Πλήρης και συμπυκνωμένη ενημέρωση για την καπνούπολη, το Αγρίνιο.

Στην Ν. Αμερική (Περού) οι Ινδιάνοι πίστευαν ότι έχει σπουδαίες φαρμακευτικές ιδιότητες. Τον κάπνιζαν ή τον μασούσαν και έπαιζε σημαντικό ρόλο σε διάφορες τελετουργίες.

Η εισαγωγή του στην Ευρώπη έγινε το 1556 όταν έφτασε στη Γαλλία και στη συνέχεια σε Πορτογαλία και Ισπανία. Οι ιδιότητές του έγιναν γνωστές χάρη στον Γάλλο πρέσβη στην Πορτογαλία Ζαν Νικό, (Jean Nicot) στον οποίον οφείλεται η επιστημονική του ονομασία (Nicotiana tabacum) Νικοτιανή η κοινή

Στην Ελλάδα ο καπνός έφτασε στις αρχές του 17ου αιώνα στην Θράκη και σχεδόν αμέσως και στην περιοχή Βάλτου-Ξηρομέρου.

Τύποι καπνού

Ο καπνός είναι μονοετές, ποώδες φυτό και καλλιεργείται για τα φύλλα του, τα οποία μετά από κατάλληλη επεξεργασία χρησιμοποιούνται για την παραγωγή καπνικών προϊόντων.

Δύο είναι οι βασικοί τύποι καπνού:

• Αμερικάνικα καπνά

– τύπου Βιρτζίνια (Virginia)
– τύπου Μπέρλεϋ (Burley)
– τύπου Fire-cured

• Ανατολικά καπνά εύγευστα και πολύ καλής ποιότητας (Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Τουρκία, Συρία)

Ποικιλίες καπνού στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα καλλιεργούνταν περί τις 80 ποικιλίες, με κυριότερες τις:

– Μπασμάς Μακεδονίας
– Μπασμάς Ξάνθης
– Ζίχνα
– Ουδέτερος Μακεδονίας
– Τσεμπέλια Αγρινίου: Χαμηλά φυτά με παχιά μεγάλα φύλλα χωρίς μίσχο και χρώμα ανοιχτό. Καλλιέργειες σε Αιτωλοακαρνανία, Ιωάννινα, Θεσπρωτία. Παρασκευή τσιγάρων με αποκλειστικά εγχώρια κατανάλωση
– Μπασή-Μπαγλή
– Μυρωδάτα Αγρινίου: Παρά την ονομασία το άρωμα τους ήταν φτωχό. Απαιτούν υγρό έδαφος για να αναπτυχθούν. Χρώμα χρυσοκίτρινο όταν ξεραθούν, φτωχά σε περιεκτικότητα νικοτίνης
– Μαχαλά
– Μπέρλι
– Βιρτζίνια: Προπολεμικά έγιναν προσπάθειες για την καλλιέργεια καπνών Virginia (θερμοξηραινόμενα) που συνεχίστηκαν και μετά το 1980 σε περιοχές της Θράκης, της Θεσσαλίας και της Αιτωλοακαρνανίας. Η καλλιέργεια των Virginia προχώρησε γρήγορα μετά το 1970 και η παραγωγή έφτασε τους 70.000 τόνους στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
– Μπέρλεϋ: Το 1961 άρχισε πειραματικά στη χώρα μας η καλλιέργεια των καπνών Burley (αεροξηραινόμενα). Το 1980 η χώρα μας ήταν ένατη στην ποσοτική παραγωγή, με ποσοστό 3,5% της παγκόσμιας και κυριότερες περιοχές καλλιέργειας την Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία και τη Θεσσαλία.

Στάδια καλλιέργειας καπνού

Α’ στάδιο: σπορείο

Ο σπόρος του καπνού είναι πολύ μικρός για απευθείας σπορά στον αγρό και για να φυτρώσει απαιτούνται ειδικές συνθήκες. Έτσι ο πολλαπλασιασμός του καπνού γίνεται με σπορά σε ειδικά καπνοσπορεία.

Ο σπορειότοπος χωρίζεται σε πρασιές (βραγιές/φυντανιές) πλάτους 1 μέτρου με ενδιάμεσους διαδρόμους. Οι πρασιές ήταν ανυψωμένες από την επιφάνεια του εδάφους κατά 15-20 εκ. με τη σπορά να γίνεται με το χέρι 55-65 μέρες πριν τη μεταφύτευση (Γενάρης- μέσα Φλεβάρη) με κύρια φροντίδα το συχνό πότισμα. Τα ποτίσματα αραιώνουν 1-2 βδομάδες πριν την μεταφύτευση.

Β΄ στάδιο: μεταφύτευση

Η εποχή μεταφύτευσης καθορίζεται κυρίως από την θερμοκρασία και διαρκεί 3-4 βδομάδες. Στην περιοχή Αγρινίου γίνεται τέλη Απριλίου – τέλη Μάιου και η φύτευση των καπνών στον αγρό γίνεται σε γραμμές με την απόσταση των φυτών μεταξύ τους ποικίλει ανάλογα με τον τύπο και τη γονιμότητα του εδάφους.

Η μεταφύτευση γίνεται:

– με το χέρι (άνοιγμα αυλακιών, πότισμα, άνοιγμα οπών με το «σουφλί», φύτεμα).

