«Χωρίς ελληνομάθεια δεν υπάρχει Παιδεία»

Λέων Τολστόι

του Δρ. Ιωάννη Χρ. Ιακωβίδη

Επιστημονικού συνεργάτη στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου.

Κυκλοφορεί ήδη το βιβλίο του Ιωάννη Τσαλάκου Ιστορικά ντοκουμέντα και άλλα δημοσιεύματα (Αγρίνιο, 2015), το οποίο αφιερώνει στην ιερή μνήμη των ηρώων και μαρτύρων του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων Αυξεντίου, Καραολή, Δημητρίου και Παλληκαρίδη. Στην εισαγωγή περιλαμβάνονται αυτοβιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα και μια σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του από τον λογοτέχνη Θ. Μ. Πολίτη.

Ο Ιωάννης Τσαλάκος γεννήθηκε στον Άγιο Βλάσιο Αγρινίου το 1924. Περάτωσε τις γυμνασιακές του σπουδές το 1943 και εντάχθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση του ΕΔΕΣ. Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (1945) εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Κατόπιν εξετάσεων εισήχθη στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εν συνεχεία άσκησε τη δικηγορία στην Αθήνα. Τον Μάρτιο του 1965 διορίστηκε έμμισθος δικηγόρος στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος. Ο σχολάρχης Ιωάννης Κούρος υπήρξε παππούς του εκ μητρός.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, που τιτλοφορείται «Ομιλίες Ιωάννου Τσαλάκου», αναφέρεται στο σχολαρχείο του Αγίου Βλασίου και τον σχολάρχη Ιωάννη Κούρο. Επισημαίνεται ότι η Πανευρυτανική Ένωση και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) Νομών Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας παρουσίασαν το βιβλίο Ο θεσμός των σχολαρχείων στην Αιτωλοακαρνανία και την Ευρυτανία – Ο Σχολάρχης Ιωάννης Κούρος (1854-1912) 100 χρόνια μετά (Πρακτικά Ημερίδας) στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής στις 3 Φεβρουαρίου 2013. Πρόκειται για τον καρπό επιστημονικής ημερίδας που πραγματοποιήθηκε στον Άγιο Βλάσιο στις 25 Ιουνίου 2012.

Στα Πρακτικά –πέραν των σχολαρχείων– σκιαγραφείται από τους εισηγητές μια γενικότερη εικόνα των ελληνοδιδασκάλων που υπηρέτησαν σε αυτά τόσο στην Αιτωλοακαρνανία όσο και στην Ευρυτανία. Κατά την παρουσίασή τους είχαν λάβει τον λόγο ο συντονιστής Αθανάσιος Σταμάτης, φιλόλογος και αντιπρόεδρος της Πανευρυτανικής Ένωσης, και προσφώνησαν τους παρισταμένους ο πρόεδρός της, Κώστας Παπαδόπουλος, και άλλοι επίσημοι.

Εν συνεχεία παρουσίασαν τις εισηγήσεις τους η διευθύντρια των ΓΑΚ Μαριέττα Μινώτου και οι ομότιμοι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτης Κοντός, του Γεωπονικού Αθηνών Γεώργιος Παπαδόπουλος και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αθανάσιος Παλιούρας. Ο χορηγός και συνταξιούχος δικηγόρος Ιωάννης Τσαλάκος ευχαρίστησε τους διοργανωτές και τους εισηγητές της εκδήλωσης.

