Πώς η Ευρώπη σκοπεύει να χρηματοδοτήσει έργα για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την υποστήριξη των περιοχών που πλήττονται από τη μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία.
Μόλις ένα μήνα μετά την παρουσίαση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε λεπτομερή πρόταση σχετικά με τον τρόπο χρηματοδότησής της, στις 19 Δεκεμβρίου 2019. Το επενδυτικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, γνωστό και ως "Βιώσιμη Ευρώπη", στοχεύει να προσελκύσει δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις ύψους τουλάχιστον 1 τρισ. ευρώ κατά την επόμενη δεκαετία.
Ποια η σημασία του;
Η μετατροπή της ΕΕ σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050 απαιτεί μαζικές επενδύσεις σε τεχνολογίες καθαρής ενέργειας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η επίτευξη ενός ενδιάμεσου στόχου μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 40% έως το 2030 απαιτεί πρόσθετες ετήσιες επενδύσεις ύψους 260 δισ. ευρώ.
Από πού προέρχονται τα κονδύλια;
Περίπου το ήμισυ των συνολικών κεφαλαίων θα αντληθεί από τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ, μέσω διάφορων προγραμμάτων που χρηματοδοτούν έργα για το κλίμα και το περιβάλλον, όπως είναι, για παράδειγμα τα γεωργικά ταμεία, το πρόγραμμα "Ορίζων Ευρώπη", το πρόγραμμα "Life", το Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής - το 30% τουλάχιστον των περιφερειακών πόρων θα διατεθεί για κλιματική δράση.
Η διαδικασία αυτή πρόκειται να προσελκύσει 114 δισ. ευρώ επιπλέον, σε συγχρηματοδότηση με τα κράτη-μέλη. Περίπου 300 δισ. ευρώ ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων αναμένεται να κινητοποιηθούν μέσω των προγραμμάτων InvestEU και του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ), ενώ 100 δισ. ευρώ θα πρόκειται να αντληθούν μέσω του νέου Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, ο οποίος στοχεύει να υποστηρίξει τις περιοχές που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία, όπως είναι οι περιοχές που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την εξόρυξη άνθρακα.
Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης
Ο μηχανισμός θα βασίζεται σε τρεις πυλώνες: στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ), με νέα κονδύλια ύψους 7,5 δισ. ευρώ, στις χρηματοδοτικές εισροές του InvestEU και σε δάνεια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕ), σε συνδυασμό με τη στήριξη του προϋπολογισμού της ΕΕ.
Όλα αυτά τα εργαλεία αναμένεται να κινητοποιήσουν 100 δισ. ευρώ σε δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις - χρήματα που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατάρτιση των εργαζομένων για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων, τη στήριξη των επιχειρήσεων, τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, τις επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια και τη θερμομόνωση των κατοικιών.
Οι επενδύσεις του ταμείου στοχεύουν να βοηθήσουν τις περιοχές που εξαρτώνται ιδιαίτερα από τα ορυκτά καύσιμα, όπως το καύσιμο, που καλύπτει το ένα τέταρτο περίπου της παραγωγής ενέργειας στην ΕΕ. Ο τομέας του άνθρακα στην ΕΕ απασχολεί 238.000 άτομα σε ανθρακωρυχεία και σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, σε περισσότερες από 100 ευρωπαϊκές περιοχές - από την Πολωνία έως την Ισπανία. Το 2015 υπήρχαν 128 ανθρακωρυχεία σε 12 κράτη μέλη και 207 μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα σε 21 κράτη μέλη.
"Στέλνουμε ένα μήνυμα προς τους ανθρακωρύχους της Αστούριας, της Δυτικής Μακεδονίας ή της Σιλεσίας, στους συλλέκτες τύρφης στα ιρλανδικά Μίντλαντς, στις περιοχές της Βαλτικής που βασίζονται στον πετρελαιοφόρο σχιστόλιθο και σε πολλούς ακόμα. Γνωρίζουμε ότι η μετάβαση προς μια κλιματική ουδέτερη οικονομία είναι δύσκολη και πως αν και οι προοπτικές για ένα διαφορετικό μέλλον - ένα καθαρότερο μέλλον - είναι γενικά ευπρόσδεκτες, το μονοπάτι σήμερα δείχνει τρομακτικό".
"Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης ύψους τουλάχιστον 100 δισεκατομμυρίων ευρώ αποτελεί δέσμευση ότι η ΕΕ στέκεται στο πλευρό σας σε αυτή τη μετάβαση", δήλωσε στις 14 Ιανουαρίου 2020 ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φρανς Τίμερμανς, που είναι αρμόδιος για την Πράσινη Συμφωνία.
Τον Μάιο του 2020, η Επιτροπή τροποποίησε την πρόταση για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, στα πλαίσια του ευρωπαϊκού σχεδίου οικονομικής ανάκαμψης για να αντιμετωπίσει την πανδημία Covid-19.
Το Κοινοβούλιο ενέκρινε το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης στις 18 Μαΐου 2021, εγκρίνοντας τη συμφωνία που συνήφθη με το Συμβούλιο (τον Δεκέμβριο του 2020) για τη χρηματοδότηση μιας δίκαιης ενεργειακής μετάβασης στις περιφέρειες της ΕΕ. Το πακέτο περιλαμβάνει 7,5 δισ. ευρώ από τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 και επιπλέον 10 δισ. ευρώ από το σχέδιο ανάκαμψης της ΕΕ.