– με μεταφυτευτικές μηχανές (ανοίγουν ταυτόχρονα αυλάκια σε 2- 4 σειρές, τοποθετούν τα φυτά, ποτίζουν και πιέζουν το χώμα από τις δυο πλευρές της γραμμής σποράς).

Γ’ στάδιο: σκάλισμα (σκάλος)

Γίνονται δύο σκαλίσματα, ένα 15-20 μέρες από τη μεταφύτευση και το δεύτερο 15-20 μέρες αργότερα.

Γίνεται με το χέρι (τσαπί) ή με μηχανές σκαλίσματος και αποσκοπεί στην αναμόχλευση του εδάφους ώστε να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες θερμοκρασίας, αερισμού και υγρασίας καθώς και στον έλεγχο των ζιζάνιων.

Δ’ στάδιο: ξηραντήρι

• Συλλογή (μάζεμα)

Η συγκομιδή γίνεται σταδιακά, δηλαδή κόβονται τα φύλλα κατά χρονικά διαστήματα καθώς ωριμάζουν.

Τα καπνά συλλέγονται σε ομάδες, τα «χέρια»: το πατόφλο , το πρώτο, το δεύτερο, το τρίτο, το τέταρτο, το κορφάδι.

Το κάθε «χέρι» κυμαίνεται από 2-5 φύλλα για κάθε φυτό με τη συλλογή του καπνού να αρχίζει 45-50 μέρες μετά τη μεταφύτευση (μέσα Ιουνίου – πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου).

• Αρμάθιασμα

Τα καπνά αρμαθιάζονται την ίδια μέρα μετά τη συλλογή είτε με το χέρι είτε με ειδική μηχανή.

Αρμάθιασμα με το χέρι: Ο παραδοσιακός και παλαιότερος τρόπος ο οποίος σήμερα έχει καταργηθεί. Χρησιμοποιούνταν ειδική ατσάλινη βελόνα με μήκος 50 εκατοστά και σπάγκος από γιούτα. Γινόταν διαλογή, τρύπημα των φύλλων στο κοτσάνι και άδειασμα στον σπάγκο (αρμάθα) με το μήκος κάθε αρμάθας να είναι 2-3 μέτρα με περίπου 300-500 φύλλα.

Αρμάθιασμα με μηχανές: Δύο βασικοί τύποι μηχανών, η διατρητική και η συρραπτική με τις μηχανές αρμαθιάσματος να μειώνουν το κόστος παραγωγής αλλά παράλληλα και την ποιότητα του προϊόντος.

• Αποξήρανση

Αποξήρανση δεν είναι η αφυδάτωση του προϊόντος, αλλά η διεργασία της απώλειας της υγρασίας.

Φυσικές και τεχνητές μέθοδοι ξήρανσης

Τα καπνά της περιοχής Αγρινίου είναι όλα ηλιοαποξηραινόμενα (φυσική μέθοδος).

Μετά το αρμάθιασμα τα καπνά απλώνονταν στον ήλιο αμέσως ή αφού έμεναν 1-2 μέρες στη σκιά. Ο πιο παραδοσιακός τρόπος έκθεσης στο ήλιο ήταν οι λιάστρες(υπερυψωμένα ικριώματα καλυμμένα με φύλλα πολυαιθυλενίου, σε μορφή δίπλευρης στέγης με ξύλινο ή μεταλλικό σκελετό).

Στα τεχνητά μέσα χρησιμοποιείται ως μέθοδος ξήρανσης ο ζεστός αέρας (καπνά Virginia).

• Αποθήκευση

Συνηθέστερο σύστημα αποθήκευσης καπνού ήταν τα «βαντάκια» (10- 12 ξηρές αρμάθες διπλώνονται και αναρτώνται στην οροφή της αποθήκης ως τη δεματοποίηση).

Στις αρχές του Χειμώνα γίνονταν μια πρώτη διαλογή των καπνών για να απομακρυνθούν τα άχρηστα καπνόφυλλα.

Το παραδοσιακό σύστημα δεματοποίησης ονομάζεται αρμαθόδεμα. Χρησιμοποιείται το «καλούπι» όπου τοποθετούνται 3-5 στρώσεις αρμάθων εναλλάξ και πιέζονται με πρέσα.

Η συντήρηση των καπνών αποτελεί την τελευταία φροντίδα του παραγωγού μέχρι την εμπορία τους και αποσκοπεί στο να τα προστατεύσει από τα έντομα των αποθηκών, τις μούχλες και τις βιολογικές αλλοιώσεις.

Ο μετασχηματισμός της παλιάς πόλης

Με την ένταξη της Στερεάς Ελλάδας στο ελληνικό κράτος, το Αγρίνιο αναπτύσσεται σε μια νέα πόλη, με μια νέα κοινωνία και κουλτούρα.

Στα 1860-1870 παρατηρείται στροφή προς τις εμπορευματικές καλλιέργειες, κυρίως του καπνού που ευδοκιμεί στην περιοχή, λόγω της αυξημένης ζήτησης και των υψηλών τιμών που προσφέρονταν τόσο από την εσωτερική κατανάλωση όσο και από τη διεθνή αγορά.

Η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της πόλης διαφαίνεται τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. όταν επί πρωθυπουργίας Χαρίλαου Τρικούπη έγιναν μεγάλα τεχνικά έργα που συντέλεσαν στην έξοδο της πόλης από την απομόνωση και στη σύνδεσή της με τα λιμάνια του εξαγωγικού εμπορίου (σιδηροδρομική γραμμή Αγρίνιο-Κρυονέρι- Λιμάνι Πάτρας).

Πανοραμική άποψη του Σταθμού Αγρινίου

Η πρόοδος πιστοποιείται και από πρωτοφανή κίνηση στον κοινωνικό-πολιτιστικό τομέα. Το 1896 ιδρύεται ο γυμναστικός σύλλογος « Ηρακλής» και παράρτημα του « Εν Αθήναις Συλλόγου Εργάνη Αθηνά» (φεμινιστικός σύλλογος) που πραγματοποίησε στο Αγρίνιο την Α’ Πανελλήνια Έκθεση εγχώριων προϊόντων.

Από τις αρχές του 20ου αι. η πόλη εξελίσσεται σε σημαντικό κέντρο παραγωγής , επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Σε αυτό συνέβαλε και η εισροή εργατικού δυναμικού προερχόμενου από τους πρόσφυγες της Μ . Ασίας.

Το νέο κοινωνικό και πολιτισμικό δυναμικό συνέβαλε στη μεταβολή της φυσιογνωμίας της πόλης με αλλαγές να συντελούνται σε επίπεδο κοινωνικών συμπεριφορών και νοοτροπιών, στην καθημερινότητα της πόλης και στον τοπικό πολιτισμό.

Η ακμή του καπνεμπορίου στην Αιτωλοακαρνανία

Η Αιτωλοακαρνανία ακολουθεί τη μεγάλη ακμή του καπνεμπορίου που παρατηρείται σε όλη την Ελλάδα ( Ξάνθη, Καβάλα, Δράμα ) την περίοδο 1900-1930 λόγω της διάδοσης του καπνίσματος από τις ανώτερες εισοδηματικές τάξεις στις μέσες και κατώτερες.

Η καλλιέργεια και η επεξεργασία εξαιρετικών ποικιλιών ανατολικών καπνών στις περιοχές αυτές συνέβαλε στην ανάπτυξη της καπνοβιομηχανίας.

Τα «τσεμπέλια» των περιοχών Ζαπαντίου, Παραβόλας και Ξηρομέρου αγοράζονταν από τις ελληνικές καπνοβιομηχανίες που είχαν δημιουργηθεί σε Πειραιά, Βόλο και Θεσσαλονίκη.

Τα «μυρωδάτα Αγρινίου» αγοράζονταν σε υψηλές τιμές από ελληνικές και ξένες καπνοβιομηχανίες της Αιγύπτου, οι οποίες αργότερα εγκατέστησαν μόνιμους αντιπροσώπους στο Αγρίνιο.

Καπνεμπορικοί οίκοι

Η ανάπτυξη του εξωτερικού εμπορίου έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα, δηλαδή της επεξεργασίας του καπνού.

Η διαλογή, η επεξεργασία και η δεματοποίηση γίνονταν σε μεγάλες καπναποθήκες της πόλης του Αγρινίου με σημαντικότερες από αυτές:

– Παπαστράτου
– Παπαπέτρου
– Παπαβασιλείου
– Κόκκαλη
– Παναγοπούλου
– Ηλιού

Η ιστορία της καπνοβιομηχανίας Παπαστράτου

Η επιχειρηματική ιστορία της οικογένειας Παπαστράτου ταυτίζεται με τον καπνό και το τσιγάρο και αρχίζει το 1896 με τον Ευάγγελο Παπαστράτο, όταν 12 χρόνων γίνεται υπάλληλος στην καπνεμπορική εταιρεία «Ρόζης και Βαρνάβας».

Το 1906 αποχωρεί από την εταιρεία, και με 3.000 δανεικές δραχμές συν-ιδρύει τη νέα καπνεμπορική εταιρεία «Αυγερινός & Παπαστράτος».

Οι πρώτες του δουλειές έγιναν σε Γερμανία και Ολλανδία. Τα δεδομένα στο καπνεμπόριο αλλάζουν μετά τους βαλκανικούς πολέμους με τα ονομαστά στις ξένες αγορές ελληνικά καπνά να αποτελούν για τους καπνεμπόρους της «παλιάς Ελλάδας» το «διαβατήριο» για τις αγορές της Ευρώπης και της Αμερικής.

Σταδιακά στην επιχείρηση μπαίνουν τα τρία αδέλφια του, Σωτήρης-Επαμεινώνδας- Γιάννης και μια νέα επιχειρηματική περίοδος αρχίζει.

Με την ίδρυση γραφείου με τη φίρμα «Papastratos Freres» στο Άμστερνταμ, γύρω στα 1920, η εταιρεία αποκτά σταθερές βάσεις συνεργασίας με τις μεγαλύτερες καπνοβιομηχανίες του κόσμου.

Από 1921-1929 ο οίκος Παπαστράτου εξήγε κατά μέσον όρο ετησίως 3.382 τόνους καπνών (το ένα δέκατο του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών καπνού).

Τον Ιούλιο του 1930 ιδρύουν την Παπαστράτος Ανώνυμη Βιομηχανική Εταιρεία Σιγαρέτων και το Μάιο του 1931 στον Πειραιά γίνονται τα εγκαίνια από τον Ελ. Βενιζέλο.

Το 1933 δημιούργησαν στο Βερολίνο το δεύτερο εργοστάσιο, το Hellas – Zigaretten Fabrik, με καπνά αποκλειστικώς ελληνικά. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία αναγκάστηκαν να το κλείσουν.

Το 1937 η οικογένεια επιχειρεί να εκμεταλλευθεί την αγορά της Αιγύπτου εξαγοράζοντας στο Κάιρο το εργοστάσιο Nestor Gianaclis

Τη δεκαετία 1931-1940 κυκλοφορούν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τα «6», «7», «10», Old Navy.

Τα χρόνια του πολέμου η επιχείρηση έχει μεγάλες ζημιές λόγω της Ναζιστικής Κατοχής.

Το 1957 η εταιρεία κυκλοφορεί το πρώτο της τσιγάρο με φίλτρο και το 1965 επανεμφανίζει το Old Navy και παράγει το Astor για λογαριασμό της γερμανικής Reemtsma.

Το 1975 αρχίζει η συνεργασία της με τη Philip Morris και έτσι κυκλοφορεί το Marlboro στην Ελλάδα.

Ως το 1980 η εταιρεία έχει συσσωρεύσει αρκετές ζημιογόνες χρήσεις.

Η άνοδος σημειώνεται το 1983 και είναι κατακόρυφη, με αποτέλεσμα να διατηρεί ως σήμερα την πρώτη θέση στην αγορά με μερίδιο 35%, έχοντας παράλληλα ισχυρή παρουσία στις αγορές των Βαλκανίων και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Προσφορά Παπαστράτου

– Η Παπαστράτειος Σχολή στην Αθήνα

– Η Ηλεκτρική Εταιρεία. Οι Παπαστράτου ήταν οι πρώτοι που έφεραν τον ηλεκτροφωτισμό στο Αγρίνιο με την εταιρεία που ίδρυσαν και πρωτολειτούργησε το 1928.

– Το Παπαστράτειο Δημοτικό Πάρκο διαμορφώθηκε το 1933.

– Τα Παπαστράτεια Εκπαιδευτήρια. Το μεγάλο σχολικό συγκρότημα κατασκευάστηκε το 1933.

– Το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης στεγάστηκε σε κτίριο που δώρισαν οι αδελφοί Παπαστράτου το 1960.

– Το Παπαστράτειο Μέγαρο της ΓΕΑ (Γυμναστική Εταιρεία Αγρινίου) δωρήθηκε από την ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ ΑΒΕΣ το 1994.

– Το 2004 ο Δημήτριος Γκέρτσος, Πρόεδρος της Ανωνύμου Εταιρίας Αξιοποίησης Ακινήτων «Αφοι ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΥ Α.Ε.» δώρισε στον δήμο Αγρινίου το σύγχρονο κτίριο των καπναποθηκών εμβαδού 9.835 m² που κατασκευάσθηκε το 1969.

– Το 2013 οι απόγονοι της οικογένειας, συνεχίζοντας τις δωρεές τους, παραχώρησαν τη διοίκηση του Ιδρύματος Παπαστράτος και 1,5 εκατομμύρια ευρώ σε μετρητά στην πόλη του Αγρινίου…

Καπναποθήκες

Οι καπναποθήκες είναι χώροι με ιστορική, αρχιτεκτονική και πολιτιστική αξία για την πόλη.

Διώροφα, ορθογώνια κτίρια με πολλά ανοίγματα στην πρόσοψη, κτισμένα από πέτρα και ξύλο με νεοκλασική τεχνοτροπία στην εξωτερική όψη, ενώ το εσωτερικό είναι ενιαίο με τη μορφή των χώρων να ακολουθεί τη λειτουργία τους.

Χαρακτηριστικό όλων των κτιρίων ότι διέθεταν μόνο μια πόρτα κι αυτή με σχετικά μικρό άνοιγμα, αν σκεφτεί κανείς ότι επρόκειτο για κτίρια βιομηχανικού χαρακτήρα.

Καθώς στην επεξεργασία χρειάζονταν φως και στην αποθήκευση σκιά, αρχιτεκτονικά οι αποθήκες είχαν φως ψηλά και σκιά χαμηλά.

Στον πρώτο όροφο στοιβάζονταν τα ανεπεξέργαστα καπνά πάνω σε ξύλινα τελάρα (κρεβαταριές), ώστε τα καπνόφυλλα να αερίζονται και να προστατεύονται από το σάπισμα, με τα μικρά περιμετρικά παράθυρα να εξασφαλίζουν τον αερισμό και να περιορίζουν ταυτόχρονα το φωτισμό του χώρου.

Τη φροντίδα τους είχαν οι στοιβαδόροι οι οποίοι μετέφεραν στην πλάτη τους τα ανεπεξέργαστα καπνά στα «σαλόνια» επεξεργασίας και όταν γίνονταν δέματα, τα μετέφεραν και πάλι για να στεγνώσουν στις κρεβαταριές.

Τα «σαλόνια» βρίσκονταν στα τελευταία πατώματα των καπναποθηκών όπου γινόταν η επεξεργασία του καπνού με το φως της ημέρας από καπνεργάτες. Συμμετρικά με τον πρώτο όροφο φτιάχνονταν παράθυρα περιμετρικά, με μεγαλύτερο όμως άνοιγμα, για να εξασφαλίζουν περισσότερο φως.

Οι καπνεργάτες-οι καπνεργάτριες

Η επεξεργασία του καπνού (διαλογή, ταξινόμηση, δεματοποίηση) απαιτεί ειδικευμένους εργάτες.

Τους καπνεργάτες προσλαμβάνει ο αρχιεργάτης ή πρωτομάστορας που επιβλέπει την καλή και γρήγορη επεξεργασία των καπνών, καθορίζει ανάλογα με τον εργάτη το μεροκάματο και είναι υπεύθυνος απέναντι στην εργοδοσία. Ένας αρχιεργάτης με ένα βοηθό, διευθύνει ένα με δύο σαλόνια με εβδομήντα ως εκατό εργάτες και εργάτριες.

Μια καπνεργάτρια του Αγρινίου, θυμάται: «…εμείς παλιά καθόμασταν, μέχρι το ’30, στο «τσολ», κάτω σταυροπόδι και ξεδιαλέγαμε τον καπνό, τον βάζαμε κατά ποιότητα στα κασελάκια που ήταν μπροστά μας… Εκατό γυναίκες σκυμμένες και ξεφυλλίζαμε, όλη τη μέρα, τον καπνό. Σε μια αίθουσα εκατό γυναίκες κι η μυρουδιά αφόρητη. Κι αμίλητες…».

Οι καπναποθήκες αποτυπώνουν όλες τις όψεις της πολύπλοκης σχέσης του καπνού με την πόλη της καπνεργασίας, τις καθημερινές συνήθειες της δουλειάς, τον καταμερισμό εργασίας, τις σχέσεις εξουσίας ανάμεσα σε καπνεμπόρους, καπνεργάτες και καπνεργάτριες, τις πολύ συχνά αιματηρές πολιτικές συγκρούσεις, τη μιζέρια, την εξαθλίωση, τη φυματίωση που θερίζει τους καπνεργάτες, αλλά και τη συμπαράσταση, τους αγώνες, τους ήχους, τα χρώματα, τις κρυφές ερωτικές ματιές στα σαλόνια επεξεργασίας, ακόμη και το άρωμα του καπνού μιας έντονης και ταραγμένης καθημερινής ζωής.

Τα πρώτα σωματεία στο Αγρίνιο

Στα μέσα της δεκαετίας του 1900 συστηματοποιείται η εμπορία καπνών και στις καπναποθήκες συγκεντρώνεται εργατικό προσωπικό, που δουλεύει κάτω από πολύ άσχημες συνθήκες: χωρίς καμία νομική προστασία, έλλειψη στοιχειώδους υγιεινής στους χώρους εργασίας, παρατεταμένα ωράρια λόγω αυξημένων αναγκών παραγωγής, χαμηλά ημερομίσθια και ανεργία το χειμώνα.

Στα καπνομάγαζα διαμορφώνεται η εργατική συνείδηση κι εκεί γεννιέται το εργατικό κίνημα του Αγρινίου. Η μαχητικότητα του καπνεργατικού κινήματος πήγαζε και από τις ιδιομορφίες της εργασιακής διαδικασίας που ελεγχόταν από τους καπνεργάτες. Το «σαλόνι» της καπναποθήκης, ενίσχυε τη συλλογικότητα και ενδυνάμωνε τη συνοχή και τη μαχητικότητα της καπνεργατικής τάξης.

Το 1911 ιδρύθηκε το σωματείο καπνεργατών «Η Αλληλοβοήθεια» που αποτέλεσε το βασικό κορμό του εργατικού κινήματος της πόλης και πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Εργατικού Κέντρου Αγρινίου.

Το 1910 εφαρμόζεται για πρώτη φορά στο Αγρίνιο το σύστημα της επεξεργασίας σε «τόγκα» (τα φύλλα χωρίζονται ποιοτικά, όμως δεν δεματοποιούνται αμέσως, αλλά τσαλακώνονται στα πατητήρια για να δεματοποιηθούν στο τέλος).

Το 1920 έχουμε την πρώτη σύγκρουση καπνεργατών-εργοδοσίας με αφορμή την «τόγκα» καθώς με το σύστημα αυτό οι εργοδότες χρησιμοποιούσαν γυναίκες που τα μεροκάματά τους ήταν πολύ χαμηλότερα από των αντρών, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανεργία στις τάξεις των καπνεργατών.

Τα αντρικά μεροκάματα έφταναν τις 85 δρχ. ενώ τα γυναικεία στις 37 δρχ.

Το πρόβλημα της ανεργίας των καπνεργατών διογκώθηκε με την εγκατάσταση των Προσφύγων στο Αγρίνιο (φτηνά εργατικά χέρια)

Τα αιματηρά γεγονότα του Αυγούστου 1926

Το 1926 η κατακόρυφη άνοδος του συναλλάγματος είχε άμεσες ευεργετικές επιπτώσεις στο καπνεμπόριο. Η Αγγλική λίρα πραγματοποίησε άλμα από τις 350 στις 450 δρχ. με αποτέλεσμα οι καπνέμποροι να κερδίσουν τεράστια ποσά.

Οι καπνεργάτες απαιτούν ανάλογη αύξηση, με τους καπνέμπορους να ανακοινώνουν στο Σωματείο την απόφαση για αύξηση στα μεροκάματα των αντρών κατά 5 δρχ., ( 90 δρχ.) και τα γυναικεία να καθηλωθούν στις 37 δρχ.

Οι καπνεργάτες το θεωρούν κοροϊδία και αξιώνουν 120 δρχ. στα αντρικά και αύξηση 15% στα γυναικεία. Η άρνηση των καπνεμπόρων οδηγεί τους καπνεργάτες να κηρύξουν απεργία το Σάββατο 31 Ιουλίου 1926.

Μετά από 8 ημέρες απεργία το Σωματείο αντιμετωπίζει το δίλημμα: συνέχιση της απεργίας και διαρροή απεργών ή μαχητική παρουσία με συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις.

Αποφασίζονται διαδηλώσεις και ζητούν άδεια για συγκέντρωση την Δευτέρα 9 Αυγούστου, με τις αρχές να χορηγούν άδεια για συγκέντρωση στο χώρο της Αγίας Σωτήρας (το σημερινό Πάρκο), που τότε θεωρούνταν εκτός της πόλης.

Από το πρωί της Κυριακής 8 Αυγούστου οι απεργοί συγκεντρώνονται στον χώρο με μαύρες σημαίες πάνω στις οποίες έγραφαν: «Δικαία απαίτησις, ή 100 δράμια ψωμί ή ένα χρόνο απεργία».

Συγκεντρώνονται περίπου 8000 απεργοί με μεγάλη παρουσία της Χωροφυλακής και δύναμης Ευζώνων από το Μεσολόγγι.

Οι απεργοί, μετά την εκφώνηση λόγων, διαλύονται προς τον προσφυγικό συνοικισμό Αγ. Κωνσταντίνου και προς την πόλη.

Η ομάδα που κατευθύνθηκε στην πόλη ήρθε αντιμέτωπη με την Χωροφυλακή, με τον επικεφαλής αυτής να απαιτεί να κατέβουν προς την πόλη ανά δύο και τους απεργούς να αρνούνται.

Ακολουθεί συμπλοκή και η διαταγή του ταγματάρχη να πυροβολήσουν στον αέρα ήταν αφορμή για να επιτεθούν με πέτρες μερικές εργάτριες στους χωροφύλακες οι οποίοι ξεκινούν να πυροβολούν τους διαδηλωτές.

Τραυματίζονται θανάσιμα ο Θ. Καρανικόλας, και η έγκυος 29 ετών καπνεργάτρια Β. Γεωργαντζέλη μητέρα δύο παιδιών, ενώ ο εργάτης Δ. Τσαμπάς τραυματίζεται σοβαρά στο μπράτσο και ακρωτηριάζεται.

Η κηδεία των Θεμιστοκλή Καρανικόλα και Βασιλικής Γεωργαντζέλη.

Η κηδεία της Β.Γεωργαντζέλη και του Θ.Καρανικόλα γίνεται στον Άγιο Δημήτριο παίρνοντας μορφή συλλαλητηρίου.

Η εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» της 11ης Αυγούστου 1926 δημοσιεύει: «Μετά την κήρυξιν της απεργίας, οι απεργοί συνεκεντρούντο καθ’ ομίλους έξωθεν των καπνεργοστασίων και καπναποθηκών και ημπόδιζον την λειτουργίαν αυτών δι’ απεργοσπαστών ή ελευθέρων εργατών τρομοκρατούντες αυτούς. Την νύκτα εκοιμώντο έξωθεν των εργοστασίων, τοποθετούντες σκοπούς με «νούμερα», δια να μην πλησιάσουν οι ιδιοκτήται. Εκ της στάσεως αυτής των απεργών προεκλήθησαν και πολλά επεισόδια….»

Το καπνικό ζήτημα στην Ελλάδα

Η διεθνής οικονομική κρίση του 1929, το λεγόμενο «καπνικό ζήτημα» χτύπησε και τις μεγάλες καπνουπόλεις: Αγρίνιο, Βόλο, Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Ξάνθη.

Η αυστηρότατη εφαρμογή του περιορισμού της καπνοκαλλιέργειας, η φορολογία, η αύξηση της παραγωγής και η μείωση της ζήτησης είχαν ως αποτέλεσμα τον οικονομικό μαρασμό που οδηγεί στην εξαθλίωση καπνοπαραγωγών και καπνεργατών.

Το απούλητο πλεόνασμα οδήγησε πολλές μικροεπιχειρήσεις στη χρεοκοπία και αύξησε τον αριθμό των ανέργων καπνεργατών ενώ συχνές απεργίες με κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις παρέλυαν την οικονομική ζωή του τόπου.

Το αυξανόμενο κύμα απεργιών οδήγησε την τελευταία βενιζελική κυβέρνηση να ψηφίσει το νόμο «περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών», γνωστό ως «Ιδιώνυμο» (1929), που χαρακτηρίστηκε από πολλά συνδικάτα της εποχής ως αντιεργατικός.

Η δεκαετία του 1930 σφραγίζεται από ισχυρούς εργατικούς αγώνες με τα καπνεργατικά σωματεία να βρίσκονται στο επίκεντρο των κοινωνικών αναταραχώ.

Οι καπνεργάτες θεωρούνται «επικίνδυνη τάξη» καθώς αντιδρούν στις στηριζόμενες από την κρατική εξουσία προσπάθειες των εμπόρων να μειώσουν το κόστος επεξεργασίας με την εισαγωγή των μηχανών στην παραγωγική διαδικασία και την επιβολή νέων εργασιακών σχέσεων μέσα στις καπναποθήκες.

Πολλοί φυλακίζονται ή εξορίζονται ενώ οι απεργιακές κινητοποιήσεις τους αποκτούν μαζικό και μαχητικό χαρακτήρα, και αρκετές φορές συνοδεέονται από αιματηρά γεγονότα.

Τον Απρίλιο του 1936 την Ελλάδα σαρώνει ένα απεργιακό κύμα με κέντρο τη Θεσσαλονίκη και τους καπνεργάτες, που αποτελούν το πιο οργανωμένο κίνημα της εποχής.

Η εξέγερση των εργατών στη Θεσσαλονίκη επεκτείνεται σε πολλές άλλες πόλεις ( Δράμα, Ξάνθη , Καβάλα, Βόλο) αποτελώντας έναν από τους βασικότερους σταθμούς στο ελληνικό εργατικό κίνημα. Οι αμοιβές των 48.000 περίπου καπνεργατών έχουν πέσει από τις 135-150 δραχμές στις 75 δραχμές και πολλοί αναγκάζονται να δουλεύουν δωρεάν μόνον για τα ένσημά τους.

Έτσι με βασικό αίτημα την εφαρμογή της συλλογικής σύμβασης του 1924 για ημερομίσθια 140-160 δρχ. στα τέλη Απριλίου του 1936 στη Θεσσαλονίκη γίνεται το πρώτο καπνεργατικό συνέδριο και αποφασίζεται απεργία για τις 29 του μήνα.

Kαβάλα. Συγκέντρωση διαμαρτυρίας κατά της εξαγωγής ανεπεξέργαστων καπνών.

Μετά από άρνηση των καπνεμπόρων για παραχωρήσεις, οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης κατεβαίνουν σε απεργία διαρκείας.

Στις 9 Μαΐου η απεργία, στην οποία συμμετέχουν σχεδόν όλοι οι εργαζόμενοι, σφραγίζεται από αιματηρά γεγονότα. Στις 10:30 το πρωί στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Εγνατίας πέφτει νεκρός ο οδηγός ταξί Τάσος Τούσης. Είναι ο πρώτος νεκρός ενώ ακολουθούν και άλλοι.

Σε μια ιδιότυπη «λιτανεία» καταγγελίας -διαμαρτυρίας οι απεργοί τον περιφέρουν επάνω σε μια πόρτα στους δρόμους της πόλης και η μητέρα του ακολουθεί.

Την επόμενη μέρα οι εφημερίδες δημοσιεύουν τη φωτογραφία της μάνας που θρηνεί το σκοτωμένο γιο της.

Με αφορμή το δημοσίευμα αυτό ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος γράφει ένα μεγάλο ποίημα, τον «Επιτάφιο», μέρη του οποίου μελοποίησε το 1958 ο συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης.

… Μέρα Μαγιού μου μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω,
άνοιξη, γιέ, που αγάπαγες κι ανέβαινες απάνω
στο λιακωτό και κοίταζες και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου το φως της οικουμένης…
…Βασίλεψες, αστέρι μου, βασίλεψε όλη η πλάση,
Κι ο ήλιος, κουβάρι ολόμαυρο, το φέγγος του έχει μάσει…

Η τότε κυβέρνηση του Ι. Μεταξά στέλνει στρατιωτικές δυνάμεις από τη Λάρισα για να καταστείλει την εξέγερση. Λίγους μήνες αργότερα, την 4η Αυγούστου, ο Μεταξάς επιβάλλει δικτατορία στη χώρα.

Ο απολογισμός των τραγικών γεγονότων της 9ης Μαΐου 1936 είναι 12 νεκροί, 32 βαριά τραυματίες και άλλοι 300 ελαφρύτερα.

Η κηδεία των θυμάτων είναι πραγματικός λαϊκός ξεσηκωμός. Στο νεκροταφείο συγκεντρώνονται περίπου 150.000 άνθρωποι. Στις 11 Μαΐου κηρύσσονται απεργίες διαμαρτυρίας σε πολλές πόλεις της χώρας και στις 13 Μαΐου πανελλαδική απεργία.

Το συνδικαλιστικό κίνημα αναστέλλεται από τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις (δικτατορία Μεταξά) και κυρίως από το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο.

Αρχές της δεκαετίας του ’50, η άρση της κατοχύρωσης του καπνεργατικού επαγγέλματος διευκολύνει τις απολύσεις με ασήμαντες αποζημιώσεις. Οι καπνεργάτες όπως και χιλιάδες άλλοι Έλληνες ακολουθούν το δρόμο της μετανάστευσης.

Καπναποθήκες και καπνομάγαζα άλλοτε και σήμερα

Η γεωγραφική μετατόπιση των κέντρων κατεργασίας οδήγησε στην ερήμωση αυτών των ιστορικών κτιρίων με τη σημερινή εικόνα των καπναποθηκών να αποπνέει μια αίσθηση εγκατάλειψης.

Οι καπναποθήκες των Αφών Παναγόπουλου ήταν συνδεδεμένες με θλιβερά γεγονότα της γερμανοϊταλικής κατοχής, αφού τα υπόγειά τους χρησιμοποιήθηκαν σαν φυλακές ελλήνων κρατουμένων. Κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους χτίστηκε πολυκατοικία.

