Πως οι ενισχύσεις διασφαλίζουν δημόσια αγαθά ζωτική σημασίας

Οι άμεσες ενισχύσεις εξασφαλίζουν τη συνέχιση της γεωργίας σε όλη την ΕΕ, παρέχοντας ένα σταθερό εισόδημα στους γεωργούς. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύουν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τις προστατεύουν έναντι των διακυμάνσεων των τιμών.

Οι άμεσες πληρωμές αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο το 30% του γεωργικού εισοδήματος στην ΕΕ. Αλλά τα τελευταία χρόνια, σε περιόδους κρίσης, οι άμεσες ενισχύσεις αντιπροσώπευσαν περισσότερο από το 60% του γεωργικού εισοδήματος.

Οι άμεσες ενισχύσεις επιβραβεύουν επίσης τους γεωργούς για πτυχές της εργασίας τους που δεν συνδέονται με τις αγορές, αλλά συνιστούν, ωστόσο, δημόσια αγαθά ζωτικής σημασίας για όλους τους Ευρωπαίους.

Επιπλέον, όλες οι άμεσες ενισχύσεις καταβάλλονται μόνον υπό τον όρο ότι τηρούνται αυστηρά πρότυπα σε σχέση με το περιβάλλον, την ασφάλεια των τροφίμων, την υγεία των φυτών και των ζώων, την καλή μεταχείριση των ζώων και ότι γενικά διατηρείται η γη σε καλή παραγωγική κατάσταση.

Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τους κανόνες αυτούς, οι πληρωμές μπορούν να ανασταλούν και ο γεωργός υπόκειται σε κυρώσεις.

Η γεωργία είναι ένας τομέας ο οποίος στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε αντίθεση με τους περισσότερους άλλους τομείς που υπόκεινται σε εθνικές πολιτικές.

Αντίθετα με την αντίληψη που υπάρχει, δεν χορηγούνται υπέρογκα ποσά στη γεωργία. Ο χρόνος και τα χρήματα που επενδύουν οι γεωργοί στη δουλειά τους υπάρχει πάντα περίπτωση να πάνε χαμένα λόγω οικονομικών, υγειονομικών και καιρικών συνθηκών που αυτοί δεν μπορούν να ελέγξουν.

Η ενασχόληση με τη γεωργία προϋποθέτει μεγάλη επένδυση, τόσο σε ανθρώπινους όσο και σε οικονομικούς πόρους, και αποδίδει μόνον ύστερα από μήνες, καμιά φορά ακόμη και χρόνια, ενώ επηρεάζεται συνεχώς από εξωτερικούς παράγοντες.

Η στήριξη του εισοδήματος των γεωργών εξασφαλίζει τη συνέχιση της παραγωγής τροφίμων σε όλη την ΕΕ και αντισταθμίζεται με την παροχή δημόσιων αγαθών που έχουν μηδενική αγοραία αξία: περιβαλλοντική προστασία, καλή μεταχείριση των ζώων, ασφαλή τρόφιμα υψηλής ποιότητας κ.λπ. Τα εν λόγω «δημόσια αγαθά» έχουν ακόμη μεγαλύτερη σημασία διότι τα πρότυπα που ισχύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο.

⇒ Αυτό καθιστά την παραγωγή τροφίμων στην Ευρώπη πιο ακριβή απ' ό,τι σε χώρες που δεν εφαρμόζουν τόσο αυστηρά πρότυπα.

Χωρίς δημόσια στήριξη, οι γεωργοί της Ευρώπης δεν θα μπορούσαν να ανταγωνίζονται τους γεωργούς άλλων χωρών και παράλληλα να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των ευρωπαίων καταναλωτών.

Στην ύπαιθρό μας, με τους πολύτιμους φυσικούς πόρους της, υπάρχουν χιλιάδες θέσεις εργασίας που συνδέονται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Οι αγρότες χρειάζονται μηχανήματα, κτίρια, καύσιμα, λιπάσματα, υγειονομική περίθαλψη για τα ζώα τους… Οι αγρότες, για να παράγουν ασφαλή και ποιοτικά τρόφιμα, χρειάζονται στήριξη!

Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει στους γεωργούς εισοδηματική στήριξη μέσω «άμεσων ενισχύσεων» που έχουν ως στόχο:

• να λειτουργούν ως δίχτυ ασφαλείας και να καθιστούν τη γεωργία πιο επικερδή·
• να εγγυώνται την επισιτιστική ασφάλεια της Ευρώπης·
• να τους βοηθούν να παράγουν ασφαλή, υγιεινά και οικονομικά προσιτά τρόφιμα·
• να ανταμείβουν τους γεωργούς για την παροχή δημόσιων αγαθών, όπως η φροντίδα της υπαίθρου και του περιβάλλοντος, τα οποία συνήθως δεν πληρώνονται από την αγορά.

Οι γεωργοί κατά κανόνα λαμβάνουν εισοδηματική στήριξη βάσει του μεγέθους της εκμετάλλευσής τους σε εκτάρια. Όλες οι χώρες της ΕΕ υποχρεούνται να προσφέρουν μια βασική ενίσχυση, μια ενίσχυση για βιώσιμες μεθόδους καλλιέργειας («οικολογικός προσανατολισμός») και μια ενίσχυση για τους νέους γεωργούς. Οι χώρες της ΕΕ είναι υποχρεωμένες να παρέχουν τις ενισχύσεις αυτές, οι οποίες συχνά αποκαλούνται «υποχρεωτικές ενισχύσεις».

Επιπλέον, οι χώρες της ΕΕ μπορούν να επιλέξουν να παρέχουν άλλες ενισχύσεις, εστιασμένες σε συγκεκριμένους κλάδους ή μορφές γεωργίας. Υπάρχουν ειδικά καθεστώτα σχεδιασμένα για τις μικρές και μεσαίες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, τους νέους γεωργούς, τους γεωργούς που δραστηριοποιούνται σε περιοχές με φυσικούς περιορισμούς και/ή κλάδους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Στο πλαίσιο της νέας ΚΑΠ έχουν τεθεί σε ισχύ αλλαγές στο σύστημα εισοδηματικής στήριξης με στόχο να διασφαλιστεί δικαιότερη κατανομή της χρηματοδοτικής στήριξης για τους αγρότες.

Σύνδεση της στήριξης με την τήρηση των κανόνων

Η ΕΕ συνδέει το μεγαλύτερο μέρος της εισοδηματικής στήριξης για τους γεωργούς με δύο κύρια κριτήρια.

• Τα καλλιεργούμενα εκτάρια, όχι τις παραγόμενες ποσότητες. Οι γεωργοί, για να αυξήσουν τα κέρδη τους, πρέπει να ανταποκρίνονται στη ζήτηση της αγοράς. Χάρη στην αποσύνδεση των ενισχύσεων από την παραγόμενη ποσότητα αποφεύγονται τα «βουνά από τρόφιμα» με τα οποία είχε έρθει αντιμέτωπη η ΕΕ στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και τη δεκαετία του ’80.
• Τον σεβασμό του περιβάλλοντος, της υγείας των φυτών και της υγείας και καλής διαβίωσης των ζώων, με αποτέλεσμα τη συμβολή στη βιώσιμη γεωργία. Αυτό ονομάζεται «πολλαπλή συμμόρφωση». Η μη συμμόρφωση των γεωργών με τους κανόνες της ΕΕ συνεπάγεται μείωση ή διακοπή των ενισχύσεων που λαμβάνουν.

Γιατί χρειάζονται στήριξη οι γεωργοί

Το μέσο γεωργικό εισόδημα παραμένει σημαντικά χαμηλότερο από τα μέσα εισοδήματα στους άλλους τομείς της οικονομίας της ΕΕ. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, το ποσοστό χαμηλότερου εισοδήματος φτάνει ή και ξεπερνά το 40%.

Η γεωργική δραστηριότητα ενέχει κινδύνους και είναι συχνά δαπανηρή. Η γεωργία εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες και το κλίμα περισσότερο από ό,τι άλλοι τομείς. Αναπόφευκτα μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα ανάμεσα στη ζήτηση της αγοράς και την ικανότητα των γεωργών να αυξήσουν την προσφορά, καθώς η καλλιέργεια περισσότερου σιταριού ή η παραγωγή περισσότερου γάλακτος απαιτούν χρόνο και επενδύσεις.

Η αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου τροφίμων και η απελευθέρωση του εμπορίου ασκούν πιέσεις στους γεωργούς της ΕΕ. Οι εξελίξεις στις παγκόσμιες αγορές αυξάνουν τον ανταγωνισμό, αλλά δημιουργούν και νέες ευκαιρίες για τον ευρωπαϊκό αγροδιατροφικό τομέα. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια η παγκοσμιοποίηση και οι διακυμάνσεις στην προσφορά και στη ζήτηση έχουν αυξήσει την αστάθεια των τιμών στην αγορά γεωργικών προϊόντων, προκαλώντας επιπρόσθετες ανησυχίες στους γεωργούς.

Αυτές οι επιχειρηματικές αβεβαιότητες που αντιμετωπίζει η γεωργία δικαιολογούν τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει ο δημόσιος τομέας στη εξασφάλιση ενός δικτύου ασφαλείας για το εισόδημα των γεωργών.

Η εισοδηματική στήριξη στην πράξη

Κάθε χρόνο οι γεωργοί πρέπει να υποβάλλουν αίτηση ενίσχυσης στην οποία δηλώνουν όλα τα αγροτεμάχια της εκμετάλλευσής τους.

Ενώ οι κανόνες που διέπουν την εισοδηματική στήριξη καθορίζονται σε επίπεδο ΕΕ, κάθε χώρα της ΕΕ τους εφαρμόζει στην πράξη. Οι εθνικές αρχές είναι αρμόδιες για τη διαχείριση και τον έλεγχο της εισοδηματικής στήριξης των γεωργών στη χώρα τους («επιμερισμένη διαχείριση»).

Εντός του νομοθετικού πλαισίου της ΕΕ, κάθε χώρα έχει έναν ορισμένο βαθμό ευελιξίας στον τρόπο που χορηγεί αυτές τις ενισχύσεις, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι εθνικές συνθήκες στον τομέα της γεωργίας, οι οποίες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ για τη διαφάνεια, οι εθνικές διοικήσεις είναι υποχρεωμένες να δημοσιεύουν τους δικαιούχους των ενισχύσεων της ΚΓΠ.

Προϋποθέσεις της παροχής στήριξης

Προκειμένου να λάβουν εισοδηματική στήριξη, οι γεωργοί οφείλουν να τηρούν ορισμένους όρους επιλεξιμότητας

Κατά γενικό κανόνα, οι γεωργοί πρέπει να πληρούν ορισμένα κριτήρια:

• Η εκμετάλλευσή τους πρέπει να βρίσκεται εντός της ΕΕ.
• Πρέπει να πληρούνται οι ελάχιστες απαιτήσεις για τη λήψη εισοδηματικής στήριξης. Δεν χορηγείται εισοδηματική στήριξη για ποσά μικρότερα από 100 ευρώ έως 500 ευρώ (ανάλογα με τη χώρα της ΕΕ) και/ή όταν η επιλέξιμη έκταση είναι μικρότερη από 0,3 έως 5 εκτάρια.
• Πρέπει να ασκούν γεωργική δραστηριότητα (παραγωγή, εκτροφή ή καλλιέργεια γεωργικών προϊόντων κ.λπ. ή διατήρηση της γης σε καλή γεωργική κατάσταση) στη γεωργική έκταση (στην οποία περιλαμβάνονται η αρόσιμη γη, οι μόνιμες καλλιέργειες και οι μόνιμοι βοσκότοποι) που έχουν στη διάθεσή τους.
• Πρέπει να ανταποκρίνονται στον ορισμό του «ενεργού γεωργού». Η νέα ΚΓΠ περιλαμβάνει έναν υποχρεωτικό αλλά ευέλικτο ορισμό του ενεργού γεωργού, ο οποίος αναφέρεται στα ελάχιστα επίπεδα γεωργικής δραστηριότητας, στους καταλόγους μη επιλέξιμων οικονομικών δραστηριοτήτων, στους γεωργούς με πολλαπλές δραστηριότητες και στους γεωργούς μερικής απασχόλησης, καθώς και στη μείωση του διοικητικού φόρτου.
• Στις χώρες της ΕΕ όπου η βασική ενίσχυση χορηγείται βάσει των δικαιωμάτων ενίσχυσης, ο γεωργός πρέπει να διαθέτει δικαιώματα ενίσχυσης για να έχει πρόσβαση στις αποσυνδεδεμένες ενισχύσεις εισοδηματικής στήριξης.

Επίπεδο της διαθέσιμης στήριξης

Περίπου 6,3 εκατ. γεωργικές εκμεταλλεύσεις σε όλη την ΕΕ λαμβάνουν εισοδηματική στήριξη, η οποία συχνά αντιπροσωπεύει σημαντικό μερίδιο του γεωργικού εισοδήματος. Την τελευταία δεκαετία, η εισοδηματική στήριξη αντιπροσώπευε κατά μέσο όρο περίπου το ήμισυ του εισοδήματος των γεωργών.

Το επίπεδο της εισοδηματικής στήριξης μπορεί να διαφέρει σημαντικά μεταξύ των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, των χωρών της ΕΕ ή των περιφερειών.

Η ΕΕ χρησιμοποιεί τον λεγόμενο μηχανισμό «εξωτερικής σύγκλισης» που αποσκοπεί στη σταδιακή προσαρμογή των ενισχύσεων εισοδηματικής στήριξης ανά εκτάριο σε κάθε χώρα, είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω, ώστε να προσεγγίσουν το μέσο επίπεδο της ΕΕ.

Επί του παρόντος, αυτό σημαίνει ότι στις χώρες της ΕΕ όπου η μέση ενίσχυση είναι χαμηλότερη από το 90% του μέσου όρου της ΕΕ, η ενίσχυση αυξάνεται κατά το ένα τρίτο της διαφοράς μεταξύ του τρέχοντος επιπέδου και του 90% του μέσου όρου της ΕΕ. Στις χώρες όπου η μέση ενίσχυση είναι υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ, τα ποσά προσαρμόζονται προς τα κάτω.

Στο πλαίσιο της νέας ΚΑΠ, στις χώρες της ΕΕ όπου η μέση ενίσχυση είναι χαμηλότερη από το 90 % του μέσου όρου της ΕΕ θα σημειωθεί αύξηση του προϋπολογισμού έως και κατά το ήμισυ της διαφοράς μεταξύ του τρέχοντος επιπέδου και του 90 % του μέσου όρου της ΕΕ. Το 2022 οι ενισχύσεις έφτασαν σε τουλάχιστον 200 ευρώ/εκτάριο, ενώ το 2027 θα αυξηθούν σε 215 ευρώ/εκτάριο.