Σενάρια επιστημονικής φαντασίας, απόκοσμα πλάσματα, πρόσωπα από το παρελθόν, τυχαίες συναντήσεις, τρέξιμο, φλεγόμενα κτίρια, πτώσεις στο κενό, βουτιές στα βάθη του ωκεανού. Όσο συναρπαστικά και τρομακτικά είναι τα όνειρα, άλλο τόσο μυστηριώδης και ανεξήγητη διαδικασία αποτελεί η συγκεκριμένη δραστηριότητα του εγκεφάλου για την επιστημονική κοινότητα.
Μέχρι στιγμής ο άνθρωπος δεν έχει απαντήσει με σαφήνεια στο ερώτημα «γιατί ονειρευόμαστε». Ωστόσο, σπουδαίοι ψυχολόγοι και γιατροί έχουν εκφράσει και τεκμηριώσει τις δικές τους θεωρίες για το κρίσιμο ζήτημα.
Σύμφωνα με το gizmodo.com, οι 10 θεωρίες για τα όνειρα είναι οι παρακάτω:
1. Εκπλήρωση ευχών
Μια από τις πρώτες προσπάθειες για την επιστημονική μελέτη των ονείρων έγινε από τον εμβληματικό ψυχαναλυτή, Σίγκμουντ Φρόιντ, στις αρχές του 20ού αιώνα.
Αφού ανέλυσε τα όνειρα εκατοντάδων ασθενών του, κατέληξε σε μια θεωρία που εξακολουθεί να έχει απήχηση σε πολλούς ερευνητές μέχρι και σήμερα. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, τα όνειρα είναι εκπλήρωση ευχών.
Οποιοδήποτε όνειρο, ανεξάρτητα από το πόσο τρομακτικό είναι, μπορεί να θεωρηθεί ως ένας τρόπος για να αποκτήσει κάποιος αυτό που θέλει.
Με αυτόν τον τρόπο, ο Φρόιντ βοήθησε πολλούς από τους ασθενείς του να ξεθάψουν κρυμμένα συναισθήματα που δεν είχαν αντιμετωπίσει ποτέ στη ζωή τους.
2. Μια τυχαία παρενέργεια
Μια άλλη δημοφιλής σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι τα όνειρα είναι στην πραγματικότητα μια τυχαία εγκεφαλική παρενέργεια, κατά τη διάρκεια του ύπνου, που έχει ως αποτέλεσμα τη διέγερση του συστήματος το οποίο εμπλέκεται με συναισθήματα, αισθήσεις και αναμνήσεις.
Ο J. Allan Hobson, ο ψυχίατρος που έκανε δημοφιλή την παραπάνω ιδέα, την αποκάλεσε «θεωρία ενεργοποίησης-σύνθεσης». Με λίγα λόγια, ο εγκέφαλος προσπαθεί να ερμηνεύσει τυχαία σήματα, με αποτέλεσμα τα όνειρα.
3. Κωδικοποίηση αναμνήσεων
Ενδέχεται τα όνειρα να είναι απλώς τυχαίες ιστορίες που προκαλούνται από τον εγκέφαλο, αλλά ίσως να υπάρχει λόγος για την ύπαρξή τους.
Για να εξερευνήσει την παραπάνω ιδέα, ο ψυχίατρος Jie Zhang πρότεινε τη θεωρία της συνεχούς ενεργοποίησης των ονείρων.
Σύμφωνα με αυτή την ιδέα, ο εγκέφαλός μας αποθηκεύει πάντα αναμνήσεις ανεξάρτητα από το αν είμαστε ξύπνιοι ή κοιμόμαστε.
Όμως τα όνειρα είναι ένα είδος «προσωρινής αποθήκευσης» στην περιοχή της συνείδησης, ένα σημείο όπου κρατάμε τις αναμνήσεις πριν τις μετακινήσουμε από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη αποθήκευση.
Περνούν από το μυαλό μας σαν όνειρα πριν τα «κρύψουμε» στα αρχεία της μνήμης μας.
4. Κάδος ανακύκλωσης
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία ονειρευόμαστε για να απαλλαγούμε από ανεπιθύμητες συνδέσεις και συσχετισμούς που δημιουργούνται στον εγκέφαλό μας κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Τα όνειρα, κατά την ίδια ιδέα πάντα, είναι μηχανισμοί συλλογής σκουπιδιών, που καθαρίζουν το μυαλό μας από άχρηστες σκέψεις και ανοίγουν δρόμο για καλύτερες.
Ουσιαστικά ονειρευόμαστε για να ξεχάσουμε. Τα όνειρα μας βοηθούν να αποφύγουμε την υπερφόρτωση πληροφοριών της καθημερινής ζωής και να διατηρήσουμε μόνο τα πιο σημαντικά δεδομένα.
5. Για να θυμόμαστε
Μια άλλη θεωρία έρχεται αντιμέτωπη με τους παραπάνω ισχυρισμούς. Έτσι λοιπόν, σύμφωνα με κάποιους ειδικούς ονειρευόμαστε για να θυμόμαστε. Η θεωρία βασίζεται σε μια σειρά από μελέτες που δείχνουν ότι οι άνθρωποι θυμούνται καλύτερα τι έμαθαν αν ονειρεύονται για αυτό, αφού πρώτα το μάθουν.
Η θεωρία ενισχύεται από πρόσφατες μελέτες για το τραύμα, οι οποίες υποδηλώνουν ότι όταν οι άνθρωποι κοιμούνται αμέσως μετά από μια τραυματική εμπειρία, είναι πιο πιθανό να θυμούνται και να στοιχειώνονται από το αρνητικό γεγονός που βίωσαν.
