Μια σταλιά τόπος το Αιτωλικό, μια στεριανή γαΐτα, που χρόνια τώρα στέκει διαχρονικός μάρτυρας της αγωνίας μιας λίμνης να ανταμώσει τη θάλασσα. Πάνω σ’ αυτό τον μικρό τόπο, τον γεμάτο υγρασία και αναπνοές ψαράδων, βρίσκονται χτισμένα το σπίτι και το εργαστήρι του Μιχάλη Κότσαρη, ενός δημιουργού που αφήνει την ψυχή και την τέχνη του να πιάνεται στις ράχες των αποδημητικών και να ταξιδεύει πέρα από τα όρια των συνηθισμένων πραγμάτων, εκεί που οι διαδικασίες της σιωπής γεννούν τις απαραίτητες μυθολογίες. 

«Ο ζωγράφος και χαράκτης Μιχάλης Κότσαρης», λέει το βιογραφικό που υπάρχει αναρτημένο στον διαδικτυακό τόπο, όπου φιλοξενούνται  και δείγματα της δουλειάς του, «γεννήθηκε στο Αιτωλικό. Σπούδασε Φιλολογία και Ιστορία Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το 1998, δημιούργησε τον πρώτο εικαστικό χώρο στην πόλη του, την Αίθουσα Τέχνης «Έργω 1998», μαζί με τον αδερφό του χαράκτη και ζωγράφο, Γρηγόρη Κότσαρη. Εκτός από τη ζωγραφική, έχει ασχοληθεί και με  την Αγιογραφία – έργα του βρίσκονται σε ναούς, καθώς και σε ιδιωτικές συλλογές.  Η χαρακτική είναι σήμερα η κύρια ενασχόλησή του. Έχει εικονογραφήσει περιβαλλοντικές εκδόσεις και Ποιητικές Συλλογές. Ασχολείται επίσης με την σκηνογραφία θεάτρου και διδάσκει εδώ και πολλά χρόνια εικαστική αγωγή και χαρακτική σε διάφορους φορείς και εκπαιδευτικά Ευρωπαϊκά Προγράμματα.

Είναι μέλος της Ένωσης Ελλήνων Χαρακτών και του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας. Τακτικό μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου Βάσως Κατράκη-Κέντρου Χαρακτικών Τεχνών. Μέλος στο Δ.Σ. του Πνευματικού Ιδρύματος «Ευανθία Καρβέλη». Πρόεδρος από το 2018 του ιστορικού Πολιτιστικού Συλλόγου «Το Αιτωλικό» και επίτιμο μέλος του Λαογραφικού Μουσείου Αιτωλικού.

Έχει πραγματοποιήσει τέσσερις ατομικές εκθέσεις και δεκάδες ομαδικές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το 2009 εκπροσώπησε την Ελλάδα στην IX International Biennale, Aqui Prise- Aqui Therme, στην  Genova της Ιταλίας.

Έργα του βρίσκονται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, στο Αrt Center της Νέας Βιβλιοθήκης Αλεξανδρείας στην Αίγυπτο, στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης «Διέξοδος» στο Μεσολόγγι, στην Πινακοθήκη του Πανεπιστημίου της Τιμισοάρα στη Ρουμανία, στο Van Abbe Museum στο Αιντχόβεν της Ολλανδίας, στην Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης Χ. & Σ. Μοσχανδρέου στο Μεσσολόγγι, στην Δημοτική Πινακοθήκη Αγρινίου, στην Πινακοθήκη Χαρακτικής Ζίτσας Ιωαννίνων, καθώς και σε πολλές ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.»

Συνήθως τα βιογραφικά από τη φύση τους είναι κείμενα τα οποία μόνο ένα μικρό και στερεότυπο στίγμα της διαδρομής των ανθρώπων μπορούν να περιγράψουν. Είναι απαραίτητη αυτή η υποσημείωση, γιατί αλλιώς η αναπνοή της ζωής που «δούλεψε» αυτή τη διαδρομή φαντάζει ξύλινη, άνευρη χωρίς τον κόπο του ονείρου που την οριοθέτησε.

Ας δούμε όμως, τι μας είπε σε αυτή τη συνέντευξη.

