Το απόγευμα της Παρασκευής, 21 Νοεμβρίου 2025, στο Wyndham Grand Hotel στην Αθήνα, άρχισε το Επιστημονικό Θεολογικό Συνέδριο με τίτλο: «Μαθητεία στην Ορθόδοξη Θεολογία», στο οποίο παρουσιάστηκε το πλούσιο και σημαντικό συγγραφικό έργο του Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου.

Σε σχετική ανακοίνωση της Μητρόπολης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου αναφέρεται:

Το Συνέδριο άνοιξε με ύμνους της εορτής των Αγίων Πατέρων, τους οποίους απέδωσε ο Βυζαντινός Χορός «Τρόπος», υπό την διεύθυνση του Πρωτοψάλτου και Δασκάλου της Ψαλτικής Τέχνης κ. Κωνσταντίνου Αγγελίδη. Τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο εκπροσώπησε ο Μητροπολίτης Κρήνης κ. Κύριλλος. Τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμο εκπροσώπησε ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Χριστουπόλεως κ. Βαρνάβας. Πέρα από τον τιμώμενο Ιεράρχη παρέστησαν: ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Λεμεσού κ. Αθανάσιος, οι Μητροπολίτες: Πατρών κ. Χρυσόστομος, Καστορίας κ. Καλλίνικος, Φιλαδελφείας κ. Μελίτων, Πισιδίας κ. Ιώβ, Ιταλίας κ. Πολύκαρπος καθώς και οι Θεοφιλέστατοι Επίσκοποι Ρωγών κ. Φιλόθεος και Τανάγρας κ. Απόστολος. Εκ του Πατριαρχείου Βουλγαρίας παρέστη ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ζνεπόλεως κ. Μελέτιος.

Μετά την απόδοση των ύμνων τον λόγο πήρε ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, κ. Νικόλαος Κόϊος, ο οποίος αναφέρθηκε συνοπτικά στον σκοπό του Συνεδρίου, ενώ έκανε λόγο για το πρόσωπο του τιμωμένου Ιεράρχου, τον οποίο προσδιόρισε ως πνευματικό τέκνο δύο σύγχρονων Αγίων, του Αγίου Καλλινίκου Μητροπολίτου Εδέσσης και του Αγίου Σωφρονίου του Έσσεξ. Τον λόγο στη συνέχεια πήρε ο Γέροντας Εφραίμ, Καθηγούμενος της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, ο οποίος ανέφερε ότι με αφορμή τρεις επετείους του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου, τα 30 χρόνια Αρχιερατείας, τα 50 χρόνια συγγραφής και τα 80 χρόνια επιγείου ζωής, η Ιερά Μονή τιμά το πρόσωπο και το έργο του. «Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος αναδεικνύει με το έργο του, το αγιοπατερικό, το συνοδικό και το υμνολογικό περιεχόμενο της Ορθοδόξου Παραδόσεως και έτσι προβάλλει στις ημέρες μας ως ασφαλής οδηγός για την βίωση και προβολή της Ορθόδοξης Θεολογίας. Η εντρύφηση στα συγγράμματά του αποτελεί πραγματική Μαθητεία στην Ορθόδοξη Θεολογία», σημείωσε ο Γέροντας Εφραίμ.

Στο βήμα ανέβηκε έπειτα ο Μητροπολίτης Κρήνης κ. Κύριλλος, ο οποίος ανέγνωσε τον χαιρετισμό του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου. Στον χαιρετισμό ο Παναγιώτατος ευχήθηκε την ευόδωση των εργασιών του Συνεδρίου και τόνισε ότι ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου ασκεί την πατερική εμπειρική θεολογία, η οποία τρέφεται από την ζωή της Εκκλησίας. Αναφέρθηκε ακόμη ότι ο Σεβασμιώτατος αποδεικνύει ότι ο λόγος της Ορθοδοξίας είναι αδιανόητο να μένει στο περιθώριο των συζητήσεων των μεγάλων προβλημάτων της εποχής μας.

Τον λόγο πήρε μετά ο Επίσκοπος Χριστουπόλεως κ. Βαρνάβας, ο οποίος ανέγνωσε τον χαιρετισμό του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερωνύμιου, στον οποίο εκφράζει την χαρά του για την διοργάνωση του Συνεδρίου. Σημειώνει ακόμη ότι ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου διακρίνεται για την θεολογική του εμβρίθεια καθώς και για το γεγονός ότι μπορεί να μεταφέρει τις μεγάλες αλήθειες της θεολογίας στον σύγχρονο κόσμο.

Κεντρική εισήγηση Μητροπολίτη Καστορίας

Μετά το πέρας των χαιρετισμών τον λόγο πήρε ο Μητροπολίτης Καστορίας κ. Καλλίνικος, ο οποίος εκφώνησε την εναρκτήρια εισήγηση του Συνεδρίου. Ευχαρίστησε τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου, τον Καθηγούμενο Γέροντα Εφραΐμ και την Οργανωτική Επιτροπή για το γεγονός ότι του έδωσαν την κεντρική ομιλία του Συνεδρίου. Το πρώτο μέρος της ομιλίας του Μητροπολίτου Καστορίας αφορούσε τα βιογραφικά στοιχεία του τιμωμένου προσώπου, όπως την πορεία του στον εκκλησιαστικό χώρο, αλλά και τη δράση του σε διάφορα Ιδρύματα της Εκκλησίας.

Το δεύτερο μέρος αφορούσε το συγγραφικό έργο, για το οποίο, πέρα από το περιεχόμενο, ο Μητροπολίτης κ. Καλλίνικος, μίλησε με αριθμούς. Στη συνέχεια αναφέρθηκε στα ερευνητικά ενδιαφέροντα του κ. Ιεροθέου, όπως στη θεολογία, αλλά και στην αρχαία, νεώτερη και σύγχρονη φιλοσοφία, ενώ ιδιαίτερη μνεία έκανε στην υπέρογκη συγγραφική παραγωγή του και στο γεγονός ότι έχει μεταφρασθεί σε 28 γλώσσες. Τόνισε ακόμη ότι ανέκδοτα βιβλία είναι πάνω από 20, τα οποία περιμένουν τη σειρά τους για να δημοσιευτούν, ενώ δεν είναι λίγες και οι επιστολές τις οποίες έχει συγγράψει ο Σεβασμιώτατος.

Το τρίτο μέρος της ομιλίας του, ο κ. Καλλίνικος αναφέρθηκε σε κάποιες βασικές έννοιες και στον χαρακτήρα του τιμωμένου Ιεράρχη, όπως αυτά αποτυπώνονται μέσα από το πολυσέλιδο έργο του, καθώς και στις πνευματικές του καταβολές, όπως και την έμπνευση που άντλησε από σύγχρονους Αγίους και Αγιορείτες πατέρες. Ιδιαίτερη και εκτενή αναφορά έκανε στην αλληλοπεριχώρηση των πολλαπλών πλευρών του Μητροπολίτου Ναυπάκτου, όπως την ποιμαντική, την διοικητική, την Αρχιερατική και την κοινωνική. Κλείνοντας την ομιλία του, ανέφερε ότι καταλαβαίνει το έργο του Μητροπολίτου Ναυπάκτου και το παρομοιάζει με το Λιμάνι της Ναυπάκτου και το Κάστρο της. Το Κάστρο συμβολίζει τη σταθερότητα και το Λιμάνι το άνοιγμα στον κόσμο με τα μηνύματα.

Α΄ Συνεδρία

Την έναρξη των εργασιών κήρυξε ο εκπρόσωπος του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου, Μητροπολίτης Κρήνης κ. Κύριλλος. Η Α΄ Συνεδρία είχε τίτλο «Αγιορειτική ησυχαστική παράδοση – Σύγχρονοι Άγιοι», και προήδρευσε των εργασιών ο Μητροπολίτης Καστορίας κ. Καλλίνικος.

Πρώτος ομιλητής ήταν ο Αρχιμανδρίτης Ζαχαρίας Ζάχαρου, του οποίου την ομιλία ανέγνωσε ο Ηγούμενος της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου του Έσσεξ, Αρχιμ. Πέτρος, και είχε τίτλο: «Ο σεπτός Ιεράρχης μας Ιερόθεος και η σχέση του με τον Άγιο Σωφρόνιο». Στην ομιλία του ο Γέροντας Ζαχαρίας ανέφερε ότι ο Άγιος Σωφρόνιος διάνοιξε νέες προοπτικές στον Μητροπολίτη Ναυπάκτου και εκείνος με τη σειρά του κόμισε από τον Άγιο πνευματική γνώση, την οποία καλλιέργησε και μετέδωσε στον λαό του Θεού. Σημείωσε ακόμη ότι ο Άγιος Σωφρόνιος αγάπησε την θερμή και φλογερή καρδιά του Μητροπολίτου Ναυπάκτου, και επεσήμανε ότι ο Άγιος συνέβαλε στη πνευματική διαμόρφωση της προσωπικότητας του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου.

Δεύτερη εισηγήτρια ήταν Γερόντισσα Σιλουανή, Καθηγουμένη της Ι.Μ. Γενεθλίου Θεοτόκου (Πελαγίας), της οποίας η ομιλία είχε τίτλο: «Ο Άγιος Καλλίνικος Εδέσσης κατά τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ιερόθεο». Η Γερόντισσα σημείωσε ότι το συγγραφικό έργο του Σεβασμιωτάτου έχει την ευλογία τόσο του Αγίου Σωφρονίου όσο και του Αγίου Καλλινίκου. Σημαντική θέση μέσα στο έργο του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου έχουν και εκείνα τα οποία αφορούν τον Άγιο Καλλίνικο, ενώ τόνισε ότι ο Σεβασμιώτατος έχει δηλώσει πως έμαθε την ποιμαντική στην Έδεσσα, αλλά και το μεγάλο σχολείο της εμπειρικής Θεολογίας ήταν η συναναστροφή με τον Άγιο Καλλίνικο. Στη συνέχεια του λόγου της αναφέρθηκε στη συγγραφική πορεία των βιβλίων που αφορούσαν τη βιωτή και τη διδασκαλία του Αγίου Καλλινίκου και μέσα από αυτήν την πορεία επεσήμανε το πώς δούλεψε ο Σεβασμιώτατος, αλλά και πώς έζησε ο ίδιος τον Άγιο Καλλίνικο.

Μετά το διάλειμμα μίλησε ο Καθηγούμενος της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Αρχιμανδρίτης Εφραΐμ με θέμα: «‘Η Αγία Γνώση. Τα ωραία των ένδον’ – Η ησυχία ως απαραίτητη προϋπόθεση του Αγιασμού». Ο Καθηγούμενος Γέροντας Εφραΐμ χαρακτήρισε το έργο «Η Αγία Γνώση. Τα ωραία των ένδον» ως ένα από τα σημαντικότερα έργα της σύγχρονης θεολογικής γραμματείας και τόνισε ότι ήδη από τις πρώτες σελίδες φανερώνεται ότι ο Σεβασμιώτατος κ. Ιερόθεος κατανοεί τη Θεολογία ως πνευματική εμπειρία και όχι ως διανοητική ενασχόληση. Επεσήμανε δε ότι η θεολογία, όπως προκύπτει από το έργο του τιμώμενου προσώπου, δεν είναι προϊόν στοχασμού, αλλά προσευχής και εμπειρίας. Στην ομιλία ο Γέροντας ασχολήθηκε με τη σημασία της ησυχίας στο έργο του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου. Προσεγγίζοντας το έργο του Σεβασμιωτάτου, ο ομιλητής σημείωσε ότι η πνευματική ζωή δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την άσκηση της ησυχίας και τόνισε ότι η ησυχία είναι η αληθινή προϋπόθεση της γνώσης του Θεού. «Ο Ησυχασμός δεν είναι φυγή από τον κόσμο, αλλά τρόπος θεραπείας του κόσμου», τόνισε ο Γέροντας Εφραίμ, ενώ σε άλλο σημείο ανέφερε ότι «μέσα από τη γλώσσα του συγγραφέα αναδύεται η ουσία της Ορθοδοξίας».

Τον λόγο έλαβε στη συνέχεια ο Καθηγούμενος της Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας, Αρχιμανδρίτης Ελισαίος, του οποίου η ομιλία είχε τίτλο: «Ο Άγιος Παΐσιος βιογραφούμενος». Ο Γέροντας Ελισαίος ανέφερε ότι έχει ασχοληθεί με τα βιβλία του Σεβασμιωτάτου, τα οποία είναι σχετικά με τον Άγιο Παΐσιο και έκανε μια μικρή εισαγωγή στον χαρακτήρα και το περιεχόμενο των βιβλίων. Τα βιβλία αυτά αποβλέπουν στην αποτύπωση αυτού του αυτοβιογραφικού λόγου του Αγίου, ανέφερε ο Γέροντας Ελισαίος. Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στην επίσκεψη του Αγίου Παϊσίου στην Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας, όπου συνοδευόταν από τον Σεβασμιώτατο Ιερόθεο. Στον λόγο του ο Καθηγούμενος Αρχιμ. Ελισαίος, αναφέρθηκε στη σχέση και την επιρροή του Αγίου Παϊσίου στον Μητροπολίτη κ. Ιερόθεο, ενώ σημείωσε ότι ο Σεβασμιώτατος δεν περιγράφει απλώς τον Άγιο, αλλά τον αφομοιώνει. «Το φως που εκπέμπει ο Άγιος Παΐσιος περνά από το πρίσμα του Σεβασμιωτάτου» ανέφερε ο Καθηγούμενος.

Τέλος, μίλησε ο Καθηγούμενος της Ι.Μ. Σταυρονικήτα, Αρχιμανδρίτης Τύχων με θέμα: «Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ως Αγιορείτης». Ο Αρχιμανδρίτης Τύχων εστίασε σε αυτό το σημαντικό βιβλίο του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου, το οποίο κομίζει σημαντικές πτυχές και πληροφορίες προς τους αναγνώστες του σύγχρονου κόσμου για τον βίο και τη θεολογία αυτού του σπουδαίου Αγίου και τόνισε τη σημασία της εφαρμοσμένης θεολογίας του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Κατά τον ομιλητή ο Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος δεν έρχεται να προσθέσει κάτι δικό του στην ορθόδοξη διδασκαλία, αλλά ζει την παράδοσή της. Ο Καθηγούμενος Αρχιμ. Τύχων, προσεγγίζοντας το έργο του τιμώμενου προσώπου, σημείωσε ότι ο Άγιος με τα γραπτά του έδειξε ότι το Άγιον Όρος, δεν είναι ένας τόπος, αλλά ένας τρόπος ζωής.

Β΄ Συνεδρία

Η δεύτερη ημέρα του Συνεδρίου ξεκίνησε με τη Β΄ Συνεδρία που είχε ως θέμα της Ιστορικοκανονικά ζητήματα στο έργο του Μητροπολίτου Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου. Των εργασιών προήδρευσε ο Καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, κ. Απόστολος Κραλίδης.

Πρώτος ομιλητής ήταν ο Μητροπολίτης Πατρών κ. Χρυσόστομος, ο οποίος μίλησε με θέμα: «Το συνοδικό και ιεραρχικό πολίτευμα της Εκκλησίας». Ο Σεβασμιώτατος μίλησε με αφορμή δύο βιβλία του τιμώμενου Ιεράρχη, τα οποία ασχολούνται με το πολίτευμα της Εκκλησίας. Σε αυτά τα βιβλία φαίνεται το γνήσιο συνοδικό φρόνημα του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου. Ο Μητροπολίτης Πατρών κ. Χρυσόστομος ανέφερε ότι το συνοδικό πολίτευμα είναι η μόνη σωτήρια λέμβος μέσα σε αυτόν τον κόσμο. Προσεγγίζοντας το έργο του Μητροπολίτου Ναυπάκτου, τόνισε ότι οι ιεροί Κανόνες δεν είναι πολιτικά κείμενα, αλλά εκκλησιαστικά, που αποβλέπουν στην ενότητα της Εκκλησίας. Εξήγησε ακόμη στον λόγο του ότι το συνοδικό πολίτευμα είναι αντίθετο του παπισμού, ενώ το ιεραρχικό αντίθετο του προτεσταντισμού.

Στη συνέχεια έλαβε τον λόγο ο οικονομολόγος-συγγραφέας κ. Αναστάσιος Φιλιππίδης, και μίλησε με θέμα: «Ρωμιοί σε Ανατολή και Δύση». Το θέμα αφορά βιβλίο του Μητροπολίτου Ναυπάκτου, το οποίο εξετάζει ζητήματα ταυτότητας του νεώτερου Ελληνισμού καθώς και τις σχέσεις του νεώτερου Ελληνισμού με τη Δύση και τον χριστιανισμό. Διευκρίνισε ότι οι όροι αυτοί δεν είναι φυλετικοί, αλλά ενδεικτικοί ενός τρόπου προσέγγισης της ζωής και του κόσμου. Ο ομιλητής εξέτασε στη συνέχεια τις καταβολές και ρίζες του δυτικού πολιτισμού στο Μεσαίωνα, και την αντίθεσή του με τις αξίες της Ρωμιοσύνης, ενώ σε άλλο σημείο ανέφερε ότι η Δύση έχει ανάγκη τη ρωμαϊκή παράδοση.

Ακολούθως τον λόγο πήρε ο Καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, κ. Κωνσταντίνος Χρήστου, ο οποίος μίλησε με θέμα: «Παλαιά και Νέα Ρώμη – Ορθόδοξη και Δυτική παράδοση». Ο ομιλητής σημείωσε ότι για τη σκέψη του τιμώμενου Ιεράρχη είναι κεντρικό θέμα η σχέση Παλαιάς και Νέας Ρώμης, η οποία σημάδεψε τη διάσπαση του ενιαίου χριστιανικού κόσμου. Ανέφερε ότι ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου στο έργο του αυτό εντοπίζει ότι η διαφορά μεταξύ των δύο αυτών κόσμων προέκυψε κατά τον 4ο με 5ο αιώνα, με το έργο του ιερού Αυγουστίνου, ενώ σημαντικό ρόλο έπαιξε και η εισβολή βαρβαρικών φύλων στον ευρωπαϊκό χώρο.

Τέλος, την Β΄ Συνεδρία έκλεισε με την ομιλία του ο Μητροπολίτης Κρήνης κ. Κύριλλος, ο οποίος μίλησε με θέμα: «Τα συνοδικά και πατριαρχικά κείμενα, Συνοδικός Τόμος του 1850 και Πατριαρχική Πράξη του 1928». Ο Μητροπολίτης Κρήνης σημείωσε ότι ο τιμώμενος Ιεράρχης ζει κατ’ εξοχήν στην εποχή του, και στεκόμενος σε στέρεο έδαφος συνομιλεί για τα προβλήματα του κόσμου μας. Ο ομιλητής αναφέρθηκε με αφορμή το έργο του Μητροπολίτου Ναυπάκτου στις σχέσεις και στη διοίκηση τόσο της Εκκλησίας της Ελλάδος όσο και του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Σημείωσε ότι η Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ελλάδος δεν είναι άσχετη με την κοινωνία της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, καθώς μια τέτοια ανεξαρτησία θα προσομοίαζε με μια προτεσταντικού τύπου σέκτα, επί της οποίας θα ήταν εύκολο να βρει έρεισμα ο εθνικισμός. Το Αυτοκέφαλο, σημείωσε ο ομιλητής, θα λειτουργούσε έτσι διασπαστικά στην ενότητα της Εκκλησίας.

Γ΄ Συνεδρία

Στη Γ’ Συνεδρία με θέμα τις Ποιμαντικές και Βιοηθικές όψεις του έργου του Μητροπολίτη κ. Ιεροθέου, προέδρευσε ο Μητροπολίτης Κρήνης κ. Κύριλλος.

Ο πρώτος ομιλητής Πρωτοπρεσβύτερος Θωμάς Βαμβίνης, Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος της Ιεράς Μητροπόλεως Ναυπάκτου, μίλησε με θέμα: «Η πράξη της Ορθόδοξης ψυχοθεραπείας», με αφορμή βιβλία του Μητροπολίτου Ναυπάκτου, τα οποία έχουν ως θέμα τους τη θεραπεία της ψυχής κατά την Ορθόδοξη παράδοση. Ο ομιλητής σημείωσε ότι ο Χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία, αλλά είναι θεραπεία. Με αφορμή τους Κανόνες Συνόδων έδειξε την πρακτική της ορθόδοξης ψυχοθεραπευτικής, κατά την οποία οι άνθρωποι δεν χωρίζονται σε καλούς και κακούς με ηθικιστικά κριτήρια, αλλά σε θεραπευμένους και αθεράπευτους. Σημείωσε, επίσης, ότι για την Ορθόδοξη Εκκλησία, ο ψυχικά ασθενής άνθρωπος δεν είναι αυτός που πάσχει από κάποια νόσο, αλλά εκείνος ο οποίος έχει απομακρυνθεί από τον Θεό. Ο π. Θωμάς ανέφερε ότι ο Σεβασμιώτας ασκεί μια ορθόδοξη θεραπευτική μέσω των συγγραμμάτων του.

Επόμενος ομιλητής ήταν ο Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Θρησκείας και Κοινωνικής Ηθικής του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας του ΕΚΠΑ, κ. Απόστολος Νικολαΐδης με θέμα: «Η διαλεκτική συνάφεια θεολογίας και ποιμαντικής στο συγγραφικό και ποιμαντικό έργο του Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου». Ο Καθηγητής, μέσα από την προσέγγιση του έργου του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου, σημείωσε ότι η Θεολογία δεν υπάρχει για τον εαυτό της, αλλά για να διακονεί τον άνθρωπο στη καθημερινότητά του, μέσα από την θεραπευτική της πρακτική. Η Θεολογία από αυτήν την άποψη είναι επισπεύδουσα ποιμαντική αρχή. Στη συνέχεια ο κ. Νικολαΐδης μίλησε για τον θεολογικό λόγο μέσα στη ποιμαντική πράξη, καθώς ο τιμώμενος Ιεράρχης είναι επίσης και ποιμένας, ο οποίος καλείται να είναι πατέρας και αδελφός. Σχετικά με το έργο της ψυχοθεραπείας ο ομιλητής σημείωσε ότι ο ιερέας είναι θεραπευτής και χρειάζεται εμπειρία για να μην οδηγηθεί το ποίμνιο σε αδιέξοδα, ενώ τόνισε ότι η θεραπεία λαμβάνει χώρα στην Εκκλησία και στη Θεία Λειτουργία.

Τον λόγο στη συνέχεια έλαβε ο κ. Τρύφων Σπυριδωνίδης, πυρηνικός ιατρός και Διευθυντής του ΕΣΥ, του οποίου η ομιλία είχε θέμα: «Βιοηθική και Βιοθεολογία». Ο κ. Σπυριδωνίδης αναφέρθηκε εκτενώς στη σχέση του τιμώμενου Ιεράρχη με τα ζητήματα της βιοηθικής, της βιολογίας και της γενετικής, αλλά και στα βιβλία που εκθέτει τα ζητήματα αυτά. Στάθηκε επίσης στον όρο «βιοθεολογία» και στην ιστορία της στη βιβλιογραφία, τόσο στην ελληνική όσο και στη διεθνή, ενώ αναφέρθηκε σε βιοηθικά ζητήματα, όπως η κλωνοποίηση, η παρένθετη κύηση καθώς και η ευθανασία. Για το τελευταίο θέμα ο ομιλητής σημείωσε ότι κατά την άποψη του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου, αποκλειστικά δικαιώματα επί της ζωής έχει μόνο ο Θεός, καθώς ο άνθρωπος έχει το είναι δανεισμένο, άρα δεν είναι μια αυτόνομη ύπαρξη. Τέλος, ο κ. Σπυριδωνίδης σημείωσε θεολογικές αρχές που μπορούν να προσανατολίσουν μια ορθόδοξη πρακτική για αυτά τα ζητήματα.

Τελευταίος ομιλητής της Γ΄ Συνεδρίας ήταν ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Beth Israel Deaconess, της Ιατρικής Σχολής του Harvard, κ. Βασίλειος Λιούτας, με θέμα: «Αναφορά στο βιολογικό θάνατο, τα γηρατειά και την ανθρώπινη ασθένεια». Ο κ. Λιούτας αναφέρθηκε με αφορμή το βιβλίο του Σεβασμιωτάτου «Δερμάτινοι χιτώνες» σημείωσε πλήθος περιστατικών από την ιατρική του εμπειρία νευρολογικών ασθενειών, με τις οποίες έρχεται καθημερινά σε επαφή και στάθηκε στην άποψη του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου για την εκκοσμίκευση και τον εκβιολογισμό της ανθρώπινης ύπαρξης και του θανάτου. «Η βιολογική ζωή δεν εξαντλεί το μυστήριο του ανθρώπου», σημείωσε ο ομιλητής. Ανέφερε ακόμη ότι αυτή η ερμηνεία της ανθρώπινης ζωής με μετρήσιμους όρους και κριτήρια λειτουργικότητας, είναι η ρίζα για τις κάθε λογής πρακτικές ευθανασίας.

Μετά το πέρας των ομιλιών ακολούθησε ενδιαφέρουσα συζήτηση για τις Συνεδρίες Α΄, Β΄ και Γ΄ και η λήξη της Γ΄ Συνεδρίας.

Δ΄ Συνεδρία
Η Δ΄ Συνεδρία είχε ως θέμα της την Πατερική και δογματική θεολογία και Εορτολογικά θέματα, τα οποία εντοπίζονται στο έργο του τιμώμενου Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου. Της Συνεδρίας προήδρευσε ο Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Θρησκείας και Κοινωνικής Ηθικής του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας του ΕΚΠΑ κ. Απόστολος Νικολαΐδης.

Τον λόγο έλαβε πρώτα ο Καθηγητής Δογματικής της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού του ΑΠΘ, κ. Βασίλειος Τσίγκος, ο οποίος μίλησε με θέμα: «Η ανάδειξη της δογματικής θεολογίας του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη από τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ιερόθεο». Ανέφερε αρχικά ότι ο Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος αξιοποίησε όλη την εμπειρία που έλαβε στο πλάι ενός από τους σπουδαιότερους Ορθοδόξους θεολόγους, τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη. Ο κ. Τσίγκος σημείωσε ότι καρπός της εμπειρίας αυτής, αλλά και της ίδιας της συγκρότησης του Μητροπολίτου Ναυπάκτου είναι ένας αμέτρητος αριθμός πονημάτων με περιεχόμενο την εμπειρική θεολογία, ενώ μεταξύ άλλων σημείωσε ότι η σκέψη του Σεβασμιωτάτου ανέδειξε τη χαώδη διαφορά που υπάρχει μεταξύ του μεταφυσικού και αφηρημένου στοχασμού και της αγιοπνευματικής και εμπειρικής θεολογίας στο έργο του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη. Ο ομιλητής στη συνέχεια του λόγου του συνόψισε τα στοιχεία εκείνα που ενδημούν στη σκέψη του πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη και τα οποία ο Σεβασμιώτατος ανέδειξε με το έργο του. Ο Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος «άκουσε τον ρυθμό της καρδιάς της θεολογίας της Εκκλησίας» μέσα από τη θεολογία του π. Ιωάννη, την παρουσίασε ανά ενότητες, θεματικές και την έκανε προσιτή στον κόσμο, σημείωσε ο ομιλητής.

Στη συνέχεια μίλησε η κ. Μαρίνα Κολοβοπούλου, Καθηγήτρια Ιστορίας Δογμάτων, του Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ, με θέμα: «Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση και η Μεταπατερική θεολογία». Η Καθηγήτρια σημείωσε ότι χαρακτηριστικά της μετανεωτερικής εποχής έχουν εμφιλοχωρήσει στον λόγο της Θεολογίας δημιουργώντας ένα διαφορετικό τοπίο, στο οποίο θολώνουν οι παραδομένες αλήθειες του ορθόδοξου θεολογείν. Η εισαγωγή φιλοσοφικών, πολιτικών και πολιτισμικών εννοιών στον θεολογικό λόγο συνιστά επιστημονική ανομία, σημείωσε η ομιλήτρια. Σε αυτήν την προοπτική που έχει διαμορφωθεί στο σημερινό κόσμο, το έργο του τιμώμενου Ιεράρχη έρχεται να σταθεί πατώντας στη στέρεη παράδοση που έρχεται από την παράδοση της Εκκλησίας. Εκτενή αναφορά έκανε στη μεταπατερική έννοια του προσώπου που διαμορφώθηκε τα τελευταία έτη στη χώρα μας, η οποία σύμφωνα με το έργο του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου αποτελεί ένα φιλοσοφικής έμπνευσης δημιούργημα, δίχως έρεισμα στην πατερική εμπειρία και θεολογία.

Έπειτα τον λόγο έλαβε ο κ. Γεώργιος Παναγόπουλος, Καθηγητής Δογματικής της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών και Adj. Prof. of Dogmatics του Antiochian House of Studies (CA, USA), του οποίου η ομιλία είχε θέμα: «Σχολαστική και Πατερική θεολογία σύμφωνα με τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη». Ο κ. Παναγόπουλος σημείωσε ότι το σύγγραμμα με το οποίο έχει ασχοληθεί αποτελεί την καταγραφή άϋλου πολιτισμικού αγαθού, δηλαδή τις πανεπιστημιακές καταγραφές της διδασκαλίας του π. Ιωάννου Ρωμανίδη, του οποίου τη θεολογία όχι μόνο δεν πρόδωσε ο Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος, αλλά την έχει «εκ αδιαιρέτου» με τον π. Ιωάννη, τόνισε. Αναφέρθηκε εν πρώτοις στην εκτενή θεματική του εν λόγω πονήματος, ενώ στη συνέχεια πέρασε στην εξέταση των διαφορών της πατερικής θεολογίας και του σχολαστικισμού. Όπως προκύπτει από την εμπειρική θεολογία του π. Ρωμανίδη και του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου, ο βιότοπος του δόγματος είναι η ησυχαστική πείρα και παράδοση, ενώ σε άλλο σημείο ανέφερε ότι ο π. Ρωμανίδης και ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος στηρίζουν τα ερμηνευτικά κλειδιά της θεολογίας τους στην εμπειρία του εκκλησιαστικού σώματος. «Οι Ναυπάκτου και Ρωμανίδης συμπράττουν νοερώς», σημείωσε ο ομιλητής.

Τελευταίος ομιλητής για τη Δ΄ Συνεδρία ήταν ο κ. Συμεών Πασχαλίδης, Καθηγητής Πατρολογίας – Αγιολογίας, στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, ο οποίος μίλησε με θέμα: «Ιστορικό πλαίσιο και πλουτισμός θεολογίας των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών». Ο κ. Πασχαλίδης αναφέρθηκε στα εορτολογικά βιβλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου και στη βιωματική προοπτική του σχεδίου της Θείας Οικονομίας τα οποία ψηλαφώνται μέσα από τις μεγάλες εορτές της Εκκλησίας. Τα έργα αυτά τόνισε ότι, ενώ έχουν πολύ μεγάλη θεολογική ουσία, δεν είναι αυστηρά ακαδημαϊκά εγχειρίδια, γεγονός που επιτρέπει στον κάθε πιστό να έχει πρόσβαση σε αυτά. Κατά τον Μητροπολίτη κ. Ιερόθεο «η Χριστολογία συνδέεται στενά με τη Θεοτοκολογία», ανέφερε ο ομιλητής. Αναφορικά με το βιβλίο του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου για τις Θεομητορικές εορτές, ο κ. Πασχαλίδης σημείωσε ότι αποτελεί μια «θεολογική βιογραφία της Υπεραγίας Θεοτόκου».

Ε΄ Συνεδρία

Μετά το διάλειμμα ξεκίνησε η Ε΄ και τελευταία Συνεδρία του Επιστημονικού Συνεδρίου Θεολογίας, της οποίας γενικό θέμα ήταν η απήχηση του έργου του Μητροπολίτου Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου. Των εργασιών προήδρευσε ο Καθηγητής Πατρολογίας – Αγιολογίας του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, κ. Συμεών Πασχαλίδης.

Η πρώτη ομιλήτρια Δρ. Φιλολογίας του ΑΠΘ, κ. Βασιλική Μελικίδου, μίλησε με θέμα: «Λήμματα και ρήματα μαχόμενης θεολογίας». Η κ. Μελικίδου σημείωσε εξ αρχής ότι ο Σεβασμιώτατος μέσα από το έργο του έχει καταστήσει τη μικρή πόλη της Ναυπάκτου, μεγάλη. «Το ποίμνιο εκκινεί από τη Ναύπακτο και επεκτείνεται σε όλο τον κόσμο», σημείωσε χαρακτηριστικά. Προσεγγίζοντας το έργο του τιμώμενου Ιεράρχη, η ομιλήτρια σημείωσε ότι όλα τα θέματα η Εκκλησία πρέπει να τα αντιμετωπίζει από τη δική της πλευρά, χωρίς να συμφωνεί με τα εκάστοτε κακώς κείμενα, ενώ για το σκοπό αυτό ανέφερε την ακάματη εργασία και τη μελέτη του Σεβασμιωτάτου για τα κοινωνικά, φιλοσοφικά και ευρύτερα επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής μας. Χαρακτήρισε ακόμη τον Μητροπολίτη κ. Ιερόθεο μαχόμενο θεολόγο στο πεδίο, ο οποίος αποστρέφεται τον τίτλο ενός λογίου, ο οποίος εργάζεται στο αποστειρωμένο και απομονωμένο εργαστήριό του. Η ομιλήτρια τόνισε ότι ίσως το σημαντικότερο αντίκτυπο στον κόσμο έχει το βιβλίο και το έργο του Σεβασμιωτάτου για την Ορθόδοξη Ψυχοθεραπευτική, αναφερόμενη σε δομές υγείας στην Αμερική και στη Ρουμανία, των οποίων οι πρακτικές εδράζονται στις αρχές που έχουν διατυπωθεί από τον Μητροπολίτη κ. Ιερόθεο.

