Όπως πολλά βότανα, η ρίγανη δεν προσθέτει απλώς γεύση στη μαγειρική, αλλά παρέχει και πολλά ισχυρά οφέλη για την υγεία. Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι αυτό το ταπεινό βότανο είναι ένα από τα πιο ισχυρά βοηθήματα μεταξύ άλλων για την ανοσία.
Ας δούμε λοιπόν, τι είναι αυτό που κάνει τη ρίγανη τόσο καλή για εμάς; Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ φρέσκιας και αποξηραμένης ρίγανης; Και το πιο σημαντικό, ποιοι είναι οι καλύτεροι τρόποι για να εντάξουμε τη ρίγανη στη διατροφή μας;
Τι είναι η ρίγανη;
Όταν οι μάγειρες μιλούν για ρίγανη, αναφέρονται σε φρέσκα ή αποξηραμένα φύλλα του φυτού της ρίγανης, που είναι ένας ξυλώδης θάμνος άφθονος στις χώρες της Μεσογείου. Η ρίγανη είναι μέλος της οικογένειας της μέντας (αν και δεν ταιριάζει στο παγωμένο τσάι) και αναπτύσσεται καλά στις περισσότερες εύκρατες περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου.
Η λέξη ρίγανη προέρχεται από δύο ελληνικές λέξεις, όρος και γάνος (φωτεινότητα, χαρά), καθώς το φυτό αρέσκεται να φύεται σε βουνοπλαγιές που λιάζονται. Σε πιο κρύες ζώνες, μπορεί να καλλιεργηθεί ως ετήσιο φυτό, ενώ σε περιοχές όπου οι χειμώνες είναι ήπιοι, μπορεί να πετύχει ως πολυετές.
Η ρίγανη είναι ένα βασικό αρωματικό στη μεσογειακή κουζίνα, ένα από τα πιο υγιεινά διατροφικά πρότυπα που εφαρμόζονται ευρέως στον κόσμο. Χαρακτηριστικό είναι ότι δύο από τις “Μπλε Ζώνες” (περιοχές όπου οι άνθρωποι ζουν τη μεγαλύτερη και υγιέστερη ζωή) είναι η “δική μας” Ικαρία και η Σαρδηνία (Ιταλία).
Τα θρεπτικά στοιχεία της ρίγανης
Όπως και άλλα φυλλώδη πράσινα βότανα, η ρίγανη έχει υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη Κ1. Περιέχει επίσης μικρές ποσότητες άλλων βιταμινών και μετάλλων, συμπεριλαμβανομένων των βιταμινών Α, C και Ε. βιταμίνες του συμπλέγματος Β, όπως Β6 και φυλλικό οξύ. και μέταλλα όπως ασβέστιο, σίδηρος και κάλιο.
Επίσης, όπως όλα τα φυλλώδη λαχανικά, η φρέσκια ρίγανη περιέχει χλωροφύλλη, η οποία όταν συνδυάζεται με το ηλιακό φως σε τακτική βάση, μπορεί να βοηθήσει στη φυσική αναγέννηση της λιποδιαλυτής ένωσης CoQ10. Αυτή η σημαντική ένωση υποστηρίζει την ανάπτυξη των κυττάρων και την παραγωγή ενέργειας, καθώς και προστατεύει τα κύτταρα από βλάβες.
Τερπένια στη Ρίγανη
Όπως πολλά φυτά με έντονη οσμή και γεύση, η ρίγανη έχει “πικάντικα” φύλλα, σε μεγάλο βαθμό για να τα προστατεύει από το να τσιμπολογηθούν από πλάσματα όπως οι αφίδες και τα ακάρεα ή να αποικιστούν από μυκητιακές ασθένειες. Οι χημικές ουσίες που παράγουν αυτά τα έντονα αρώματα και γεύσεις ονομάζονται τερπένια και είναι κοινά σε πολλά από τα φυτά που χρησιμοποιούμε για αιθέρια έλαια.
Το αιθέριο έλαιο ρίγανης, το οποίο προέρχεται από φρέσκα φύλλα και μίσχους, είναι μια κύρια πηγή ορισμένων πολύ ισχυρών τερπενίων. Τα δύο κύρια τερπένια που συνθέτουν αυτό το αιθέριο έλαιο είναι η καρβακρόλη και η θυμόλη, τα οποία μαζί προσφέρουν μια ισχυρή στήριξη στην υγεία. Μελέτες δείχνουν ότι έχουν αντιμικροβιακές, αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές και αντικαρκινικές ιδιότητες.
Σε περίπτωση που αναρωτιέστε πώς μια χημική ουσία που παράγεται από ένα φυτό για να αποθαρρύνει τη θήρευση, μπορεί να είναι καλό για εμάς, είναι πιθανώς ένα παράδειγμα όρμεσης. Αυτός ο όρος αναφέρεται στο φαινόμενο ότι, πράγματα που μπορεί να είναι επιβλαβή σε μεγάλες δόσεις μπορεί να είναι ευεργετικά σε μικρές. Σε αυτή την περίπτωση, θεωρείται ότι οι ενώσεις στη ρίγανη που μπορεί να στρεσάρουν ελαφρώς το σώμα μας, επίσης το διεγείρουν προς μία υγιή συντήρηση και ανάρρωση.
Οφέλη της ρίγανης για την υγεία
Η ρίγανη ιστορικά έχει χρησιμοποιηθεί τόσο ως μαγειρικό, όσο και ως φαρμακευτικό βότανο, χάρη στην υποστήριξή του στο ανοσοποιητικό σύστημα και στην ικανότητά του να προστατεύει από μια μεγάλη ποικιλία παθήσεων.
Ωστόσο, σχεδόν όλη η έρευνα για τις φαρμακευτικές ιδιότητες της ρίγανης έχει εξετάσει το αιθέριο έλαιο ή τα εκχυλίσματα ρίγανης και όχι το φρέσκο ή αποξηραμένο βότανο. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε λοιπόν ότι, ενώ οι γαστρονομικές χρήσεις της ρίγανης σχεδόν σίγουρα παρέχουν οφέλη για την υγεία, αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό μια εμπειρική υπόθεση που βασίζεται στην παραδοσιακή χρήση της και από μελέτες που χρησιμοποιούν τις πιο συμπυκνωμένες μορφές της.
Είναι η ρίγανη αντιικό;
Μια μελέτη του 2014 διαπίστωσε ότι η καρβακρόλη, ένα από τα τερπένια που βρίσκονται στη ρίγανη, ήταν εξαιρετικά αποτελεσματική στη μείωση της μολυσματικότητας ενός ανθρώπινου νοροϊού σε κυτταροκαλλιέργειες που αναπτύχθηκαν στο εργαστήριο. Και το 2020, μια ομάδα ερευνητών από τη Φλόριντα ανακάλυψε ότι η καρβακρόλη θα μπορούσε να εμποδίσει τον ιό HIV να εισέλθει σε υγιή κύτταρα. Φαίνεται λοιπόν ότι το αιθέριο έλαιο ρίγανης έχει αντιικές ιδιότητες.
Η ρίγανη σκοτώνει τα παράσιτα;
Το Κρυπτοσπορίδιο είναι ένα εξαιρετικά μολυσματικό παράσιτο που ζει στα έντερα των ανθρώπων και των ζώων και μπορεί να μεταδοθεί μέσω του πόσιμου νερού, των πισινών και των υδρομασάζ. Η έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε επίμονη διάρροια, κάτι που βλέπουμε συνήθως σε παιδιά που διαβιούν σε εξαιρετικά φτωχικές συνθήκες. Τόσο το αιθέριο έλαιο ρίγανης όσο και η καθαρή καρβακρόλη που εξάγεται από τη ρίγανη έχει αποδειχθεί ότι αναστέλλουν τη μολυσματικότητα του κρυπτοσποριδίου σε δοκιμαστικούς σωλήνες. Οι συγγραφείς μιας μελέτης του 2018 προτείνουν ότι το έλαιο ρίγανης θα μπορούσε να είναι μια αποτελεσματική από του στόματος θεραπεία.
Ένα άλλο επικίνδυνο παράσιτο είναι το τοξόπλασμα, το οποίο μπορεί να ταξιδέψει μέσα από τα απορρίμματα γατών και να προκαλέσει τοξοπλάσμωση, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές αναπτυξιακές αναπηρίες σε αγέννητα μωρά, των οποίων οι μητέρες είναι εκτεθειμένες. Είναι μεγάλο πρόβλημα γιατί ακόμη και οι πιο αποτελεσματικές ιατρικές θεραπείες έχουν υψηλά ποσοστά αποτυχίας και καμία δεν φαίνεται να λειτουργεί στη μόλυνση σε ασυμπτωματικά άτομα. Και πάλι, η καρβακρόλη μπορεί να χρησιμοποιηθεί επιτυχώς. Μια in vitro μελέτη από το 2021 έδειξε ότι η καρβακρόλη σταμάτησε τον πολλαπλασιασμό του τοξοπλάσματος, αλλάζοντας το σχήμα του και αναστέλλοντας την ικανότητά του να κινείται.
