Του Ιωάννη Γκιάφη
Το Σάββατο 3 Φεβρουαρίου 2018 το απόγευμα, στην αίθουσα του Ι. Ν. Αγίας Τριάδος Αγρινίου, πραγματοποιήθηκε η τρίτη συνάντηση του ‘‘Φροντιστηρίου Ψαλτικής Τέχνης’’. Εδώ και τρεις μήνες έχει ξεκινήσει μια αξιόλογη προσπάθεια από μέρους του Συλλόγου Ιεροψαλτών νομού Αιτωλίας και Ακαρνανίας «Άνθιμος ο Αρχιδιάκονος», με έδρα την πόλη του Αγρίνιου, επιμόρφωσης και ενημέρωσης επί παντός ψαλτικού θέματος όλων των μελών του και όχι μόνο. Στόχος των μηνιαίων εισηγήσεων είναι αφενός η ανάλυση συγκεκριμένων θεμάτων, σχετιζομένων με την τέχνη του «ψάλλειν», αφετέρου το να δώσουν τα ερεθίσματα για μια όσο το δυνατόν καλύτερη εξάσκηση της ιεροψαλτικής διακονίας. Εξάλλου προϋπόθεση της καλής ψαλτικής απόδοσης είναι το να προηγηθεί η διδασκαλία και η εκμάθηση αυτής.
Ομιλητής στην τρίτη κατά σειρά συνάντηση του ‘‘Φροντιστηρίου Ψαλτικής Τέχνης’’ ήταν ο μουσικολογιώτατος π. Χρήστος Μουσελίμης, εφημέριος του Ι. Ν. Αγίου Γρηγορίου Αγρινίου. Πρόκειται για έναν αξιόλογο κληρικό και συνάμα άριστο επαΐοντα στην Βυζαντινή Μουσική, καθότι τυγχάνει να είναι διπλωματούχος Βυζαντινής Μουσικής και καθηγητής της Πατρώας μας Μουσικής στις δύο σχολές Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας (Μεσολόγγι- Αγρίνιο). Να σημειωθεί πως ο π. Χρήστος Μουσελίμης παρότι ακραιφνής μελετητής των ‘‘φυσικών θαυμασίων του Θεού’’, αφού έχει τελειώσει την σχολή Φυσικών επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, εντούτοις τον κέρδισε αρχικά το ιερό αναλόγιο και μετέπειτα το «ευλογημένο ράσο».
Το θέμα που ανέπτυξε ο π. Χρήστος ήταν: «Περί ευταξίας και ευσχημοσύνης εν τη ψαλμωδία». Η όλη ανάπτυξη του θέματός του περιστράφηκε γύρω από την έννοια, την σημασία και την θέση του «τυπικού» μέσα στην Θεία Λατρεία. Καταρχάς έκανε αναφορά στην σημασιολογία της λέξης «τυπικό». Κατόπιν λίαν εμπεριστατωμένα κατοχύρωσε αυτή μέσα από την Αγία Γραφή. Δεν υπάρχει τυχαία μέσα στην Εκκλησία, αλλά έχει μια μακραίωνη ιστορία. Οι Αποστολικές Διαταγές έρχονται και κάνουν μνεία ήδη από τον δ’ αιώνα μ.Χ. για την ύπαρξη κάποιου τυπικού στη χριστιανική λατρεία. Βέβαια με την πάροδο των ετών το τυπικό διαμορφώθηκε ανάλογα με τις ανάγκες του εκκλησιαστικού πληρώματος. Στους ανά την οικουμένη ενοριακούς ναούς επί παραδείγματος έχουμε την εμφάνιση του λεγομένου «ασματικού τυπικού». Όπως επίσης από τον Ζ’ αιώνα και μετέπειτα επέρχεται διαφοροποίηση μεταξύ του μοναχικού και του τυπικού των ιερών ακολουθιών που ακολουθείται στον κόσμο.
