Καινοτομία για την κοινωνική ευημερία.

Εφαρμόζοντας το μοντέλο της «Τετραπλής Έλικας Καινοτομίας» στους OTA.

του Γιάννη Μάριου Ψιμάδα / Μάϊος 2023

Η καινοτομία δεν είναι μια αφηρημένη έννοια. Για να μπορέσει να ενσωματωθεί στην καθημερινότητά μας και να φέρει θετικά αποτελέσματα στην ευμάρεια και την ευζωία μας, απαιτεί πόρους, στόχευση, μέθοδο και αποφασιστικότητα.

Η καινοτομία περιγράφεται στις διάφορες οικονομικές θεωρίες του περασμένου αιώνα, με πολλές μορφές και με διαφορετική βαρύτητα. Μόνο τα τελευταία 15 χρόνια αντιμετωπίστηκε με έναν πιο πρακτικό και ολιστικό τρόπο, υιοθετώντας τη θεωρία των παράλληλων «Ελίκων» (Helix ή Spiral). Θεμελιωτές της «Θεωρίας της Έλικας» είναι οι Yawson (2009), Καραγιάννης (2012) και Campell (2012). Πιο συγκεκριμένα ο Δρ. Ηλίας Γ. Καραγιάννης (George Washington University, Business School Director) αναφέρει, ότι βασική και θεμελιώδης λογική του μοντέλου του, είναι η αγαστή συνεργασία τεσσάρων «ελίκων», ήτοι Πανεπιστήμιο, Βιομηχανία, Κυβέρνηση και Κοινωνία.

Ο όρος «έλικας ή σπείρα» δεν είναι τυχαίος. Καταδεικνύει τη συνεχή και επαναληπτική φύση της καινοτομίας. Το μοντέλο των «ελίκων» εξελίχθηκε ξεκίνησε από ένα σχήμα διπλής έλικας (πανεπιστήμιο, βιομηχανία) και στην πορεία εξελίχθηκε σε τριπλή έλικα (πανεπιστήμιο, βιομηχανία, κυβέρνηση) και πρόσφατα στην τετραπλή έλικα. Η τέταρτη έλικα εκπροσωπεί την κοινωνία και η παρουσία της διαμορφώνει νέες ανακαλύψεις που βελτιώνουν την κοινωνική ευημερία π.χ. οικολογική καινοτομία. Επομένως μπορεί να θεωρηθεί ως ένας συστηματικός τρόπος εφαρμογής της καινοτομίας πάνω στον τελικό χρήστη, δηλαδή τον πολίτη, τον δημότη, την ομάδα, την κοινωνία κ.λπ.

Επομένως στο σύστημα «Τετραπλής ‘Ελικας Καινοτομίας», οι κύριες πηγές της καινοτομίας (έλικες) δεν περιορίζονται πλέον μόνο στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ πανεπιστημίου, βιομηχανίας και κυβέρνησης, αλλά καθοδηγούνται και από τις συνεχώς εξελισσόμενες ανάγκες της κοινωνίας και επομένως και δημόσιου «χώρου».

Με αυτή την προσθήκη, οι διαδικασίες καινοτομίας γίνονται δυναμικές, οργανικές, ετερογενείς και κοινωνικά κατανεμημένες, με στόχο να ικανοποιήσουν τους πολίτες,  αναγνωρίζοντας εκ των πραγμάτων την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των κοινωνιών και επιτρέποντας τη συμμετοχή των πολιτών. Κατά συνέπεια, αυτή η προσέγγιση προδιαγράφει  μια στροφή από την τεχνική στην κοινωνική καινοτομία και για αυτό το λόγο υιοθετήθηκε το 2016 ως η θεμελιώδης αρχή της Ευρωπαϊκής Ενωσης για τις επερχόμενες πολιτικές που θα ακολουθήσει στην καινοτομία για την περίοδο 2020-2030.