Αντιβακτηριδιακές ιδιότητες της ρίγανης
Οι ερευνητές ανακάλυψαν επίσης ότι το λάδι ρίγανης μπορεί να εμποδίσει τα επιβλαβή βακτήρια να χαλάσουν το πεπτικό σύστημα, τους πνεύμονες και το δέρμα μας. Και το έλαιο ρίγανης μπορεί επίσης να συμβάλει σε μια λύση σε ένα από τα μεγάλα προβλήματα στη σύγχρονη ιατρική και τη δημόσια υγεία: τα πολυανθεκτικά βακτήρια.
Δηλαδή, η ευρεία χρήση (κάποιοι θα έλεγαν υπερβολική χρήση) των αντιβιοτικών, τόσο σε κλινικά περιβάλλοντα όσο και στη βιομηχανική κτηνοτροφία, οδήγησε στην ανάπτυξη μικροβίων που μπορούν με κάποιο τρόπο να επιβιώσουν από την έκθεση σε αυτά τα φάρμακα. Μια μελέτη του 2018 διαπίστωσε ότι το έλαιο ρίγανης ήταν σε θέση να αδρανοποιήσει ορισμένα πολυανθεκτικά βακτήρια, τόσο σε καλλιέργειες εργαστηρίου, όσο και σε εγκαύματα τρίτου βαθμού.
Μια βακτηριακή λοίμωξη, συγκεκριμένα, έχει αποδειχθεί ανθεκτική στις αντιβιοτικές θεραπείες σε ένα μεγάλο τμήμα των πασχόντων: τη νόσο του Lyme. Έως και το 20% των ασθενών που ολοκληρώνουν την τυπική αντιβιοτική θεραπεία για τη νόσο του Lyme εξακολουθούν να ζουν με χρόνια συμπτώματα, μερικές φορές για δεκαετίες. Μια θεωρία είναι ότι ορισμένα βακτήρια Lyme αποφεύγουν ή αντιστέκονται στα φάρμακα και μπορούν να παραμείνουν στο σώμα και να προκαλέσουν προβλήματα.
Μια μελέτη του 2017 που δημοσιεύθηκε στο Frontiers in Medicine βρήκε στοιχεία ότι πολλά αιθέρια έλαια με βάση τα βότανα, συμπεριλαμβανομένου του ελαίου ρίγανης, σκότωσαν τα βακτήρια Lyme πιο αποτελεσματικά από τα τρέχοντα αντιβιοτικά. Οι συγγραφείς έγραψαν ότι τα τρία πιο αποτελεσματικά αιθέρια έλαια, αυτά της ρίγανης, του φλοιού κανέλας και του μπουμπουκιού γαρύφαλλου, «…εξάλειψαν πλήρως όλα τα βιώσιμα κύτταρα χωρίς καμία αναγέννηση στην υποκαλλιέργεια σε φρέσκο μέσο». Αρκετά εντυπωσιακό, ακόμα και για ένα φυλλώδες πράσινο.
Είναι η ρίγανη αντιοξειδωτική;
Ενώ η ίδια η ρίγανη δεν είναι αντιοξειδωτικό, έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Εργαστηριακές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν το 2016 και το 2017 ποσοτικοποίησαν σημαντική αντιοξειδωτική δράση στη ρίγανη, της οποίας τα ενεργά συστατικά εκχυλίστηκαν σε αιθανόλη. Και μια μελέτη του 2017 από την Κίνα διαπίστωσε ότι τα έλαια που λαμβάνονται από τα φύλλα και τα άνθη της ρίγανης ήταν πιο ισχυρά αντιοξειδωτικά από αυτά από τους μίσχους ή τις ρίζες.
Ρίγανη και Καρκίνος
Πολλές μελέτες έχουν βρει ότι η καρβακρόλη και η θυμόλη είναι ικανές να εμποδίσουν την εξέλιξη του καρκίνου. Το κάνουν μέσω αρκετών μηχανισμών, συμπεριλαμβανομένης της επαγόμενης απόπτωσης (υπενθυμίζοντας στα κατεστραμμένα καρκινικά κύτταρα ότι πρέπει να πεθάνουν για το καλό ολόκληρου του οργανισμού), της κυτταροτοξικότητας (που είναι δηλητηριώδη για τα καρκινικά κύτταρα), της διακοπής του κυτταρικού κύκλου (αποτρέποντάς τα να αντιγραφούν), προλαμβάνοντας τη μετάσταση και αναστέλλοντας οδούς σηματοδότησης όπως το mTOR από το να δίνουν οδηγίες για το σχηματισμό όγκων.
