H Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και οι εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατέληξαν σε προσωρινή πολιτική συμφωνία για κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης.
Η πρόταση αποσκοπεί στη θέσπιση μέτρων για την αποκατάσταση τουλάχιστον του 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της ΕΕ έως το 2030 και όλων των οικοσυστημάτων που χρειάζονται αποκατάσταση έως το 2050. Θέτει συγκεκριμένους, νομικά δεσμευτικούς στόχους και υποχρεώσεις για την αποκατάσταση της φύσης σε κάθε καταγεγραμμένο οικοσύστημα, από γεωργική γη και δάση μέχρι θαλάσσια, γλυκά και αστικά οικοσυστήματα.
Ο κανονισμός αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα για το 2030 και θα βοηθήσει την ΕΕ να εκπληρώσει τις διεθνείς της δεσμεύσεις, ιδίως το παγκόσμιο πλαίσιο βιοποικιλότητας των Ηνωμένων Εθνών Κουνμίνγκ-Μόντρεαλ που συμφωνήθηκε στη διάσκεψη του ΟΗΕ για τη βιοποικιλότητα το 2022 (COP15).
Η προσωρινή συμφωνία θα πρέπει να εγκριθεί επίσημα από τους συννομοθέτες πριν τεθεί σε ισχύ.
"Είμαστε αντιμέτωποι με μια ολοένα και πιο δραματική πραγματικότητα: η φύση και η βιοποικιλότητα της ΕΕ βρίσκονται σε κίνδυνο και πρέπει να προστατευθούν. Είμαι περήφανος για τη σημερινή απαραίτητη συμφωνία μεταξύ του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου σχετικά με έναν νόμο για την αποκατάσταση της φύσης, τον πρώτο του είδους του. Θα βοηθήσει ανοικοδομούμε υγιή επίπεδα βιοποικιλότητας σε όλα τα κράτη μέλη και διατηρούμε τη φύση για τις μελλοντικές γενιές, καταπολεμώντας την κλιματική αλλαγή και παραμένοντας προσηλωμένοι στους κλιματικούς μας στόχους».
Teresa Ribera Rodríguez, αναπληρώτρια τρίτη αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός για την οικολογική μετάβαση και τη δημογραφική πρόκληση της Ισπανίας
Πεδίο εφαρμογής και στόχοι του κανονισμού
Οι νέοι κανόνες θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων στους χερσαίους και θαλάσσιους οικοτόπους των κρατών μελών, στην επίτευξη των πρωταρχικών στόχων της ΕΕ για τον μετριασμό και την προσαρμογή του κλίματος και θα ενισχύσουν την επισιτιστική ασφάλεια. Ο κανονισμός απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν και να εφαρμόσουν μέτρα για την αποκατάσταση τουλάχιστον του 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της ΕΕ έως το 2030.
Ο κανονισμός καλύπτει μια σειρά χερσαίων, παράκτιων και γλυκών οικοσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένων των υγροτόπων, των λιβαδιών, των δασών, των ποταμών και των λιμνών, καθώς και θαλάσσιων οικοσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων χόρτων και των σπόγγων και των κοραλλιών. Απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν μέτρα, έως το 2030, για την αποκατάσταση τουλάχιστον του 30% των τύπων οικοτόπων που απαριθμούνται και στα δύο παραρτήματα και είναι σε κακή κατάσταση. Μέχρι το 2030, οι συννομοθέτες συμφώνησαν ότι τα κράτη μέλη πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στις τοποθεσίες Natura 2000 κατά την εφαρμογή των μέτρων αποκατάστασης που ορίζονται στον κανονισμό.
Τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να θεσπίσουν μέτρα για την αποκατάσταση τουλάχιστον του 60% των οικοτόπων σε κακή κατάσταση έως το 2040 και τουλάχιστον του 90% έως το 2050. Συμπληρώθηκε μια πρόσθετη ευελιξία για πολύ συνηθισμένους και ευρέως διαδεδομένους οικοτόπους.
Απαίτηση μη φθοράς
Το κείμενο περιλαμβάνει απαίτηση για την πρόληψη της σημαντικής υποβάθμισης των περιοχών που υπόκεινται σε αποκατάσταση που έχουν φθάσει σε καλή κατάσταση και των περιοχών όπου εμφανίζονται οι χερσαίοι και θαλάσσιοι οικοτόποι. Οι συννομοθέτες συμφώνησαν να καταστήσουν αυτή την απαίτηση με βάση την προσπάθεια. Η απαίτηση θα μετρηθεί σε επίπεδο τύπου οικοτόπου.
Αποκατάσταση επικονιαστών
Τις τελευταίες δεκαετίες, η αφθονία και η ποικιλία των επικονιαστών άγριων εντόμων στην Ευρώπη έχει μειωθεί δραματικά. Για να αντιμετωπιστεί αυτό, ο κανονισμός εισάγει ειδικές απαιτήσεις για τα κράτη μέλη να θεσπίσουν μέτρα για την αναστροφή της μείωσης των πληθυσμών των επικονιαστών το αργότερο έως το 2030. Με βάση τις κατ' εξουσιοδότηση πράξεις που εγκρίθηκαν από την Επιτροπή για τη θέσπιση μιας επιστημονικής μεθόδου για την παρακολούθηση της ποικιλομορφίας και των πληθυσμών των επικονιαστών, τα κράτη μέλη θα πρέπει να παρακολουθούν την πρόοδο από αυτή την άποψη, τουλάχιστον κάθε έξι χρόνια μετά το 2030.
Υποχρεώσεις ειδικές για το οικοσύστημα
Ο κανονισμός ορίζει συγκεκριμένες απαιτήσεις για διαφορετικούς τύπους οικοσυστημάτων.
Γεωργικά οικοσυστήματα
Το κείμενο απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν μέτρα με στόχο να επιτύχουν αυξητικές τάσεις σε τουλάχιστον δύο από τους ακόλουθους τρεις δείκτες:
· όπως ο δείκτης πεταλούδας των λιβαδιών
· το μερίδιο της γεωργικής γης με χαρακτηριστικά τοπίου υψηλής ποικιλομορφίας (HDLF)
· το απόθεμα οργανικού άνθρακα στο ορυκτό έδαφος καλλιεργήσιμης γης.
Θέτει επίσης χρονικούς στόχους για την αύξηση του κοινού δείκτη πτηνών γεωργικής γης σε εθνικό επίπεδο.
Οι συννομοθέτες συμφώνησαν να παρέχουν ευελιξία στα κράτη μέλη κατά την εκ νέου διαβροχή των τυρφώνων, καθώς σε κάποιες περιπτώσεις θα επηρεαστούν δυσανάλογα από αυτές τις υποχρεώσεις. Το κείμενο θέτει στόχους για την αποκατάσταση του 30% των στραγγισμένων τυρφώνων σε γεωργική χρήση έως το 2030, 40% έως το 2040 και 50% έως το 2050, αν και τα κράτη μέλη που επηρεάζονται έντονα θα μπορούν να εφαρμόσουν χαμηλότερο ποσοστό. Τα μέτρα αποκατάστασης περιλαμβάνουν την εκ νέου διαβροχή των οργανικών εδαφών που αποτελούν στραγγισμένες τυρφώνες, γεγονός που συμβάλλει στην αύξηση της βιοποικιλότητας και στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι συννομοθέτες συμφώνησαν επίσης ότι η επίτευξη των στόχων επαναδιαβροχής δεν συνεπάγεται υποχρέωση για τους αγρότες και τους ιδιώτες γαιοκτήμονες.
Δασικά οικοσυστήματα
Σύμφωνα με το συμφωνηθέν κείμενο, τα κράτη μέλη θα κληθούν να λάβουν μέτρα για την ενίσχυση της βιοποικιλότητας των δασικών οικοσυστημάτων και την επίτευξη αυξητικών τάσεων σε εθνικό επίπεδο ορισμένων δεικτών, όπως το όρθιο και ξαπλωμένο νεκρόξυλο και ο κοινός δείκτης δασικών πτηνών, λαμβάνοντας υπόψη τον κίνδυνο δασικών πυρκαγιών.
Οι συννομοθέτες πρόσθεσαν επίσης μια διάταξη που καλεί τα κράτη μέλη να συμβάλουν στη φύτευση τουλάχιστον τριών δισεκατομμυρίων επιπλέον δέντρων έως το 2030 σε επίπεδο ΕΕ.
Αστικά οικοσυστήματα και συνδεσιμότητα ποταμών
Για τα αστικά οικοσυστήματα, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο συμφώνησαν ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να επιτύχουν μια αυξητική τάση στις αστικές περιοχές πρασίνου έως ότου επιτευχθεί ένα ικανοποιητικό επίπεδο. Συμφώνησαν επίσης ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι δεν θα υπάρξει καθαρή απώλεια αστικού πρασίνου και κάλυψης αστικών δέντρων μεταξύ της έναρξης ισχύος του κανονισμού και του τέλους του 2030, εκτός εάν τα αστικά οικοσυστήματα έχουν ήδη πάνω από το 45% των χώρων πρασίνου.
Η προσωρινή συμφωνία περιλαμβάνει την υποχρέωση των κρατών μελών να εντοπίσουν και να αφαιρέσουν τα ανθρωπογενή εμπόδια στη συνδεσιμότητα των επιφανειακών υδάτων, προκειμένου να μετατραπούν τουλάχιστον 25.000 km ποταμών σε ποταμούς ελεύθερης ροής έως το 2030 και να διατηρήσουν την αποκατεστημένη φυσική συνδεσιμότητα των ποταμών.
Εθνικά σχέδια αποκατάστασης
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλλουν τακτικά εθνικά σχέδια αποκατάστασης στην Επιτροπή, δείχνοντας πώς θα επιτύχουν τους στόχους. Πρέπει επίσης να παρακολουθούν και να αναφέρουν την πρόοδό τους.
Οι συννομοθέτες επέλεξαν μια σταδιακή προσέγγιση. Τα κράτη μέλη θα υποβάλουν πρώτα εθνικά σχέδια αποκατάστασης που καλύπτουν την περίοδο έως τον Ιούνιο του 2032, με στρατηγική επισκόπηση για την περίοδο μετά τον Ιούνιο του 2032. Μέχρι τον Ιούνιο του 2032, τα κράτη μέλη θα υποβάλλουν σχέδια αποκατάστασης για τη δεκαετία έως το 2042 με στρατηγική επισκόπηση έως το 2050 και έως τον Ιούνιο του 2042 θα υπέβαλλαν σχέδια για την υπόλοιπη περίοδο έως το 2050.
Το κείμενο επιτρέπει στα κράτη μέλη να λαμβάνουν υπόψη τις διαφορετικές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές απαιτήσεις, τα περιφερειακά και τοπικά χαρακτηριστικά και την πυκνότητα πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένης της ειδικής κατάστασης των εξόχως απόκεντρων περιοχών, κατά την κατάρτιση των σχεδίων τους.
Χρηματοδότηση μέτρων αποκατάστασης
Η προσωρινή συμφωνία εισάγει μια νέα διάταξη με την οποία ανατίθεται στην Επιτροπή να υποβάλει έκθεση , ένα έτος μετά την έναρξη ισχύος του κανονισμού, με επισκόπηση των διαθέσιμων χρηματοδοτικών πόρων σε επίπεδο ΕΕ, αξιολόγηση των χρηματοδοτικών αναγκών για εφαρμογή και ανάλυση εντοπίζοντας τυχόν χρηματοδοτικά κενά. Όπου ενδείκνυται, η έκθεση θα περιλαμβάνει επίσης προτάσεις για επαρκή χρηματοδότηση, χωρίς να προδικάζεται το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (MFF, 2028–2034).
Οι συννομοθέτες συμφώνησαν επίσης να εισαγάγουν μια διάταξη που ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να προωθήσουν υφιστάμενα ιδιωτικά και δημόσια προγράμματα για την υποστήριξη των ενδιαφερομένων που εφαρμόζουν μέτρα αποκατάστασης, συμπεριλαμβανομένων των διαχειριστών και ιδιοκτητών γης, των αγροτών, των δασοκόμων και των αλιέων. Το κείμενο διευκρινίζει επίσης ότι τα εθνικά σχέδια αποκατάστασης δεν συνεπάγονται υποχρέωση των χωρών να επαναπρογραμματίσουν τη χρηματοδότηση της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) ή της κοινής αλιευτικής πολιτικής (ΚΑλΠ) στο πλαίσιο του ΠΔΠ 2021–2027 προκειμένου να εφαρμόσουν αυτόν τον κανονισμό.
Αναθεώρηση και φρένο έκτακτης ανάγκης
Η προσωρινή συμφωνία ορίζει την ημερομηνία του 2033 ώστε η Επιτροπή να επανεξετάσει και να αξιολογήσει την εφαρμογή του κανονισμού και τις επιπτώσεις του στους τομείς της γεωργίας, της αλιείας και της δασοκομίας, καθώς και τις ευρύτερες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις του.
Το κείμενο εισάγει επίσης τη δυνατότητα αναστολής της εφαρμογής των διατάξεων του κανονισμού που σχετίζονται με τα γεωργικά οικοσυστήματα για έως και ένα έτος μέσω εκτελεστικής πράξης, σε περίπτωση απρόβλεπτων και εξαιρετικών γεγονότων εκτός του ελέγχου της ΕΕ και με σοβαρές συνέπειες σε ολόκληρη την ΕΕ για την επισιτιστική ασφάλεια.
Επόμενα βήματα
Η προσωρινή συμφωνία θα υποβληθεί τώρα στους εκπροσώπους των κρατών μελών στο Συμβούλιο (Coreper) και στην επιτροπή περιβάλλοντος του Κοινοβουλίου για έγκριση. Εάν εγκριθεί, το κείμενο θα πρέπει στη συνέχεια να εγκριθεί επίσημα και από τα δύο θεσμικά όργανα, μετά από νομική-γλωσσική αναθεώρηση, προτού δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ και τεθεί σε ισχύ.
