Το ντοκιμαντέρ του Στάθη Γαλαζούλα “Μάνα μου καπνοφύτισσα” είναι μια ταινία για τις καπνεργάτριες και τους καπνεργάτες του Αγρινίου των γενεών που μας μεγάλωσαν και ταυτόχρονα ταινία φόρος τιμής σε όλες και όλους τους αγρότες της επαρχίας, τις γιαγιάδες και τους παππούδες μας που καλλιέργησαν την ελληνική γη.
Και μόνο η όψη της γιαγιάς του Στάθη, της γλυκύτατης Χρυσούλας Γαλαζούλα (1928-2016), από το Παναιτώλιο Αγρινίου, μαρτυρά πόσο η γη τής αντιστάθηκε αλλά και πόσο εκείνη δεν το έβαλε ποτέ κάτω. Τα χέρια της ρόζιασαν, τα κόκαλά της γέμισαν κόμπους, αλλά τα καπνά πάντοτε μαζεύονταν κι αποτελούσαν βασική πηγή πλούτου της Ελλάδας του προηγούμενου αιώνα.
Στάθης Γαλαζούλας
Τον Στάθη Γαλαζούλα τον γνώρισα στο μάθημα της αισθητικής του κινηματογράφου, στη σχολή, στην Αθήνα. Δεν ήθελε να λέει πολλά. Κάτω από το τραγιασκάκι του παρέμενε πάντα σκεπτικός. Καταλάβαμε όλοι από την αρχή ότι είχε αποφασίσει στη ζωή του να εκφράζεται μέσα από την τέχνη της φωτογραφίας και του κινηματογράφου και αντί για μια πρώτη «χειραψία» μας έδειξε μία ασπρόμαυρη στατική φωτογραφία της γιαγιάς του, η οποία μαρτυρούσε εξαιρετικά ευαίσθητη και αισθητική ματιά. Τι μπορεί άραγε να σημαίνει αυτό: πως όλο το στήσιμο, οι όγκοι, η γωνία θέασης, οι τονικότητες των γκρίζων και το κοντράστ είχαν χρησιμοποιηθεί έτσι που «φώναζαν» την ευαισθησία του και την ιδιαίτερη αγάπη που είχε στη γιαγιά του.
Ο άλλος άνθρωπος (2014) ντοκιμαντέρ του Στάθη Γαλαζούλα
Τα χρόνια πέρασαν, ο Στάθης τέλειωσε τη σχολή κινηματογράφου και άρχισε να γυρίζει ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ με κοινό στοιχείο την αγάπη του για τον τόπο του, την ιστορία του, όπως το ντοκιμαντέρ για το ιστορικό γεγονός στη Νιάλα, αλλά και με πανανθρώπινα θέματα, όπως την ταινία “Ο άλλος άνθρωπος”. Σε αυτό το ντοκιμαντέρ ακολούθησε τον Κωνσταντίνο Πολυχρονόπουλο, ιδρυτή της ομάδας της κοινωνικής κουζίνας “Ο Άλλος άνθρωπος”, ο οποίος μαζί με εθελοντές μαγειρεύει από την αρχή της κρίσης τζάμπα για τους άστεγους και όλους που έχουν ανάγκη, σε διάφορους κεντρικούς δρόμους και γειτονιές της Αθήνας.
Σε όλα του τα ντοκιμαντέρ μέχρι τώρα, όπως και στην εξαιρετική “Μάνα μου καπνοφύτισσα”, ο Στάθης Γαλαζούλας κάνει δύο αναγνώσεις των θεμάτων του, ανάγοντας κάθε φορά μια συγκεκριμένη ταπεινή ανθρώπινη ιστορία σε πανανθρώπινη ανάγνωση. Αυτό απετέλεσε στόχο του από την αρχή και είναι ακριβώς το στοιχείο που κάνει τα ντοκιμαντέρ του και κυρίως την “Μάνα μου καπνοφύτισσα” διεθνούς ενδιαφέροντος ντοκιμαντέρ. Τελικά ο Στάθης Γαλαζούλας κατάφερε να τιθασεύσει τις τεχνικές γνώσεις όχι μόνο στη στατική φωτογραφία, κάτι που είχε αποδείξει εκείνη την πρώτη μέρα στη σχολή, αλλά και στην κινούμενη εικόνα και ήχο και να δημιουργήσει τέχνη.
Έτσι δεν είναι τυχαίο που επιλέχτηκε η αγαπημένη του γιαγιά να «ταξιδέψει» μετά τον θάνατό της στη Μασσαλία, στο διεθνές Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ. Ήδη η ταινία έκανε πρεμιέρα στο 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και εκτός από τη Μασσαλία θα συνεχίσει το φεστιβαλικό της ταξίδι στο 5ο agean docs στη Μυτιλήνη, αλλά και σε άλλα, διεθνή Φεστιβάλ, όπου ήδη έχει γίνει δεκτή. Ο Στάθης Γαλαζούλας, με κέφι γράφει στη σελίδα της ταινίας του στο Facebook: “Φίλες και φίλοι! Βρίσκομαι στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσω ότι η γιαγιά μου από το Παναιτώλιο Αγρινίου θα ταξιδέψει στη Μασσαλία! Επίσημη συμμετοχή του ντοκιμαντέρ “Μάνα μου καπνοφύτισσα” στο 21ο PriMed – International Festival for Mediterranean Documentary Film and Reportage στην κατηγορία “Μικρού μήκους”. Και επειδή είμαστε και ιντερνασιονάλε πια: Dear friends! My grandmother from Panaitolio (Agrinio) will travel to Marseille! An official selection for our documentary…”
Πλάνο από την θεατρική παράσταση μέσα στο ντοκιμαντέρ “Μάνα μου Καπνοφύτισσα“, όπου αναπαριστώνται οι καπνοφύτισσες που υπέφεραν τα βράδια μετά από κάθε εξοντωτική ημέρα εργασίας με τα καπνά.
Η εμπνευσμένη δομή της ταινίας έχει δύο αφηγήσεις, οι οποίες συναντιούνται στην κορύφωσή τους. Η κάμερα σταθερή αφήνει αρχικά την γιαγιά να ξεδιπλώνει τις κουβέντες της, την καθημερινότητά της, τη ζωή της. Ταυτόχρονα στην πόλη του Αγρινίου ανεβαίνει ένα θεατρικό έργο με θέμα τις καπνοφύτισσες, τις εργάτριες που μάζευαν τα καπνά για γενιές στην ελληνική γη του Αγρινίου. Ο άλλος εγγονός της γιαγιάς την πείθει να την πάνε στην παράσταση να δει τη ζωή που πέρασε εκείνη και τόσες άλλες γυναίκες. Τελικά την καταφέρνουν και η γιαγιά αγρότισσα συναντιέται με τους καλλιτέχνες του θεάτρου.
Η γιαγιά παρακολουθεί την θεατρική παράσταση για τις καπνοφύτισσες στο ντοκιμαντέρ “Μάνα μου καπνοφύτισσα” (2016) του Στάθη Γαλαζούλα.
Τους προσεγγίζει μετά την παράσταση. Το θέατρο έχει εκπληρώσει τον σκοπό του, να ευαισθητοποιήσει και να συγκινήσει το κοινό, όπως συμβαίνει και με την Χρυσούλα Γαλαζούλα. Η διαδικασία θυμίζει την λειτουργία του θεάτρου στην αρχαία Ελλάδα, όταν οι άνθρωποι ήταν μέσα στη φύση και οι θεατρικές παραστάσεις έκλειναν γεωργικούς κύκλους, μετά τον τρύγο, μετά τα μαζέματα καρπών, κλπ. και στην περίπτωση της Χρυσούλας Γαλαζούλα, μετά από μια ολόκληρη ζωή αγροτικών εργασιών με τα καπνά.
Όλη η ταπεινότητα και ο μόχθος στα πρόσωπα των αληθινών αγροτών της γης μας, του προηγούμενου αιώνα, γιαγιάδων και παππούδων τώρα πια,
στο εξαιρετικά γυρισμένο ντοκιμαντέρ του Στάθη Γαλαζούλα “Μάνα μου Καπνοφύτισσα” (2016).
Με σταθερά πλάνα όλων εκείνων των γιαγιάδων και παππούδων που υπάρχουν ακόμη στη ζωή, από τους αγρότες εκείνης της εποχής, ο Στάθης Γαλαζούλας μέσα από το ντοκιμαντέρ τούς αποτίει φόρο τιμής.
Στο τέλος με κοντινά πλάνα στα χέρια τους, όπου ακούμε off το εδάφιο του Ευαγγελίου που κλείνει με ουσία την ταινία, συνδέει ο Στάθης Γαλαζούλας όλες τις ιστορικές καταβολές του τόπου και ταυτόχρονα όλης της ανθρωπότητας, από την αρχαία Ελλάδα στη χριστιανική παράδοση, έχοντας αγγίξει με ευαισθησία το κοινό. Ο φακός του Στάθη, ο οποίος έκανε τις λήψεις και τη φωτογραφία, έχει αληθινά αγαπήσει πάλι από την αρχή την υπέροχη γιαγιά και μαζί του συνεπαίρνει όλο το κοινό να την συναισθανθεί, να “ζήσει” τους κόπους και τους αγώνες της, να πονέσουν και τα δικά του χέρια από τις ατέλειωτες ώρες της συλλογής των καπνών. Μεγάλη επιτυχία για ένα ντοκιμαντέρ κι ο Στάθης Γαλαζούλας είναι ένας άξιος συνεχιστής του cinema-verite, του κινηματογράφου-αλήθεια, ενός κινηματογραφικού στυλ ντοκιμαντέρ, στο οποίο δεν παρεμβαίνουμε καθόλου στην πραγματικότητα, το οποίο άρχισε από τον Τζίγκα Βερτόφ και τον Ζαν Ρους, την εποχή του μεσοπολέμου του 20ου αιώνα.
Ο ρυθμός της ταινίας είναι εξαιρετικός, δεν κουράζει, αφήνει τη γιαγιά να ξεδιπλώσει τη ζωή της και στα σημεία της κορύφωσης είναι γρήγορος με cross cuts και έξυπνη ροή πλάνων. Και για το μοντάζ ευθύνεται ο Στάθης μαζί με τον Θανάση Ντόβα. Για την εξαιρετική χρήση του ήχου και της μουσικής υπεύθυνος ήταν ο Βαγγέλης Φάμπας. Για την χρωματική διόρθωση ο επίσης παλιός μου μαθητής Δημήτρης Καρτερής. Βοηθός σκηνοθέτη η Λίλη Κυρίλη. Την παραγωγή έκανε ο σκηνοθέτης μαζί με την Massive Productions.
Φέρνει μεγάλη χαρά και δημιουργεί πολλές ελπίδες να βλέπει κανείς έναν νέο άνθρωπο να εκτιμά και να αποτίει φόρο τιμής στις γενιές που μας έζησαν και κράτησαν τον τόπο ζωντανό, και αναδεικνύει την ουσία και την αλήθεια της ταπεινής ζωής. Η απάντηση του Στάθη στην κρίση που περνά η Ελλάδα μέσα από τις ταινίες του είναι καίρια, γεμάτη ευαισθησία, καλλιτεχνία και ουσία, αλλά κυρίως αγάπη. Κι όπως λένε οι γυναίκες στο θεατρικό έργο που εμφανίζεται στο ντοκιμαντέρ: “Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο”. Μια σκέψη που μπορεί να μας βοηθήσει αυτήν την εποχή που δεν ροζιάζουν πια τα χέρια μας αλλά η ψυχή μας.
Κι η υπέροχη γιαγιά Χρυσούλα Γαλαζούλα εξακολουθεί να «βοηθά» να αναδειχτούν σε παγκόσμιο επίπεδο τα ταπεινά κι ανθρώπινα της ζωής που πέρασε, και ταυτόχρονα «βοηθά» τον εγγονό της να μας ξεδιπλώσει το ταλέντο του.
