675-681 μ.Χ. Σύμφωνα με τον Ιωάννη τον Εφέσιο, αλλά και τον Κάρολο Hopf, oι Βονίτζιοι (Βαϊουνίτες) φυλή των Σλάβων Βερτζιτών, καταστρέφουν τη Νικόπολη, και μαζί με μια ομάδα κατοίκων της Νικόπολης, που έχουν συνείδηση ότι οι πρόγονοί τους κατάγονται από τα νότια παράλια του Αμβρακικού, την πάλι κραταιά αποικία των Κορινθίων, το Ανακτόριο, φτάνουν στην περιοχή κάτω από τον λίθινο γίγαντα και ιδρύουν την Βόνδιτζα ή Βουνδιτσα, την σημερινή Βόνιτσα.
681-727 μ.Χ. Το Ιλλυρικό από την Δύση στην Ανατολή.
Η Βόνδιτζα αναπτύσσετε και σε σύντομο χρονικό διάστημα γίνεται διοικητικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής. Έχει επισκοπή που ανήκει στο λεγόμενο Ιλλυρικό. Το Ιλλυρικό είναι περιφέρεια που ανήκει εκκλησιαστικά στην Ρώμη. Μια από τις σπουδαιότερες επισκοπές του Ιλλυρικού είναι αυτή της Bonditza (Βόνδιτζα),τόσο σημαντική για την Ρώμη που το 728 μ.χ. και παρά την υποχρεωτική απόσχιση του Ιλλυρικού, η Ρώμη διοικητικά διατήρησε την επισκοπή της Βόνδιτζας και απέδιδε τον τίτλο τιμής (titlurium) σε επίσκοπο Βονδίτζης μέχρι και το 1984 μχ.
1200 μχ. Πλέον η Bonditza (Βονδιτζα) αναπτύσσεται εμπορικά και είναι η πρώτη τη τάξη επισκοπή. Η αλληλογραφία του Απόκαυκου, Μητροπολίτη Ναυπάκτου, είναι αποκαλυπτική για την ανάπτυξη, την κοινωνική ζωή και την σημασία της Βόνδιτζας.
Μάλιστα από τις επιστολές του Απόκαυκου στους διάφορους (κατά περίοδο) επισκόπους της Βόνδιτζας, αποκαλύπτεται ότι η πόλη διέθετε μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα που φιλοξενούσαν μαθητές από κάθε γωνιά του τότε Δεσποτάτου της Ηπείρου.
Οι σχολές Παπαδικής, γραμματικής και αριθμητικής αναφέρονται συχνά στις επιστολές του Απόκαυκου, ενώ η σύνοδος των επισκόπων, που πραγματοποιήθηκε την δεκαετία 1220-1230, αποδεικνύει ότι στην Βόνδιτζα υπήρχαν μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα που μπορούσαν να φιλοξενήσουν, με αξιοπρέπεια, για πολλές ημέρες σημαντικά πρόσωπα της τότε κοινωνικής και θρησκευτικής ζωής.
Το ερώτημα πλέον τίθεται: Σε ποιο σημείο αναπτύχθηκε η πόλη της Βόνδιτζας;
Η προστασία του λίθινου γίγαντα (σημερινό κάστρο) δίνει ένα προνόμιο στην σκέψη και στο συμπέρασμα, που μπορεί να ήταν η τότε πόλη. Όμως το άφθονο οικοδομικό υλικό από το συγκρότημα του ναού της Ηρας, τους μικρούς ναούς που υπήρχαν στην διαδρομή από την θάλασσα μέχρι το Ιερό του Ακτιου Απόλλωνα, είναι και αυτά ικανά στοιχεία που μπορούν να μας οδηγήσουν στην περιοχή ανάπτυξης της Βόνδιτζας.
Σημείωση : Οι χονδρές διακεκομμένες γραμμές στον χάρτη του Faisst δείχνουν τους αρχαίους δρόμους, οι δε ψιλές διακεκομμένες δείχνουν την σημερινή ακτογραμμή.
Για τους αναγνώστες της εφημερίδας πρέπει να παραθέσουμε την σημείωση ότι ο Γερμανός αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος, ο Goetz Faisst, ο επί 35 χρόνια ερευνητής της περιοχής μας, υποστηρίζει με αποδείξεις την ύπαρξη του αρχαίου ναού ¨Ακτίου Απόλλωνα, στην θέση Μαγούλα, περιοχή Σπαρτάρια Βόνιτσας. Η τοποθέτησή του υποστηρίζεται από αρχαίους χάρτες, από ανασκαφές, από αποστάσεις αρχαίων πόλεων και κυρίως από την ύπαρξη του μεγαλύτερου σε μέγεθος τέμενος αρχαίου ναού στην Ακαρνανία.
Όλα τα στοιχεία, παρατίθενται σε δύο τόμους «Apollonos Aktios». Η έκδοση των δύο τόμων έχει γίνει τον Ιούνιο 2013, στην Γερμανική γλώσσα, και το πλήθος των περιεχόμενων αρχιτεκτονικών σχεδίων μας παρουσιάζει την μεγαλοπρέπεια και την αίγλη που είχε ο αρχαίος ναός του Ακτίου Απόλλωνα.
Τα βιβλία έγιναν άμεσα αποδεκτά σε διεθνή ψηφιακά βιβλιοπωλεία και από την μέχρι σήμερα πληροφόρηση, πραγματοποιούν σημαντικές πωλήσεις.
Ας επιστρέψουμε στην πόλη της Βόνδιτζα και την ανάπτυξη της στην περιοχή που υπήρχαν τα υπολείμματα του αρχαίου ναού της Ηρας, στην Αναήρα.
Όμως άμεσα αναπτύσσεται το ερώτημα: Σήμερα που είναι αυτή η πόλη, που είναι έστω τα ερείπιά της;
Πράγματι τίποτα σήμερα δεν ορατό, όπως και το 1684 μ.χ., όπου ο ο Ελβιγιά Τσελεμπί, ένας Τούρκος περιηγητής, εισέρχεται στο κάστρο της Βόνιτσας και δίνει αναλυτική περιγραφή του κάστρου και της γύρω περιοχής.
Περιγράφει την κτιριακή κατάσταση, την στρατιωτική δύναμη καθώς και στοιχεία της πόλης (αγορά – καλλιέργειες).
Άξιο προσοχής στο υπόλοιπο μέρος της περιγραφής του Τσελεμπί είναι ότι ενώ έχει αναλυτική περιγραφή στο τι συνάντησε στο κάστρο, δεν αναφέρει τίποτα για την ύπαρξη πόλης ή έστω ερειπίων κατοίκησης έξω από το κάστρο.
Σε όλες τις περιγραφές του ο Ε. Τσελεμπί είναι αναλυτικός στην περιγραφή σε αυτά που βλέπει. Αν πάνω από το κάστρο παρατηρούσε ότι έξω από το κάστρο υπάρχει μια πόλη ή ακόμα και ερείπια πόλης θα το ανέφερε, όπως κάνει σε όλες τις άλλες περιγραφές. Δεν αναφέρει τίποτα για ύπαρξη πόλης. Μια σκέψη που θα μπορούσε να αναπτυχθεί θα ήταν ότι μπορεί να έκανε εξαίρεση από τον κανόνα που είχε και για μια φορά να μην δίνει στοιχεία για πόλη – οικισμό έξω από το κάστρο. Όμως η αναφορά που κάνει σε ένα σημείο της περιήγησης για καλλιέργειες έξω από το κάστρο, αφαιρεί την προηγούμενη υπόθεση.
Ο Ε. Τσελεμπί μας περιγράφει τους αμπελώνες που υπάρχουν έξω από το κάστρο. Για πόλη, για οικιστική περιοχή δεν αναφέρει τίποτα. Που είναι λοιπόν όλα αυτά τα οικιστικά συγκροτήματα του 13ου αιώνα, που στέγαζαν στις σχολές αριθμητικής, γραμματικής και Παπαδικής, όπως εμφανίζονται μέσα από την αλληλογραφία του Μητροπολίτη Ναυπάκτου Απόκαυκου; Που είναι τα οικιστικά συγκροτήματα που φιλοξένησε, η πρώτη την τάξη επισκοπή της Μητρόπολης Ναυπάκτου, η Βόνιτσα, το 1222 την σύνοδο των επισκόπων;
Που είναι η πόλη που φιλοξένησε τους πλέον 3000 ιππείς Νορμανδούς, τους προερχόμενους από την ευγενή τάξη, την περίοδο 1081-1086;
Ο Ελβιά δεν αναφέρει κανένα οικισμό. Τα σπίτια του κάστρου, αυτά τα 10 που περιγράφει, δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να ικανοποιούν τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά της Βόνιτσας τον `13ο αιώνα.
