Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE UK.
Ο Ray Tomlinson –ο άνθρωπος που εφηύρε το email, έβαλε το σύμβολο @ στον χάρτη και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του ίντερνετ– πέθανε τη Δευτέρα 7 Μαρτίου. Οι ηγέτες στον τομέα της τεχνολογίας θρήνησαν για τον θάνατό του και εξήραν τη συμβολή του στην ανάπτυξη του ιστού μέσω Twitter (ταιριαστός τρόπος για να εγκωμιάσεις τον πατέρα του ίντερνετ, κατά την ταπεινή μου άποψη). Τον επαίνεσαν ως «θρυλικό», «πρωτοπόρο» και «ήρωα της σύγχρονης εποχής».
Τα αφιερώματα σίγουρα περιγράφουν την πραγματικότητα: το email είναι η πιο δημοφιλής εφαρμογή του διαδικτύου όλων των εποχών, με περισσότερους από 1,5 δισεκατομμύριο χρήστες σε όλο τον κόσμο. Χωρίς αυτό, το ίντερνετ δεν θα ήταν πανταχού παρόν όπως είναι σήμερα.
Ίσως, όμως, δεν είναι και τόσο καλό πράγμα.
Παρά τη θετική αλλαγή που επέφερε η ψηφιακή επανάσταση, έχει κάνει επίσης και σοβαρή ζημιά. Εταιρείες Web 2.0, όπως οι Google, Amazon και Facebook, έχουν «σκοτώσει» εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας και έχουν αδειάσει τη μεσαία τάξη. Έχουν επιδεινώσει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες σε όλη την υδρόγειο. Έχουν εγείρει σοβαρές ανησυχίες για μαζική παρακολούθηση και το δικαίωμά μας στην ιδιωτικότητα. Και μας έχουν κάνει πιο δυστυχισμένους, μοναχικούς και ζηλιάρηδες από ποτέ.
Σίγουρα είναι ωραίο να παραγγέλνεις ένα βιβλίο από το Amazon σήμερα και να το παραλαμβάνεις αύριο και ναι, αυτό το meme στο Instagram του FuckJerry είναι πολύ αστείο και ναι, είναι υπέροχο που μπορούμε να κρατήσουμε επαφή με τους φίλους μας σε Snapchat, Facebook, Twitter, iMessage –η λίστα συνεχίζεται–, ανεξάρτητα από το πόσο μακριά βρίσκονται. Αλλά, όπως γράφει ο Andrew Keen, ο πιο σφοδρός επικριτής του ιστού, στο The Internet Is Not the Answer (Το ίντερνετ δεν είναι η απάντηση), τα «κρυμμένα αρνητικά υπερτερούν των αυτονόητων θετικών» του μέσου.
Εάν δεν τον πιστεύεις, όπως κι εγώ στην αρχή –εάν έχεις βαρεθεί τους ηλικιωμένους που σου λένε ότι το ίντερνετ καταστρέφει τον κόσμο– συνέχισε να διαβάζεις. Έχω συγκεντρώσει όλα τα στοιχεία που άλλαξαν το μυαλό μου.
Το διαδίκτυο σκοτώνει τις θέσεις εργασίας και επιδεινώνει την εισοδηματική ανισότητα
Εταιρείες όπως οι Google, Facebook, Amazon και Apple έχουν κεφάλαιο δισεκατομμυρίων δολαρίων σε μετρητά. Οι ιδρυτές και CEOs τους είναι μεταξύ των πλουσιότερων ανθρώπων στην υδρόγειο. Για παράδειγμα, οι συνιδρυτές της Google έχουν συσσωρεύσει πλούτο περίπου 29,39 δισ. ευρώ ο καθένας, μεταδίδει το BBC. Αλλά αυτός ο πλούτος δεν διαχέεται.
Αντ' αυτού, μια χούφτα δισεκατομμυριούχοι της Σίλικον Βάλεϊ γίνονται ακόμα πλουσιότεροι ενώ ο υπόλοιπος κόσμος ολισθαίνει όλο και πιο βαθιά στη φτώχεια – μάλιστα υπάρχουν λιγότερες θέσεις εργασίας από ποτέ.
Όταν ο Jeff Bezos (του οποίου η περιουσία αποτιμάται στα 44,73 δισ. ευρώ) ίδρυσε το Amazon, στα μέσα του '90, στην Αμερική υπήρχαν 4.000 βιβλιοπωλεία. Δύο δεκαετίες αργότερα, γράφει ο Keen, αυτός ο αριθμός έχει μειωθεί στο μισό, «οδηγώντας στην απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας στον τομέα της λιανικής». Το Amazon μόνο το 2012 κατέστρεψε 27.000 θέσεις εργασίας, εκτιμά το US Institute of Local Self-Reliance. Σήμερα που το Amazon έχει επεκταθεί πέρα από την πώληση βιβλίων, γράφει ο Keen, «συνθλίβει δουλειές σε κάθε τομέα του λιανικού εμπορίου – από ρούχα, ηλεκτρονικά και παιχνίδια μέχρι έπιπλα κήπου και κοσμήματα».
