Το παρόν πόνημα περιέχει ονόματα και βιογραφικά Ξηρομεριτών γνωστών και αγνώστων αγωνιστών του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821 που συμμετείχαν στην ιστορική μάχη, στο Χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου του 1821) και που κατάφερε μέσα από έρευνα να βρει ο συγγραφέας. Ο Νίκος Θ. Μήτσης με τις γνώσεις του ερευνητή και ιστοριοδίφη αναδεικνύει τη μεγάλη προσφορά τη θυσία των Ξηρομεριτών που έγραψαν σελίδες δόξας στον αγώνα της Εθνεγερσίας.
ιστορικές επιφυλλίδες
ΞΗΡΟΜΕΡΙΤΕΣ ΣΤΟ ΧΑΝΙ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ
Γράφει ο: ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔ. ΜΗΤΣΗΣ
Συγγραφέας Ιστορικός
Ξηρομερίτες στο Χάνι της Γραβιάς
“Δυσσέα μ που ξεχείμασες
Δυσσέα Ανδρούτσε μ΄ τον φετινό Χειμώνα,
πούταν τα χιόνια τα πολλά
και τα βαριά χαλάζια
στην Πρέβεζα ξεχείμασα
στα Φράγκικα καράβια
είχα συντρόφους διαλεχτούς
νόλο Ξηρομερίτες”
Δημοτικό άσμα
Ως γνωστόν στις 8 Μαΐου του 1821 γράφηκε η εποποιία του ρουμελιώτικου Εικοσιένα στο Χάνι της Γραβιάς. Πολλά έχουν ειπωθεί γύρω από αυτή την ιστορική μάχη, υπεύθυνα αλλά και ανεύθυνα. Από τους νεότερους ιστορικούς συγγραφείς, ο Τάκης Λάππας, ως ντόπιος στην καταγωγή, έχει ασχοληθεί κατά τον πιο εμπεριστατωμένο τρόπο γύρω από τη μάχη αυτή, καθώς και για τον πρωταγωνιστή της τον ήρωα των ηρώων, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο (γιός του Ανδρέα Βερούση).
Αντιμετώπισε κι αυτός, όπως και άλλοι, μεταξύ των οποίων και ουπογράφων, το θέμα της ταυτότητας εκείνων που πήραν μέρος σ΄αυτή την μάχη και του αριθμού των ανδρών που συμμετείχαν.
Για τον αριθμό τους επικράτησε η άποψη ότι έφταναν τους εκατόν δέκα οχτώ (118) άνδρες που συμμετείχαν στο Χάνι της Γραβιάς.
Ο Τάκης Λάππας γράφει ότι, όσο κι αν έψαξε δεν κατάφερε να βρει τα ονόματα όλων των κλεισμένων στο Χάνι της Γραβιάς, εκτός από εβδομήντα τρείς, τους οποίους και ονομαστικά τους αναφέρει [Τάκη Λάπα “Οδυσσέας Ανδρούτσος Αθήνα 1961”, σελ.79-80]………..
Και σίγουρα τούτο θα ήταν δύσκολο για τον αείμνηστο Τάκη Λάππα, αλλά κλπ ιστοριοδίφες, καθόσον, για να αποσαφηνίσεις πλήρως τη συμμετοχή των στρατιωτών στη μάχη στο Χάνι της Γραβιάς (Οπλαρχηγών, Μπολουκτσήδων, στρατιωτών) θα πρέπει να μελετήσεις σχεδόν όλους τους φακέλους των Ρουμελιωτών που βρίσκονται στο Τμήμα Χειρόγραφων και Ομοιοτύπων της Εθνικής Βιβλιοθήκης και αυτοί ανέρχονται τις 30.000 και πλέον φακέλων, αλλά και λοιπές πρωτογενείς ιστορικές πηγές. Εργασία δύσκολη, χρονοβόρα, κοστοβόρα και πάνω απ΄ όλα επίπονη.
Ευτυχήσαντες να μελετήσουμε όλους τους φακέλους των αγωνιστών της Εθνικής Παλιγγενεσίας και μάλιστα αυτούς που έχουν σχέση με την Ακαρνανία [Ξηρόμερο και Βάλτο] συλλέξαμε αρκετούς εξ αυτών τωνλησμονημένων μαχητών που συμμετείχαν στη μάχη της Γραβιάς και τους συμπεριλάβαμε στα μέχρι τώρα εννέα βιβλία που γράψαμε.
Ας μας επιτραπεί λοιπόν, σήμερα, να συμπληρώσουμε και με άλλα ονόματα τον παραπάνω αριθμό (118), όπως τα βρήκαμε σε διάφορες πηγές των Γ.Α.Κ, ονόματα που αφορούν καθαρά λησμονημένους μαχητές από τη Βόνιτσα και το Ξηρόμερο.
Μαχητές που ακολούθησαν στην ανατολική Ελλάδα το 1821 τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, μετά την επίσκεψη αυτού στη Ζάβιτσα (Αρχοντοχώρι Ξηρομέρου) τονΜάρτιο του 1821, φέρνοντας, κατά τον Γιάννη Μακρυγιάννη, πολεμοφόδια στο Ξηρόμερο για να προετοιμάσει τον αγώνα […Ύστερα με πήγανε κι ανταμώθηκα με τον Δυσσέα και του είπα όλα τα τρέχοντα και του είπα οπού θα πάγω και εις τον Διάκο και αλλουνούς και μου είπε ότι αγροικήθη αυτός και θα χτυπήσουνε και πήρε πολεμοφόδια δια να πάγη εις το Ξερόμερον εις την Ζάβιτσα. Και μου είπε να πάμε αντάμα…]
[Απομνημονεύματα Γιάννη Μακρυγιάννη σελ.10].
Η άποψη μας είναι ότι τα παλικάρια του Οδυσσέα Ανδρούτσου στο Χάνι της Γραβιάς ήταν αναντίρρητα πολύ μα πολύ περισσότερα των 118 ανδρών. Και τούτο το αναφέρουμε, διότι προτάσσοντας πάντα την ωριμότητα και τη λογική, δυσκολευόμαστε να δεχτούμε ότι 8.000 άνδρες του Ομέρ Βρυώνη αντιμετωπίστηκαν μόνον με 118 παλικάρια του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Δηλαδή ένας προς εξήντα έξι…..
******************
Βονιτσάνοι και Ξηρομερίτες που πολέμησαν στο Χάνι της Γραβιάς κοντά στον Οδυσσέα Ανδρούτσο, σύμφωνα με τους φακέλους των αγωνιστών (Γ.Α.Κ , Τμήμα Χειρόγραφων και Ομοιότυπων Εθν. Βιβλιοθήκης) και που εντοπίσαμε εμείς, είναι οι ακόλουθοι:
•-Κατσικογιάννης Μήνιος (Δημήτρης) [1791-1822]: Χιλίαρχος.Προβεβλημένος οπλαρχηγός στην αρχή της επανάστασης του ΄21 στη δυτική Ελλάδα και γιος του αρματολού της Βόνιτσας, Χρήστου Κατσικογιάννη, της ξακουστής οικογένειας των Κατσικογιανναίων, που φανερώνονται στην νεοτέρα ιστορία κατά τις αρχές του 1700 μ.χ. Ήταν αδελφός με τους: Ευστάθιο και Σπύρο Κατσικογιάννη.
Διετέλεσε πληρεξούσιος βουλευτής στην Συνέλευση της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος στο Βραχώρι (Αγρίνιο) το 1821. [Αρχ. Βλαχογιάννη φακ. 45].
Ακολούθησε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στην ανατολική Ελλάδα και πήρε μέρος στη μάχη της Τατάρνας 5 Απριλίου του 1821 καθώς και στο Χάνι της Γραβιάς στις 8 Μαΐου 1821.