Οι παλιές καπναποθήκες Παπαπέτρου, σημαντικό διατηρητέο κτίριο, αγοράστηκαν από το Ελληνικό Δημόσιο και σε συνεργασία με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας είχε αποφασιστεί ο μετασχηματισμός τους σε Αρχαιολογικό Μουσείο Αγρινίου αλλά έως σήμερα παραμένουν ανεκμετάλλευτες

Η καπνοκαλλιέργεια σήμερα

Το 1981 o καπνός καλλιεργούνταν σε έκταση 600.000-700.000 στρεμμάτων σε Φθιώτιδα, Θεσσαλία, Αργολίδα, Αιτωλοακαρνανία, Μακεδονία, Θράκη με τη συνολική παραγωγή να ξεπερνά τους 150.000 τόνους.

Η αντίστροφή πορεία για τη συρρίκνωση της καλλιέργειας του στα 70.000 στρέμματα το 2006 άρχισε με την αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής το 1992 και ολοκληρώθηκε με τη μεταρρύθμιση των Μεσογειακών Προϊόντων (καπνός- βαμβάκι-ελαιόλαδο) το 2004.

Η μεταρρύθμιση του 1992 προέβλεπε τη μείωση των κοινοτικών ενισχύσεων στον καπνό και περιόρισε σημαντικά τον εγγυημένο όγκο παραγωγής σε πολλές ελληνικές ποικιλίες ανατολικού τύπου και στα Virginia, Burley.

Με τη μεταρρύθμιση του 2004, κάθε κράτος-μέλος μπορούσε να επιλέξει τα ποσοστά δεσμευμένης και αποδεσμευμένης ενίσχυσης στον καπνό, με τη χώρα μας να αποφασίζει την «πλήρη αποδέσμευση» από το 2006.

Λόγω της αλλαγής του συστήματος επιδότησης η εμπορική αξία των καπνών ήταν πια μικρότερη από το κόστος παραγωγής, με αποτέλεσμα να μειωθεί δραματικά η καλλιέργεια τους από τα 500.000 στρέμματα το 2005 σε 70.000 το 2006, η παραγωγή από 108.000 τόνους να πέσει στους 22.000 τόνους και ο αριθμός των καπνοπαραγωγών να συρρικνώνεται από 48.000 το 2005 σε 16.000 το 2010.

Ποικιλίες υψηλής εισοδηματικής αξίας (λόγω επιδοτήσεων) όπως οι Burley και Virginia , Καμπά –Κουλάκ, Ζιχνομυρωδάτα, Σαμψούς, Ελασσόνας εξαφανίστηκαν.

Το 2008 καλλιεργούνταν δύο τύποι καπνών:

– μπασμάς (Αν. Μακεδονία, Θράκη, Θεσ /νίκη, Κοζάνη, Γρεβενά, Λάρισα)

– ποικιλία Κατερίνη (Πιερία και Λάρισα). Από το 2010 ξανάρχισε η καλλιέργεια των καπνών Virginia (Ξάνθη, Ροδόπη, Αιτωλοακαρνανία).

Καλύτερες προοπτικές θα μπορούσαν να δημιουργηθούν μόνο εφόσον η χώρα μας αποφασίσει να εντάξει ξανά την καλλιέργεια του καπνού σε καθεστώς συνδεδεμένης ενίσχυσης (σύνδεση των ενισχύσεων με την υποχρέωση παραγωγής), δυνατότητα που θα δίνει η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική για το χρονικό διάστημα 2014-2020. Στην περίπτωση αυτή θα αυξηθούν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις και ο όγκος παραγωγής σε σχέση με σήμερα.

Η εργασία είναι αφιερωμένη στη γυναίκα αγρότισσα

Μάνα μου, βραχωρίτισσα, με το λερό φουστάνι
το κόκκινο, που τόκαμε σταχύ σαν καταχνιά
η μαύρη κόλλα του καπνού, φαρμακερό βοτάνι,
όλα της τα φαρμάκωσες, μεδούλι και καρδιά…
Μέσ’ στο χωράφι γέρασες και πολεμάς ακόμα
ως τη στερνή σου την πνοή, να ζήσει η φαμελιά, η εργατιά.

Π. Χατζόπουλος, «Μάνα μου βραχωρίτισσα» Ρίζα των Αγρινιωτών (1990)

Πηγές:

– Βικιπαίδεια
– Βικιλεξικό
– Χ.Αυγουλάς, καθηγητής Γεωργίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
– Εφημερίδες «Βήμα», «Καθημερινή» (αφιερώματα για την καλλιέργεια του καπνού στην Αιτ/νία)
– Κ. Μπάδα – Μ. Αγγέλη: «Οι γυναίκες του καπνού»
– Γεώργιος Ν. Λεοντσίνης, καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και Διδακτικής της Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
– agriniomemmories.blogspot.com (άρθρα-φωτογραφικό υλικό)
– Τσαφόνια Ν. ,ΤΕΙ Κρήτης Σχολή Τεχνολογίας-Γεωπονίας (πτυχιακή εργασία)
– Αρχείο της ΕΡΤ
– Εφημερίδα «Ριζοσπάστης» (αφιέρωμα στα γεγονότα του Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη)
– Πειραματικό Γυμνάσιο Καβάλας, εργασία μαθητών για τις συνθήκες καπνεργασίας (απόσπασμα βίντεο)

Εργασία Γ’ τάξης Γυμνασίου Αγίου Βλασίου στο μάθημα της Τοπικής Ιστορίας

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ράπτη Δήμητρα ΠΕ02-Φιλόλογος

https://www.slideshare.net