Το 2014, η Google, η αξία της οποίας αποτιμάται 357,8 δισ. ευρώ, απασχολούσε 46.000 άτομα. Συγκρίνετε αυτό το νούμερο με την αυτοκινητοβιομηχανία General Motors –αξίας 48,5 δισ. ευρώ–, που την ίδια χρονιά απασχολούσε περισσότερους από 200.000 ανθρώπους. Όταν το Instagram εξαγοράστηκε για ένα δισεκατομμύριο δολάρια (894,6 εκατομμύρια ευρώ) το 2012, στην εταιρεία εργάζονταν μόλις 13 άτομα. Ο προ-ψηφιακός προκάτοχος του ιστότοπου ανταλλαγής φωτογραφιών, Kodak, απασχολούσε 145.000 άτομα την καλύτερη εποχή του, το 1989.
Αν και οι 46.000 θέσεις εργασίας της Google ή οι 101.000 θέσεις πλήρους απασχόλησης της Apple ή οι 13.000 του Facebook δεν είναι αμελητέες, αυτά τα νούμερα είναι απίστευτα χαμηλά με δεδομένα τα έσοδα των εταιρειών.
Και σε αυτού του τύπου τους τεχνολογικούς γίγαντες δεν μπορεί να πάει να δουλέψει ο οποιοσδήποτε. «Η τεχνολογία των υπολογιστών δημιουργεί θέσεις εργασίας», γράφει ο Keen, αλλά μόνο «για υψηλής ειδίκευσης εργαζόμενους». Στο μεταξύ, οι εργαζόμενοι χαμηλής και μέσης τάξης βυθίζονται όλο και περισσότερο στη φτώχεια. «Από τα μέσα της δεκαετίας του '70», γράφει ο Keen, «το σχετικό εισόδημα των εργαζομένων βρίσκεται σε πτώση σε όλο τον κόσμο».
Το διαδίκτυο μας μετατρέπει σε λυπημένους, μοναχικούς, εμμονικούς με τις selfies ναρκισσιστές
Το 1,4 δισεκατομμύριο ενεργοί χρήστες του Facebook κάθε μήνα περνούν κατά μέσο όρο το 20% του συνολικού χρόνου τους στο διαδίκτυο χρησιμοποιώντας τον ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης. Διαφημίζεται ως μια πλατφόρμα που μας ενώνει, οικοδομεί την εμπιστοσύνη και μας κάνει πιο ευτυχισμένους. Στην πραγματικότητα κάνει το αντίθετο.
Μελέτη του 2013 στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν διαπίστωσε ότι το Facebook κάνει τους χρήστες του «πιο δυστυχισμένους και φθονερούς». Δημοσκόπηση σε παναμερικανικό επίπεδο ανάμεσα στους χρήστες του Facebook δείχνει ότι μόνο το 5% εμπιστεύεται τον ιστότοπο με τα δεδομένα του. Μια τρίτη έρευνα στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «το Facebook έκανε πάνω από το 30% των χρηστών του να νιώθουν πιο μοναχικοί, πιο θυμωμένοι ή περισσότερο απογοητευμένοι».
Περιέργως, όσο πιο πολύ χαζολογάμε τόσο πιο εμμονικοί φαίνεται ότι γινόμαστε με τον εαυτό μας. Έρευνα του 2010 στο Psychology Today διαπίστωσε ότι από τη δεκαετία του 1980 έχει διπλασιαστεί το ποσοστό των φοιτητών κολεγίου που έχουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, και τα τελευταία χρόνια έχει εκτοξευτεί στο 30%. Η τάση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην έλευση της κουλτούρας των selfies – μια κουλτούρα στο πλαίσιο της οποίας μοιραζόμαστε συνεχώς φωτογραφίες μας στο Instagram για να προσελκύσουμε ακολούθους που επιβεβαιώνουν την αξία μας κάνοντας like στις φωτογραφίες μας. Όπως υπογραμμίζει ο Keen, το 50% όλων των φωτογραφιών που αναρτώνται στο Instagram στη Βρετανία από άτομα ηλικίας 14-21 ετών είναι selfies και «πολλοί» από αυτούς τους χρήστες «χρησιμοποιούν αυτό το μέσο για να επικυρώσουν την ύπαρξή τους».