Πώς όμως λειτουργεί το μοντέλο της τετραπλής έλικας καινοτομίας? Ο δήμος μπορεί να ξεκινήσει δημιουργώντας μια πλατφόρμα, ή ένα φόρουμ που συγκεντρώνει εκπροσώπους από κάθε έλικα για να ανταλλάξουν ιδέες, να μοιραστούν γνώσεις και να συνεργαστούν σε έργα. Αυτή η πλατφόρμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον εντοπισμό κοινών προκλήσεων και ευκαιριών και για την ανάπτυξη κοινών πρωτοβουλιών για την αντιμετώπισή τους.

Η κυβέρνηση μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο παρέχοντας ένα υποστηρικτικό ρυθμιστικό περιβάλλον και επενδύοντας σε υποδομές, πόρους και εκπαίδευση για την ενίσχυση του οικοσυστήματος καινοτομίας.

Ο επιχειρηματικός κλάδος μπορεί να συμβάλει αναπτύσσοντας νέες τεχνολογίες, προϊόντα και υπηρεσίες που καλύπτουν τις τοπικές ανάγκες και δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας.

Ο ακαδημαϊκός κόσμος μπορεί να παρέχει την τεχνογνωσία στην έρευνα και την ανάπτυξη, καθώς και τη γραμμή ταλέντων για το οικοσύστημα καινοτομίας.

Τέλος, η κοινωνία των πολιτών μπορεί να φέρει ποικίλες προοπτικές και να προωθήσει την κοινωνική καινοτομία και την επιχειρηματικότητα.

Αξιοποιώντας επομένως τα δυνατά σημεία κάθε έλικας και προωθώντας τη μεταξύ τους συνεργασία, η ηγεσία κάθε δήμου μπορεί να δημιουργήσει ένα ζωντανό οικοσύστημα καινοτομίας που προωθεί την οικονομική ανάπτυξη και βελτιώνει την ποιότητα ζωής των πολιτών του.

Όπως γίνεται αντιληπτό, η προσέγγιση της καινοτομίας μέσα από την κοινωνική της διάσταση, ορίζει ως προϋπόθεση τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων στην εκπαίδευση, στην διοίκηση, και την κρατική και πολιτειακή οργάνωση, βοηθώντας στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας, της ομαδικότητας, της διερευνητικής σκέψης, της απλότητας στις διαδικασίες  και της επιχειρηματικότητας.

Με βάση τα παραπάνω, η εμπλοκή και η ενσωμάτωση της καινοτομίας σε έναν δήμο είναι εξόχως σημαντική και εξαιρετικά στρατηγικής σημασίας, καθώς ο δήμος αποτελεί το τελευταίο διοικητικό κύτταρο της κρατικής δομής.

Η καινοτομία μπορεί να βοηθήσει με λύσεις έναν δήμο στο επίπεδο της καθημερινότητας ώστε να βελτιώσει τις υπηρεσίες που παρέχει στους κατοίκους του, μειώνοντας το κόστος και αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα. Εκ των πραγμάτων, οι περισσότεροι Δήμοι της χώρας, καλούνται να παίξουν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του τέταρτου έλικα και του τρόπου που αυτός θα συνδεθεί με τους υπόλοιπους τρείς. Ως εκ τούτου η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της αίσθησης της κοινότητας μεταξύ των κατοίκων ενός δήμου αποτελούν την βασική προϋπόθεση για την βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.

Επομένως ο βασικός στόχος, μετά την εξασφάλιση των μηχανισμών χρηματοδότησης, για κάθε πετυχημένο πρόγραμμα καινοτομίας σε έναν δήμο, είναι να καλλιεργηθεί μια κουλτούρα συνεργασίας στο τοπικό οικοσύστημα. Αυτό καθιστά το εγχείρημα αρκετά προκλητικό καθώς δεν αποτελεί θέμα μόνο υλικών πόρων αλλά προϋποθέτει την  διαμόρφωση μιας αναπτυξιακής και συμπεριληπτικής κουλτούρας.