Το ταμείο θα εστιάσει στη στήριξη των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών, των εξόχως απόκεντρων περιφερειών και των νησιών ώστε να διασφαλίσει ότι δεν θα μείνει κανείς πίσω στη μετάβαση στην πράσινη οικονομία.
Η πρόσβαση των κρατών μελών σε χρηματοοικονομική στήριξη θα εξαρτάται από το κατά πόσο έχουν εγκρίνει στόχους σε εθνικό επίπεδο, προκειμένου να καταστούν κλιματικά ουδέτερα έως το 2050. Από τη χρηματοδότηση αποκλείονται οι επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα και η καύση απορριμμάτων.
Ειδικό πρόγραμμα στο πλαίσιο του προγράμματος InvestEU
Το πρόγραμμα InvestEU θα κινητοποιήσει επενδύσεις ύψους 45 δισ. ευρώ σε έργα 'Δίκαιης Μετάβασης' για την περίοδο 2021-2027, δίνοντας προτεραιότητα στη χρηματοδότηση έργων για το κλίμα, σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής.
Το InvestEU, που δημιουργήθηκε το 2018, αποτελεί το εμβληματικό πρόγραμμα επενδύσεων της ΕΕ με στόχο την αναζωογόνηση της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Στα τέλη Μαίου 2020, η Επιτροπή πρότεινε την αύξηση του προϋπολογισμού του προγράμματος και τον διπλασιασμό της χρηματοδότησης έργων βιώσιμων υποδομών σε 20 δισ. ευρώ από το συνολικό ποσό των 75 δισ. ευρώ εγγυημένων από τον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Τον Μάρτιο του 2021, το Κοινοβούλιο ενέκρινε το νέο πρόγραμμα InvestEU που παρέχει κίνητρα για δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις και εγγυάται την απλούστερη πρόσβαση σε χρηματοδότηση.
Με εγγυήσεις ύψους 26 δισ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, το InvestEU αναμένεται να αποφέρει επενδύσεις 400 δισ. ευρώ σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στόχος του είναι να στηρίξει τους ζωτικούς τομείς υγειονομικής περίθαλψης και βιώσιμα έργα που στηρίζουν τους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς στόχους της ΕΕ - το 38% του συνολικού προϋπολογισμού αναμένεται να διατεθεί σε βιώσιμες υποδομές.
Μηχανισμός δανειοδότησης του δημόσιου τομέα
Ο μηχανισμός δανειοδότησης του δημόσιου τομέα, με συνεισφορά από τον προϋπολογισμό της ΕΕ ύψους 1,5 δισ. ευρώ, θα επιτρέψει στην ΕΤΕπ να δανείσει 10 δισ. ευρώ, ποσό που αναμένεται με τη σειρά του να κινητοποιήσει δημόσιες επενδύσεις ύψους 25 έως 30 δισ. ευρώ για τη στήριξη στόχων δίκαιης μετάβασης
Οι στηριζόμενες επενδύσεις θα περιλαμβάνουν υποδομές ενέργειας και μεταφορών, δίκτυα τηλεθέρμανσης και μέτρα ενεργειακής απόδοσης, συμπεριλαμβανομένης της ανακαίνισης κτιρίων, καθώς και κοινωνικές υποδομές.
Σε ψηφοφορία που διεξήχθη τον Νοέμβριο του 2020 σχετικά με το επενδυτικό σχέδιο "Βιώσιμη Ευρώπη" για τη χρηματοδότηση της Πράσινης Συμφωνίας, οι ευρωβουλευτές εξέφρασαν ανησυχίες για το ενδεχόμενο να προκύψει κενό στις πράσινες επενδύσεις εξαιτίας της κρίσης του κορονοϊού. Τόνισαν ότι η πράσινη μετάβαση πρέπει να σέβεται τις αρχές της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, περιορίζοντας ταυτόχρονα τις ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα και δημιουργώντας θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας.
Οι ευρωβουλευτές συμφώνησαν ότι οι δημόσιες επενδύσεις πρέπει να σέβονται την αρχή της «μη πρόκλησης σημαντικής ζημίας», η οποία ισχύει τόσο για περιβαλλοντικούς όσο και για κοινωνικούς στόχους, όπως το «κλείσιμο» της μισθολογικής ψαλίδας μεταξύ των φύλων. Οι δημόσιες επενδύσεις πρέπει να διοχετεύονται αποκλειστικά στα εθνικά και περιφερειακά προγράμματα που είναι πιθανότερο να επιτύχουν τους εν λόγω στόχους.
Για τον σκοπό αυτό, οι ευρωβουλευτές υπογραμμίζουν την ανάγκη να θεσπιστούν εναρμονισμένοι δείκτες βιωσιμότητας και μεθοδολογία για τη μέτρηση του αντικτύπου. Τα κριτήρια που καθορίζονται στον κανονισμό για την ταξινόμηση πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη, προκειμένου οι επενδύσεις να πληρούν τα κριτήρια της πράσινης μετάβασης.
Επιπρόσθετα, τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης θα πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα.