Η συνέντευξη της Δευτέρας

Μιχάλης Κότσαρης: «Mου αρέσουν πολύ τα σταυροδρόμια»

Λ.Τ.: Είσαι ένας δημιουργός Μιχάλη, που εκφράζεται μέσα από διαφορετικές μορφές τέχνης, διατηρώντας πάντα σε πρώτο επίπεδο την ιδιότητα του χαράκτη. Τι είναι εκείνο που συνδέει αυτή την πολυμέρεια της έκφρασής σου;

Μ.Κ.: Η τέχνη πρέπει να λειτουργεί σαν συνάντηση πολλών και διαφορετικών πραγμάτων που καταλήγουν στην δημιουργική διάθεση του καλλιτέχνη και στην έκφρασή του. Οι τρόποι, τα μέσα, τα υλικά, ό,τι προκύπτει από τον μετασχηματισμό τους σε εικαστικό αποτέλεσμα, είναι ένα σταυροδρόμι  της έμπνευσης, του χαρακτήρα, της δυνατότητας να εκφραστώ και της ψυχικής μου διάθεσης την συγκεκριμένη στιγμή. Κάθε φορά η επιλογή μιας εικαστικής δράσης, έχει μια συμβολική δυναμική που έχει επιλεχθεί συνειδητά από τον δημιουργό. Μέσα από την τέχνη ξεκουράζω μυαλό και σώμα – μου αρέσουν πολύ τα «σταυροδρόμια», όταν  περπατάς και λες, τώρα θα κάνω ζωγραφική, τώρα θέατρο, τώρα χαρακτική και κατόπιν διαλέγεις τον δρόμο, μέχρι την επόμενη στάση, που θα σε κάνει να πεις «με τρώνε τα χέρια μου» να κάνω αυτό… Έτσι το ένα συμπληρώνει και στηρίζει το άλλο!

Λ.Τ.: Πόσο σημαντικά είναι τα όρια των υλικών (λόγος, χρώμα ξύλο); Μπορούν αυτά να «ανοίξουν» για να χωρέσουν τις αποτυπώσεις της έκφρασης των συναισθημάτων; Πόσο σημαντική είναι η γνώση τους και της τεχνικής που απαιτεί η κάθε μία;

Μ.Κ.: Πιστεύω πως δεν υπάρχουν όρια. Υπάρχουν όμως πολλές εικαστικές γλώσσες. Είναι ένας τρόπος που μου δίνει εικαστική ελευθερία. Κάθε φορά προσεγγίζω αυτό που επιθυμώ να δημιουργήσω σε σχέση με τι θέλω εκείνη την στιγμή να εκφράσω, και κατά πόσο  η βασική ιδέα θα υλοποιηθεί καλύτερα – πότε μέσω της ρευστότητας του χρώματος και πότε κρατώντας ένα κοπίδι  χαράζοντας. Αυτό για μένα είναι ελευθερία: κάθε φορά καταλαβαίνω το μέσα μου και  το εκφράζω χωρίς όρια στην επιλογή των μέσων. Έτσι μπορώ να απολαμβάνω την δημιουργικότητά μου, με οποιοδήποτε υλικό/μέσο/ τρόπο που «φανερώνουν» τα χρώματα, τα σχήματα μέχρι την  συγκίνηση της τελικής εικόνας! Η γνώση των υλικών και το τι μπορούν να σου προσφέρουν ως εκφραστικά μέσα, είναι σημαντική. Αν δεν γνωρίζεις καλά τα υλικά σου, δεν μπορείς να χαρείς την παρέα τους, αν δεν θα κουβεντιάσεις μαζί τους, αν δεν θα τσακωθείς με αυτά, ποτέ δεν θα τα «αγαπήσεις» και το εικαστικό αποτέλεσμα θα φανεί «μουδιασμένο». Τα υλικά επίσης μαλώνουν μεταξύ τους αλλά τους βάζουμε κανόνες, όπως κι αυτά  μας βάζουν κανόνες,  όταν μας ρωτάνε «πόσο καλά μπορείς να δουλέψεις μαζί μου;» Σχετικά τώρα με τον λόγο, τον θεατρικό λόγο, δεν θα ήθελα να μιλήσω προς το παρόν – μένω στην σημαντική και γοητευτική  εμπειρία που προσφέρει σε όσους  είχαν την τύχη να την ζήσουν. Η σκηνογραφία βέβαια αποτελεί μια ιδιαίτερη και συναρπαστική εμπειρία στην  διαδικασία παραγωγής ενός θεατρικού έργου και χαίρομαι που ασχολούμαι εικαστικά με αυτό. Ουσιαστικά,  θεωρώ τα έργα μου σαν μια θεατρική σκηνή, όπου οι θεατές μπορούν, όταν τα  βλέπουν, να εισχωρούν σε αυτά και να τα βιώνουν.

