Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας

Από τις αρχές του 19^ου αιώνα ξεκίνησε η παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με τις επαναστάσεις για ανεξαρτησία των κατακτημένων λαών της ανατολικής Ευρώπης να κορυφώνονται με τον δικό μας αγώνα για ελευθερία. Το 1828 χαρακτηρίζεται ως έτος παρακμής αλλά και εκσυγχρονισμού για την Τουρκία.

Με την ασφυχτική πίεση των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης αποδέχθηκαν την δημιουργία του Ελληνικού κράτους. Το πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1832 που καθόριζε τα σύνορα μεταξύ της ελεύθερης Ελλάδας και της κατακτημένης, αναγκάστηκαν να το εφαρμόσουν όσο κι αν τους ήταν δυσάρεστο.Δεν μπορούσαν να το «χωνέψουν» πως αυτοί κατακτητές επί τέσσερες αιώνες θα είχαν για «γείτονες»  τους Γκιαούρηδες…

Και φοβούμενοι τα χειρότερα-που τα έβλεπαν να έρχονται-ξεκίνησαν να χτίζουν φυλάκια και στρατώνες, τις «κούλιες» και τις «καζάρμες», κατά μήκος της παραμεθορίου γραμμής, από τον Αμβρακικό κόλπο στα δυτικά και έως τον Παγασητικό στα ανατολικά, συνολικά 36 «κούλιες».

Οκτώ από αυτές κατά μήκος της οριογραμμής που χώριζε τον νομό Αιτωλοακαρνανίας με τον νομό Άρτας.

Τέσσερες στην περιοχή του κάμπου από το Μενίδι έως το Κομπότι, και άλλες τόσες από την Χελώνα (όρη Βάλτου) έως τον Ασπροπόταμο, ανάμεσα Αυλάκι και Μεσόπυργο.

Θέλανε να οχυρώσουν και να προστατεύσουν τα κατακτημένα εδάφη, από τους αποφασισμένους προγόνους μας, που δεν σταμάτησαν ποτέ να προσπαθούν για να ελευθερώσουν ολόκληρη την Ελλάδα. Οι Τούρκοι είχαν τα μέσα και τα τζάμπα εργατικά χέρια, με την βία υποχρέωσαν Ηπειρώτες μάστορες και έχτισαν τα φυλάκια που δύο από αυτά έχουν διατηρηθεί σε σχετικά καλή κατάσταση και τα βλέπομε κοντά στο Κομπότι, στη θέση Γενιτσάρισσες και στο Πλατύ.

Από την δική μας πλευρά δεν κτίστηκαν αντίστοιχα φυλάκια,  για πολλούς λόγους. Ο κυριότερος ήταν η έλλειψη χρημάτων, το νεοσύστατο Βασίλειο ήταν φτωχό και με χρέη στις προστάτιδες δυνάμεις…Αλλά και γιατί δεν τα χρειαζότανε, οι πρόγονοί μας πρότασσαν τα στήθη τους αντί για κάστρα σαν τους αρχαίους Σπαρτιάτες.

Όταν χαράχτηκαν τα σύνορα, ο Όθωνας διάλυσε τα άτακτα σώματα των επαναστατών και δημιούργησε  στρατό και χωροφυλακή πάνω σε Ευρωπαϊκά πρότυπα. Οι χιλιάδες πατριώτες που για δέκα χρόνια πολεμούσαν για την πατρίδα βρέθηκαν χωρίς δουλειά και χωρίς μέλλον.

Οι Βαλτινοί αγωνιστές επέστρεψαν δυσαρεστημένοι από τα στρατόπεδα πίσω στα χωριά τους, όπου βρήκαν τα πάντα κατεστραμμένα στα δέκα χρόνια του πολέμου. Ξανάρχισαν πάλι απ’ το μηδέν, με τα λιγοστά τους ζωντανά και τα ξερικά τους χωράφια, ίσα για το καλαμπόκι της χρονιάς.

Δυτικά από τα Άγραφα, στα σύνορα του Βάλτου με το «Τούρκικο», τα σημεία που υπήρχε η πιθανότητα να ξαναδεχθεί το «Ελληνικό» επίθεση από τους εχθρούς, ήταν το πέρασμα από το Μακρυνόρος, η κοιλάδα του Σύντεκνου και η κοιλάδα του Αχελώου.Ο τακτικός στρατός με βάση στον Καρβασαρά (Αμφιλοχία) έλεγχε τα δυτικά περάσματα. Στα όρη Βάλτου την φύλαξη και υπεράσπιση των συνόρων επάξια κράτησαν οι Βαλτινοί αγωνιστές Σακαρετσιάνοι-Συντεκνιώτες-Χαλκιοπουλίτες.