Εδώ έρχεται η θεωρία για τα τσουνάμια που έπληξαν την περιοχή. Η όλη εισήγηση για αυτό το θέμα, παρουσιάστηκε το 2009 σε διεθνές συνέδριο στη Στοκχόλμη. Την περίοδο ανάμεσα από τα μέσα του 13ου αιώνα και τα μέσα του 16ου αιώνα, ένα τσουνάμι πρέπει να έπληξε τις ακτές του Αμβρακικού κόλπου. Επειδή οι αποστάσεις των ακτών του Αμβρακικού κόλπου είναι μικρές και δεν μπορούν να αποδώσουν την εικόνα των μεγάλων τσουναμιών των μεγάλων ωκεανών, μόνο ένα γεγονός μεγάλου τοπικού σεισμού, μιας συνολικής καθίζησης των παράλιων ακτών του Αμβρακικού κόλπου, θα μπορούσε να προκαλέσει ένα τέτοιο τσουνάμι.
Πάντως στις περιοχές που είχαμε καθίζηση, ακόμα και σήμερα διακρίνουμε σε μικρά βάθη της θάλασσας, τους τοίχους των σπιτιών, στην παραλία της Βόνιτσας και ειδικά στην θέση που αρχίζει από το ξενοδοχείο των αδελφών Ιωάννου μέχρι και στα δεξιά από το τεχνικό λιμάνι που πρόσφατα έγινε στην παλιά θέση σφαγεία Βόνιτσας και ανοιχτά προς την Κουκουμίτσα..
Με καλή διαύγεια των νερών, μπορούμε να διακρίνουμε την κόγχη ιερού ναού, ένα μεγάλο πηγάδι, πολλές τοιχοποιίες από οικήματα.
Επίσης παρόμοια χαλάσματα υπάρχουν στην θαλάσσια περιοχή βόρειο- ανατολικά της Βουβάλας, βορειοδυτικά του Κέφαλου κλπ. Μάλιστα αυτή η περιοχή στον Κέφαλο ονομάζεται από τους ψαράδες ως «σπίτια». Από τους συνεχείς υφάλους που υπάρχουν στην θαλάσσια περιοχή από το νησί Κέφαλος μέχρι το ακρωτήρι κεφάλι της Παναγιάς, αλλά και το πλήθος των εκκλησιών με τα υπέροχα ψηφιδωτά που υπάρχουν μέσα στο νησί Κέφαλος, όλα αυτά μας οδηγούν και στην υπόθεση για την υποχώρηση όλης της οροσειράς που υπήρχε από το ακρωτήρι Κεφάλι Παναγιάς μέχρι το νησί Κέφαλος.
Προηγουμένως θέσαμε την περίοδο της υποχώρησης των παράλιων ακτών στον Αμβρακικό κόλπο, από τα μέσα του 13ου αιώνα μέχρι τα μισά του 16ου αιώνα.
Το πρώτο όριο δηλ. μέσα 13ου αιώνα το θέτουμε γιατί μέχρι εκεί έχουμε, με βάση την αλληλογραφία του Μητροπολίτη Απόκαυκου, αναλυτικές πληροφορίες για την Βόνδιτζα. Αν υπήρχε τέτοια καταστροφή, τότε ο επίσκοπος 
Βόνδιτζας θα είχε ενημερώσει τον Απόκαυκο, ή ο Απόκαυκος θα επισκέπτονταν την περιοχή.
Το τελευταίο όριο, δηλ. τα μέσα του 16ου αιώνα, το θέτουμε με το σκεπτικό του ότι αν η καταστροφή ήταν πρόσφατη, έως και 2 γενιές, με το χρονικό σημείο επίσκεψης του Τσελεμπί στο κάστρο της Βόνιτσας, τότε ο Ελβιγιά θα ανέφερε το γεγονός πληροφορούμενος από κάποιον μόνιμο κάτοικο του κάστρου.
