Γιατί χρειάζεται να αναθερμανθεί το ενδιαφέρον μας για το θεσμό των Σχολικών/Μαθητικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα - Η Ένωση Αγρινίου στηρίζει το νέο εγχείρημα.
Στη σημερινή εποχή της κρίσης η αναγκαιότητα συγκρότησης και λειτουργίας σχολικών/μαθητικών συνεταιρισμών είναι ιδιαίτερα επιτακτική, επειδή ο συνεταιρισμός μπορεί να θεραπεύσει κάποιες από τις αρνητικές επιπτώσεις της στους μαθητές. Ο σχολικός συνεταιρισμός, ως ένα πολυδύναμο εκπαιδευτικό εργαλείο καλών πρακτικών στο χώρο της σχολικής κοινότητας, μπορεί να καλλιεργήσει όχι μόνο αξίες, όπως είναι η υπευθυνότητα, η αυτοβοήθεια, η αλληλεγγύη και η δημοκρατικότητα, αλλά και δεξιότητες-ικανότητες, όπως είναι η συνεργατικότητα, η οργανωτικότητα, η αυτενέργεια, η κοινωνική «επιχειρηματικότητα» και η δημιουργικότητα με ευρύτερο σκοπό την εξοικείωση των μαθητών στην οργάνωση συνεργατικών και συλλογικών σχημάτων κοινωνικοποίησης σε δημοκρατικό πλαίσιο. Η σωστή πρακτική εφαρμογή των αρχών του συνεταιρισμού/συνεργατισμού μπορεί να συμβάλει στη διαπαιδαγώγηση των μαθητών και να βοηθήσει μελλοντικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας.
Η πρώτη εμφάνιση σχολικού/μαθητικού συνεταιρισμού στην Ευρώπη με αποταμιευτικό χαρακτήρα σημειώθηκε το 1881 στη Γαλλία, αλλά η ραγδαία εξάπλωσή τους στις ευρωπαϊκές χώρες έγινε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ως μέσο αυτοβοήθειας, επειδή οι ανάγκες των σχολείων δεν μπορούσαν να καλυφθούν από την κρατική επιχορήγηση.
Στο χώρο της ελληνικής εκπαίδευσης αρκετοί δημοδιδάσκαλοι οι οποίοι υπηρετούσαν σε σχολεία αγροτικών κυρίως περιοχών της χώρας, επηρεασμένοι από τις συνεταιριστικές ιδέες και την ίδρυση σχολικών μαθητικών/σχολικών συνεταιρισμών στις χώρες της Ευρώπης, δραστηριοποιήθηκαν στην ίδρυση σχολικών συνεταιρισμών. Πρωταρχικός στόχος, σε αυτή τη φάση, ήταν η αντιμετώπιση των μεγάλων αναγκών των μαθητών εξαιτίας των πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και εδαφικών συνεπειών ύστερα από τη Μικρασιατική καταστροφή.
Ο πρώτος σχολικός συνεταιρισμός εμφανίστηκε στην Ελλάδα το έτος 1924, που λειτούργησε στο Γοργόμυλο Πρεβέζης μέχρι το 1927. Από τις επιδιώξεις των πρώτων σχολικών συνεταιρισμών σημαντική ήταν η προμήθεια σχολικών ειδών, γραφικής ύλης και φαρμάκων σε χαμηλές τιμές για τους φτωχούς μαθητές.
Στη μεταπολεμική περίοδο, η πρώτη σοβαρή προσπάθεια προώθησης των σχολικών/μαθητικών συνεταιρισμών έγινε τον Αύγουστο του 1954 από την ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ. (Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών) όταν ίδρυσε την Υπηρεσία Συνεταιριστικής Εκπαιδεύσεως για τη διάδοση σχολικών/μαθητικών συνεταιρισμών κυρίως στην ύπαιθρο χώρα. Με τη συμπαράσταση της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας και του Υπουργείου Παιδείας έγιναν ποικίλες δράσεις από την Κεντρική Επιτροπή Σχολικών Συνεταιρισμών με σκοπό τη διάδοση της συνεταιριστικής ιδέας στο χώρο της εκπαίδευσης.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι από τους 14-15 σχολικούς συνεταιρισμούς που υπήρχαν το σχολικό έτος 1954-1955, έφτασαν στους 980 το σχολικό έτος 1961-1962, ενώ τα μέλη τους αυξήθηκαν από τους 265 στους 49.000 μαθητές, αριθμοί βέβαια που υπολείπονταν πάρα πολύ των αντίστοιχων άλλων χωρών, όπως π.χ. της Γαλλίας, όπου το 1/3 των δημοτικών σχολείων το 1961 είχε συγκροτήσει συνεταιρισμούς με ένα εκατομμύριο μαθητές-μέλη. Κατά τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, αν και επιχειρήθηκε η θεσμοθέτηση ενός νομικού πλαισίου λειτουργίας των σχολικών συνεταιρισμών, το Υπουργείο Παιδείας και οι εκάστοτε ηγεσίες του, δεν ασχολήθηκαν συστηματικά με το θεσμό.
Παράλληλα, αξιόλογες προσπάθειες Υπηρεσιών και Οργανισμών, όπως ήταν η ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ. και η ΑΤΕ, δεν είχαν διάρκεια και δεν έβρισκαν απήχηση στον εκπαιδευτικό κόσμο. Στην πρωτοβάθμια κυρίως, εκπαίδευση λειτουργούσαν μερικές δεκάδες σχολικοί συνεταιρισμοί οι οποίοι καλλιεργούσαν τις συνεργατικές ιδέες και πρακτικές, ενώ η οργάνωση και υποστήριξη του θεσμού βασίστηκε τόσο στη θέληση των εκπαιδευτικών όσο και στη συμπαράσταση των γονέων και φορέων της τοπικής κοινωνίας.
Σήμερα, λοιπόν, χρειάζεται να αναθερμανθεί το ενδιαφέρον για το θεσμό των Σχολικών/Μαθητικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα, αφού τα οφέλη του Σχολικού/Μαθητικού Συνεταιρισμού στην οργάνωση της σχολικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής είναι ανεκτίμητα.
Ο σχολικός συνεταιρισμός κατά πρώτον διευκολύνει το πέρασμα από το ατομικό «εγώ» στο συλλογικό «εμείς» και κατά δεύτερο προωθεί τις οικονομικές δραστηριότητες με σκοπό την κάλυψη των αναγκών μαθητών. Στις δραστηριότητες ενός σύγχρονου σχολικού συνεταιρισμού πρωτεύει η παιδαγωγική του διάσταση και ακολουθεί η κοινωνικο-οικονομική.
Η παιδαγωγική πτυχή του σχολικού συνεταιρισμού είναι πολύπλευρη, αφού πρώτα-πρώτα η έννοια της δημοκρατίας αποκτά πρακτική εφαρμογή, ενώ στη διοίκηση του συνεταιρισμού προσφέρονται ευκαιρίες στους μαθητές-μέλη για ανάληψη ηγετικών θέσεων ευθύνης, που δεν αποτελούν εξουσία, αλλά ανάθεση συντονιστικού και προωθητικού ρόλου στα άτομα τα οποία εμπιστεύεται η πλειοψηφία των μελών του συνεταιρισμού.
Επίσης, η ανάληψη πρωτοβουλιών βοηθάει στην εμπέδωση των γνώσεων, αφού με την ενεργοποίηση των μαθητών σε δραστηριότητες του σχολικού συνεταιρισμού συνδέεται η θεωρητική μάθηση με την πρακτική γνώση μέσω της βιωματικής εμπειρίας. Επιπλέον, ενισχύεται η αυτοεκτίμησή τους, όταν διαπιστώνουν ότι με τις προσπάθειές τους επιτυγχάνουν τους στόχους τους στο πλαίσιο της οικονομικής–επιχειρηματικής δραστηριοποίησης του σχολικού συνεταιρισμού, που βασίζεται στην ισοτιμία ως προς τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων.
Σε ένα πλαίσιο συλλογικής και συνεργατικής δραστηριοποίησης, όπως είναι ο σχολικός/μαθητικός συνεταιρισμός, οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία, μέσω και της συνεργατικής μάθησης, να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους για αυτενέργεια.
Στις δραστηριότητες των μελών/μαθητών αναδεικνύεται η κοινωνική διάσταση του σχολικού συνεταιρισμού. Στα έργα κοινωνικού χαρακτήρα συγκαταλέγονται η οικονομική ενίσχυση από τα έσοδα του συνεταιρισμού μαθητών οι οποίοι αντιμετωπίζουν αδυναμία για τη θεραπεία ασθενειών, η διατήρηση της καθαριότητας στο σχολείο, σε χώρους μνημείων, πλατείες ή η χρηματική συνδρομή για την υλοποίηση κοινωνικών εκδηλώσεων σε τοπικό επίπεδο και η οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων με απήχηση στον κόσμο των ενηλίκων, που αποτελούν προσφορά των μαθητών-μελών στο κοινωνικό σύνολο.
Ο σχολικός συνεταιρισμός μπορεί να αναλάβει την έκδοση περιοδικών και ενημερωτικών εντύπων με ποικίλα θέματα, που απασχολούν τους φορείς της εκπαιδευτικής κοινότητας και την ευρύτερη κοινωνία. Συμβάλλει έτσι, στην επικοινωνία τόσο με άλλους μαθητές και συνεταιρισμούς όσο και με τον κόσμο των ενηλίκων, προβάλλοντας ευρύτερα τις δραστηριότητες του συνεταιρισμού. Εξάλλου, οι δραστηριότητες του σχολικού/μαθητικού συνεταιρισμού διαμορφώνουν ουσιαστικές σχέσεις με τον κοινωνικό περίγυρο, ανοίγοντας το σχολείο στην κοινωνία.
Ανάμεσα στις προτάσεις πολιτικής για την ανάπτυξη και τη στήριξη του θεσμού των σχολικών/μαθητικών συνεταιρισμών συγκαταλέγεται η σύσταση και η δραστηριοποίηση αρμοδίων φορέων και οργάνων σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο, ώστε να παρασχεθεί η κατάλληλη βοήθεια για την εκπλήρωση των στόχων τους. Βασική προϋπόθεση για τη διάδοση του σχολικού/μαθητικού συνεταιρισμού είναι η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών, που μπορεί να επιτευχθεί με την οργάνωση ενός επιμορφωτικού προγράμματος ενημέρωσης στη συνεταιριστική ιδεολογία και βιωματικής εξοικείωσης στα στάδια υλοποίησης του θεσμού στη σχολική κοινότητα.
Επιπλέον, για την ίδρυση και την ανάπτυξη των σχολικών συνεταιρισμών χρειάζεται να αναζητηθούν κίνητρα οικονομικής υποστήριξης από υγιείς αστικούς και γεωργικούς συνεταιρισμούς, που λειτουργούν σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας, ώστε να θεσπιστούν χρηματικά βραβεία σε σχολικούς συνεταιρισμούς. Καλό είναι να υπάρξουν μιμητές του Αγροτικού Συνεταιρισμού "Ένωση Αγρινίου" η οποία χορηγεί βραβεία σε μαθητές, που εισήχθησαν σε σχολές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης, οι τοπικοί άρχοντες, οι συνεταιριστικές οργανώσεις και οι δημοσιογράφοι οφείλουν να προβάλουν τα θετικά στοιχεία των σχολικών συνεταιρισμών.
Συνοψίζοντας, η συνεργατικότητα των μαθητών μπορεί να καλλιεργηθεί και εκτός του παραδοσιακού μαθήματος, αλλά εντός του σχολείου τόσο με την ανάληψη ποικίλων πολιτιστικών και περιβαλλοντικών προγραμμάτων όσο και με την ίδρυση φορέων αλληλοβοήθειας και αλληλέγγυας ευθύνης, όπως είναι ο σχολικός συνεταιρισμός. Έτσι μπορούν να βοηθηθούν οι μαθητές προκειμένου να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να υλοποιήσουν δράσεις, συμβάλλοντας στην ικανοποίηση των αναγκών της σχολικής κοινότητας.
Επομένως, η λειτουργία ενός μαθητικού συνεταιρισμού, που αποτελεί ένα από τα ιδανικότερα μέσα βιωματικής μάθησης, διευκολύνει την ομαλή μετάβαση από το σχολικό στο κοινωνικό περιβάλλον, επιτυγχάνοντας την αρμονική κοινωνικοποίηση των μαθητών.
Συμπερασματικά, μια ολοκληρωμένη πρόταση διαπαιδαγώγησης των νέων, που υιοθετεί τη συνεργατική δημιουργικότητα και καινοτομία, αποτελεί ο σχολικός συνεταιρισμός ο οποίος αξιοποιεί, μέσω της συμμετοχικότητας, τη συλλογική γνώση, τελειοποιεί τις δεξιότητες των μαθητών και προσανατολίζεται στην πρόσκτηση «κοινωνικού και διαρθρωτικού κεφαλαίου», προωθώντας την κοινωνική «επιχειρηματικότητα».
Τέλος, ο σχολικός/μαθητικός συνεταιρισμός μπορεί να διαμορφώσει σταδιακά μέσα στο σχολείο μια συνεργατική κουλτούρα και ένα ήθος προσανατολισμένο προς την αειφόρο ανάπτυξη, έτσι ώστε να δημιουργηθούν σχέσεις αλληλοτροφοδότησης με άλλες καινοτόμες δραστηριότητες, όπως είναι η περιβαλλοντική εκπαίδευση.
Δρ Απόστολος Βετσόπουλος
Σχολικός Σύμβουλος Δ.Ε.