Τώρα σχεδόν δυο αιώνες μετά, εν όψει των ημερίδων & συνεδρίου που διοργανώνει ο Δήμος Αμφιλοχίας για την επέτειο των διακοσίων χρόνων  από την επανάσταση του 1821, μέλη και φίλοι της Εθελοντικής οργάνωσης «ΕΠΙ Δρούμε» συγκεντρώνει από πέρυσι στοιχεία  για τοποθεσίες και ηρωικά γεγονότα που συνέβησαν τότε, αλλά η επίσημη ιστορία δεν έχει καταγράψει.

Έτσι στις 23 Φεβρουαρίου «θυσιάζοντας» την παραμονή και διασκέδαση στην πανέμορφη γιορτινή εκδήλωση της πρώτης Κυριακής των αποκριών στο Χαλκιόπουλο, η επικεφαλής της Εθελοντικής ομάδας «Επι Δρούμε» κα. Παρθενία Χαρίτου πήρε τα… «όρη και τα βουνά», πεζοπορώντας σε χιονισμένες κορυφογραμμές στο οροπέδιο του Γαβρόβου αναζητώντας τα λιγοστά απομεινάρια των συνόρων του 1832, τις «κούλιες» και τα ξεχασμένα μονοπάτια.

Η ομάδα «ενισχύθηκε» περνώντας από το Περδικάκι  και εκεί πληροφορήθηκε και ιστορίες παλιές που έχουν φθάσει στις μέρες μας, από τις διηγήσεις των πρωταγωνιστών προγόνων μας.

Με περιγραφές τοποθεσιών από ηλικιωμένους κατοίκους και με οδηγό τον Γραμματέα του «Μορφωτικού Εξωραϊστικού Ομίλου Περδικακίου» Νίκο Κουτσό, φθάσαμε σε γκρεμισμένη από τα χρόνια και την εγκατάλειψη «κούλια», στην κορυφή μικρού λόφου σε υψόμετρο 1.185 μέτρα, 5-6 χιλιόμετρα δυτικά εκείνης του Αυλακίου. (Και εδώ δεν υπάρχει σήμανση.)

Τα όρια περνούσαν νοτιότερα της «κούλιας», στα βοσκοτόπια του Σακαρετσιού  και της  Βερβίτσας, εκεί που οι Γρεντζελαίοι και άλλοι Σακαρετσιάνοι είχαν τις στάνες τους. Για δυο γενιές ζούσαν σε απόσταση «ντουφεκιάς» από τους Τούρκους στρατιώτες που φύλαγαν τα σύνορα, φοβούμενοι τους Έλληνες. Ξαγρυπνούσαν φυλάγοντας τα ζωντανά τους και συγχρόνως προστατεύοντας με την ετοιμοπόλεμη παρουσία τους την περιοχή, μέχρι το 1881 που τα σύνορα μετακινήθηκαν βορειότερα στον ποταμό Άραχθο.

Απόγονοι τους μας διηγήθηκαν ανέκδοτες ιστορίες για τον ξακουστό «Θανασιά» Γρέντζελο που όσο ζούσε δεν άφησε ποτέ Τούρκο να διαβεί προς τα κάτω. Και για έναν άλλο Γρέντζελο που όταν χαράζανε τα σύνορα διαφώνησε με τους οριοθέτες βλέποντας ότι κόβουν τα βοσκοτόπια του προς το «Τούρκικο», τότε ο Τούρκος (πιθανόν ο Χουσείν μπέης) του είπε: «Τρέξε προς τα πάνω χωρίς να σταματήσεις με τ’ άλογό σου κι εκεί που θα σταματήσεις θα βάλομε τα σύνορα». Εκείνος έτρεξε μέχρι που έσκασε το άλογο και κέρδισε τα όμορφα λιβάδια στα οποία αυτός και οι απόγονοί του τρείς φορές «χιλιάσανε» τα πρόβατά τους.

Η τοπική παράδοση είναι πολύ πλούσια και ευτυχώς ένα κομμάτι της έχει καταγράψει ο σκηνοθέτης Νώντας Σαρλής με καταγωγή από το Περδικάκι.Στο διάρκειας μιας ώρας ντοκιμαντέρ του «Κάποτε το λέγαν Σακαρέτσι» οι προεστοί και προεστές του χωριού διηγούνται παλιές ιστορίες, και αυτό θα είναι μία μεγάλη παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές και ένα σημαντικό ντοκουμέντο για μελλοντικούς ερευνητές.

Η μέρα έφυγε πολύ γρήγορα, εκεί ψηλά στο οροπέδιο του Γαβρόβου και η ομάδα προχώρησε μέσα από φανταστικά τοπία, πάνω στην οριογραμμή προς την Σκουληκαριά και Γιαννιώτι, ακολουθώντας τον ήλιο που έδυε  πέρα μακριά στο Ιόνιο, φωτίζοντας τα «σύνορα» στον Αμβρακικό, από το Μενίδι στην Κώπραινα και πέρα μέχρι το Άκτιο.

Πρακτικό της 4^ης συνεδρίασης της Οροθετικής επιτροπής

Αντίγραφον

4^η Συνεδρίασις Σκηνώματι

Οι κύριοι Μέλη της Οροθετικής Επιτροπής συνελθούντες εις την σκηνήν του Κυρίου Συνταγματάρχου Σκαλόν τη 11 Οκτωβρίου 1832 (29^η Σεπτεμβρίου) εξηκολούθησαν τας οροθετικάς εργασίας των.

Απεφασίσθη η Γραμμή ήτις απετερματίσθεη κατά τον ποταμόν Κομβώτι να ανατρέξη τον ποταμόν αυτόν μέχρι της πηγής του κυριώτερου κλάδου του (9^ον και 10^ον όριον) και να ανέλθη εις την ακρώρειαν του όρους Χελώνας.

Εκείθεν συμπορευθησομένη με την κορυφήν αυτής της σειράς μέχρι της άκρης Πλατοβούνι (11^ον όριον) καταβαίνει παρακολουθούσα την κλίσιν των υδάτων μέχρι του λόφου ράχι (12^ον όριον) διά να αναβή αύθις εις την κορυφήν του λύκο Γιώργη επί του Γάβροβο (13^ον όριον) και να ακολουθήση την χαράδραν στους Καπνούς μέχρι του Ασπροποτάμου.

Εν του Σκηνώματι του Ζουμερού

Τη 11 Οκτωβρίου 1832

29 Σεπτεμβρίου

Commissaires de l’ alliance

Barthelemy L+ Col.. A. de Scalon Baker S+ Col.

Commissaire Turc               Commissaire Grec

Hussein Bey                          ΓιανάκηςΣτάϊκος

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν :

1. «Από τον Παγασητικό έως τον Αμβρακικό» ένα οδοιπορικό στα πρώτα σύνορα της Ελλάδας, του συγγραφέα Στέφανου Σταμέλλου εκδόσεως Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος.
2. Πρακτικά 3^ου Συνεδρίου Φθιωτικής ιστορίας, Λαμία 4,5,6,/11/2005
3. Πρακτικά Δ΄ Συνεδρίου Αλμυριωτικών Σπουδών, Αλμυρός Μαγνησίας 17-19/10/2008
4. Memoir on the Northern Frontier of Greece By Lieutenant-Colonel Baker Vol. 7 (1837) pages 81 – 94
5. ΦΕΚ. Αρ.80-1836 Περί Δήμων.
6. ΦΕΚ. Αρ.05/1841 Περί συνχωνεύσεως Δήμων Βάλτου.
7. Γ.Α.Κ. Διαταγή Κυβερνήσεως της 28^ης Φεβρ.1844 με υπογραφή Υπουργού Στρατιωτικών Λόντου-περί παρασημοφορήσεως 43 Σακαρετσιάνων αγωνιστών με Χάλκινα & Σιδηρά παράσημα,
8. «Κάποτε το λέγαν Σακαρέτσι» Ντοκιμαντέρ του Σκηνοθέτη Νώντα Σαρλή.
9. Πουκεβίλ, VOYAGE DE LA GRECE – LIVRE X – CHAPITRE III –  Paracheloide Acarnanienne.- Route depuis Arta jusqu’au gue de l’ Achelous.- Agraide, on canton de Valtos.-
10. ΧάρτεςτηςπεριοχήςΒάλτου/Ρούμελης, Γαλλικοί: Carte de la Grece Paris 1832, & Carte de la Turquie d’ Europe.
11. ΧάρτεςΑγγλικοί: Turkey in Europe-London 1814 & Greece or Hellas-London 1842
12. Χάρτης Ελληνικός Στρατιωτικός εκδόσεως 1971.(Πατιόπουλο)

Απόστολος Κων. Καρακώστας

agrinionews.gr