Λ.Τ.: Υπάρχει μια συνέχεια για τη χαρακτική τέχνη στη λιμνοθάλασσα: η Κατράκη, ο Κούστας, ο Γρηγόρης, Εσύ, ο Λουκάς… Μπορεί κι άλλοι που αγνοώ; Μπορούμε να μιλήσουμε για σχολή του Αιτωλικού ή της λιμνοθάλασσας;

Μ.Κ.: Θυμάμαι την θεία μου – συνομήλικη της Βάσως – να μου μεταφέρει μια δυνατή εικόνα: την Κατράκη στο κοιμητήρι του Αιτωλικού,  να σκιτσάρει ένα κρανίο, μετά από μια εκταφή… Αυτό με έκανε για πρώτη φορά να πω μέσα μου ότι τα μάτια μας πρέπει ό,τι βλέπουν και τους συγκινεί να το φτιάχνουν «εικόνα», να το βλέπουν όλοι.  Το έργο της Κατράκη και η ύπαρξη του σημαντικού Μουσείου με το σύνολο του έργου της στην πόλη μας, υπήρξε ένα δυνατό κίνητρο να ασχοληθώ με την Χαρακτική. Σήμερα αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή που είμαι μέλος της Ένωσης Ελλήνων Χαρακτών, της οποίας ιδρυτικό μέλος ήταν η Βάσω Κατράκη. Από το Αιτωλικό επίσης, μέλη της Ένωσης ήταν ο  Χαράκτης και αδερφός μου Γρηγόρης Κότσαρης και ο αγαπημένος φίλος μας, χαράκτης Γιάννης Λουκάς – και οι δύο τους πλέον δυστυχώς έχουν φύγει από την ζωή. Το έργο και η προσωπικότητά τους άφησαν μια ιδιαίτερη κληρονομιά στον πολιτιστικό τοπίο της πόλης μας.  Δεν μπορώ να μιλήσω αυτή τη στιγμή για «Σχολή της Λιμνοθάλασσας», αυτό θα διαπιστωθεί στο μέλλον. Αν όλα όσα έχουμε δώσει στα νέα παιδιά,  μέσα από τα μαθήματα και τα σεμινάρια χαρακτικής, αν με το καλό  καρποφορήσουν τότε ναι, θα είναι πολύ όμορφο να μιλάμε για μια περιοχή – ζωντανό εργαστήριο – που καλλιεργεί, αναδεικνύει  και προωθεί την Χαρακτική Τέχνη.

Λ.Τ.: Εύκολα κανείς μπορεί να παρατηρήσει και στη ζωγραφική σου και στην χαρακτική σου έντονες επιρροές της βυζαντινής αγιογραφίας. Εδώ οι άγιοι (κυρίως ψαράδες και καθημερινοί βιοπαλαιστές) φορούν έναν αφηρημένο εξπρεσιονιστικό  κόσμο για να δηλώσουν έναν γήινο υπαρξισμό, ο οποίος επιχειρεί να ξαναφτιάξει τον κόσμο από την αρχή μέσα από συμβολισμούς και γραμμές που μένουν μετέωρες. Δεν ξέρω αν συμφωνείς με αυτή την ανάγνωση. Αν ναι, τι είναι εκείνο που ορίζει την επιρροή σου από αυτά τα τρία καλλιτεχνικά και φιλοσοφικά ρεύματα και ποιες δυνατότητες ερμηνείας και έκφρασης αναγνωρίζεις σ’ αυτά;