Ως εκ τούτου, για την επιτυχή εφαρμογή του μοντέλου καινοτομίας της τετραπλής έλικας σε μια μικρή πόλη, είναι σημαντικό να τεθούν σαφείς στόχοι και να διασφαλιστεί ότι όλοι οι ενδιαφερόμενοι συμμετέχουν και δεσμεύονται στη διαδικασία. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός διοικητικού οργάνου, ή συμβουλίου καινοτομίας για την επίβλεψη και τον συντονισμό συνεργασιών μεταξύ των τοπικών και περιφερειακών πανεπιστημίων, των τοπικών επιχειρήσεων, της τοπικής αυτοδιοίκησης και των κοινοτικών οργανισμών. Τέτοιες συνεργασίες μπορούν να επικεντρωθούν στην ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων στις τοπικές προκλήσεις, όπως η βελτίωση της βιωσιμότητας των επιχειρήσεων, την υποστήριξη της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης, το καθημερινό ευ ζην, τη κινητικότητα, τη συμπερίληψη, τα περιβαντολογικά θέματα, την εκπαίδευση, την κοινωνική φροντίδα και πολλά άλλα.

Τον ρόλο αυτό, εν μέρει, καλούνται να τον διαδραματίσουν οι Αναπτυξιακές ΟΤΑ. Όμως,  στις περισσότερες περιπτώσεις ασχολούνται με την διαχειριστική, διοικητική και χρηματοδοτική υποστήριξη της τοπικής ανάπτυξης και καινοτομίας και δεν λαμβάνουν υπόψιν τους τις ανάγκες μετασχηματισμού στο επίπεδο του πολιτιστικού πλαίσιού που αναφέρθηκαν παραπάνω.  Έτσι, είναι πολύ λίγες οι περιπτώσεις με αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία και την τοπική κοινωνία.

Μια από αυτές είναι το πολυσυζητημένο παράδειγμα του δήμου Τρικκαίων, από τον οποίο μπορούμε να διακρίνουμε ότι ο 10λογος της επιτυχίας της δημοτικής καινοτομίας διαμορφώνεται πάνω στα εξής σημεία : 

1.     Συμμετοχή των κατοίκων.

2.     Ανεύρεση και αξιοποίηση ευρωπαϊκών κονδυλίων και πόρων .

3.     Δημιουργία καινοτόμων δομών τοπικής διακυβέρνησης.

4.     Εκπαίδευση και παροχή εργαλείων.

5.     Αξιοποίηση νέων τεχνολογιών.

6.     Ανάπτυξη συνεργασιών με τον ιδιωτικό τομέα.

7.     Διασύνδεση με πανεπιστήμια και επιχειρήσεις.

8.     Ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας.

9.     Στρατηγική συνεργασία και δικτύωση.

10.  Ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών και προϊόντων.

Το πετυχημένο παράδειγμα του Δήμου Τρικκαίων βασίζεται επίσης και σε έναν επιπλέον παράγοντα. Αυτός είναι η αξιοποίηση των μοναδικών δυνατοτήτων, χαρακτηριστικών και πόρων του τοπικού οικοσυστήματος. Επομένως για να μπορέσει ένας δήμος να  διαμορφώσει μια αποτελεσματική πολιτική καινοτομίας, μέσα από ένα συστηματικό οδικό χάρτη και να διαμορφώσει ένα «ανταγωνιστικό πλεονέκτημα» θα πρέπει να έχει σαφή εικόνα για το «τι τον κάνει ιδιαίτερο και μοναδικό» ή τι ένα «όραμα» για το τι θα τον κάνει ιδιαίτερο και μοναδικό στο μέλλον. Χωρίς αυτή την παράμετρο, οι εφαρμογές της καινοτομίας είναι επιφανειακές και εξυπηρετούν περισσότερο επικοινωνιακούς λόγους παρά ουσιαστικούς.

Επομένως, πριν μιλήσουμε για πόρους, χρηματοδοτήσεις, ιδέες και λύσεις πασπαρτού, είναι πολύ βασικό να αποσαφηνιστούν τα πλεονεκτήματα και μοναδικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε Δήμου, καθώς και η συμπληρωματική και ανταγωνιστική του σχέση με τους όμορους δήμους και κοινότητες. Αυτή η διαδικασία εγγυάται ότι η καινοτομία θα πατήσει πάνω σε μία εναρμονισμένη στρατηγική τροχιά και θα μειωθούν οι περιπτώσεις μελλοντικού της εκτροχιασμού.