Οι εταιρείες τεχνολογίας του διαδικτύου γνωρίζουν τα πάντα για εμάς και πωλούν τα δεδομένα μας
Αυτό που κάνει τα Instagram, Facebook και Google τόσο πολύτιμα δεν είναι το λογισμικό τους. Είναι το γεγονός ότι εκατομμύρια άνθρωποι παρέχουν πρόθυμα σε αυτές τις εταιρείες λεπτομερή δεδομένα για τα ενδιαφέροντά τους, τις συνήθειες και τις προσδοκίες τους, καθώς επίσης και ενημερώσεις τοποθεσίας λεπτό προς λεπτό. Κάθε φορά που αναρτούμε μια φωτογραφία, κάνουμε like σε μια σελίδα ή ενημερώνουμε το προφίλ μας, εργαζόμαστε δωρεάν για να κάνουμε τις πιο ισχυρές εταιρείες του διαδικτύου στον κόσμο –τις ίδιες που εξαφανίζουν θέσεις εργασίας επιδεινώνοντας την εισοδηματική ανισότητα και μας κάνουν λυπημένους, μοναχικούς και ναρκισσιστές– όσο πολύτιμες είναι. Έχεις ποτέ παρατηρήσει ότι όταν, ας πούμε, γκουγκλάρεις για το κόστος μιας πτήσης στην Ταϊλάνδη, πετάγονται στις ενημερώσεις σου διαφημίσεις για ξενοδοχεία στην Μπανγκόκ; Οι εταιρείες τεχνολογίας του διαδικτύου πωλούν τεράστιους όγκους πληροφοριών που έχουν συλλέξει για τις ζωές μας σε διαφημιστές, οι οποίοι με τη σειρά τους μας βάζουν στο στόχαστρο με εντυπωσιακή ακρίβεια.
Αλλά αυτό δεν είναι και τόσο λυπητερό. Αυτές οι διαφημίσεις, έστω κι αν είναι λίγο ανατριχιαστικό όταν εμφανίζονται, είναι αβλαβείς. Το πραγματικά τρομακτικό είναι η δουλειά που γίνεται από τις εταιρείες παρακολούθησης όπως είναι η Palantir. Η εν λόγω εταιρεία κοσκινίζει τεράστιους όγκους δεδομένων, τα πακετάρει και τα διαθέτει σε μια σειρά πελατών στην κυβέρνηση που θέλουν να τα ελέγχουν όλα.
Η λίστα πελατών της Palantir περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη CIA, το FBI, τον Στρατό, το Πεζικό, την Αεροπορία και το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, αλλά και κάποιες υπηρεσίες του βρετανικού κράτους. Ένας αναλυτής των πολιτικών ελευθεριών περιέγραψε την τεχνολογία της εταιρείας ως πρόδρομο ενός «αληθινά ολοκληρωτικού εφιάλτη, που καταγράφει τις δραστηριότητες αθώων Αμερικανών σε μαζική κλίμακα». Μέλος των Ειδικών Δυνάμεων με έδρα το Αφγανιστάν που έχει χρησιμοποιήσει την Palantir εκτενώς είπε ότι είναι σαν να παίζεις τον Θεό.
«Είναι σαν να συνδέεσαι με το Matrix», δήλωσε στο Bloomberg Businessweek. «Την πρώτη φορά που το είδα είπα "Όχι ρε γαμώτο. Όχι ρε γαμώτο. Όχι ρε γαμώτο".
Ανατριχιαστικό.
Κι όμως, το ίντερνετ κυριαρχεί
Ναι, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook κάνουν τους χρήστες τους λυπημένους, μοναχικούς, ζηλιάρηδες και ναρκισσιστές. Αλλά επίσης φέρνουν τους ανθρώπους κοντά με έναν τρόπο που ήταν αδύνατος πριν από την αυγή της ψηφιακής εποχής.
Ναι, οι online χώροι λιανικής πώλησης όπως το Amazon καταστρέφουν θέσεις εργασίας σε απίστευτο ρυθμό. Αλλά επίσης πωλούν σχεδόν τα πάντα φθηνά.
Και ναι, οι εταιρείες παρακολούθησης όπως η Palantir είναι τρομακτικές. Όμως έχουν επίσης βοηθήσει στην αποκάλυψη δικτύων βομβιστών στη Συρία, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν.
Δεν σου ζητάω να διαγράψεις το Instagram, το Facebook και το Twitter, να διαλύσεις το smartphone σου σε εκατομμύρια κομματάκια και να αφιερωθείς στην ψηφιακή αγαμία. Όμως είναι σημαντικό να αποφασίσουμε πόσο πολύ θέλουμε να επηρεάζει το ίντερνετ τις οικονομίες μας, την ιδιωτικότητα και τη ζωή μας. Και όταν πρόκειται για όλα αυτά, η απόφαση είναι δική μας αφού εμείς είμαστε εκείνοι που κάνουν τον ιστό όλο και πιο ισχυρό κάθε φορά που κλικάρουμε, ψάχνουμε, σκρολάρουμε και ποστάρουμε.
