Είναι πλέον γενικά αποδεκτό ότι το κλίμα αλλάζει σε παγκόσμια κλίμακα. Ως κλιματική αλλαγή νοούνται οι μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών σε μεγάλη χρονική κλίμακα. Στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών (UNFCC), ορίζεται ως η αλλαγή στο κλίμα που οφείλεται άμεσα ή έμμεσα σε ανθρώπινες δραστηριότητες.
Γράφει ο Σταύρος Η. Λαϊνάς
Πλέον τα βασικά γεγονότα που αφορούν της αλλαγής του κλίματος έχουν εδραιωθεί. Η γη θερμαίνεται γρήγορα, κυρίως λόγω των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου από την ανθρωπογενή δραστηριότητα. Έτσι αν τα σημερινά πρότυπα της χρήσης ορυκτών καυσίμων, της ανάπτυξης και της αύξησης του πληθυσμού συνεχιστούν, αυτό θα οδηγήσει σε συνεχιζόμενη αλλαγή, με σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και κατά συνέπεια στην ανθρώπινη ζωή και υγεία.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών, οι ανθρώπινες δραστηριότητες ιδιαίτερα αυτές που έγκεινται στην καύση ορυκτών καυσίμων, έχουν προκαλέσει αύξηση των ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων ,των ονομαζόμενων «αερίων του θερμοκηπίου»-. Τα τελευταία απορροφούν την υπέρυθρη ακτινοβολία που εκπέμπεται από τη Γη, αντί να της επιτραπεί η ελεύθερη διαφυγή στο διάστημα. Λόγω του κλιματικού αυτού φαινομένου παγιδεύεται επιπρόσθετη θερμότητα στα χαμηλότερα ατμοσφαιρικά στρώματα. Συγκεκριμένα, εδώ και 100 έτη η παγκόσμια θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά 0.75 °C περίπου. Η αύξηση της περιβαλλοντικής θερμοκρασίας απειλεί να οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων, σε αύξηση της μετάδοσης ασθενειών μέσω ακάθαρτου νερού και μολυσμένων τροφίμων, να θέσει σε κίνδυνο τη γεωργική παραγωγή σε ορισμένες από τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και να αυξήσει τον κίνδυνο ακραίων καιρικών φαινομένων.
Έντεκα από τα δώδεκα θερμότερα έτη από το 1850 μέχρι σήμερα υπάγονται στην περίοδο 1995-2006. Η αύξηση αυτή της θερμοκρασίας υφίσταται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, με τις χερσαίες εκτάσεις να θερμαίνονται ταχύτερα από τις θάλασσες. Η εκτίμηση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και της επιρροής του στην υγεία του ανθρώπου απαιτεί μια νέα προοπτική η οποία επικεντρώνεται στα οικοσυστήματα , για τη συνέχιση ύπαρξης και λειτουργικότητας της βιόσφαιρας. Η αλλαγή του κλίματος πρόκειται να επηρεάσει αναπόφευκτα τις βασικές απαιτήσεις για την διατήρηση της υγείας.
Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι περίπου 800.000 άτομα πεθαίνουν από αιτίες όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην έλλειψη πρόσβασης σε πόσιμο νερό καθώς και από την κακή υγιεινή, 3,5 εκατ. άτομα από τον υποσιτισμό και περίπου 60.000 από φυσικές καταστροφές. Η κλιματική αλλαγή δημιουργεί επίσης νέες προκλήσεις για τον έλεγχο των μολυσματικών ασθενειών. Πολλές από τις μείζονες αιτίες θανάτου είναι τα νοσήματα που συνδέονται με την αλλαγή των κατακρημνισμάτων, συμπεριλαμβανομένης της χολέρας και άλλων διαρροϊκών ασθενειών.