Η με χάρτες έγγραφη τοποθέτηση του Γερμανού αρχιτέκτονα-αρχαιολόγου Goetz Faisst, μας δίνει αναλυτικά τα μέρη πέριξ της Βόνιτσας, όπου έχει γίνει η καθίζηση. Το γεγονός της καθίζησης συνεπικουρούμενο από την σταδιακή άνοδο της στάθμης της θάλασσας (περίπου 2 μέτρα από τον 1ο αιώνα μέχρι σήμερα) δικαιολογεί την ύπαρξη των βυθισμένων μεγάλων κτιριακών συγκροτημάτων στα παράλια της Ανατολικής Βόνιτσας μέχρι και την Αναήρα (Αναήρα και όχι Σάλτινη).
Ο βυθός έχει δεχθεί μια υποβρύχια έρευνα, στα μέσα της δεκαετίας του 90’ από την υπηρεσία ενάλιων αρχαιοτήτων.
Για τις ανάγκες του δεύτερου τόμου, του καθηγητή Κου Νικόλα Βερνίκου, «Βόνιτσα 1800-1806» και για την έρευνα της τυχόν χρονικής ταυτοποίησης έστω και μιας από τις σημερινές εκκλησίες της Βόνιτσας, με τις εκκλησίες της βυθισμένης Βόνδιτζας, πραγματοποιήθηκε έρευνα υποθαλάσσιας έρευνας στην περιοχή από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (Ενετική συνοικία Νεοχώρι) μέχρι την Αναήρα.
Κύριος στόχος της έρευνας ήταν ο εντοπισμός της μεγάλης εκκλησίας και κατόπιν ο προσδιορισμός του προσανατολισμού του ιερού. Για τον προσανατολισμό του ιερού και λόγω του ορθόδοξου της περιοχής, ήμασταν βέβαιοι για την προς ανατολάς κατεύθυνση. Όμως λόγω του εύρους της ανατολής (ανάλογα της εποχής, ο ήλιος δεν ανατέλλει από το ίδιο σημείο του ορίζοντα) δύναται να υπάρξει ταυτοποίηση δύο ή περισσότερων εκκλησιών με βάση τον προσανατολισμό της βυθισμένης εκκλησίας.
Η ομάδα εργασίας στην στεριά υποστηρίζονταν από τους καθηγητές Πανεπιστημίου Νικόλα Βερνίκο καιΣοφία Δασκαλοπούλου, από τον αντιπρόεδρο της ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ Στυλιανό Ντίνο και τον μικρό Φώτη που καταχωρούσε στον Η/Υ τα σταθερά σημεία. Την καταγραφή στην θάλασσα πραγματοποίησε ο Ντίνος Δρίβας.
Λόγω της αδυναμίας έρευνας με καμβά, χρησιμοποιήθηκε καταγραφή σε Η/Υ για τα σταθερά στοιχεία εντοπισμού σε κάθε κτηριακό συγκρότημα.
Όταν μας παρουσιάστηκε το υλικό απεικόνισης της έρευνας (βίντεο) και παρά την αδυναμία μιας πλήρους καταγραφής, μείναμε έκθαμβοι.
Το όλο υλικό επεξεργάζεται ο καθηγητής Κος Νικόλας Βερνίκος και συνεχώς μας ενημερώνει ή μας ζητά νέα στοιχεία σύμφωνα με τις ανάγκες της έρευνας.
Με τα μέχρι στιγμής κείμενα που μας έχει παραδώσει ο Κος Βερνίκος, αντιλαμβανόμαστε ότι ο 2ος τόμος θα έχει στοιχεία άγνωστα στην μέχρι τώρα ιστορία της Βόνιτσας.
Τέλος σας ενημερώνουμε ότι το υλικό για τον 3ο τόμο, έχει συγκεντρωθεί και με την έκδοση του 2ου τόμου, θα αρχίσει η επεξεργασία του νέου υλικού.
ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΒΟΝΙΤΣΑ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ
ΝΤΙΝΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ
ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ
