Συναντηθήκαμε με τον Δρ Σήφη Κουράκη στο Μεσολόγγι όπου έχει το γραφείο του, στον φιλόξενο πολυχώρο αναψυχής «Ζέφυρος” στο λιμάνι της πόλης και είχαμε την ευκαιρία να μάθουμε ορισμένα χρήσιμα πράγματα για τα προβλήματα των φοιτητών και τους τρόπους επίλυσής τους.

Η Χρύσα Σπαή επιμελήθηκε την συνέντευξη για τους αναγνώστες του AgrinioBestOf.gr

-Οι λειτουργοί ψυχικής υγείας και οι ψυχολόγοι είναι απαραίτητοι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;

Ναι είναι απαραίτητοι, όσο είναι ακριβώς και στην προσχολική ηλικία. Δηλαδή η τριτοβάθμια εκπαίδευση -ως διαδρομή και εξελικτικό στάδιο που αφορά στην πρώτη ενηλικίωση των ατόμων- και η προσχολική ηλικία, έχουν πάρα πολλά κοινά σημεία όσο παράδοξο και αν ακούγεται αυτό….

Αποτελούν την όλη μαθησιακή διαδρομή ενός ανθρώπου από το νήπιο μέχρι το Πανεπιστήμιο, αποτελούν τα δυο άκρα της αγωγής, δηλαδή την είσοδο και την έξοδο στην κατευθυνόμενη αγωγή.

Στην πραγματικότητα, οι δυο αυτές ηλικίες έχουν μεγάλη αναγκαιότητα συνδρομής ψυχολόγου και ψυχολογικής στήριξης . Η προσχολική και η σχολική διαδρομή συνεχίζεται με το στάδιο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που αποτελεί <<την άλλη πόρτα>> που οδηγεί ως έξοδος  όλων των βιώματων της εξελικτικής πορείας ενός νέου, ενός έφηβου ,ο οποίος και εμβαπτίζεται για  πρώτη φορά με τους ρόλους του νέου ενεργού πολίτη και φοιτητή.

Πρόκειται για μια  συνεχή κοινωνικοποίηση του ατόμου με έναρξη την προσχολική ηλικία και με τις τελευταίες ζυμώσεις να επιτελούνται  μέσα στον τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό ιστό κατά την πρώτη βιωματική προσέγγιση της ενηλικίωσης.

Συνεπώς, στα δύο φυσικά άκρα της εκπαιδευτικής πορείας είναι άκρως απαραίτητη η ψυχολογική υποστήριξη  και συνδρομή .  Οι υπηρεσίες Ψυχικής υγείας υπαγορεύονται μάλιστα από την νομοθεσία δικαιωμάτων του παιδιού και των φοιτητών. Υπάρχουν ειδικοί νόμοι που αναφέρουν ευθαρσώς ότι εκτός των θεμάτων υγείας, ιατρικής περίθαλψής και νοσηλευτικής βοήθειας κλπ χρήζει και δικαιούται να απολαμβάνουν όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά -σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσής τους- συστηματική ψυχολογική υποστήριξη και εποπτεία.

Τι συμβαίνει με την ψυχολογική υποστήριξη στα σχολεία και τα πανεπιστήμια του εξωτερικού;

Σε πολλά από τα ανεπτυγμένα κράτη, εδώ και δεκαετίες υπάρχουν θεσπισμένες νομοθεσίες οι οποίες (εκτός από την ιατρική βοήθεια και εκπαίδευση που υπάρχει εν δυνάμει και συστηματικά μαζί με όλες τις ειδικότητες μέσα στα σχολεία όλων των βαθμίδων) υπάρχει αναγκαστικά  και όχι  προαιρετικά, θεσπισμένη από τον νόμο συστηματική ψυχολογική υποστήριξη σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και, ειδικά, στους φοιτητές δηλαδή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση!