Εν ολίγοις, η κλιματική αλλαγή απειλεί να επιβραδύνει, ακόμα και να αντιστρέψει την πρόοδο που έχει σημειώσει η παγκόσμια κοινότητα για τη δημόσια υγεία αναφορικά με τις προαναφερθείσες ασθένειες. Αποτελεί κοινό συμφέρον η αντιμετώπιση των κινδύνων για την υγεία, σε όποιο γεωγραφικό μήκος και πλάτος λαμβάνουν χώρα. Η βελτίωση των συνθηκών υγείας για όλους τους πληθυσμούς, παράλληλα με μια ταχύτερη και αποτελεσματικότερη διεθνή επιτήρηση των ασθενειών, συμβάλλουν σημαντικά στη διατήρηση και διασφάλιση της δημόσιας υγείας παγκοσμίως.Τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν αλλάξει σε συχνότητα αλλά και ένταση. Τα επεισόδια καύσωνα έχουν γίνει συχνότερα στις περισσότερες χερσαίες εκτάσεις και τα έντονα καιρικά κατακρημνίσματα έχουν αυξηθεί . Η προκαλούμενη από τον άνθρωπο αλλαγή του κλίματος θα συνεχίσει τουλάχιστον για τις επόμενες δεκαετίες.
Ακόμα κι αν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σταματούσαν , οι θερμοκρασίες αναμένεται να αυξηθούν κατά περίπου 0,6 ° C κατά τον αιώνα που διανύουμε. Ισχυρή επίδραση στο φαινόμενο αυτό αποτελούν τα μονοπάτια τεχνολογικής εξέλιξης που επιλέγουμε. Σε έναν κόσμο που δίνει υψηλή προτεραιότητα για την αειφόρο χρήση της ενέργειας, οι θερμοκρασίες αναμένεται να αυξηθούν κατά 1,8 ° C τα επόμενα έτη.
1. Η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της στις βασικές λειτουργίες/αρχές στον τομέα της υγείας
Το κλίμα του πλανήτη τώρα αλλάζει γρηγορότερα από οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, και πολλές από τις επιπτώσεις αυτής της αλλαγής θα είναι ιδιαιτέρως αισθητές στην υγεία. Οι σοβαρότεροι κίνδυνοι για τα αναπτυσσόμενα κράτη είναι οι αρνητικές επιπτώσεις για την επίτευξη των σχετιζομένων με την υγεία και του δικαιώματος όλων των ανθρώπων σ’ αυτή.
Πολλές από τις μείζονες θανατηφόρες ασθένειες που μεταδίδονται από την πόση μολυσμένου νερού και τροφίμων, καθώς και μέσω διαβιβαστών είναι ιδιαίτερα «ευπρόσβλητες» στις ακραίες καιρικές συνθήκες, επιτείνοντας τη μετάδοσή τους. Ειδικότερα, στον τομέα της υγείας δυσμενείς επιπτώσεις προβλέπεται ότι θα υπερνικήσουν τα πιθανά οφέλη, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ένα θερμότερο κλίμα αναμένεται να αποφέρει οφέλη σε ορισμένους πληθυσμούς, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης θνησιμότητας και νοσηρότητας κατά τη διάρκεια του χειμώνα και την αύξηση της παραγωγής τροφίμων σε τοπικό επίπεδο.
Οι καύσωνες συμβάλλουν σημαντικά και άμεσα στους θανάτους από καρδιαγγειακά και αναπνευστικά νοσήματα, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους. Οι υψηλές θερμοκρασίες επίσης αυξάνουν τα επίπεδα του όζοντος και άλλων ατμοσφαιρικών ρύπων . Συνάμα συμβάλλουν στην αύξηση της γύρης και άλλων αλλεργιογόνων που πυροδοτούν τις κρίσεις άσθματος.
Οι πλημμύρες, οι ξηρασίες και το μολυσμένο νερό σαφώς αυξάνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης ασθενειών. Μεγάλη ποσότητα νερού, με τη μορφή των πλημμυρών, προκαλεί μόλυνση του αποθέματος γλυκού νερού και δημιουργεί επίσης τις κατάλληλες συνθήκες για την μετάδοση νοσημάτων μέσω διαβιβαστών, όπως είναι τα κουνούπια. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία ποικιλοτρόπως. Ανάλογα με το γεωγραφικό εύρος, μπορεί να διαταραχθεί η εποχικότητα ορισμένων μολυσματικών νόσων.