Αξίζει επίσης να αναφέρουμε, ότι πιθανά ρίσκα και κίνδυνοι για την αποτελεσματική εφαρμογή του μοντέλου τετραπλής έλικας καινοτομίας, μπορεί να είναι οι διάφορες ανισορροπίες ισχύος μεταξύ των ενδιαφερομένων, η έλλειψη χρηματοδότησης και πόρων και η δυσκολία στη διατήρηση μιας αγαστής και μακροπρόθεσμης συνεργασίας μεταξύ των «ελίκων».

Για να μειωθούν τα παραπάνω ρίσκα, απαιτείται ισχυρή ηγεσία, εμπλοκή και δέσμευση των κοινωνικών εταίρων, στρατηγικός σχεδιασμός και εστίαση στην αξιοποίηση των μοναδικών δυνατοτήτων του τοπικού οικοσυστήματος.

Κλείνοντας, να επισημάνω επίσης πως η κάθε Δημοτική Στρατηγική Καινοτομίας θα πρέπει να είναι εναρμονισμένη και να «κουμπώνει» με την Εθνική Στρατηγική Καινοτομίας και τους 8 τομείς «Έξυπνης Εξειδίκευσης» (όπως προβλέπεται από το Άρθρο 36 του Ν. 4712/ 2020). Αυτοί είναι  Α. η Αγροτοδιατροφική Αλυσίδα, Β. οι Ψηφιακές Τεχνολογίες, Γ. οι τομείς των Βιοεπιστημών, υγείας και φαρμάκων, Δ. ο Τουρισμός, Πολιτισμός και Δημιουργικές Βιομηχανίες, Ε. η Αειφόρος Ενέργεια, Στ. το Περιβάλλον και η Κυκλική Οικονομία, Η. τα Υλικά, οι Κατασκευές και η Βιομηχανία και τέλος Θ. η Εφοδιαστική Αλυσίδα.

Σκοπός αυτού του άρθρου δεν ήταν να δοθούν συγκεκριμένες πασπαρτού λύσεις και οδηγίες, καθώς κάθε Δήμος καθορίζεται από ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και απαιτεί εξειδικευμένη και ιδιαίτερη προσέγγιση. Επίσης σκοπός δεν ήταν να αναλυθεί εδώ το Εθνικό Σχέδιο Καινοτομίας, οι περίπλοκοι μηχανισμοί του  καθώς και τα χρηματοδοτικά εργαλεία που το διέπουν. Αυτό που επιδιώκω μέσα από το άρθρο μου, είναι να γίνει κατανοητό ότι για να μπορέσει να έχει πραγματικά και ουσιαστικά οφέλη μια δημοτική πολιτική καινοτομίας, εφαρμόζοντας τον τετραπλό έλικα καινοτομίας, στην καθημερινότητα και το ευ ζην των δημοτών, απαιτεί κοινωνικούς μηχανισμούς και αντανακλαστικά που ξεπερνούν τα στενά πλαίσια ενός κανονιστικού μηχανιστικού μοντέλου.  

Ελπίζω να το πέτυχα. Ευχαριστώ για τον χώρο και τον χρόνο σας.

Ο Ιωάννης Μάριος Ψιμάδας, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1968 και κατάγεται από το Παναιτώλιο Αγρινίου. Γιός του τ. Διευθυντή Τεχνικού Σώματος, Αντιστράτηγου ε.α. Παναγιώτη Ψιμάδα και της Αννας Λιάπη-Σχισμένου. Είναι ειδικός επιστήμονας στρατηγικού σχεδιασμού, καινοτομίας και ανάπτυξης. Εργάζεται από το 1993 σε διευθυντικές θέσεις υψηλής έντασης και ευθύνης, σε ελληνικές και πολυεθνικές εταιρείες. Κατέχει 3 μεταπτυχιακά διπλώματα στον Σχεδιασμό, τα Διαδραστικά Πολυμέσα και την Διοίκηση Επιχειρήσεων και  είναι υποψήφιος διδάκτορας καινοτομίας και οργανωσιακής δημιουργικότητας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.