Αυτό αποτελεί μια απόδειξη της μέριμνας  του δικαιώματος και της υποχρέωσης του κράτους στο να προσφέρει υπηρεσίες ψυχικής υγείας, όχι μόνο στην πολιτεία σε ένα ευρύτερο και γενικό πλαίσιο, αλλά και στην πολιτεία μέσω της εκπαίδευσης. Δεν νοείται σε ένα κράτος να έχεις πανεπιστήμια και να μην έχεις θεσπίσει με νομοθεσία την ύπαρξη και τον διορισμό επαγγελματιών ψυχικής υγείας και ψυχολόγων, ψυχιάτρων και  κοινωνικών λειτουργών μέσα σε όλα τα σχολεία κάθε βαθμίδας! Είναι παράλογο  αφού είναι επικίνδυνο για την ψυχική και συναισθηματική ακεραιότητα των φοιτητών και καταδεικνύει  επιπολαιότητα της πολιτείας σε μείζονα θέματα ψυχικής προστασίας των παιδιών μας!

Σε ανεπτυγμένες χώρες όπως είναι η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Αμερική, η Ισπανία, εδώ και  δεκαετίες υπάρχουν από τα αντίστοιχα υπουργεία υγείας και παιδείας θεσπισμένοι νόμοι για την εφαρμογή υπηρεσιών  ψυχικής  υγείας.

Πραγματοποιούνται διαγωνισμοί (όπως γίνονται σε εμάς για πρόσληψη σε θέσεις ειδικοτήτων, εκπαιδευτικών, μουσικών, μαθηματικών κλπ)  σε συγκεκριμένες ειδικότητες ψυχολόγων παιδοψυχολόγων , ψυχιάτρων  και κοινωνικών λειτουργών  μέσα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης με μόνιμους διορισμούς σε όλες τις εκπαιδευτικές υπηρεσίες.   

Αυτό δηλαδή που σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες είναι αυτονόητο, στην δική μας χώρα δυστυχώς είναι άλλοτε προαιρετικό και άλλοτε δεν εφαρμόζεται ενώ υπάρχει αντίστοιχη νομοθεσία και πολλές φορές θα βρείτε ψυχολόγους και παιδοψυχολόγους και επαγγελματίες ψυχικής υγείας μόνο σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Παρατηρούμε ακόμα ότι τα ιδρύματα αυτά προβάλλουν αυτή την υπηρεσία σαν ιδιαίτερα ευεργετική, διότι φυσικά έτσι είναι και  αρμόζει να εκτιμάται δεόντως…

Σήμερα υπάρχει ψυχολόγος στα ΤΕΙ – ΑΕΙ ;

Μέχρι πρότινος γνωρίζω ότι δεν υπήρχε θεσπισμένη θέση μόνιμου ψυχολόγου, ενώ θα έπρεπε, ανεξάρτητα με ποιές ειδικότητες καλύπτει αυτό το ΤΕΙ –  ΑΕΙ (Αιτωλοακαρνανίας). Μερικές φορές προκαλείται σύγχυση σε αυτό, καθότι πολύς κόσμος αναρωτιέται τι νόημα έχει η παρουσία  ψυχολόγου π.χ. σε Τμήμα Μηχανολογίας. Αυτό είναι εσφαλμένο ως αντίληψη, καθότι ανεξαρτήτως ειδικότητας των φοιτητών και κατευθύνσεως των πανεπιστημίων και των τμημάτων τους, επιβάλλεται για λόγους ψυχικής υγείας σύμφωνα με συνταγματικές νομοθεσίες και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (αλλά και  ορισμένες του Ελληνικού Συνταγματικού Δικαίου οι οποίες δεν εφαρμόζονται  πάντοτε στην Ελλάδα) να υπάρχει μόνιμη θέση συμβουλευτικού ψυχολόγου σε οποιαδήποτε βαθμίδα εκπαίδευσης και ιδιαίτερα στην τριτοβάθμια…

- Υπάρχει και η λανθασμένη άποψη ότι ο ψυχολόγος έπεται του προβλήματος.

Στην πραγματικότητα οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, (οι παιδοψυχολόγοι, οι ψυχολόγοι, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι ψυχίατροι, οι παιδοψυχίατροι, οι λογοπεδικοί κλπ, ) δεν ωφελεί να έπονται των προβλημάτων, δηλαδή δεν πρέπει να δημιουργηθεί ένα πρόβλημα για να τρέξουν <<πυροσβεστικά>> να το λύσουν… Οι ανωτέρω ειδικότητες ωφελεί να υπάρχουν και να ενεργούν προληπτικά και προκαταβολικά, μέσα σε ένα συστηματικό πλαίσιο εκπαίδευσης, έτσι ώστε το όποιο αδιέξοδο του φοιτητή να <<ακουμπήσει>> πάνω στο θεραπευτικό πλαίσιο  και -πριν ακόμα δημιουργηθεί η μεγάλη του πολύπλοκη και πολυδιάστατη γένεση και οι συνέπειές του- να προληφθεί ή και να λυθεί  έγκαιρα.

Επομένως ,είναι χρήσιμο και απαραίτητο να λειτουργούν οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όπως σε άλλα κράτη, με την έννοια της προληπτικής ψυχολογικής εκπαίδευσης και παρέμβασης και όχι με την έννοια της παρέμβασης κατόπιν της εκδήλωσης του προβλήματος. Δηλαδή τι περιμένουμε ; να αυτοκτονήσει ένας φοιτητής για να στείλουμε ένα ψυχολόγο και έναν ψυχίατρο από μια άλλη υπηρεσία για να διερευνήσει ,να πάρει συνεντεύξεις και να αποφανθεί για το τετελεσμένο;

Δεν θα έπρεπε να υφίσταται  ως υπηρεσία ένας ψυχολόγος τουλάχιστον στο κάθε πανεπιστήμιο –ο οποίος να ανιχνεύει και να εντοπίζει τα προβλήματα;  Δεν θα έπρεπε να γνωρίζει ο φοιτητής ότι  μπορεί να του απευθυνθεί τηρώντας τα όρια και τις συνθήκες του προσωπικού απορρήτου  χωρίς να εκτεθεί;

Να ξέρετε ότι η παράμετρος του απορρήτου περί ψυχικής υγείας είναι σημαντική καθότι o φοιτητής διστάζει να εξωτερικεύσει την προβληματική του  όταν ξέρει ότι θα κοινοποιηθεί…

Στα ΑΤΕΙ Αιτωλοακαρνανίας -όπου και  διετέλεσα ψυχολόγος , μου απευθυνόταν φοιτητές σε ένα καθεστώς απόλυτης εχεμύθειας χωρίς να δίδουν ονόματα, κλείνοντας ραντεβού δια της νοσηλευτικής υπηρεσίας … Τηρήθηκε το προσωπικό απόρρητο και μπορούσε καθένας να εκτονώνει το άγχος του.

Ο ρόλος μου ήταν προληπτικός και παράλληλα συμβουλευτικός, δηλαδή όταν έβλεπα κάτι πολύ ακραίο μπορούσα να επέμβω ,να καλέσω την οικογένεια των φοιτητών, να ξαναμιλήσω στον ίδιο τον φοιτητή , στους οικείους του  και να προλάβουμε πολύ δυσάρεστες καταστάσεις.  

Άρα ,τα οφέλη από την ψυχολογική υποστήριξη ήταν και είναι ουσιώδη και πάρα πολύ σοβαρά. Πρόσφατες περιπτώσεις όπως αυτή των Ιωαννίνων ή του φοιτητή στα ΑΤΕΙ Μεσολογγίου, θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί σε ένα προηγούμενο στάδιο. Θα μπορούσαν να έχουν γίνει οι απαραίτητες  συστάσεις, ειδοποιήσεις και συμβουλευτικές συνεδρίες στους φοιτητές και στις οικογένειές τους . Μην ξεχνάτε ότι ο συμβουλευτικός ψυχολόγος έχει και διαμεσολαβητικό ρόλο μέσω της ειδικότητας του, βάσει  ειδικής νομοθεσίας .

-Τα όρια της ελευθερίας του ατόμου μπαίνουν από την οικογένεια, από το σπίτι ή συνεχώς ψάχνει να τα βρεί  όταν δεν έχουν τεθεί οι βάσεις από την οικογένεια ;

Τα όρια της ελευθερίας είναι σχετικά και σαφέστατα σηματοδοτούνται από τις αξίες που θα ενδοβάλλει στην προνηπιακή, νηπιακή  και προσχολική ηλικία ,ως παιδί. Σηματοδοτούνται και τα όρια της αίσθησης της ελευθερίας και της αίσθησης των ορίων διότι, η ελευθερία στοιχειοθετείται και από τα όρια των πράξεων για όλη την υπόλοιπη ζωή.

Βέβαια δευτερευόντως - ειδικά για παιδιά που δεν έχουν αυστηρούς συνεκτικούς δεσμούς στην οικογένεια-διαδραματίζουν  ρόλο και οι συναναστροφές και οι παρέες, οι διασυνδέσεις και οι σχέσεις που θα επισυνάψει το παιδί στο δεύτερο στάδιο της εφηβείας και στην πρώτη ενήλικη ζωή,  δηλαδή στην φοιτητική ζωή.

-Εμπιστεύεται την οικογένεια του για να πεί το πρόβλημα ο φοιτητής ή θα ψάξει να βρει αλλού την λύση?

Είναι πάρα πολύ σημαντική η συνήθεια χρήσης του λόγου και της συζήτησης. Οι οικογένειες που δεν έχουν αυτή την συνήθεια (την ανταλλαγή απόψεων και την συζήτηση σαν τρόπο επαφής και καθημερινής επικοινωνίας) υστερούν στο θέμα εμπιστοσύνης που δείχνουν αργότερα οι φοιτητές στην πυρηνική οικογένεια και, επομένως, καθιστούν άλλα άτομα, με μειωμένη εξουσία, παντοδύναμα… που παρεμβαίνουν στην ζωή των φοιτητών .Δεν είναι λίγες οι φορές που οι φοιτητές είναι αδύναμοι, ευάλωτοι χαρακτηρολογικά και ,στην θέση του πατέρα τους  τοποθετούν έναν μεγαλύτερο σε ηλικία συμφοιτητή , στον οποίο και  εκμυστηρεύονται σοβαρά  ζητήματα και τον θεωρούν επαΐοντα!!!

Μέχρι πότε όμως ο γονέας  θα μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα του φοιτητή και να τον υποστηρίζει, πότε σταματάει αυτός ο δεσμός ;

Αυτός ο δεσμός στην πραγματικότητα δεν σταματάει ποτέ, σταματάει μόνο με τον νοητικό ή τον πραγματικό θάνατο του γονέα  ή με την απουσία του. Αν λοιπόν αυτός ο τρόπος ενδοεπικοινωνίας και αλληλεπίδρασης υπάρχει από μικρή ηλικία συνεχίζεται και σε μεγαλύτερη. Άλλο είναι αυτό και άλλο είναι η συχνή επιτήρηση και παρέμβαση των γονέων στην ζωή των παιδιών τους. Αυτά τα ξεχωρίζουμε καθότι το δεύτερο είναι παθολογικό και σαφέστατα δεν πρέπει να επισυμβαίνει.

Ποιά προβλήματα έχουν οι φοιτητές μέσα στα πανεπιστήμια;

Το βασικό πρόβλημα είναι η προσαρμογή. Ένα παιδί φεύγει από το σπίτι του για πρώτη φορά και καλείται να προσαρμοστεί σε ένα νέο περιβάλλον, σε ένα νέο φοιτητικό περιβάλλον, σε μια νέα κατοικία… Είναι η πρώτη  ενηλικίωση του και η πρώτη του αποκόλληση από το ενδοοικογενειακό πλαίσιο. Δεν είναι τυχαίο ότι , πολλοί φοιτητές τον πρώτο και τον δεύτερο χρόνο αυτής της αποκόλλησης, παρουσιάζουν  προβλήματα προσαρμογής και συμπεριφοράς όπως αϋπνίες , φοβίες, θέλουν συνεχώς να επιστρέφουν στο σπίτι, άλλοι κλείνονται στα διαμερίσματα τους με φίλους, δεν πάνε καν στο πανεπιστήμιο και δηλώνουν ψευδώς ότι πηγαίνουν. Άλλοι αισθάνονται μεγάλη ανασφάλεια και πηγαινοέρχονται στον τόπο καταγωγής τους δηλαδή στην πατρική οικία, άλλοι παρουσιάζουν μια δυσλειτουργία στο να δημιουργήσουν ένα δεύτερο κύκλο φίλων…

Εξαιτίας των παραπάνω αυτά τα άτομα είναι έντονα εξαρτητικά και. πολλές φορές σφάλλουν στις επιλογές τους και στον τρόπο συναλλαγής  αυτών που συναναστρέφονται. Εκεί, χρειάζεται ένας πολύ διακριτικός και ελεγκτικός ρόλος του γονέα -τον πρώτο ειδικά χρόνο- μέχρι να διασφαλιστεί ότι το παιδί – ο πρώιμος ενήλικας – έχει κάνει τις σωστές επιλογές και έχει δημιουργήσει ένα πλαίσιο δευτερογενές, το οποίο μπορεί να λειτουργεί υγιώς.  Γιατί μην ξεχνάμε ότι από τα 18 μέχρι τα 21 χρόνια έχουμε τυπικά την ενηλικίωση αλλά ακόμα βρισκόμαστε στον συναισθηματικό αντίκτυπο της εφηβείας.       

-Γιατί κάποιοι φοιτητές είναι επιρρεπείς στην βία και στην εγκληματικότητα. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Αυτό συμβαίνει σε ορισμένους φοιτητές οι οποίοι, έζησαν μια αρκετά καταπιεσμένη ζωή, με μονοκατευθυντική  και άκρως ελεγκτική συμπεριφορά στην εφηβεία. Για τα παιδιά αυτά καθυστερεί πολύ το διάστημα προσαρμογής τους, έχουν πολλές απουσίες, δημιουργούν αλλοπρόσαλλες συμπεριφορές και συγκριτική σκέψη και, συμπεριφέρονται όπως συμπεριφέρονται οι έφηβοι στην μεγάλη εκδρομή! Δηλαδή θεωρούν ότι το πανεπιστήμιο είναι μια μεγάλη εκδρομή που πρέπει να την απολαύσουμε. Αυτή η παραλληλία είναι φυσικά συμβολική. Δεν είναι ακόμα έτοιμοι να αναλάβουν τον ρόλο ενήλικα ,με όλες τις υποχρεώσεις που αυτός ο ρόλος αντιστοιχεί στον πρώτο χρόνο φοίτησης ,κατάσταση που μεταφράζεται σε  συναισθηματική ανωριμότητα.

Αυτό συμβαίνει  είτε γιατί είναι πολύ προσκολλημένοι στην οικογένεια είτε γιατί η οικογένεια υπήρξε αδιάφορη ή πολύ κατευθυντική μαζί τους. Έτσι, τα βιώματα  που δεν έζησαν στην εφηβεία ή οι πειραματισμοί που δεν επιχείρησαν, θεωρούν ,ότι πρέπει να γίνουν τον πρώτο χρόνο της φοιτητικής τους ζωής. Αυτό, είναι μια συναισθηματική υπερβολή που, στην πραγματικότητα, συνιστά μια συναισθηματική μετατόπιση γεγονότων και συναισθημάτων που δεν έζησαν από ένα εξελικτικό στάδιο σε ένα άλλο. 

Επομένως η παραβατική συμπεριφορά, η υπερβολική συμπεριφορά,  το bulling, η η αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά, η ανεξήγητη επιφανειακά συμπεριφορά που εφαρμόζουν οι φοιτητές σε κάποιους άλλους και η μη προγραμματισμένη ζωή κάποιων φοιτητών τον πρώτο χρόνο, καταδεικνύουν τις αιτίες που προαναφέρθηκαν.

Δηλαδή, αποτελούν μια γλώσσα, μια συμβολική γλώσσα με την οποία οι φοιτητές ξεσπούν, εκτονώνουν τον θυμό τους  ,πειραματίζονται και σύρουν μια ηλικία εφηβική σε ένα μετεφηβικό στάδιο, χωρίς να έχουν αντιληφθεί ότι εμείς και η πολιτεία περιμένουμε από αυτούς να είναι συνεπείς σε αυτή την πράξη  της φοιτητικής ζωής.

Αυτή  η συμβολική γλώσσα  συχνά, αποτελεί μια έκκληση βοήθειας για κάποιους από αυτούς. Αποτελεί άρα, ένα σημαίνον που πίσω του κρύβεται ένα σημαινόμενο. Δηλαδή θέλει κάτι να μας πει. Αυτός που θα προσεγγίσει τον φοιτητή πρέπει να το έχει υπόψη του και να του συμπεριφέρεται σαν να διανύει  μια δεύτερη εφηβεία.

Ευχαριστούμε πολύ τον Δρ. Σήφη Κουράκη για τις πολύ χρήσιμες πληροφορίες που μας έδωσε.

Δρ. Σήφης Κουράκης
Παιδοψυχολόγος – Νευροψυχολόγος Παίδων,Διδάκτωρ Ιατρικής
Μεσολόγγι, Σταυροπούλου & Κάτση 7
Τηλ: 26310-55281
Κιν: 6973-236476
Facebook: Σήφης Εμμανουήλ Κουράκης
e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.