Όλοι οι πληθυσμοί είναι ευάλωτοι στην κλιματική αλλαγή, αλλά ορισμένοι είναι σε μεγαλύτερο βαθμό. Οι άνθρωποι σε παγκόσμια κλίμακα πρόκειται να επηρεαστούν, ο βαθμός όμως που θα προσβληθεί η υγεία των πληθυσμών ποικίλλει, ανάλογα με τον τόπο και τον τρόπο διαβίωσης . Όσοι ζουν σε μικρά αναπτυσσόμενα νησιωτικά κράτη, και παράκτιες περιοχές, μεγαλουπόλεις, ορεινές και πολικές περιοχές είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι . Οι ομάδες που είναι πιθανό να εμφανίσουν επιπρόσθετα προβλήματα λόγω της επακόλουθης επιβάρυνσης της νόσου είναι τα παιδιά, οι άποροι και άτομα με αναπηρίες .Συνεπώς η ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας πρέπει να αποτελέσει κεντρικό άξονα για την προσαρμογή και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Η διεθνής υγειονομική κοινότητα έχει πληθώρα εμπειριών στην προστασία των πολιτών από τους εξαρτώμενους από την κλιματική αλλαγή κινδύνους καθώς και αποδεδειγμένα οικονομικά αποδοτικές παρεμβάσεις υγείας είναι ήδη διαθέσιμες για την αντιμετώπιση των πλέον επειγουσών καταστάσεων.
Η μακροπρόθεσμη και άνιση κατανομή των κινδύνων υγείας κάνει την κλιματική αλλαγή μια πραγματική πρόκληση, καλώντας για μια παγκόσμια συνεργασία.
Στη συνέχεια παρατίθενται τα λοιμώδη νοσήματα, η εμφάνιση και η συχνότητα των οποίων επηρεάζεται από τις κλιματικές αλλαγές.
Ταξινομούνται με βάση τον τρόπο μετάδοσής τους και έτσι τα νοσήματα μεταδίδονται μέσω δαγκώματος από τρωκτικά και άλλους διαβιβαστές όπως κουνούπια, μύγες, τσιμπούρια και κοριοί τα οποία φέρουν τον λοιμογόνο παράγοντα. Ο τρόπος επίδρασης ποικίλει, καθώς επηρεάζεται τόσο ο αναπαραγωγικός ρυθμός των διαβιβαστών όσο και η δραστηριότητά τους. Aσθένειες που μεταφέρονται με κουνούπια είναι ο ιός του δυτικού Νείλου (West Nile Virus). Τα περιστατικά από τον ιό παρουσίασαν αύξηση στις εύκρατες χώρες της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και της Βόρειας Αφρικής αποτελώντας απειλή για τη δημόσια υγεία και τα ζώα .Η μετάδοση του ιού στον άνθρωπο είναι σπάνια μέσω της μετάγγισης αίματος και της μεταμόσχευσης οργάνων και διευκολύνθηκε από τις κλιματικές αλλαγές (θερμοκρασία, υγρασία) .
Η ελονοσία επίσης μεταδίδεται στον άνθρωπο μέσω των κουνουπιών. Η αλλαγή του κλίματος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη συχνότητα εμφάνισης και τη γεωγραφική κατανομή της ασθένειας, καθώς επιφέρει διαφοροποιήσεις στο γεωγραφικό πλάτος και υψόμετρο στο οποίο καταγράφονται κρούσματα ελονοσίας.
Η ασθένεια είχε εξαλειφθεί στη νότιο Ευρώπη, ωστόσο παρατηρείται σταδιακή αύξηση των κρουσμάτων. Ακραία καιρικά φαινόμενα σε χώρες της Αφρικής και της Ασίας συντέλεσαν στην επανεμφάνιση της ελονοσίας σε χώρες όπου η νόσος είχε εξαλείψει λόγω της μετακίνησης του πληθυσμού σε άλλες χώρες. Προτείνεται οι επισκέπτες να μην ταξιδεύουν σε περιοχές όπου δεν υπάρχει επαρκής έλεγχος και αντιμετώπιση των κρουσμάτων ελονοσίας.
