Κυρά Βγένα-Κατελάνος. Φωτό: Γιάννης Γιαννακόπουλος

Του Λίνου Υφαντή,

Η Κυρά Βγένα είναι μία από τις κορυφές του Παναιτωλικού όρους που αντικρίζουμε από την πόλη μας το Αγρίνιο. Παλαιότερα που δεν υπήρχαν ψηλά κτίσματα στην πόλη, η Κυρά Βγένα “έκανε” πιο αισθητή την παρουσία της.

Το όνομα της Κυρά Βγένας προέρχεται από την τουρκοκρατία και συγκεκριμένα από ένα δημοτικό τραγούδι.

Μωρέ, του Κίτσου η μά- μωρέ η μάνα κάθουνταν
στην άκρη στο ποτάμι,
με το ποτά- μωρέ ποτάμι μάλωνε.

Με το ποτάμι μάλωνε και το πετροβολούσε.
–Ποτάμι για λιγόστεψε, ποτάμι στρίψε πίσω
για να περάσω αντίπερα, πέρα στα κλεφτοχώρια
πο ’χουν οι κλέφτες σύναξη οπόχουν τα λημέρια.

Τον Κίτσο τονε πιάσανε και παν να τον κρεμάσουν,
χίλιοι τον παν από μπροστά και δυο χιλιάδες πίσω
κι ολοξοπίσω πήγαινε η μαύρη του μανούλα.
Μοιρολογούσε κι έλεγε, μοιρολογά και λέει,
– Κίτσο, πού είναι τ’ άρματα, τα έρημα τσαπράζια;¹
– Μάνα λωλή, μάνα τρελή, μάνα ξεμυαλισμένη
δεν κλαις τα μαύρα νιάτα μου και την παλικαριά μου,
μόν’ κλαις τα ’ρημα τ’ άρματα, τα έρημα τσαπράζια
μάνα λωλή, μάνα τρελή.

Το πρόσωπο “κλειδί” για την ονοματοδοσία της Κυρά Βγένας ήταν ο κλέφτης Κίτσος και η μητέρα του.  Πρόκειται για τον Κίτσο Πλάκα που κατάγονταν από την Ήπειρο αλλά γεννήθηκε στη Νερομάνα Τριχωνίδος. Η μάνα του ήταν η Βγένη ή Βγένα. Σύμφωνα με ομιλία του Κώστα Δ. Μαραγιάννη που περιέχεται στο βιβλίο “Τα ιστορικά της Ρούμελης” ο Κίτσος Πλάκας έδρασε ως κλέφτης στην ορεινή περιοχή της Τριχωνίδας και του Θέρμου την περίοδο που η Ναύπακτος κατέχονταν από τους Ενετούς δηλαδή από το 1687 έως το 1699. Ως ορμητήριο ο Κίτσος Πλάκας είχε τον Δρυμώνα Θέρμου, όπου και εκεί εστίασε τη δράση του.

Όπως αναφέρει και το τραγούδι  τον χώριζε ένα ποτάμι από τον τόπο καταγωγής του τη Νερομάνα και τη μάνα του την Βγένα, η οποία απεγνωσμένα του ζητούσε να σταματήσει τη δράση του.  Το πιο μεγάλο ποτάμι στην περιοχή είναι ο Εύηνος. Το στοιχείο αυτό και η παρουσία των Ενετών στην Ναύπακτο μας ωθεί στο συμπέρασμα ότι ο Κίτσος Πλάκας πέρναγε το ποτάμι και κινούνταν προς την ορεινή Ναυπακτία όποτε στένευε ο κλοιός για αυτόν.

Ο Κίτσος Πλάκας είχε άδοξο τέλος καθώς σκοτώθηκε σε ενέδρα στο Δρυμώνα από τους Τούρκους, Μάλιστα διασώζεται και τοπωνύμιο “στου κλέφτη Κίτσου που μαρτυρεί αυτό το γεγονός”.

Ο Κίτσος Πλάκας αναδείχθηκε ήρωας στη συνείδηση του λαού. Για αυτό και η λαϊκή παράδοση χάρισε το όνομα της μάνας του της Κυράς Βγένας (το Κυρά μπήκε ως α συνθετικό ως ένδειξη σεβασμού) στην κορυφή αυτή του Παναιτωλικού.

Η δράση του Πλάκα και η ονοματοδοσία της Κυρά Βγένας συνδέεται και μία άλλη ασθενή προφορική παράδοση που μας μετέφερε ο Πρόεδρος του ομώνυμου χωριού Θωμάς Καρατζίνης. Ο παλαιός οικισμός του χωριού εγκαταλήφθηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας και μάλλον μετά τους Ενετοτουρκικούς πολέμους του 1684. Σε αόριστο χρόνο το ομώνυμο χωριό στους πρόποδες του βουνού μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση, όπου έφερε και την ονομασία Αχόμαυρος. Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα, αν η δράση του Κίτσου Πλάκα προκάλεσε κάποιο γεγονός στην περιοχή της Ορεινής Τριχωνίδας εκείνη την περίοδο, μιας που ο τόπος καταγωγής του, η  Νερομάνα είναι σε κοντινή απόσταση. Σε αυτό συμβάλλει και η ονοματοδοσία της λαϊκής μνήμης ως “Κυρά Βγένα” στο συγκεκριμένο σημείο.

Κλείνοντας πρέπει να αναφέρουμε ότι το δημοτικό τραγούδι για τον Κίτσο αναφέρεται σε κάποιον άλλο κλέφτη που έδρασε στην περιοχή του Βάλτου ή του Ξηρομέρου στο βιβλίο “Ηπειρώτικα τραγούδια με ιστορία”, του Ηπειρώτη συγγραφέα Παύλου Παπανότη. Όμως οι συγκεκριμένες αναφορές από τον Κώστα Μαραγιάννη αλλά και από τον αγρινιώτη δημοσιογράφο του Μεσοπολέμου Μιλτιάδη Τζάνη, μας ωθούν στο συμπέρασμα ότι το βουνό του Αγρινίου, η “Κυρά Βγένα”, κρύβει όλη αυτή την ιστορία που έχει ρίζες  τρεις αιώνες πριν.

Πηγές:

Ομιλία Κώστα Δ. Μαραγιάννη στα “Τα ιστορικά της Ρούμελης”, 1991.

Ηπειρώτικα τραγούδια με ιστορία”, του Ηπειρώτη συγγραφέα Παύλου Παπανότη

agrinionews.gr