Φρέσκια ρίγανη έναντι αποξηραμένης
Εντάξει, ώρα για μια απότομη στροφή, καθώς μεταβαίνουμε από τις εργαστηριακές μελέτες για τις φαρμακευτικές χρήσεις των ελαίων και των εκχυλισμάτων ρίγανης — στην παλιά καλή ρίγανη στην κουζίνα. Σε τελική ανάλυση, ακόμα κι αν επιλέξετε να μην χρησιμοποιήσετε τη ρίγανη για ιατρική χρήση, μπορείτε ακόμα να απολαύσετε το μαγείρεμα με ρίγανη και να έχετε κάποια οφέλη για την υγεία.
Μια διαχρονική ερώτηση όταν πρόκειται για βότανα και μπαχαρικά: πρέπει να χρησιμοποιείτε φρέσκα ή αποξηραμένα; Η απάντηση είναι ναι.
Τα αποξηραμένα βότανα είναι πιο συμπυκνωμένα και ισχυρά, και έτσι θα προσφέρουν πιο έντονη γεύση στα πιάτα. Ο εμπειρικός κανόνας ενός σεφ είναι ότι, εάν πρέπει να αντικαταστήσετε τα αποξηραμένα φρέσκα βότανα ή μπαχαρικά, τριπλασιάστε την ποσότητα. Έτσι, εάν η συνταγή σας απαιτεί ένα κουταλάκι του γλυκού αποξηραμένη ρίγανη, μπορείτε να αντικαταστήσετε μια κουταλιά της σούπας φρέσκα φύλλα ρίγανης.
Από την άλλη, η αποξηραμένη ρίγανη μπορεί να μην έχει τόσα θρεπτικά συστατικά όσο η φρέσκια. Η βιταμίνη Α καταστρέφεται με την έκθεση στο φως και η βιταμίνη C καταστρέφεται από τη θερμότητα, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά την επεξεργασία. (Εάν έχετε πρόσβαση σε μια αξιοπρεπή ποσότητα φρέσκιας ρίγανης, μπορείτε να τη στεγνώσετε μόνοι σας στον αέρα και να την κρατήσετε μακριά από το φως και τη θερμότητα στη διαδικασία.)
Μια ένωση που πιθανώς θα αποικοδομηθεί ανεξάρτητα από το πώς αφυδατώσετε τη ρίγανη σας είναι η χλωροφύλλη. Και ενώ μπορεί να έχετε μάθει στο μάθημα της βιολογίας ότι μόνο τα φυτά μπορούν να κάνουν φωτοσύνθεση, φαίνεται τώρα ότι οι άνθρωποι μπορούν επίσης να συμμετάσχουν σε αυτή την εκπληκτική διαδικασία, τρώγοντας φυλλώδη και περνώντας χρόνο στο φως του ήλιου. Για το λόγο αυτό, η φρέσκια ρίγανη μπορεί να είναι πιο υγιεινή συνολικά από την αποξηραμένη.
Επομένως, η λύση σε αυτό το δίλημμα είναι να χρησιμοποιούμε και τα δύο, αν είναι δυνατόν. Δεδομένου ότι η αποξηραμένη ρίγανη έχει πιο έντονη γεύση, μπορείτε να την προσθέσετε από νωρίς στο μαγείρεμα, ώστε η γεύση της να διαπερνά το πιάτο. Και προσθέστε φρέσκια ρίγανη στο τέλος του μαγειρέματος για να διατηρήσετε τα θρεπτικά συστατικά και τη γεύση της.
Πώς χρησιμοποιούμε τη ρίγανη σε συνταγές
Η φρέσκια ρίγανη λειτουργεί καλά ως γαρνιτούρα για μαγειρεμένα πιάτα όπως ζυμαρικά, πίτσα ή αναμειγνύεται σε πράγματα όπως σούπες, μαγειρευτά και σάλτσες.
Η αποξηραμένη ρίγανη είναι πολύ πιο ευέλικτη. Ακολουθούν μερικές μόνο ιδέες για να ξεκινήσετε:
- Ως καρύκευμα για ιταλικά και άλλα μεσογειακά πιάτα όπως πίτσα φυτικής προέλευσης, ζυμαρικά, ξηρούς ξηρούς καρπούς κ.λπ.
- Σε σάλτσες σαλάτας και μαρινάδες.
- Πάνω από σαλάτες, μπολ με δημητριακά, φασόλια και ομελέτα.
- Σε πατάτες φούρνου, με σκόνη σκόρδου.
- Ψήστε τη σε αλμυρά ψωμιά ολικής αλέσεως.
- Τσάι ρίγανης (μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και φρέσκα φύλλα για αυτό).