Ο δάγκειος πυρετός είναι από τα πιο σημαντικά νοσήματα που μεταδίδονται στον άνθρωπο μέσω κουνουπιών του γένους Ae. Aegypti, χαρακτηριστικό του οποίου αποτελεί η ικανότητά του να προσαρμόζεται στις περιβαλλοντικές συνθήκες των αστικών πόλεων. Σημαντικές είναι οι επιπλοκές του καθώς μπορεί να προκαλέσει (αιμορραγικό πυρετό και δάγκειο shock) Το 1990 καταγράφηκαν κρούσματα στην Ιταλία και το 1979 στην Αλβανία. Τα κλιματικά όρια για τη μετάδοση είναι η μέση μηνιαία θερμοκρασία κατά τους χειμερινούς μήνες , η μέση ετήσια βροχόπτωση να υπερβαίνει τα 50cm και η μέση μηνιαία θερμοκρασία τους καλοκαιρινούς μήνες να είναι πάνω από 200°C
Χώρες της Ευρώπης που πληρούν τα κριτήρια αυτά είναι η Αλβανία, η Γαλλία η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα, έχει υποστηριχθεί πως η εμφάνιση επιδημίας είναι εφικτή στην Αθήνα τους τελευταίους μήνες του καλοκαιριού ,αν ο ιός εισαχθεί στον πληθυσμό.
Νοσήματα που μεταδίδονται με σκνίπες , όπως η λεϊσμανίαση εκδηλώνεται με δυο μορφές: τη σπλαχνική και τη δερματική. Καταγραφές δερματικής λεϊσμανίασης υπάρχουν στη Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και σε χώρες της κεντρικής Ασίας. Η σπλαχνική λεϊσμανίαση ανήκει στα ανθρωποζωονόσα νοσήματα (μεταδίδεται από κατοικίδια ζώα)και ενδημεί στις χώρες που περικλείουν τη Μεσόγειο θάλασσα. Η λεϊσμανίαση επίσης μεταδίδεται με σκνίπες που συναντώνται σε ημίξηρες περιοχές. Οι σκνίπες είναι ευαίσθητες στο εντομοκτόνο DDT και ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί δραματικά λόγω του προγράμματος ψεκασμού των κουνουπιών στο πλαίσιο εξάλειψης της ελονοσίας. Ωστόσο, ο περιορισμός της εφαρμογής αυτών των προγραμμάτων ευνόησε τον αναπαραγωγικό ρυθμό της σκνίπας. Ο περιορισμός αναπαραγωγής του πληθυσμού είναι αναποτελεσματικός στην Ευρώπη, ενώ η λεϊσμανίαση στους σκύλους αποτελεί μείζον πρόβλημα για τις κτηνιατρικές υπηρεσίες.
Οι κρότωνες(κοιν. τσιμπούρια) είναι παράσιτα που μεταδίδουν πληθώρα μικροβίων στον άνθρωπο . Η γεωγραφική τους κατανομή σχετίζεται με τη βλάστηση της περιοχής και τη παρουσία ξενιστών, κυρίως τρωκτικά και μεγάλα θηλαστικά .
Τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού που είναι ευάλωτα σε μολύνσεις από κρότωνες είναι άτομα που διαμένουν στην εξοχή και ασχολούνται με γεωργικές εργασίες. Επιπρόσθετα, οι κάτοικοι αστικών πόλεων μολύνονται από κρότωνες κατά την επίσκεψή τους σε πάρκα. Μέτρα πρόληψης αποτελούν ο έλεγχος της βλάστησης μιας περιοχής και η επαγρύπνηση του πληθυσμού για τη προστασία του.
2. Οι κλιματικές επιπτώσεις στη γεωργία
Είναι εξίσου δυσμενείς αφού ενέχουν την αύξηση του υποσιτισμού στον πλανήτη. Προβλέπεται ελάττωση της γεωργικής εσοδείας σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες λόγω αύξησης της θερμοκρασίας και λόγω των αυξομειώσεων στη συχνότητα και την ένταση βροχοπτώσεων, με αποτέλεσμα τη μείωση αποθεμάτων τροφής. Για τους πληθυσμούς που εξαρτώνται από την γεωργική παραγωγή ή δεν έχουν επαρκές εισόδημα για την εισαγωγή τροφής από άλλα κράτη, η κατάσταση αυτή αναμένεται να ερμηνευθεί σε ευρύτερη επικράτηση του υποσιτισμού. Ως γνωστόν, ο υποσιτισμός αυξάνει τη σοβαρότητα πολλών λοιμωδών νόσων, ιδιαίτερα στα παιδιά. Ακραίες και μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες μπορούν να καταστρέψουν οικισμούς και κοινότητες.
3.Πώς συνδέεται η κτηνοτροφία με την κλιματική αλλαγή
Ένας από τους τομείς που επηρεάζουν σημαντικά τις κλιματικές μεταβολές, είναι και οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Γενικά αναφέρεται ο όρος «αέρια του θερμοκηπίου» ως αιτία της κλιματικής μεταβολής, ωστόσο εξίσου καθοριστικό ρόλο παίζουν και τα αέρια από το πεπτικό σύστημα των ζώων που αντιστοιχούν σε μεγάλο βαθμό της ποσότητας των αερίων του θερμοκηπίου, ενώ το υπόλοιπο αντιστοιχεί στην ενέργεια που καταναλώνεται για τη παραγωγή των ζωοτροφών.
4.Ενδεικτικές προτάσεις ελέγχου του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής
Ορισμένες προτάσεις οι οποίες αποβλέπουν στη βελτίωση του τρόπου ζωής των κατοίκων της πόλης είναι:
1.Περιορισμός της χρήσης των οχημάτων (λ.χ. αυτοκίνητα, μηχανές), έχοντας διπλό όφελος: αφενός την ελάττωση της ηχορύπανσης και του καυσαερίου που μολύνουν το περιβάλλον και αφετέρου πλεονεκτήματα για την υγεία όλων μας. Η αντικατάσταση των μηχανοκίνητων οχημάτων από τα ποδήλατα θα ήταν μια αποτελεσματική λύση .
2. Η οριοθέτηση δρόμων ή περιοχών στη πόλη με στόχο να έχουν οι πεζοί τον προσωπικό τους ιδιωτικό χώρο και να κινούνται με ασφάλεια σε αυτόν. Παραδείγματος χάριν, σε στενά πεζοδρόμια χρήσιμο θα ήταν να απαγορευθούν τα μηχανοκίνητα οχήματα.
3. Η ανακύκλωση αποτελεί ένα μείζονος σημασίας έργο. Τα απορρίμματα των κάδων συχνά εγκαταλείπονται στο έδαφος, με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται η ατμόσφαιρα. Εκτός από τη προστασία του περιβάλλοντος αλλά και τον έλεγχο της κλιματικής μεταβολής, η ανακύκλωση περνά υγιή πρότυπα στον άνθρωπο.
Συμπεράσματα
Ως παγκόσμιο φαινόμενο η κλιματική αλλαγή δεν μπορεί πλέον να θεωρείται απλώς ένα περιβαλλοντικό ή αναπτυξιακό ζήτημα. Η σημαντικότερη απόρροιά της είναι ότι θέτει σε κίνδυνο την προστασία και βελτίωση της ανθρώπινης υγείας και ευημερίας. Για να ενισχυθεί η υγεία και να υπάρξει αποτελεσματική απόκριση στην αλλαγή του κλίματος, θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν συνολικά οι πολίτες, οι επαγγελματίες υγείας, οι δημόσιοι φορείς υγείας, καθώς και οι πολιτικοί ηγέτες .
Η Τράπεζα της Ελλάδος σε έκθεσή της το 2011, υπογραμμίζει το υψηλό κόστος της κλιματικής αλλαγής για τη χώρα μας (έως το 2100 η χειρότερη συνθήκη εκτιμά ότι θα ανέλθει στα 701 δις €). Υιοθετώντας έξυπνες πρακτικές, στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας συλλογικής προσπάθειας, η Ελλάδα μπορεί να περιορίσει σε μεγάλο βαθμό τις εκπομπές αερίων ή άλλων χημικών στοιχείων, με στόχο τη μείωση του κόστους.
Είναι επομένως αναγκαία η καλύτερη εκτίμηση της διάστασης του προβλήματος, τόσο για την ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής πολιτικής όσο και την από κοινού δέσμευση για την αντιμετώπισή του.
*Βιολόγος-Ιχθυολόγος
Πτυχιούχος Πανεπιστημίου Πατρών
Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών ꞉ Ζωοδόχου Πηγής 26 ΑΓΡΙΝΙΟ
Email ꞉ Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
agrinionews.gr