Έτσι, μια μορφή θεραπείας για ανθρώπους με ψυχικό τραύμα είναι να τους κρατούν ξύπνιους και να τους μιλούν για αρκετές ώρες, ακόμα κι αν είναι εξαντλημένοι, για να αποτρέψουν την παραπάνω διαδικασία.
6. Το «παιχνίδι» του νεκρού
Μελέτες έδειξαν ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ ζώων που προσποιούνται ότι είναι νεκρά για να γλιτώσουν από θηρευτές και ανθρώπων που ονειρεύονται.
Αυτή η θεωρία, σύμφωνα με κάποιους, δείχνει ότι το όνειρο θα μπορούσε να σχετίζεται με έναν αρχαίο αμυντικό μηχανισμό, γνωστό και ως «το παιχνίδι νεκρού».
Όταν ο άνθρωπος ονειρεύεται, ο εγκέφαλος συμπεριφέρεται πολύ όπως όταν είναι ξύπνιος, με μια κρίσιμη διαφορά: Χημικές ουσίες όπως η ντοπαμίνη που σχετίζονται με την κίνηση και την ενεργοποίηση του σώματος διακόπτονται εντελώς.
Αυτό συμβαίνει και στα ζώα που υφίστανται προσωρινή παράλυση για να ξεγελάσουν τους εχθρούς τους ώστε να νομίζουν ότι έχουν πεθάνει.
Είναι λοιπόν πιθανό τα όνειρα να ξεκίνησαν ως αμυντικός μηχανισμός τον οποίο το σώμα μας διατήρησε – σε διαφορετική μορφή – καθώς εξελιχθήκαμε σε πλάσματα που δεν βίωναν την ακινησία, για λόγους άμυνας.
7. Προσομοίωση απειλής
Μια άλλη εξελικτική θεωρία των ονείρων αναπτύχθηκε από τον φιλόσοφο-νευροεπιστήμονα Antti Revonusuo στη Φινλανδία.
Σύμφωνα με τον ίδιο, «η βιολογική λειτουργία του ονείρου είναι η προσομοίωση απειλητικών γεγονότων».
Με αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι είναι σε εγρήγορση όταν ξυπνούν και κατάλληλα προετοιμασμένοι μετά τις «νυχτερινές προσομοιώσεις».
8. Επίλυση προβλημάτων
Ο ιατρικός ερευνητής του Χάρβαρντ Deirdre Barrett ισχυρίστηκε ότι τα όνειρα είναι ένα είδος θεάτρου στο οποίο μπορούμε να λύνουμε προβλήματα πιο αποτελεσματικά από ότι όταν είμαστε ξύπνιοι.
Αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο, συμβαίνει εν μέρει επειδή το μυαλό που ονειρεύεται κάνει συνδέσεις πιο γρήγορα από ότι όταν κάποιος είναι ξύπνιος. Αυτή η ιδέα βασίζεται σε πειράματα που έκανε όπου ζητήθηκε από τους ανθρώπους να λύσουν προβλήματα ενώ κοιμόντουσαν.
9. Μετάλλαξη σκέψης
Ο ψυχολόγος Mark Blechner λέει ότι ο λόγος που ονειρευόμαστε είναι για δημιουργία νέων ιδεών, οι οποίες στη συνέχεια μπορούν να διατηρηθούν αν κριθούν χρήσιμες.
Τα όνειρα εισάγουν τυχαίες παραλλαγές στην ψυχική ζωή και στις εσωτερικές αφηγήσεις και παράγουν «μεταλλάξεις της σκέψης», κατά τον ίδιο.
Το μυαλό μας μπορεί στη συνέχεια να επιλέξει μεταξύ αυτών των μεταλλάξεων και παραλλαγών για να παράγει νέα είδη σκέψης, φαντασίας, αυτογνωσίας και άλλων ψυχικών λειτουργιών.
Πιστεύεται ότι τα όνειρα είναι «μέρη» όπου αντιμετωπίζουμε καταστάσεις και προσπαθούμε να επιλέξουμε τις πιο χρήσιμες συναισθηματικές αντιδράσεις σε αυτές.
Ο ψυχολόγος Richart Coutts θεωρεί ότι αυτός είναι ένας τρόπος για να βρούμε τον την καλύτερη συναισθηματική αντίδραση σε συγκεκριμένες καταστάσεις.
10. Θεραπεία και κατανόηση
Σύμφωνα με νεότερες θεωρίες, το όνειρο είναι μια διαδικασία που μοιάζει περισσότερο με θεραπεία, παρά με εξέλιξη.
Ο ψυχίατρος και ειδικός στις διαταραχές ύπνου Ernest Hartmann το αποκαλεί απλώς τη Σύγχρονη Θεωρία του Ονείρου.
Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Το όνειρο απεικονίζει το συναίσθημα. Έχουμε στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι έντονα όνειρα με φωτιές, πλημμύρες και καταστροφές είναι πιο συχνά σε ανθρώπους που βίωσαν τραύμα».
Ο Hartmann ουσιαστικά ισχυρίζεται ότι τα συναισθήματα λαμβάνουν συμβολικές μορφές στα όνειρα και μέσα από αυτή τη διαδικασία, κατά τη διάρκεια του ύπνου, γίνεται προσπάθεια από τον εγκέφαλο για να κλείσουν οι πληγές.
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, φαίνεται ότι χρησιμοποιούμε παράξενες εικόνες και συμβολισμούς για να κατανοήσουμε τα γεγονότα της ημέρας και να καταλάβουμε πώς πρέπει να νιώθουμε για αυτό που μας συνέβη.