Ιστορική αναδρομή

Το 1904 ιδρύθηκε για πρώτη φορά και λειτούργησε σχολαρχείο [σ.σ.: το σχολαρχείο, όπως διαβάζουμε Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Κέντρο Λεξικολογίας ΕΠΕ), αποτελεί «παλαιότερη βαθμίδα της ελληνικής εκπαίδευσης που διαρκούσε τρία χρόνια ανάμεσα στο δημοτικό που ολοκληρωνόταν στην τετάρτη τάξη και το γυμνάσιο. Λεγόταν και “ελληνικό σχολείο”»] στον Άγιο Βλάσιο, έδρα του ορεινού Δήμου Παρακαμπυλίων Ευρυτανίας (σημερινή Δημοτική Ενότητα Παρακαμπυλίων Δήμου Αγρινίου). Απέκτησαν έτσι τη δυνατότητα οι απόφοιτοι των δημοτικών σχολείων της περιοχής να συνεχίσουν σπουδές μέσης εκπαίδευσης στον ίδιο τους τον τόπο. Το Σχολαρχείο Αγίου Βλασίου είχε στεγαστεί στη διώροφη και ευρύχωρη οικία του εμπόρου Λουκά Σκιαδά στο κέντρο της κωμόπολης. Επρόκειτο για κτίσμα του 1894, σύμφωνα με την υπάρχουσα μέχρι σήμερα πλάκα στην πρόσοψή του. Ο επάνω όροφος με τα τρία δωμάτιά του χρησιμοποιήθηκε για τις διδακτικές και λοιπές λειτουργικές ανάγκες του. Το ισόγειο χρησιμοποιείτο από τον ιδιοκτήτη.

Τα διδασκόμενα μαθήματα ήταν Θρησκευτικά και Ελληνικά, Μαθηματικά και Ιστορία, Γεωγραφία, Φυσική – Φυσική Ιστορία και Καλλιγραφία και, επιπλέον, στις τάξεις Β’ και Γ’ Λατινικά και Γαλλικά. Κατά το πρώτο έτος λειτουργίας του, το 1904-1905, λειτούργησε με μόνη την Α’ τάξη, η οποία απαρτιζόταν από 21 μαθητές. Το τρίτο έτος, 1906-1907, είχε δύο τάξεις: την Α’ με 9 μαθητές και τη Β’ με 23. Το τέταρτο έτος, 1907-1908, κατέστη πλήρες τριτάξιο σχολείο. Το έκτο και τελευταίο έτος, 1909-1910, λειτούργησε με 14 μόνο μαθητές, 8 στην Α’ τάξη, 2 στη Β’ και 4 στην Γ’. Κατά την εξαετή λειτουργία του σχολαρχείου φοίτησαν σε αυτό 74 μαθητές. Εξ αυτών μόνον οι 29 κατόρθωσαν να λάβουν απολυτήριο.

Την περίοδο της γερμανικής Κατοχής το οικοδόμημα υπέστη μεγάλη καταστροφή από εμπρησμό εκ μέρους των κατακτητών, αλλά αργότερα ανακαινίστηκε και διατηρείται με το αρχικό του σχέδιο έως σήμερα. Μετά από παρέλευση μισού αιώνα, αφότου είχε φιλοξενήσει το σχολαρχείο, η οικία του Λουκά Σκιαδά, ιδιοκτησία εν συνεχεία του γιου του Δημητρίου, διατηρούσε ακόμα την πνευματική του ακτινοβολία στην τοπική κοινωνία. Γι’ αυτό οι Αγιοβλασίτες το 1963 στέγασαν στο οίκημα το νεοσυσταθέν γυμνάσιο, μέχρις ότου το τελευταίο απέκτησε τη δική του δημόσια στέγη.