Πολέμησε επίσης στον Αετό Πατρατζικίου (Υπάτη Φθιώτιδος) τέλος Μαΐου 1821 με τους Γιάννη Γκούρα, Δήμο Σκαλτσά και Ανδρέα Σαφάκα κατά του Τελεχάμπεη και Ντελήμπαση Τούρκων διοικητών της Σπερχειάδας. Τον Ιούνιο του 1821 πολεμάει στα Καγκέλια στο Καρπενήσι όπου σκοτώνεται ο αδελφός του Σπύρος. Το 1822 πολεμάει στη Χαλκίδα και την Κάρυστο, ενώ τον Μάιο του 1822 πολεμάει στην πολιορκία των Αθηνών –Ακρόπολης (10 Ιουνίου 1822) πάντα υπό τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.
Ο Μήνιος Κατσικογιάννης ως χιλίαρχος στις 1 Ιουνίου 1822
Αρχές του 1822 ονομάστηκε με πρόταση του Ιωάννη Κωλέττη Πεντακοσίαρχος και, τον Ιούνιο του ιδίου έτους, ονομάστηκε Χιλίαρχοςμαζί με τους οπλαρχηγούς Γιάννη Γκούρα, Νικόλαο Κριεζιώτη, Παν. Πανουργιά και Γιάννη Δυοβουνιώτη, με μοναδικό τότε στρατηγό στην ανατολική Ελλάδα τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.
Υπήρξε εξέχουσα κι εμβληματική στρατηγική προσωπικότητα που αν ζούσε καθ΄ όλη τη διάρκεια του αγώνα, αναντίρρητα θα έπαιζε σημαντικότατο ρόλο στην νεότερη ιστορία της Ελλάδος, μιας και από τα μέσα του 1822 συγκαταλέγονταν στους πρώτους με αναγνωρισημότητα αξιωματικούς στην ανατολική Ελλάδα έχοντας και την εύνοια του Αρείου Πάγου (κυβέρνηση ανατολικής Ελλάδος).
Ήταν με λίγα λόγια ως το 1822, ο υπ’ αριθ. δύο αξιωματικός στην ανατολική Ελλάδα, μετά τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, έχοντας τον ίδιο βαθμό με τον γνωστό σε όλους μας στρατηγό Γιάννη Γκούρα.
Την 1η Ιουνίου 1822 προβιβάζεται μαζί με τον Γκούρα στον βαθμό του Χιλίαρχου.Σκοτώθηκε στη μάχη του Ανηφορίτη (Δαδί Θήβας) στις 9 Νοεμβρίου 1822. [Αρχείο Αγωνιστών ΧΕΟΕΒ, Κουτί 82, Ε.Λ.Ι.Α]
Το μνημείο στο Χάνι της Γραβιάς, όπου και διακρίνονται τα ονόματα: Καπογιωργάκης Κώστας, Καπογιωργάκης Χρήστος, Κατσικογιάννης Μίνιος, Κατσικογιάννης Στάθης.
•-Κατσικογιάννης Ευστάθιος. [1793-1836]. Στρατηγός.
Ήταν αδελφός του Μήνιου. Στις αρχές του αγώνα ακολούθησε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, όπου μαζί χτύπησαν τους Τούρκους στη γέφυρα της Τατάρνας (5 Απρ. 1821) και ακολούθως στο Χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου 1821). Μετά τον θάνατο του αδελφού του Μήνιου, εξελίχτηκε σε σημαίνουσα στρατιωτική προσωπικότητα του αγώνα στην ανατολική Ελλάδα και το 1824 ονομάστηκε από τη Διοίκηση στρατηγός.
Συμμετείχε στις πολιορκίες των Αθηνών το 1822 (Ακρόπολη 10 Ιουνίου 1822) καθώς και αυτή τον Μάιο του 1827. Ήταν μπατζανάκης με τον στρατηγό Γιάννη Γκούρα καθότι παντρεύτηκαν αμφότεροι δυο αδελφές, κόρες του κοτζαμπάση Αναγνώστη Λοιδωρίκη από τη Δωρίδα.
Ο Κατσικογιάννης παντρεύτηκε την Λενιώ και ο Γκούρας την Ασήμω, η οποία Ασήμω τρείς μήνες μετά τον σκοτωμό του Γιάννη Γκούρα στην Ακρόπολη (30-9-1826), παντρεύτηκε τον στρατηγό Νικόλαο Κριεζιώτη.
Σκοτώθηκε δε μετέπειτα και η Ασήμω στην Ακρόπολη (12-1-1827).
O Στάθης Κατσικογιάννης σύμφωνα με την έκθεση Χρονικών εκδουλεύσεων του, που υπέβαλε στις 23 Μαρτίου 1833 προς την Εξεταστική Επιτροπή Αγώνων και Θυσιών, πολέμησε στην Τατάρνα (5 Απρ. 1821), στο Χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου 1821), στον Αετό Πατρατζικίου (Υπάτη Φθιώτιδας) με τους Γιάννη Γκούρα, Ανδρέα Σαφάκα και Δήμο Σκαλτσά, στα Καγκέλια Καρπενησίου 19 Ιουνίου 1821 όπου σκοτώθηκε ο αδελφός του Σπύρος, στο Κατάκωλο Βονίτσης (Σεπτ. 1821), στην Άρτα (Νοεμ. 1821), το 1822 στη Χαλκίδα με 200 και πλέον άνδρες υπό την οδηγία του, τον Μάϊο του 1822 στην πολιορκία της Αθήνας, τον Νοέμβριο του 1822 στο Κακοσάλες Θηβών, τον Οκτώβριο του 1822 στη Λειβαδιά, στις 9 Νοεμβρίου του 1822 στον Ανηφορίτη- Δαδί μάχη στην οποία σκοτώνεται ο αδελφός του Μήνιος, τον Μάιο του 1823 πολεμάει στην Κάρυστο, τον Ιούλιο του 1823 στα Κούκουρα Λιβαδιάς, τον Νοέμβριο του 1823 στη Χαλκίδα, Αλιβέρι και Βρυσάκια Χαλκίδας.
Τέλος τον Μάιο του 1824 έλαβε από την Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος το δίπλωμα της στρατηγίας.
Τον Ιούνιο του 1824 τοποθετήθηκε στον Άγιο Μερκούριο Αττικής για τη φύλαξη των συνόρων Αθηνών και της Θήβας, τον Ιούλιο του 1824 τοποθετήθηκε ξανά από τη Διοίκηση στον Μαραθώνα Αττικής, τον Οκτώβριο του 1824 ως τον Μάρτιο του 1825 βρίσκονταν στην Πελοπόννησο συμμετέχων με τον Γιάννη Γκούρα στον εμφύλιο πόλεμο, τον Απρίλιο του 1825 βρίσκεται στα Δερβενοχώρια Αττικής και με τους Γιάννη Γκούρα και Νικόλαο Κριεζιώτη πολέμησαν κατά του Οδυσσέα Ανδρούτσου.
Τον Οκτώβριο του 1825 με 580 άνδρες διατάχθηκε από την Διοίκηση να φυλάει την νήσο Ύδρα. Το 1826 πέρασε στα Μέγαρα και τον ίδιο χρόνο με 172 στρατιώτες υπό τις οδηγίες του πολέμησε στην Ακρόπολη Αθηνών έντεκα μήνες, εκτελών χρέη υποφρούραρχου (φρούραρχος ήταν ο Νικόλαος Κριεζιώτης), όπου στην πολιορκία αυτή φονεύθηκε και ο εξάδελφός του αντιστράτηγος Αποστόλης Κατσικογιάννης.
Προαγωγή το 1824 του Στάθη Κατσικογιάννη σε στρατηγό
Καλοκαίρι του 1827 ακολούθησε τον αρχιστράτηγο Ρίχαρντ Τσώρτς στη Δυτική Ελλάδα και με λοιπές δυνάμεις άλλων στρατιωτικών (χιλιαρχίες, πεντακοσιαρχίες, εκατονταρχίες) στρατοπεδεύει στην αρχή στο Δραγαμέστο Ξηρομέρου, μετά στον Μύτικα (Παλιομάγαζα), στη Ζαβέρδα (Κόλυμπος) και τέλος το 1828 στη Βόνιτσα.
Το 1829 ονομάστηκε από τον Ρίχαρντ Τσώρτς Φρούραρχος Βονίτσης, τον Ιούνιο του 1829 πέρασε στο Μακρυνόρος και απελευθέρωσε τον Καρβασαρά. Το 1830 ονομάστηκε Χιλίαρχος και διορίστηκε αρχηγός Ταξιαρχικού Σώματος στη Β΄ Τετραρχία στη Βόνιτσα.
Το 1831 ονομάστηκε από τον Καποδίστρια Μέλος του Πολεμικού Δικαστηρίου Δυτ. Ελλάδος με μέλη αυτού τους: Γεώργιο Βαρνακιώτη (πρόεδρος), Στάθη Κατσικογιάννη, Διαμαντή Ζέρβα, Νικόλαο Τζαβέλα, Ανδρέα Ίσκο, Δήμο Τσέλιο, Γιάννη Κουτσονίκα και Γεώργιο Λ. Ζέρβα.
Ο Στάθης Κατσικογιάννης ως Χιλίαρχος τον Ιανουάριο του 1830
Το 1831 επίσης εκλέγεται πληρεξούσιος βουλευτής Όπλων Δυτικής Ελλάδος στην Δ΄ κατ΄ επανάληψη Εθνοσυνέλευση του Άργους καθώς και στην Ε΄ Εθνοσυνέλευση που διεξήχθη στο Ναύπλιο (περιοχή Πρόνοια).
Το 1828-1829 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα τεκταινόμενα, πολεμών με το Σώμα του στην απελευθέρωση της Βόνιτσας (15 Δεκ. 1828), καθώς επίσης και στο Λουτράκι (1828), στο Μακρυνόρος (1829), στον Καρβασαρά (1829), υπηρετών πάντα υπό τις οδηγίες του αρχιστράτηγου στη Δυτ. Ελλάδα Ρίχαρντ Τσώρτς (Richard Church).
Στις 9 Οκτωβρίου 1834 ονομάστηκε συνταγματάρχης (ανώτερος βαθμός) στην Εθνοφυλακή της Βασιλικής Φάλαγγας.
Πέθανε τον Ιανουάριο του 1836 [ΦΕΚ 26 /1836 σελ.119] και διέθεσε στον αγώνα 317.888 γρόσια. Η Επιτροπή στρατιωτικών εκδουλεύσεων του 1865 τον κατέταξε στην Β΄ Τάξη αξιωματικών (συνταγματάρχης) με Α.Μ 61. Γιός του υπήρξε ο ευπατρίδης, Χρήστος Κατσικογιάννης, διατελέσας συνεχώς βουλευτής Ξηρομέρου από το 1862 ως το 1881.
Προαγωγή του Στάθη Κατσικογιάννη το 1834 στον βαθμό του συνταγματάρχη στην Εθνοφυλακή της Βασιλικής Φάλαγγας
.-Κατσικογιάννης Σπύρος (1796-1821). Πολέμησε μαζί με τ΄αδέλφια του Μήνιο και Στάθη, στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς και σκοτώθηκε στα Καγκέλια Καρπενησίου στις 19 Ιουνίου 1821 πάνω στο άνθος της ηλικίας του μόλις 25 ετών και σε χρόνο που η πατρίδα τον είχε ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε.
.-Κατσικογιάννης Αποστόλης. (1803-1827). Ήταν γιος του Αποστόλη (+1803), αδελφός του Κωστούλα φονευθέντος στο Δραγατσάνι (1821) και του Πρέβα Κατσικογιάννη (+ 1830) και πρώτο ξάδελφος με τους Μήνιο, Στάθη και Σπύρο Κατσικογιάννη. Πολέμησε στο Χάνι της Γραβιάς και σκοτώθηκε στην πολιορκία της Ακρόπολης (1827) φέρων τον βαθμό του αντιστράτηγου.
.-Βλαχάκης Νικόλαος ή Ακρίδας. (1790- 1827). Κατάγονταν από το Βούστρι Ξηρομέρου. Ακολούθησε και αυτός το Σώμα του Ανδρούτσου κοντά στους Κατσικογιανναίους λαμβάνοντας μέρος στις μάχες στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς και στην Υπάτη. Το 1826 έφερε τον βαθμό του Χιλίαρχου ο οποίος και σκοτώθηκε στην πολιορκία της Ακρόπολης το 1827.
.-Βλαχάκης Γεώργιος (1793-1837). Κατάγονταν από το Βούστρι Ξηρομέρου. Πολέμησε κοντά στους Κατσικογιανναίους, στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς, στα Μέγαρα, στα Δερβενοχώρια, στον Μαραθώνα, στην Αθήνα, στα Βρυσάκια, στη Χαλκίδα, στο Άργος και με τον Καραϊσκάκη στην Αράχωβα, στην Δόμβραινα, στην Ελευσίνα και στο Κερατσίνι. Το 1825 ονομάστηκε υποχιλίαρχος. Πέθανε το 1837 φέρων τον βαθμό του υπολοχαγού στη Βασιλική Φάλαγγα.
.-Σφυρής Δράκος (1794 – ). Κατάγονταν από την Πλαγιά Βονίτσης.
Πολέμησε στο Χάνι της Γραβιάς, στην Τατάρνα, στα Καγκέλια στο Καρπενήσι, στην Άρτα, στην Χαλκίδα, στην Ακρόπολη των Αθηνών, στην Εύβοια, στα Μέγαρα, στο Χαϊδάρι και στην Κάρυστο υπό τον στρατηγό Νικόλαο Κριεζιώτη. Το 1830 υπηρετούσε ως αξιωματικός (υπολοχαγός) στη Βασιλική Φάλαγγα. Το 1865 τα παιδιά του Πάνος και Κώστας Σφυρής, από το Ναύπλιο, ζητούσαν σύνταξη για τις εκδουλεύσεις του πατέρα τους Δράκου Σφυρή ή Βονιτσιάνου.
Ο Δράκος Σφυρής ως αξιωματικός του Νικ. Κριεζιώτη το 1830
•-Μήτσου Πάνος (1800- ). Εκατόνταρχος.
Κατάγονταν από το Μοναστηράκι Βονίτσης. Πολέμησε υπό τους Κατσικογιανναίους στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς, στο Καρπενήσι, στην Υπάτη Φθιώτιδος, στη Χαλκίδα (1822), στην Αθήνα – Ακρόπολη (1822), στο Δαδί- Ανηφορίτη (9 Νοεμβρίου 1822) όπου σκοτώθηκαν οι Ζαβερδιανοί οπλαρχηγοί Μήνιος Κατσικογιάννης και Θανάσης Χονδρός, στην Κάρυστο Ευβοίας (1823), στον Εύριπο (Χαλκίδα) 1823, στο Αλιβέρι (Δεκ. 1823) κατά του Κεχαγιάμπεη και Μπαϊράμη πασά, καθώς και στα Βρυσάκια Χαλκίδας (1824).
Στις 18 Μαΐου 1824 η προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος δια της υπ΄ αριθ. διαταγής της τον προήγαγε στον βαθμό του Εκατόνταρχου (ΑΕΠ, τ. Β΄, σελ. 314). Τον Ιούλιο του 1824 φέρεται ως εκατόνταρχος στους καταλόγους του Στάθη Κατσικογιάννη (Γραμ. Πολ. φ. 24) και τον Μάρτιο του 1825 υπηρετεί στα Μέγαρα Αττικής ξανά στο Σώμα του Στάθη Κατσικογιάννη απαρτιζόμενο από 410 άνδρες, φέρων και εκεί τον βαθμό του εκατόνταρχου (Γραμ. Πολ. φ. 60).
Το 1828 υπηρετεί ως πενήνταρχος αξιωματικός στο Ταξιαρχικό Σώμα στη Βόνιτσα (Γραμ. Στρατ .φ. 60). Το 1836 συμμετείχε ενεργά στην εξέγερση των Ακαρνάνων αξιωματικών κατά του Όθωνα, διαγραφείς για τον λόγο αυτό από τις τάξεις της βασιλικής Φάλαγγας, αποκατασταθείς δε το 1844 ως υπολοχαγός αυτής.
.-Τσιδήμας Σπύρος. (1789 – …….). Υποχιλίαρχος. Ακολούθησε τους Κατσικογιανναίους στις εκστρατείες της Βοιωτίας και της Αττικής και υπό τιςοδηγίες του Στάθη Κατσικογιάννη πήρε μέρος στις μάχες της Τατάρνας, στο Χάνι της Γραβιάς, στην Υπάτη Φθιώτιδος και στον Ανηφορίτη– Δαδί (9 Νοεμ.1822). Παρευρέθηκε επίσης στην πολιορκία της Ακρόπολης (1827). Το Βουλευτικό Σώμα με την υπ΄ αριθ. 859/ 18 Μαΐου 1824 απόφαση προάγει τον Σπύρο Τσιδήμα στον βαθμό του υποχιλίαρχου (ΑΕΠ, τ. Β΄, σελ.314). Το 1828 υπηρετεί ως πενήνταρχος αξιωματικός στο Ταξιαρχικό Σώμα στη Βόνιτσα και το 1836 ως ανθυπολοχαγός στη Βασιλική Φάλαγγα [Γραμ. Στρατ. φ. 159].
.-Πολίτης Νικόλαος. (1792- ). Εκατόνταρχος. Πολέμησε στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς, στην Υπάτη Φθιώτιδας και στην μάχη του Ανηφορίτη. Το 1827 βρίσκεται έγκλειστος στην Ακρόπολη των Αθηνών και το 1824 προάγεται στον βαθμό του Εκατόνταρχου (ΑΕΠ, τ. Β΄, σελ. 314). Στις 4 Μαρτίου 1825 υπηρετεί στα Μέγαρα υπό τον στρατηγό Στάθη Κατσικογιάννη (Γραμ. Πολ. φ.60). Το 1836 υπηρετεί ως ανθυπολοχαγός στη Βασιλική Φάλαγγα στη Βόνιτσα. [Γραμ. Στρατ. φ. 159].
.-Δερβέναγας Ιωάννης. (1800-1872). Εκατόνταρχος. Κατάγονταν από τη Βόνιτσα. Πολέμησε με τους Κατσικογιανναίους στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς (1821) και στην Ακρόπολη (1827). Το 1836 φέρεται ως ανθυπολοχαγός στη Βασιλική Φάλαγγα (ΦΕΚ. 26/10-6-1836). Το 1843 του χορηγήθηκε το αργυρούν Αριστείο και το 1841 και 1843 εκλέγεται δημοτικός Σύμβουλος Ανακτορίων και αργότερα Επαρχιακός Σύμβουλος Βονίτσης [Συλ. Λαδά].
.-Μαγαζής Θανάσης. Εκατόνταρχος. Κατάγονταν από την Κατούνα Ξηρομέρου. Ονομάζονταν και Κουτιβής. Ήταν αδελφός με τους Νικόλαο, Θοδωρή, Δημήτρη και Σπύρο Μαγαζή ή Κουτιβή. Πολέμησε στο Χάνι της Γραβιάς και στην Ιερά Μονή Ιερουσαλήμ Λειβαδιάς υπό τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και στα Βρυσάκια Χαλκίδος (15 Ιουλ.1822). Το 1828 υπηρετεί ως εκατόνταρχος χιλιαρχία του Βαρνακιώτη. Το 1844 έλαβε το αργυρούν Αριστείο. [ΧΕΟΒ: κουτί 115- φ.30,υπ.στρατ.φ.445,461, Φροντ.φ.10,64].
.-Μαγαζής Δημήτριος. Κατάγονταν από την Κατούνα Ξηρομέρου και πολέμησε μαζί με τον αδελφό του Θανάση και υπό τον Οδυσσέα Ανδρούτσο: στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς, στη Μονή Ιερουσαλήμ Λειβαδιάς, στα Βρυσάκια. Με τον Γεναίο Κολοκοτρώνη παρευρέθηκε στην Πελοπόννησο καισκοτώθηκε στη μάχη του Νεοκάστρου (6 Μαΐου 1825). [ΧΕΟΒ, κουτί 115 -φ.30].
**************
Ο θάνατος του Θανάση Χονδρού στη μάχη του Ανηφορίτη Θηβών το 1822
.-Χοντρός Θανάσης. Οπλαρχηγός. Ήταν αδελφός με τους Δημήτρη, Γιάννη και Σταμούλη Χονδρό και κατάγονταν από την Ζαβέρδα Βονίτσης. Πολέμησε με τους Κατσικογιανναίους στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς (1821), στην Υπάτη Φθιώτιδας, στα Καγγέλια Καρπενησίου και σκοτώθηκε στη μάχη του Ανηφορίτη (9 Νοεμ. 1822) μαζί με τον αρχηγό του Μήνιο Κατσικογιάννη και σε ηλικία 47 ετών.
•-Χοντρός Δημήτριος. Οπλαρχηγός.
Μαζί με τον πατέρα του Αθανάσιο και σε ηλικία 20 ετών πολέμησε στη γέφυρα της Τατάρνας (Απρ. 1821), στο Χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου 1821), στα Καγκέλια Καρπενησίου (19 Ιουνίου 1821). Πολέμησε στο Φάληρο (1827), στην Ακρόπολη (1827). Για τις προς την πατρίδα πολλαπλές στρατιωτικές του εκδουλεύσεις και για το ότι έχασε το 1822 τον πατέρα του στη μάχη του Ανηφορίτη, ο Γενικός αρχηγός των στρατευμάτων της Δυτ. Ελλάδος, Βικέντιος Πίσας, ζητούσε το 1830 από το υπουργείο στρατιωτικών την κατάταξή του ως αξιωματικός στο Ταξιαρχικό Σώμα στη Βόνιτσα. [Γεν. Γραμ. φ. 10].
•-Χοντρός Σταμούλης. Χιλίαρχος. (1796- ).
Κατάγονταν από την Ζαβέρδα Βονίτσης. Πολέμησε με τους Κατσικογιανναίους στην Τατάρνα (5 Απρ.1821), στο Χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου 1821), στον Αετό Πατρατζικίου στην Υπάτη Φθιώτιδας (μέσα Μαΐου 1821), στη Χαλκίδα (1822), στην Αθήνα (Μάιος 1822), στη Θήβα (1823), στη μάχη του Ανηφορίτη (9 Νοεμ. 1822), στην Κάρυστο (1823). Το 1825 βρίσκεται στην Πελοπόννησο, το 1826 στα Μέγαρα και το 1827 στην Αθήνα – Ακρόπολη. Το 1823 προήχθη σε Πεντακοσίαρχο (ΑΕΠ, τ. Α΄, σελ. 67), ενώ στις 8 Ιουλίου 1824 προήχθη με πρόταση του Οδυσσέα Ανδρούτσου στον βαθμό του Χιλίαρχου (ΑΕΠ, τ. Β΄, σελ. 390).
Διετέλεσε πληρεξούσιος βουλευτής της Βόνιτσας στην Δ΄ εν Άργει Εθνοσυνέλευση (13 Ιουλ. 1829 – Οκτ. 1829).
Το 1829 υπηρετεί ως εκατόνταρχος στο Ταξιαρχικό Σώμα στη Βόνιτσα, ενώ το 1836 υπηρετεί ως υπολοχαγός στη Βασιλική Φάλαγγα. Το 1837 εκλέγεται δημοτικός Σύμβουλος Παλαίρου όπως και στον Δήμο Ανακτορίων (1842). [Εθν. Κτημ. φ. 435, Φροντ. φ. 64, ΑΕΠ τ. Β, Γραμ. Στρατ.φ.159] .
•-Χονδρός Γιάννης (1794-1858). Χιλίαρχος.
Κατάγονταν από τη Ζαβέρδα και τη γνωστή αρματολική οικογένεια των Χονδραίων. Με την έναρξη της επανάστασης του ’21 ακολούθησε τους αδελφούς Κατσικογιάννη, παίρνοντας μέρος τον Απρίλιο του 1821 στη μάχη στην Τατάρνα, καθώς και στη μάχη στο Χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου 1821). Πολέμησε επίσης τον Ιούνιο του 1821 στη θέση Καγκέλια στο Καρπενήσι, στο Κατάκωλο Βονίτσης (Ιούλιος 1821) κατά του Μαχμούτ Σκρόπολης και Μπεκίρ Τζογαδόρου της Πρέβεζας, καθώς και στην έφοδο κατά της Άρτας το Νοέμβριο του 1821.
Ο Γιάννης Χονδρός ως χιλίαρχος το 1826
Το 1822 ακολούθησε τον Μήνιο Κατσικογιάννη συμμετέχοντας στη μάχη της Χαλκίδας (Απρ. 1822), στην Ακρόπολη των Αθηνών (Μάιος 1822) και τον Αύγουστο του 1822 στη μάχη στο Κακοσάλες των Θηβών.
Τον Νοέμβριο του 1822 συμμετέχει στη μάχη του Ανηφορίτη (Δαδί) κατά του Αχμέτ Μουσταφάμπεη όπου σκοτώνεται (9 Νοεμβρίου 1822) ο αρχηγός του Μήνιος Κατσικογιάννης. Έκτοτε ακολουθεί μέχρι του τέλους του αγώνα (1829) τον στρατηγό Στάθη Κατσικογιάννη συμμετέχοντας στις ακόλουθες μάχες και πολιορκίες. Τον Μάιο του 1823 συμμετέχει στην πολιορκία της Καρύστου υπό τον Νικόλαο Κριεζιώτη (στρατηγός ανατολικής Ελλάδος) και τον Νοέμβριο του ιδίου έτους στην εκστρατεία κατά της Χαλκίδας στο Σώμα του στρατηγού Στάθη Κατσικογιάννη υπό την αρχηγία των Οδυσσέα Ανδρούτσου και Νικολάου Κριεζιώτη. Πολέμησε επίσης στο Αλιβέρι, στην Κάρυστο και στα Βρυσάκια της Χαλκίδος. Στις 18 Μαΐου 1824 προβιβάζεται με πρόταση του Στάθη Κατσικογιάννη στον βαθμό του υποχιλίαρχου.
Ενώ το Δεκέμβριο του ιδίου έτους (22 Δεκ. 1824. ΑΕΠ. τ. Δ΄ σελ. 77) προβιβάζεται στον βαθμό του Χιλίαρχου, βαθμός που εγκρίνεται απ’ το Βουλευτικό Σώμα με το υπ’ αριθ. 244 προβούλευμα του Βουλευτικού. Τον Μάρτιο του 1825 υπηρετεί ως Χιλίαρχος στο στρατόπεδο της Αττικής, θέση Άγιος Μερκούριος και αργότερα στα Μέγαρα. Το 1826 βρίσκεται ξανά στα Μέγαρα (Δερβενοχώρια) με τον στρατηγό Στάθη Κατσικογιάννη και τέλος του 1826 βρίσκεται στο Φρούριο της Ακρόπολης των Αθηνών ξανά στο Σώμα του Στάθη Κατσικογιάννη κλεισμένος εντός της Ακρόπολης έντεκα μήνες. Το 1828 μαζί με τους Κατζικογιανναίους και άλλους Ξηρομερίτες ακολούθησαν τον Αρχιστράτηγο Ρίχαρντ Τσώρτς στη Δυτική Ελλάδα, συμμετέχοντας ενεργάστις ανά τη Δυτική Ελλάδα διεξαχθείσες μάχες (Βόνιτσα, Δραγαμέστο, Μαχαλάς, Λουτράκι, Καρβασαράς).
Το 1830 υπηρετεί στο Ταξιαρχικό Σώμα στη Βόνιτσα ως Πενήνταρχος αξιωματικός και το 1836 ως ανθυπολοχαγός στη Βασιλική Φάλαγγα στη 2α Τετραρχία στη Βόνιτσα με Διοικητή της Τετραρχίας ως τον Οκτώβριο του 1836 τον Γεώργιο Τσόγκα. [ΑΕΠ, τ. Β, Δ, Γραμ. Πολ.φ.60]
•-Χοντρός Γεώργιος ή Μαργετίνης (1788- 1827).
Οπλαρχηγός στην προεπαναστατική περίοδο και Χιλίαρχος στον αγώνα του ΄21.Κατάγονταν από τη Ζαβέρδα Βονίτσης. Ακολούθησε τους Κατσικογιανναίους με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στην ανατολική Ελλάδα και πολέμησε μαζί τους στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς, στα Καγκέλια Καρπενησίου, στη μάχη του Ανηφορίτη 1822, στην πολιορκία των Αθηνών (3 Νοεμ. 1821 – 10 Ιουν. 1822), στη Θήβα (1822), στην Κάρυστο (Μάιος 1823), Λιβαδιά (Ιούλιος 1823), στην Χαλκίδα (1825), στα Δερβενοχώρια (1825), στα Μέγαρα (1826).
Τέλος στην πολιορκία των Αθηνών– Ακρόπολη (30 Σεπτ. 1827) και μετά από 11 μήνες πολιορκία βρίσκει τραγικό θάνατο μαζί με τον επίσης Ζαβερδιανό αντιστράτηγο Αποστόλη Κατσικογιάννη όταν γκρεμίστηκε το Ερέχθειο από τις κανονιές του Ρεσίτ Κιουταχή.
Είχε προταθεί και προήχθη στον βαθμό του Χιλίαρχου από τους Οδυσσέα Ανδρούτσο και Γεώργιο Καραΐσκάκη με την υπ. αριθ. 2571/ 8 Ιουλίου 1824 πρόταση του Εκτελεστικού και η οποία πρόταση εγκρίθηκε με το υπ. 991 αριθ. προβούλευμα του Βουλευτικού Σώματος [Αρχεία Εθν. Παλιγγενεσίας, τ. Β΄ σελ. 390].
Στο ιερό Μητρώο του 1833 και στον κατάλογο των ηρωικώς πεσόντων έφερε αύξ. Αριθ. 140 και Αριθ. Μητρώου Αγωνιστών Α.Μ 785, καταταγείς στην Ε΄ Τάξη των αξιωματικών (ταγματάρχης). [ΧΕΟΕΒ, κουτί 121, φ.83]
•-Καπογιωργάκης Κώστας. (1794-1854), αντιστράτηγος.
Κατάγονταν από την Πλαγιά Βονίτσης. Ακολούθησε από την αρχή της επανάστασης τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και μαζί με τον αδελφό του Χρήστο και τους οπλαρχηγούς Κατσικογιανναίους που από την αρχή της επανάστασης είχε ακολουθήσει, πολέμησε στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς, καθώς και στον Αετό Υπάτης, στα Καγκέλια Καρπενησίου (19 Ιουνίου 1821) κατά του Βελήμπεη Πρεμέτη μάχη στην οποία σκοτώνεται ο αρχηγός του Σπύρος Κατσικογιάννης. Τον Μάρτιο του 1822 ονομάστηκε Εκατόνταρχος από τη Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος.
Πολέμησε στο Κομπότι Άρτας (3 Ιουλίου 1822), στο Πέτα (4 Ιουλίου 1822), στον Αετό Ξηρομέρου (9 Αυγ. 1822), στην Α΄ πολιορκία του Μεσολογγίου (1822) και στον Καρβασαρά (5 Αυγ. 1824).
Στις 17 Αυγούστου 1824 ονομάστηκε χιλίαρχος από την προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος [ΑΕΠ, τ. Β΄σελ.455].
Τέλος του 1824 με αρχές 1825 βρέθηκε στην Πελοπόννησο στις εμφύλιες συρράξεις συμμετέχοντας ενεργά υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη στις μάχες Κερπενή Καλαβρύτων (12 Δεκ. 1824), στο Κρεμμύδι (7 Απρ. 1825), στον Σχοινόλακα (15 Μαρτ. 1825), στην Σφακτηρία (26 Απρ.1825) και στην Μεθώνη- Κορώνη (30 Απρ. 1825).
Τον Μάρτιο του 1825 προτείνεται από τον Κωλέττη στον βαθμό του αντιστράτηγου. Πολέμησε επίσης στον Μαχαλά Ξηρομέρου (28 Αυγ. 1825), στον Καρβασαρά (28 Σεπτ. 1825), στο Ρίβιο Ξηρομέρου (1 Νοεμ. 1825) όπου και πληγώθηκε (Ελληνικά χρονικά φ.70/1825 σελ. 1), καθώς και στη Ρίγανη Ξηρομέρου (30 Οκτ. 1825) πάντα υπό τις οδηγίες του Καραϊσκάκη του οποίου υπήρξε πιστός κι ένας εκ των έμπιστων αξιωματικών του.
Τέλος του 1825 μπαίνει στο Μεσολόγγι με 112 υπό τις οδηγίες του άνδρες (ΓΑΚ. Υπ. πολ.φ.194) όπου συμπολεμά υπό τον στρατηγό Αποστόλη Κουσουρή από τον Βάρνακα Ξηρομέρου.
Μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου (10 Απρ. 1826) βρίσκεται στο Ναύπλιο υπό τον στρατηγό Θεόδωρο Γρίβα με στρατιωτική υπό τις οδηγίες του δύναμη 158 άνδρες (υπ. πολ. φ. 194).
Ακολούθησε τον Καραϊσκάκη στην Αράχωβα (24 Νοεμ. 1826), στη Δόμβραινα (12 Νοεμ. 1826), στο Ζεμενό (20 Νοεμ. 1826), στο Δίστομο (31 Ιαν. 1827), στην Ελευσίνα (28 Φεβ. 1827), στο Κερατσίνι (4 Μαρ. 1827), στην Αθήνα (18 Μαρτ. 1827), στο Δαφνί (Απρ. 1827), στον Πειραιά (14 Απρ. 1827).
Υπήρξε Μέλος της Αδελφότητας Ρουμελιωτών Αξιωματικών στο Ναύπλιο. Διετέλεσε δε και Πολιτάρχης Ναυπλίου τέλους του 1827.
Τον Αύγουστο του 1828 υπηρετεί στο Ταξιαρχικό Σώμα στη Βόνιτσα ως εκατόνταρχος αξιωματικός, το 1832 ως Πεντακοσίαρχος και, το 1835 ως υπολοχαγός στη βασιλική Φάλαγγα.
Πολέμησε επίσης την περίοδο αυτή (1828-1829) στη Βόνιτσα, στον Καρβασαρά, στο Μακρυνόρος και στο Μεσολόγγι.
Είχε ενεργό συμμετοχή στην εξέγερση των Ακαρνάνων αξιωματικών κατά του Όθωνα (3 Φεβρ. 1836) και γιαυτή του την πράξη διαγράφηκε από τη Βασιλική Φάλαγγα από το 1836 ως το 1843 [ Φεκ, 26/1836, υπ. στρατ. M.K/φ.23 , Μ.Α /φ. 528, 536] .
Του χορηγήθηκε αμνηστία στις 20 Μαΐου 1840 [ΓΑΚ. Οθων. Στρ. ΜΑ, Φ.525, φεκ. 27-6-1840]. Το 1840 προικοδοτήθηκε ως υπολοχαγός στη βασιλική Φάλαγγα {υπ . στρατ. προικ. φ. 37, 40 , 49, 78}
Ο Κώστας Καπογιωργάκης ως Χιλίαρχος το 1824
Μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτ. 1843 αποκαταστάθηκε βαθμολογικά και μισθολογικά με τον βαθμό του ταγματάρχη στη βασιλική Φάλαγγα [ΓΑΚ. Οθων. Μ.Α φ. 465]. Διετέλεσε δε Δημογέρων Βονίτσης (1835), δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Παλαίρου (1838) και του Δήμου Ανακτορίων (1842, 1845). Πέθανε στην Πλαγιά Βονίτσης το 1854.
Στις 17 Ιουνίου 1865 η σύζυγός του Αγγέλω, καθώς και τα παιδιά του Αθανάσιος, Ιωάννης, Γεώργιος, Νικόλαος, Καλλιρόη και Ακρίβω, αμφότεροι κάτοικοι Πλαγιάς Βονίτσης, ζητούσαν οικονομική ενίσχυση και τα 62.500 γρόσια που αφιέρωσε για τον αγώνα ο από καιρό αποβιώσας πατέρας τους, Κώστας Καπογιωργάκης. Αναφέρουν σχετικά στην αίτηση τους οι κληρονόμοι του Κώστα Καπογιωργάκη τα ακόλουθα:
“ο σύζυγος και πατήρ ημών Κώστας Καπογιωργάκης εκ Πλαγιάς της Βονίτσης εθυσιάσθη και ηγωνίσθη από αρχή έως μέχρι τέλους του ιερού αγώνος. Ητον αρχηγός Σώματος διετήρησε εξ ιδίων του άνδρας υπ΄ αυτού εξηπλήρωσε τας αποστολάς και ετιμήθη με βαθμούς επί του αγώνος, ευρέθη εις πολλάς αλλά και σπουδαίας μάχας εκινδύνευσεν, εμόχθησεν, πολλά υπέστη δια τούτο δικαιούνται προσέτι λαμβάνειν απο το Εθνικό ταμείο κατα το χρηματικόν τιμολόγιον και γρόσια εξήκοντα δυο χιλιάδες τετρακόσια εξήκοντα πέντε ( 62.465)”. [ΧΕΟΕΒ: κουτί 73 φ.41]
Ο Κώστας Καπογιωργάκης ως Πολιτάρχης Ναυπλίου το 1828
Ο Κώστας Καπογιωργάκης ως Πεντακοσίαρχος το 1832 στη Βόνιτσα
Κατάλογος Ξηρομεριτών αξιωματικών της βασιλικής Φάλαγγας που διαγράφηκαν το 1836 εξ αιτίας της συμμετοχής τους στην εξέγερση κατά του βασιλιά Όθωνα. Στον κατάλογο φαίνεται 1ος ο Νικόλαος Τσέλιος από το Δραγαμέστο, 2ος ο Ιω. Μακρυστάθης από την Κανδήλα, 3ος ο Γιάννης Φραγκογιάννης από τη Ζάβιτσα, 4ος ο Σπύρος Χαλδούπης από Παπαδάτου, 5ος ο Ιω. Πετιμέζης από την Κατούνα, 6ος ο Αποστόλης Αχυριάτης από τα Αχυρά, 7ος ο Νιόνιος Μαχαλιώτης από τον Μαχαλά, 8ος και 9ος ο Δημήτρης και Κώστας Γερόλυμος από τον Παπαδάτου, 12ος ο Ανδρέας Στούπας από την Κατούνα, 15ος ο Κώστας Καπογιωργάκης από Πλαγιά, 16ος ο Παναγιώτης Κατσαρός από Πλαγιά, 17ος από τον Αετό Ξηρομέρου ο Κωνσταντής Βαλιανάκης κλπ κλπ [υπ .στρατ. Μ.Κ /Φ.23]
Το βασιλικό Διάταγμα γραμμένο στα ελληνικά και στα Βαυαρικά, υπογεγραμμένο από τον Όθωνα, με το οποίο καθαιρέθηκε το 1836 από αξιωματικός της Βασιλικής Φάλαγγας ο Κώστας Καπογιωργάκης.
Το 1865 η Επιτροπή Στρατιωτικών εκδουλεύσεων του Αγώνα του ΄21 κατέταξε τον Κώστα Καπογιωργάκη στην Ε΄ Τάξη αξιωματικών (Λοχαγός) με Α.Μ 876 και την ένδειξη στον φάκελό του ότι του οφείλονται 65.378 γρόσια.
Ο Κώστας Καπογιωργάκης, υπήρξε για τον γράφοντα από τις ελάχιστες ηρωικές μορφές του αγώνα του ΄21, που δυστυχώς αδικήθηκε κατάφωρα από την πολιτεία όσο κανένας άλλος ανώτερος αξιωματικός στον αγώνα της Παλιγγενεσίας.
Οι αδελφοί Κώστας και Χρήστος Καπογιωργάκης στο ηρώο στο Χάνι της Γραβιάς. 1η στήλη αριστερά και προς τα τελευταία ονόματα.
•-Καπογιωργάκης Χρήστος. Ήταν αδελφός με τον Κώστα Καπογιωργάκη και πολέμησε μαζί και υπό τις διαταγές του σχεδόν σε όλες τις μάχες που προαναφέρθηκαν στον Κώστα Καπογιωργάκη. Το όνομά του μαζί με αυτό του αδελφού του Κώστα, είναι χαραγμένο στο ηρώο των αγωνιστών στο Χάνι της Γραβιάς.
Στην Πλαγιά Βονίτσης ή στη Βόνιτσα ή στο Αγρίνιο ή στο Μεσολόγγι, υπάρχει; -ΟΧΙ. Δυστυχώς αυτή είναι η μοίρα των ηρώων του ΄21.
[Χ.Ε.Ο.Ε.Β: κουτί 73 φ. 42 , ΓΑΚ. Οθων. Εσωτ. Φ. 525, 539, υπ. στρατ.Μ.Κ φ.23, Προικ.φ. 37,40,49,78, Αλληλ. Φρουρ. φ.246, Γραμ. Στρατ. φ. 119, ΦΕΚ. 26/1836]
•-Λαχήστρος Γιάννης (1795-1856): Χιλίαρχος.
Κατάγονταν από τον Τρύφου Ξηρομέρου. Μαζί με τον αδελφό του Δήμο και άλλους Ξηρομερίτες, ακολούθησαν τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στην ανατολική Ελλάδα [όταν ο Ανδρούτσος είχε έρθει στο Ξηρόμερο για να ετοιμάσει την επανάσταση και συγκεκριμένα, κατά τον Γιάννη Μακρυγιάννη, στο χωριό Ζάβιτσα Ξηρομέρου] λαμβάνοντας μέρος στην μάχη της Τατάρνας (5 Απρ. 1821), στο Χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου 1821) και στη Λιβαδειά (9 Μαΐου 1821).
Πολέμησε επίσης με τον Γεώργιο Τσόγκα στη Δυτική Ελλάδα (1823), στο Μεσολόγγι (1826) και με τον Καραϊσκάκη στην Αράχωβα (1826) και στην Αττική (1827).
Προτάθηκε για προαγωγή από τον στρατηγό Γεώργιο Τσόγκα και προήχθη στον βαθμό του χιλίαρχου μαζί με τους επίσης Ξηρομερίτες οπλαρχηγούς Κωνσταντή Βέρρη, Στάθη Κόπελο και Γεώργιο Μπίνα οι οποίοι προήχθησαν και αυτοί στον ίδιο βαθμό.
Σχετικό πιστοποιητικό του Δήμου Εχίνου που υπογράφεται το 1842 από τους δημοτικούς συμβούλους και τον δήμαρχο Ιω. Πετιμέζη, αναφέρει μεταξύ των άλλων και τα ακόλουθα:
“πιστοποιείται ότι ο Γιάννης Λαχήστρος, κάτοικος Τρύφου, διετέλεσε τα μέγιστα εις τον υπέρ της ανεξαρτησίας του Έθνους αγώνα, υπηρετήσας πάντοτε στρατιωτικώς και παρευρεθείς εις διαφόρους μάχας, οίον εις την μάχην στο Χάνι της Γραβιάς και εις την Λεβαδείαν υπό την οδηγίαν του Οπλαρχηγού Οδυσσέως Ανδρούτσου, εις την Βόνιτσαν υπό τον Τσόγκαν κλπ εις Αετόν, εις τον Ασπροπόταμον υπό τον Γρηγόριον Λιακατάν και του Πέτα υπό τον Δήμον Τσέλιον, εις Αθήνας υπό τον Γεώργιον Καραισκάκη, εις την Πελοπόννησον υπό τον Σισίνην.Κατήχεν βαθμόν Εκατόνταρχου καθ΄ όλοντον ιερόν αγώνα …”, επιβεβαιώνοντας όλα τα προαναφερθέντα.
Πιστοποιητικό Δήμου Εχίνου το 1842 για τον Γιάννη Λαχήστρο που επιβεβαιώνει τη συμμετοχή του στο Χάνι της Γραβιάς
Ο Γιάννης Λαχήστρος 3ος σε απόφαση προαγωγής, ως χιλίαρχος το 1825
Το 1828 υπηρετεί στο Μακρυνόρος ως εκατόνταρχος αξιωματικός στην πεντακοσιαρχία του Γιάννη Κώνστα. Πολέμησε επίσης στη Βόνιτσα (1828), στον Καρβασαρά και στο Μακρυνόρος.
Το 1847 φέρεται καταγεγραμμένος στα δημοτολόγια του Δήμου Εχίνουεγγεγραμμένος με αυξ. αριθ. 20 στους καταλόγους του χωριού Τρύφος.
[Χ.Ε.Ο.Ε.Β κουτί 10 φ.107, Γ.Α.Κ: Πολ. φ.61, 63, Υπ. Στρατ. φ. 490, Α.Ε.Π. τ. Α΄ σελ. 27]
•-Λαχήστρος Δήμος (1791- ). Μπουλουκτσής. Κατάγονταν από τον Τρύφου και ήταν αδελφός με τον χιλίαρχο Γιάννη Λαχήστρο. Ακολούθησε μαζί με τον αδελφό του, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και πολέμησε μαζί του στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς και στην Λιβαδειά.
Ο Δήμος Λαχήστρος προαχθείς το 1825 μετά από πρόταση του στρατηγού Γεωργίου Τσόγκα στον βαθμό του υποχιλίαρχου
Στον αγώνα της Παλιγγενεσίας τον περισσότερο χρόνο ο Δήμος Λαχήστρος υπηρέτησε υπό τον Γεώργιο Τσόγκα του οποίου και υπήρξε αξιωματικός του.
Σχετικό πιστοποιητικό στον φάκελό του, που υπογράφεται από την Κατούνα Ξηρομέρου στις 5 Μαρτίου 1846 και από τους αξιωματικούς της Βασιλικής Φάλαγγας: Κωνσταντή Βέρρη, Αθ. Κουτσονίκα, Δήμο Τσέλιο, Νικόλαο Τσέλιο και Κωνσταντή Βαλιανάκη, αναφέρει μεταξύ των άλλων και τα εξής: «….Παρηκολούθησεν τον οπλαρχηγόν Δησαίον Ανδρούτσον μεθ΄ ου πολεμών, παρευρεύθη εις τας μάχας της Τατάρνας, εις της Γραβιάς το Χάνιον, ένθα επολιορκήθη και εις την Λεβαδείαν ….”. [Χ.Ε.Ο.Ε.Β κουτί 10 φ. 108, Εκτ. φ. 134, Συλ. Λαδά]
•-Παξινός Γιάννης. Κατάγονταν από την Πλαγιά Βονίτσης και, με τους Καπογιωργάκηδες και τους Κατσικογιανναίους, πολέμησε στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς και στο Καρπενήσι.
•-Μπάκας Χρήστος. Κατάγονταν από τη Βόνιτσα. Πολέμησε από την αρχή της επανάστασης κοντά στους Κατσικογιανναίους λαμβάνοντας μέρος στις μάχες στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς και στην Αθήνα.
•-Γυφτάκης Θεόδωρος. Κατάγονταν από τη Ζάβιτσα (Αρχοντοχώρι) Ξηρομέρου. Πολέμησε από την αρχή της επανάστασης κοντά στους Κατσικογιανναίους λαμβάνοντας μέρος στις μάχες στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς και στην Αθήνα.
•-Σκέντος Δημήτριος. Κατάγονταν από τη Ζάβιτσα (Αρχοντοχώρι).Πολέμησε υπό των Κατσικογιανναίων στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς και στην Αθήνα. Το όνομά του φέρεται καταγεγραμμένο (ως Δημήτρης Σκέ (ν)τος) στο ηρώο στο Χάνι της Γραβιάς
•-Γεωργαλής Ζαχαρίας. Κατάγονταν από τον Βάρνακα Ξηρομέρου.Πολέμησε από την αρχή της επανάστασης με τους Κατσικογιανναίους λαμβάνοντας μέρος στις μάχες στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς και στην Αθήνα.
•-Δημητρίου Γεώργιος. Κατάγονταν από τη Βόνιτσα και πολέμησε με τους Κατσικογιανναίους στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς, στην Χαλκίδα, στην Αθήνα και στη Δυτική Ελλάδα. Το 1825 προήχθη στον βαθμό του Εκατόνταρχου (ΑΕΠ, τ. Γ΄ σελ. 218) και το 1828 υπηρετεί ως εικοσιπένταρχος αξιωματικός στο Ταξιαρχικό Σώμα στη Βόνιτσα.
•-Δημητρίου Θωμάς. Κατάγονταν από τη Βόνιτσα. Πολέμησε από την αρχή της επανάστασης κοντά στους Κατσικογιανναίους λαμβάνοντας μέρος στις μάχες στην Τατάρνα, στο Χάνι της Γραβιάς και στην Αθήνα.
Σε σχετική έκθεση χρονικών εκδουλεύσεων του συνταγματάρχη της Εθνοφυλακής, Στάθη Κατσικογιάννη, που υπέβαλε στις 23 Μαρτίου 1833 προς την Εξεταστική Επιτροπή Αγώνων και Θυσιών και η οποία μεταξύ των άλλων αναφέρει:
«Κατά το 1821 αρχήν της επαναστάσεως παραλαβών τα όπλα υπέρ της ελευθερίας και του κοινού αγώνος της πατρίδος κατά τον Απρίλιον εκτοπήσαμεν καθ΄ οδόν τον Μουσελίμην του Καρπενησίου εις την Τατάρναν έχον υπό την οδηγίαν μου επέκεινα των 45. Τον Μάιο του ιδίου έτους παρευρεύθην με τους υπό την οδηγίαν μου εις το Χάνι της Γραβιάς ομού με τους Μακαρίτας Οδυσσέν και Γκούραν όθεν επολεμήσαμεν μετά του Ομέρ πασά και Αμπάζμπασια της Δήμπρας…..», διαπιστώνουμε μέσα από πρωτογενείς ιστορικές πηγές ότι: ο Στάθης Κατσικογιάννης βρέθηκε στην Τατάρνα και στο Χάνι της Γραβιάς με επέκεινα των 45 ανδρών υπό τις οδηγίες του.
Έκθεση Χρονικών εκδουλεύσεων Στάθη Κατσικογιάννη το 1833
Η δική μας αέναος έρευνα στα Γ.Α.Κ αλλά και σε λοιπές αρχειακές πρωτογενείς αρχειακές πηγές, μας αποζημίωσε με τους 30 προαναφερθέντες λησμονημένους μαχητές που όλοι τους πολέμησαν στο Χάνι της Γραβιάςκαι εκ των οποίων στο ηρώο, στη Γραβιά, αναγράφονται μόνον πέντε ονόματα, ήτοι αυτά των: Μήνιου και Στάθη Κατσικογιάννη, Κώστα και Χρήστου Καπογιωργάκη και του Δημητρίου Σκέντου.
Ως γνωστόν στη μάχη του Ανηφορίτη -Δαδί 9 Νοεμβρίου 1822 σκοτώθηκαν ο χιλίαρχος Μήνιος Κατσικογιάννης και ο οπλαρχηγός Θανάσης Χονδρός.Δεν αποκλείεται οι υπόλοιποι δέκα πέντε άνδρες να βρήκαν τραγικό θάνατο με τους αρχηγούς τους σ΄αυτή την μάχη.
Όμως επειδή δεν έχουμε στοιχεία από πρωτογενείς πηγές, τούτο το αναφέρουμε υποθετικά και δεν μπορούμε επ΄ ουδενί να το πούμε με την προσήκουσα, για τον ιστοριοδίφη -ερευνητή, βεβαιότητα.
Στους σημερινούς λοιπόν ιστοριοδίφες – ερευνητές, εναπόκειται η προσπάθεια -έρευνα, ώστε να βρεθούν και οι υπόλοιποι δέκα πέντε Ξηρομερίτες –Βονιτσάνοι που πολέμησαν στην ανατολική Ελλάδα στο Χάνι της Γραβιάς με τον ήρωα των ηρώων, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τους αειμνήστους αδελφούς Μήνιο και Στάθη Κατσικογιάννη και οι οποίοι Κατσικογιανναίοι, ως γνωστόν, κατάγονταν από την εύανδρο Ζαβέρδα (Πάλαιρος) της επαρχίας Βονίτσης και Ξηρομέρου της Ακαρνανίας.
Νίκος Θεοδ. Μήτσης
Αρχοντοχώρι (Ζάβιτσα ) Ξηρομέρου