Ο π. Χρήστος εκτός από την ιστορική αναδρομή της καθιέρωσης του «τυπικού», προέβη και στην πατερική κατοχύρωση του θέματος. Ανάμεσα στους Πατέρες της Εκκλησίας που μιλούν για το τυπικό της θείας λατρείας, ξεχώρισε τον Μέγα Αθανάσιο, τον Μέγα Βασίλειο και τον Ιερό Χρυσόστομο. Μάλιστα όσον αφορά τον άγιο Βασίλειο Αρχιεπίσκοπο Καισαρείας , αναφέρθηκε σε μια επιστολή του προς τους κληρικούς της Νεοκαισαρείας, μέσα από την οποία διαφαίνεται η ύπαρξη συγκεκριμένου τυπικού. Εκτός όμως από τους Πατέρες της Εκκλησίας, κάποιος δύναται να βρει τυπικές διατάξεις και στις ιερές μονές, με κυρίαρχο το τυπικό της ιεράς μονής του Αγίου Σάββα. Και εδώ μνημονεύθηκε η τεράστια παρακαταθήκη που άφησε ο Άγιος Σάββας μέσα από το «τυπικό» του. Οπωσδήποτε οι διατάξεις που παραδόθηκαν από τον Άγιο Σάββα δεν ήταν πλήρεις. Εμπλουτίστηκαν αργότερα από τους Σωφρόνιο Ιεροσολύμων, Ιωάννη Δαμασκηνό, Κοσμά Μαιουμά, Στέφανο Σαββαίτη κ.ά.
Από τις αρχές του ιθ’ αιώνος, όπως τόνισε ο π. Χρήστος Μουσελίμης, το τυπικό διαμορφώνεται με βάση τις ανάγκες του λαού. Το τυπικό αρχίζει να συρρικνώνεται. Ήδη το 1838 γίνεται η πρώτη καταγραφή ενός τέτοιου ‘‘κολοβού’’ τυπικού από τον Κωνσταντίνο τον Πρωτοψάλτη. Και επειδή του Κωνσταντίνου θεωρήθηκε ατελές διότι ίσως δεν πρόλαβε πολλά «ψαλιδίσματα», ανέλαβε ο Γεώργιος Βιολάκης, τυπικό του οποίου ισχύει μέχρι σήμερα. Παράλληλα δεν παρέλειψε ο ομιλητής να κάνει και κάποιες επισημάνσεις για «τυπικές» παραβλέψεις που παρατηρούνται από τους σημερινούς ιεροψάλτες (όπως π.χ. δεν ψάλλονται όλοι οι στίχοι των επιλύχνιων ψαλμών, δεν ψάλλονται τυπικά και μακαρισμοί στη Θεία Λειτουργία τις Κυριακές, παράβλεψη των προκειμένων και των «Αλληλουαρίων» του Αποστόλου κ. ά. ).
Ο π. Χρήστος κατέληξε το θέμα του, αναφέροντας το χωρίο του Αποστόλου Παύλου, «πάντα ευσχημόνως και κατά τάξιν γινέσθω» (Α’ Κοριν. ιδ’, 40). Μέσα στη λατρεία του Αγίου Ονόματος Του τίποτα δεν γίνεται χωρίς κάποια τάξη και κάποια σειρά. Μπορεί ο τύπος να μην είναι η ουσία. Όμως όπως τόνισε ο π. Χρήστος στην ομιλία του: ‘‘Η ουσία είναι ρευστή, υδαρής και ασχημάτιστη, παίρνοντας το σχήμα του σκεύους στο οποίο τίθεται. Αν αφεθεί τότε διαχέεται και χάνεται. Χρειάζεται λοιπόν κάποιο σκεύος προς διαφύλαξη. Γι’ αυτό κατέχουμε «τον θησαυρόν της πίστεως εν οστρακίνοις σκεύεσι». Ο εγκέφαλος χρήζει κρανίου, το αυγό κελύφους, ο μαργαρίτης οστράκου. Ουσία και τύπος είναι έννοιες «διαπλεκόμενες». Διότι πράξις θεωρίας επίβασις. Ουσία και τύπος είναι ενωμένα αδιαιρέτως και ασυγχύτως, συναποτελώντας το ορθόδοξο βίωμα, το εκκλησιαστικό φρόνημα.’’ Ο τύπος είναι το μέσο για να φθάσει κάποιος στην ουσία.
agrinionews.gr