Τον λόγο έλαβε έπειτα η Επίκουρη Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης, του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, κ. Ευθυμία Μαυρομιχάλη, η οποία μίλησε με θέμα: «Οι μεταφράσεις των βιβλίων του Μητροπολίτου Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου». Η ομιλήτρια τόνισε ότι τα μεταφρασμένα βιβλία του τιμώμενου Ιεράρχη είναι μάρτυρες μίας πρωτόγνωρης διάχυσης και επιδραστικότητας ανά την υφήλιο. Οι αριθμοί δείχνουν την έκταση της επίδρασης: 127 μεταφράσεις 37 βιβλίων του σε 28 γλώσσες, ενώ η Ρουμανία είναι η χώρα στην οποία έχει μεταφραστεί περισσότερο το έργο του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου. Εκτενή αναφορά έκανε στο γεγονός των αγγλικών μεταφράσεων του Σεβασμιωτάτου, καθώς, όπως ανέφερε, αποτελεί γλώσσα βάσης. Τα αγγλικά, όπως σημείωσε η κ. Μαυρομιχάλη, είναι η γλώσσα από την οποία το έργο του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου δύναται να μεταφραστεί σε κάθε άλλη, καθώς δεν ομιλούν όλοι οι μεταφραστές την ελληνική, ενώ ακόμη και σε περιπτώσεις που ο μεταφραστής μεταφράζει από το πρωτότυπο, στην πρώτη δυσκολία καταφεύγει στην αγγλική μετάφραση. Στη συνέχεια του λόγου της αναφέρθηκε σε άλλες γλώσσες που κινούν το ενδιαφέρον, όπως τα κινέζικα, κορεατικά, πακιστανικά έως και σουαχίλι, αλλά και στο πιο διαδεδομένο βιβλίο του Σεβασμιωτάτου, το «Μια βραδιά στην έρημο του Αγίου Όρους».

Τελευταίος ομιλητής της Ε΄ Συνεδρίας ήταν ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Λεμεσού κ. Αθανάσιος, του οποίου η ομιλία είχε τίτλο: «Ο άνθρωπος κατά τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ιερόθεο». Ο Μητροπολίτης Λεμεσού αναφέρθηκε με βιωματικό τρόπο στον τιμώμενο Ιεράρχη με αφορμή τη συνομιλία του με τον θανατοποινίτη Φρανκ Άτγουντ, ο οποίος βαπτίσθηκε Αντώνιος και κηδεύτηκε ως Εφραΐμ Μοναχός. Η εν λόγω συνομιλία ξεκίνησε εν αγνοία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου, δεδομένου ότι ο Πανιερώτατος έστειλε στον Φρανκ Άτγουντ ένα βιβλίο του Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου, σημαδεύοντας έτσι την έναρξη μίας πνευματικής συγγένειας. «Το έργο του Μητροπολίτη Ναυπάκτου έχει μεγάλη πρακτική απήχηση στον κόσμο», σημείωσε ο Πανιερώτατος, ενώ συμπλήρωσε σε άλλο σημείο χαρακτηριστικά: «πολύ σημαντική είναι όλη η αλληλογραφία του Δεσπότη με τον Αντώνιο». Κλείνοντας τον λόγο του, ο Πανιερώτατος ανέφερε ότι τα κείμενα του Μητροπολίτου Ιεροθέου έχουν μέσα τους τον λόγο του Θεού και ωφελούν τους ανθρώπους που έρχονται σε επαφή μαζί τους.

Λήξη

Μετά το πέρας των ομιλιών κλήθηκε στο βήμα ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεος να αντιφωνήσει το Συνέδριο.

«Το παρόν Συνέδριο θεωρώ ότι ήταν ένα δώρο του Θεού και έτσι το εξέλαβα», ανέφερε αρχικά ο Σεβασμιώτατος και τόνισε πως «ό,τι έκανα στη ζωή μου είναι δώρο του Θεού, δικές μου είναι μόνο οι αμαρτίες μου». Με εξομολογητικό τρόπο ο Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος αναφέρθηκε στην πορεία των μελετών και της συγγραφικής του πορείας από τα πρώιμα χρόνια της νιότης του μέχρι και την περίοδο της ωριμότητάς του, κατά την οποία αισθάνεται ακόμη μαθητευόμενος στην Ορθόδοξη Θεολογία. Σημείωσε ότι, εάν είδε πιο μακριά στη θεολογία ήταν διότι στάθηκε στους ώμους γιγάντων, μ’ αυτή την αφορμή προέβη σε μία εκ βάθους ευχαριστία των δασκάλων του στη ζωή⋅ από τους γονείς του μέχρι τους πνευματικούς του Πατέρες και Αγίους. Ως δικούς του προσωπικούς γίγαντες ανέφερε ο Σεβασμιώτατος «τους Προφήτες, τους Αποστόλους και τους Πατέρες». «Η Θεολογία που παρέλαβα έγινε ποιμαντική και ήρθε σε συνάντηση με τα ρεύματα της εποχής μας», τόνισε ο Μητροπολίτης.

Ο τιμώμενος Ιεράρχης στάθηκε στην πρωτοβουλία του Καθηγουμένου της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου Γέροντος Εφραίμ, να διοργανώσει μέσω των συνεργατών του το παρόν Συνέδριο, δηλώνοντας την ευγνωμοσύνη του. Εξέφρασε ευχαριστίες ακόμη, στην Οργανωτική Επιτροπή, στους ανθρώπους που κοπίασαν, στους εισηγητές, τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο και τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμο.

Μετά στο βήμα ανέβηκε ο Καθηγούμενος της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου Γέροντας Εφραίμ για την λήξη των εργασιών του Συνεδρίου.

«Ήρθε το τέλος ενός ονείρου μας» είπε εξ αρχής ο Γέροντας Εφραίμ και σημείωσε ότι γνώρισε τον Μητροπολίτη κ. Ιερόθεο μέσα από το βιβλίο «Μια βραδιά στην έρημο του Αγίου Όρους», όταν ήταν ήδη λαϊκός. «Είστε ένα σημείο του Θεού στο πλήρωμα της πανορθοδόξου Εκκλησίας του Θεού», είπε ο Γέροντας Εφραίμ αναφερόμενος στον Σεβασμιώτατο. Στάθηκε ιδιαίτερα στο πατερικό ήθος που αποπνέει το έργο του τιμώμενου Ιεράρχη και σημείωσε ότι δείγμα του πνευματικού ανθρώπου είναι ότι σέβεται τους Γέροντές του, πράγμα που τήρησε στη ζωή του ο Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος. «Σας εύχομαι ταπεινά ο Θεός να σας αξιώσει κι άλλα χρόνια» ανέφερε ο Γέροντας Εφραίμ και τόνισε πως «δεν είναι απλώς ό,τι συγγράφετε, αλλά βιώνετε και πληροφορείσθε», ενώ χαρακτήρισε το Συνέδριο ως «πνευματική πανδαισία».

Σημειώνεται ότι από τη Δευτέρα 24 Νοεμβρίου 2025 οι εργασίες του Συνεδρίου θα προβάλλονται στην τηλεόραση της Πεμπτουσίας Pemptousia TV.

Πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Ομονοίας με αφορμή το Επιστημονικό Θεολογικό Συνέδριο «Μαθητεύοντας την Ορθόδοξη Θεολογία»

Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεος χοροστάτησε στην Ακολουθία του Όρθρου και προεξήρχε της Πολυαρχιερατικής Θείας Λειτουργίας στον Ιερό Ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Ομονοίας την Κυριακή Θ΄ Λουκά, 23 Νοεμβρίου 2025. Με τον Σεβασμιώτατο συλλειτούργησαν ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Καστορίας κ. Καλλίνικος και ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ζνεπόλεως κ. Μελέτιος (εκ του Πατριαρχείου Βουλγαρίας). Τους Αρχιερείς πλαισίωσαν ο Καθηγούμενος της Ιερᾶς Μεγίστης Μονῆς Βατοπαιδίου Γέρων Εφραίμ και πλειάδα ιερέων και διακόνων. Στο Ιερό Βήμα συμπροσευχόμενος παρέστη ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Λεμεσού κ. Αθανάσιος. Έψαλλε η Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία υπό τη Διεύθυνση του Πρωτοψάλτου κ. Γεωργίου Κωνσταντίνου.

Στο κήρυγμά του κατά την Πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία ο Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος υπογράμμισε ότι «η θεολογία… είναι η πίστη και η ζωή της Εκκλησίας» και όχι απλώς μια ακαδημαϊκή γνώση. Τόνισε ότι η αληθινή θεογνωσία είναι εμπειρική, καρπός ένωσης με τον Θεό: «Για να μιλήσει κανείς για τον Θεό, πρέπει να έχει τη γνώση του Θεού… συνδέεται με την κοινωνία και την ένωση με τον Θεό». Αναλύοντας την παραβολή του Άφρονος Πλουσίου από το Ευαγγελικό ανάγνωσμα, επεσήμανε πως ο άνθρωπος που ζει «διαλογιζόμενος εν εαυτώ» οδηγείται στη πνευματική αρρώστια της φιλαυτίας, «ρίζα των παθών», που καθιστά τον άνθρωπο «μισόθεο και μισάνθρωπο». Αντίθετα, η ορθόδοξη ζωή θεραπεύει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, ξεκινώντας από «το βάθος της καρδιάς».

Αναφερόμενος στην παράδοση του Αγίου Όρους, μετέφερε τον λόγο του Αγίου Εφραίμ του Κατουνακιώτη: «Δεν ερχόμαστε στο Άγιον Όρος για να προσευχηθούμε• ερχόμαστε για να κάνουμε υπακοή. Η υπακοή θα φέρει την προσευχή και η προσευχή θα φέρει τη θεολογία». Η θεολογία, πρόσθεσε, δεν πρέπει να “κλειδώνεται” στον εαυτό, αλλά να προσφέρεται «σε όλη την οικουμένη». Ολοκλήρωσε ευχόμενος ο Θεός να χαρίζει στους πιστούς «τη γνώση, την πνευματική σοφία», ώστε μέσα από την υπακοή, την προσευχή και τη θεολογία να γίνεται «γνώση για όλον τον κόσμο».

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες ΕΔΩ

sinidisi.gr