Ο φιλόλογος Ιωάννης Κούρος υπήρξε ο ιδρυτής και η «ψυχή» του σχολαρχείου. Είχε γεννηθεί στον Άγιο Βλάσιο το 1854 (κατά τον υπηρεσιακό του φάκελο) ή το 1858 (κατά τα στοιχεία εγγραφής του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών). Αφού τελείωσε το Δημοτικό Αγίου Βλασίου, φοίτησε στο Ελληνικό Σχολείο (Σχολαρχείο) Αγρινίου και ακολούθως στο Γυμνάσιο Μεσολογγίου. Το 1878 αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Πατρών, κατόπιν μετεγγραφής κατά την τελευταία χρονιά των γυμνασιακών του σπουδών. Το ίδιο έτος κατέστη φοιτητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ως ελληνοδιδάσκαλος δίδαξε επί σειρά ετών για βιοποριστικούς λόγους, όπως επέτρεπε τότε ο νόμος για τους κατόχους απολυτηρίου Γυμνασίου, στο Μαρτίνο Λοκρίδος, στο Κεράσοβο Αγραίων και στον Προυσό Ευρυτανίας, στο Αγρίνιο Τριχωνίας, στο Καρπενήσι και στη Βετολίστα Ναυπακτίας. Παράλληλα με το διδακτικό του έργο στην επαρχία, αγωνίστηκε και για την πραγμάτωση του μεγάλου του πόθου να λάβει το πτυχίο της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Το 1891, ως πτυχιούχος, αναβαθμίστηκε σε Σχολάρχη του Ελληνικού Σχολείου Προυσού Ευρυτανίας. Ύστερα υπηρέτησε για μικρό διάστημα ως σχολάρχης στο Αγρίνιο (31 Αυγούστου 1892 μέχρι 19 Σεπτεμβρίου 1892). Εν συνεχεία επανήλθε στον Προυσό, όπου υπηρέτησε ως σχολάρχης για επτά χρόνια (1892-1899). Μετατέθηκε στον Πλάτανο Ναυπακτίας (1899-1901) και πάλι στον Προυσό (1902-1904). Τον Οκτώβριο του 1904 ανέλαβε τα καθήκοντά του ως σχολάρχη του νεοσύστατου Σχολαρχείου Αγίου Βλασίου μέχρι το 1910, οπότε και έκλεισε λόγω της συρρίκνωσης του μαθητικού του δυναμικού, ενώ ο ίδιος συνταξιοδοτήθηκε.

Το διδακτικό έργο του σχολάρχη Κούρου δεν περιοριζόταν στην αίθουσα διδασκαλίας, αλλά προσφερόταν και έξω από αυτή. Όπως προκύπτει από υπηρεσιακή έκθεσή του με ημερομηνία 8 Μαΐου 1910, σε εκδρομή του σχολείου του στις 29 Απριλίου 1910 του δόθηκε η ευκαιρία να μυήσει τους μαθητές του στα οφέλη των δασών και στην ανάγκη προστασίας τους. Ο Ιωάννης Κούρος πέθανε το 1912 αιφνιδίως, καταλείποντας έξι τέκνα, εκ των οποίων τα πέντε ανήλικα.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• www.epoxi.gr/Themata/themata47.htm. «Το σχολαρχείο Αγίου Βλασίου και ο Ιωάννης Κούρος» – Νέα Εποχή.
• Ο θεσμός των σχολαρχείων στην Αιτωλοακαρνανία και την Ευρυτανία – Ο Σχολάρχης Ιωάννης Κούρος (1854-1912) 100 χρόνια μετά (Πρακτικά Ημερίδας). Επιμέλεια: Χρυσούλα Σπυρέλη. Εισηγήσεις: Ιωάννης Τσαλάκος, Αθανάσιος Παλιούρας, Φώτιος Ι. Μάλαινος, Μαρία Μπακαδήμα, Μαρία Παναγιωτοπούλου, Χρυσούλα Σπυρέλη, Ιωάννης Νεραντζής, εκδόσεις Πασχέντη, Αγρίνιο, 2012. Βιβλιοπαρουσίασή του στην περιοδική έκδοση της Αιτωλικής Πολιτιστικής Εταιρείας (ΑΙΠΟΕ) Τα Αιτωλικά, τεύχος 21ο, Ιούλιος – Δεκέμβριος 2013, Αθήνα.
• «Ο θεσμός των σχολαρχείων σε Αιτωλοακαρνανία και Ευρυτανία». www.agrafiotis.gr.
• Σπυρέλη Χρυσούλα, Ιωάννης Τσαλάκος και ο σχολάρχης Ιωάννης Κούρος (1854-1912), εκδόσεις Πασχέντη, Αγρίνιο, 2012.
• Τσαλάκος Ιωάννης, Ιστορικά ντοκουμέντα και άλλα δημοσιεύματα, εκδόσεις Πασχέντη, Αγρίνιο, 2015.

http://www.epikaira.gr/