Μ.Κ.: Δεν μένω σε ορισμούς και κατηγορίες καλλιτεχνικών ρευμάτων. Οι καλλιτέχνες εκφράζονται πάντα από τις καταστάσεις που βιώνουν, το παρελθόν που τους συνοδεύει και όλα όσα ονειρεύονται και επεξεργάζονται  ώστε να τα καταθέσουν με εικαστικό τρόπο. Η βυζαντινή ζωγραφική λ.χ. είναι  ταυτόχρονα  εξπρεσιονιστική  και σουρεαλιστική στην γραφή της. Στα έργα μου συνυπάρχει ο σουρεαλισμός, ο συμβολισμός και ιδιαίτερα στην χαρακτική ο εξπρεσιονισμός. Η εικαστική μου ματιά, αναφέρεται σε προσωπικές στιγμές, με πολλαπλές αναγνώσεις. Είναι κάπως  επιλεκτικός ο τρόπος της έκφρασής μου και υπαινικτικός. Η αφαίρεση,  μου δίνει την ικανοποίηση να φιλτράρω το τελικό αποτέλεσμα που έχει ξεκινήσει από την Ιστορία στην ευρύτερη  της έννοια και να γίνεται εικαστική «μνήμη». Θα ήθελα πραγματικά να ξέρω τι θα έλεγε ο Καμύ ή ο Σαρτρ για το έργο μου, αλλά δεν γίνεται. Επίσης γνωρίζω ότι δεν έχω δημιουργήσει ακόμα,  ένα τόσο δυνατό έργο όπως η «Κραυγή» του Μούνκ. Καταλήγοντας, θεωρώ πως τα  θραύσματα του παρελθόντος και της παιδικής μου ηλικίας κυριαρχούν στο έργο μου, είναι ένας συνθετικός κόσμος αναμνήσεων που καταγράφονται με έντονα και αχνά χρώματα, με θυμό και νοσταλγία.

Λ.Τ.: Συχνά ο εξπρεσιονισμός διακρίνεται από έντονη συναισθηματική αγωνία, σε αρκετά όμως έργα σου αν όχι σε όλα, αυτή η υπαρξιακή συναισθηματική αγωνία που τα διακρίνει, αντί να δημιουργεί ένα περιβάλλον ασφυκτικό ορίζει τις προϋποθέσεις (ζωηρές αποχρώσεις, ανοιχτές γραμμές) για να λειτουργήσουν απελευθερωτικά οι εικόνες και να έρθει η «λύτρωση». Ποια είναι η κυρίαρχη και καθοριστική αγωνία της δημιουργίας σου και τι είναι εκείνο που την καταργεί, αν την καταργεί;

Μ.Κ.: Ο Μπωντλαίρ είχε πει: «Tί σημασία έχει να βυθιστούμε στην άβυσσο, στην κόλαση ή στον ουρανό; Να βυθιστούμε πρέπει στο άγνωστο, για να βρούμε κάτι καινούριο!» (To Ταξίδι – 1859). Όταν δημιουργώ πάντα ψάχνω, εξερευνώ και ανακαλύπτω… Η έμπνευση σταματάει όταν νοιώσεις  μέσα σου, ότι σε αυτό που θες να κάνεις του λείπει η  ενέργεια και δεν είναι «άγνωστο»,  και τότε εκφράζεις την εικαστική σου  ειλικρίνεια, πότε μαύρη, πότε άσπρη – χωρίς «ερωτήσεις» για το αν θα αρέσει ή όχι – το γνωστό «ρίσκο» της τέχνης…

Λ.Τ. Τι είναι αυτό με το οποίο καταπιάνεσαι τώρα και ποια τα επόμενα δρομολογημένα σχέδια;

Μ.Κ.: Θέλω να «πριονίσω» τα πολλά που έχω στο μυαλό μου, για να μπορέσω να κάνω όσα περισσότερα προλάβω και να τα κάνω καλά.

Θα κλείσουμε αυτή τη συνέντευξη με ένα απόσπασμα από ένα σημείωμα του Χρήστου Γαρουφαλή για την έκθεση Ημερολόγιο Ποδηλάτου, που πραγματοποιήθηκε στην παλιά Λαχαναγορά του Αγρινίου, τον Ιανουάριο του 2017.

«Θα ήθελα μόνο να καταθέσω την προσωπική μου ματιά, δυο λόγια από καρδιάς για έναν συνάδελφο που με τη τέχνη του αντιμάχεται την ασχήμια της εποχής μας. Για έναν γνήσιο συνομιλητή με το έργο της συντοπίτισσάς του Βάσως Κατράκη. Για έναν σεμνό δημιουργό που όταν χαράσσει το υλικό του δεν τραυματίζει αλλά θεραπεύει την όρασή μας.

Γιατί ο Μιχάλης Κότσαρης δεν είναι απλά ένας προικισμένος χαράκτης – τεχνίτης με υπομονή, αγάπη και προσήλωση στην τέχνη του. Έχει και τη συνείδηση του χαράκτη. Κατορθώνει να χαράσσει πρώτα με την ψυχή του και έπειτα με τα καλέμια και τα σφυριά του.»

Δείτε ΕΔΩ τον διαδικτυακό τόπο του Μιχάλη Κότσαρη

Λευτέρης Τηλιγάδας
«Agrinio 365» Media Group | AgrinioTimes.gr, Antenna-Star.gr