούμενα, νερά κρυστάλλινα, νερά που έχουν καθορίσει και καθορίζουν την πορεία της ζωής στα χωριά της περιοχής. Στο Μοναστηράκι τα νερά κατεβαίνουν από το βουνό και διατρέχουν το χωριό απ” άκρη σ” άκρη.
Χάρη σ” αυτά το χωριό έγινε (και είναι ακόμα) γνωστό για τις νεροτριβές του, που σε πείσμα των καιρών δουλεύουν ακόμα: κόσμος πολύς, από πολλά χωριά φέρνουν μοκέτες, φλοκάτες και κάθε λογής μάλλινα στις 4 νεροτριβές του χωριού που είναι ακόμη εν ενεργεία· κι εκεί πλένονται με τον τρόπο τον παλιό, απλώνονται αράδα και αναζωογονούνται κι αυτά από τα ζωογόνα νερά των Ακαρνανικών. Λίγο έξω από το Μοναστηράκι, θα σταθείς για λίγο και στο παλιό, βυζαντινό μοναστήρι του Παντοκράτορα.
Λεπτομέρεια από το ηπειρώτικο, περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, στη Βόνιτσα
Η διαδρομή από το Μοναστηράκι και την Κορπή οδηγεί ξανά προς την κεντρική οδό Βόνιτσας-Αμφιλοχίας. Μια σύντομη παράκαμψη σε φέρνει μέχρι το Θύρρειο, μια από τις πιο σημαντικές πολιτείες των αρχαίων Ακαρνάνων: τα τείχη του απέκρουσαν διαδοχικούς εισβολείς, η πόλη άλλαξε πολλές φορές χέρια, περνώντας σε Αιτωλούς, Μακεδόνες και Ρωμαίους, για να παρακμάσει κι αυτή με την ίδρυση της Νικόπολης, μετά τη ναυμαχία του Ακτίου.
Το αρχαιολογικό μουσείο του χωριού είναι μεν μικρό, κλείνει όμως χιλιάδες χρόνων ιστορίας, ενώ έχει απομείνει και ένα μέρος των τειχών. Ενας διαβόητος Αραβας πειρατής που με τη συμμορία του ρήμαζε τον 9ο αι. τα χωριά της περιοχής, σήμερα θεωρείται άγιος και αντί να ληστεύει, θεραπεύει.
Μια άποψη της Βόνιτσας, με το ενετικό κάστρο να δεσπόζει στην κορυφή του λόφου
Περί Αγίου Βαρβάρου ο λόγος, και οι ιαματικές πηγές που λειτουργούσαν μέχρι πριν από λίγα χρόνια στις πηγές του, 7 χλμ. από το χωριό Τρύφος (27 χλμ. από τη Βόνιτσα), φέρουν το όνομά του. Σήμερα είναι κλειστές, ωστόσο το άκρως ειδυλλιακό περιβάλλον, με τους καταρράκτες, τις λιμνούλες και το μονοπάτι ανάμεσα στα πλατάνια είναι ακαταμάχητος προορισμός, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες.
Για το τέλος, η διαδρομή που έχει ξεκινήσει από τη Βόνιτσα οδηγεί μέχρι το νοτιοανατολικό άκρο του νυν δήμου Ακτίου-Βόνιτσας, στο κεφαλοχώρι της Κατούνας, με το δασύλλιο που «στεφανώνει» τον λόφο πάνω από το χωριό, και τέλος το μικρό χωριό της Κωνοπίνας. Αυτό το τελευταίο κρύβει ένα «κατ” ανάγκη» μυστικό: χτίζοντας το σπίτι του, ο ντόπιος Παναγιώτης Κοθρούλας ανακάλυψε την είσοδο ενός αληθινού σπηλαίου!
Γιατί είναι «κατ” ανάγκη» μυστικό; Γιατί δυστυχώς οι αρμόδιες Αρχές δεν έχουν δείξει το ανάλογο ενδιαφέρον για την ανάδειξή του, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις των κατοίκων…
Κείμενο: Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Σαρρής
