Το έδαφος παρέχει θρεπτικές ουσίες, νερό, οξυγόνο και χώρο για την ανάπτυξη των φυτών. Ωστόσο, η υπερβολική χρήση λιπασμάτων στη γεωργία έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα των υδάτων και στην ποικιλία των φυτών και ζώων. Οι κανόνες της ΕΕ, όπως εκείνοι που διέπουν την κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ) και η οδηγία για τη νιτρορύπανση, ενθαρρύνουν βελτιώσεις στη διαχείριση του εδάφους και της κοπριάς. Σύμφωνα με τις καλύτερες εκτιμήσεις του ΕΕΣ, η χρηματοδότηση της ΚΓΠ που διατέθηκε για την υγεία του εδάφους μεταξύ του 2014 και του 2020 ανέρχεται σε 85 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου. Επίσης, η οδηγία για τη νιτρορύπανση περιορίζει τη χρήση αζώτου από κοπριά σε περιοχές με ρύπανση.

«Το έδαφος ως πόρος είναι μη ανανεώσιμο και η σημασία του για τη ζωή είναι καθοριστική», δήλωσε η Eva Lindström, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για την έκθεση. «Ωστόσο, μεγάλο μέρος των εδαφών στην Ευρώπη δεν είναι υγιή. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να σημάνει συναγερμό, προκειμένου η ΕΕ να "ανασκουμπωθεί" και να προσπαθήσει να αποκαταστήσει την καλή υγεία των εδαφών. Το οφείλουμε στις μελλοντικές γενιές. Οι επικείμενες αλλαγές στους κανόνες της ΕΕ αποτελούν ευκαιρία οι νομοθέτες της να αναβαθμίσουν τα πρότυπα σχετικά με το έδαφος σε ολόκληρη την Ευρώπη».

Το ΕΕΣ διαπίστωσε ότι το εργαλείο της ΕΕ για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης των γεωργών με τους περιβαλλοντικούς όρους – η λεγόμενη «πολλαπλή συμμόρφωση» – προσφέρεται για την αντιμετώπιση των απειλών κατά του εδάφους, καθώς τα πρότυπα που αυτή επιβάλλει ισχύουν για το 85% της γεωργικής γης. Ωστόσο, οι εν λόγω όροι, τους οποίους οι γεωργοί οφείλουν να πληρούν για να εισπράττουν πληρωμές στο πλαίσιο της ΚΓΠ, δεν επαρκούν. Οι απαιτήσεις που θέτουν οι χώρες της ΕΕ σχετικά με το έδαφος δεν επιβάλλουν παρά ελάχιστες αλλαγές όσον αφορά τις γεωργικές πρακτικές, κάτι που οριακά μόνο θα μπορούσε να βελτιώσει την υγεία του εδάφους. Μολονότι έχουν εισαχθεί ορισμένες βελτιώσεις για την περίοδο 2023-2027, οι αλλαγές που έχουν γίνει μέχρι σήμερα σε ορισμένα κράτη μέλη είναι ανεπαρκείς και μόνο μικρό αντίκτυπο θα μπορούσαν να έχουν στη βιώσιμη διαχείριση του εδάφους και της κοπριάς.

Οι χώρες της ΕΕ θα έπρεπε να έχουν διαθέσει χρηματοδότηση σε περιοχές όπου το έδαφος παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα. Παρόλα αυτά, έδωσαν απλώς ένα μικρό μόνο μέρος των κονδυλίων αγροτικής ανάπτυξης που είχαν λάβει από την ΕΕ, τα οποία χρησιμοποιούνται για τη στήριξη της προαιρετικής φιλικής προς το περιβάλλον γεωργίας. Τα εθνικά προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης περιλάμβαναν ελάχιστα μέτρα διαχείρισης της κοπριάς, μολονότι ήταν γνωστά τα προβλήματα σχετικά με πλεονάσματα αζώτου.

Λόγω των ελλιπών στοιχείων που της υποβάλλουν, η Επιτροπή δυσκολεύεται να παρουσιάσει μια συνολική εικόνα της εφαρμογής από τις χώρες της ΕΕ των απαιτήσεων διαχείρισης της κοπριάς. Οι εν λόγω ελλείψεις δεν επιτρέπουν επίσης τον υπολογισμό μέσων τιμών σε επίπεδο ΕΕ. Επιπλέον, οι παρεκκλίσεις καθιστούν λιγότερο αποτελεσματικούς τους περιορισμούς όσον αφορά τη διασπορά κοπριάς. Παραδείγματος χάριν, η ρύπανση του εδάφους αυξήθηκε σε εκμεταλλεύσεις στις οποίες αναγνωρίστηκε παρέκκλιση όσον αφορά τα όρια αζώτου. Το ΕΕΣ επισημαίνει επίσης ότι οι διαδικασίες επί παραβάσει που κινούνται κατά χωρών σχετικά με την οδηγία για τη νιτρορύπανση είναι πολύ χρονοβόρες.

Γενικές πληροφορίες

Η ΕΕ έχει δεσμευθεί για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ, επτά από τους οποίους έχουν άμεσο ή έμμεσο αντίκτυπο στο έδαφος. Ωστόσο, επί του παρόντος, δεν υπάρχει ορισμός της βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους που να ισχύει σε ολόκληρη την ΕΕ. Η Επιτροπή προετοίμαζε νομοθετική πρωτοβουλία σχετικά με την προστασία, τη διαχείριση και την αποκατάσταση των εδαφών της ΕΕ και πρόσφατα δημοσίευσε πρόταση νέας οδηγίας της ΕΕ σχετικά με τη υγεία του εδάφους, η οποία θα συζητηθεί τους προσεχείς μήνες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ. Στόχος της ΕΕ είναι να διασφαλίσει υγιή εδάφη έως το 2050.

Έρευνες καταδεικνύουν ότι το οικοσύστημα του εδάφους στην Ευρώπη θα συνεχίσει να υποβαθμίζεται εξαιτίας διαφόρων παραγόντων. Περί το 25 % των χερσαίων εκτάσεων στην ΕΕ υπερβαίνουν το συνιστώμενο βιώσιμο ανώτατο όριο διάβρωσης και τα περισσότερα εδάφη στην ΕΕ αντιμετωπίζουν κίνδυνο απώλειας της βιοποικιλότητας. Το άζωτο του εδάφους είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη των φυτών. Το έλλειμμα αζώτου μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση του εδάφους, ενώ το πλεόνασμα μπορεί να προκαλέσει ρύπανση των υδάτων και ευτροφισμό. Οι υψηλότερες τιμές όσον αφορά τη ρύπανση στην ΕΕ την περίοδο 2012-2015 καταγράφηκαν στην Κύπρο και στις Κάτω Χώρες, ενώ στις Κάτω Χώρες καταγράφηκε επίσης η υψηλότερη γνωστή τιμή την περίοδο 2016-2019, περίοδο την οποία αφορούν τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία.

Οι ελεγκτές και οι ελέγκτριες κάλυψαν την περίοδο από το 2014 έως το 2020 (τα πρότυπα της οποίας επεκτάθηκαν ώστε να καλύψουν το 2021 και το 2022), προβληματιζόμενοι και για το άμεσο μέλλον, δηλαδή για την περίοδο από το 2023 έως το 2027. Το ΕΕΣ αξιολόγησε κατά πόσον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη αξιοποίησαν αποτελεσματικά τα εργαλεία της ΕΕ με σκοπό τη βιώσιμη διαχείριση των γεωργικών εδαφών και της κοπριάς. Στο δείγμα ελέγχου περιλαμβάνονταν πέντε χώρες της ΕΕ: η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες.