Η προαναγγελθείσα επανέναρξη των εξαγωγών των ουκρανικών σιτηρών μπορεί να αμβλύνει βραχυπρόθεσμα τον κίνδυνο επισιτιστικής κρίσης. Οι μακροπρόθεσμες απειλές ωστόσο παραμένουν.
«Αντιμετωπίζουμε μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια κρίση πείνας», προειδοποίησε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες προ μηνός. «Τα τελευταία δύο χρόνια, ο αριθμός των ατόμων με σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια σε όλο τον κόσμο έχει υπερδιπλασιαστεί στα 276 εκατομμύρια», τόνισε. «Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να υπάρξουν πολλαπλοί λιμοί το 2022. Και το 2023 θα μπορούσε να είναι ακόμη χειρότερο»…
Η συμφωνία για την επανέναρξη των εξαγωγών των ουκρανικών σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας θεωρείται αχτίδα ελπίδας ότι τα χειρότερα ως προς την επισιτιστική κρίση μπορούν να αποφευχθούν.
Όμως ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία, οι επιπτώσεις της πανδημίας της Covid-19 και η επιδεινούμενη κλιματική αλλαγή αποκαλύπτουν βίαια την ευθραυστότητα του παγκόσμιου συστήματος τροφίμων.
Ο αντίκτυπος είναι ορατός στην αύξηση των τιμών των τροφίμων παγκοσμίως, που δοκιμάζει σκληρά αν και άνισα χώρες, οικονομίες, κυβερνήσεις και νοικοκυριά σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ακόμη κι εάν βρεθούν τελικά βιώσιμες λύσεις για αποφυγή διάχυσης της σημερινής επαπειλούμενης επισιτιστικής κρίσης, ειδικοί τονίζουν ότι οι μακροπρόθεσμες απειλές και οι μεταβαλλόμενοι κίνδυνοι παραμένουν, σε ένα φόντο δυσοίωνων τάσεων που απειλούν τη δυνατότητα του συνόλου της ανθρωπότητας να τρέφεται μακροπρόθεσμα.
Προετοιμασία για όλα τα ενδεχόμενα
Σε νέα μελέτη, διεθνής ομάδα 69 ειδικών σε θέματα βιωσιμότητας των συστημάτων τροφίμων επιχείρησαν να τις κωδικοποιήσουν και να ταξινομήσουν τις απειλές.
Ζητούμενο ήταν να εντοπίσουν τις κορυφαίες για την επισιτιστική ασφάλεια για την επόμενη 20ετία.
Αν και κλιματική αλλαγή και οι περιβαλλοντικές προκλήσεις βρίσκονται στην κορυφή της λίστας, η μελέτη επισημαίνει και άλλους παράγοντες -από τις ένοπλες συγκρούσεις, έως την εισοδηματική ανισότητα, την πολιτική αστάθεια και τη μετανάστευση- που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.
«Η επισιτιστική ασφάλεια δεν είναι ζήτημα παραγωγής, είναι πρόβλημα διανομής, πρόσβασης και φτώχειας, και αυτό επιδεινώνεται από τις συγκρούσεις», εξηγεί ο Ζία Μεχράμπι, επίκουρος καθηγητής Περιβαλλοντικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο Μπόλντερ και επικεφαλής της μελέτης.
Με αυτήν «στηρίζουμε την ιδέα οικοδόμησης πιο ανθεκτικών συστημάτων τροφίμων γενικότερα, αντί να προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε μεμονωμένα προβλήματα εδώ και εκεί», επισημαίνει.
«Δεν έχει σημασία αν πρόκειται για κλιματικό, περιβαλλοντικό ή πολιτικό σοκ στο σύστημα», τονίζει. «Εάν υπάρχουν ανθεκτικά συστήματα, θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν όλα τα διαφορετικά είδη κραδασμών».
Όχι τυχαία άλλωστε οι 69 ειδικοί κινούνται σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, κατονομάζοντας τις -κατ’ αυτούς- κορυφαίες δέκα απειλές για την επισιτιστική ασφάλεια τα επόμενα 20 χρόνια.
Αυξημένη ζήτηση νερού
Η ζήτηση για νερό θα ενταθεί από την αύξηση του πληθυσμού, επηρεάζοντας την πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό, τους διαθέσιμους υδάτινους πόρους και τη δυνατότητα βιώσιμης άρδευσης, τονίζεται στη μελέτη.
Συνδυαστικά με τις ακραίες κλιματικές συνθήκες και τις γεωργικές πρακτικές που στερούνται καινοτομίας για τη χρήση περιορισμένων ποσοτήτων νερού, αυτό θα οδηγήσει σε περαιτέρω ανασφάλεια νερού.
Και δη σε συστήματα παραγωγής που εξαρτώνται από την άρδευση, τα οποία θα ενισχυθούν από την αύξηση του πληθυσμού, την αστικοποίηση και την υπερβολική εξάρτηση από μη ανανεώσιμους πόρους.
Ξηρασία και κύματα καύσωνα
Οι ειδικοί επικεντρώνονται στην υποσαχάρια Αφρική, προβλέποντας απώλειες στη φυτική παραγωγή και σημαντική επιδείνωση της επισιτιστικής ανασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή.
Κατάρρευση υπηρεσιών οικοσυστήματος
Η πρόβλεψη αφορά σε ταυτόχρονη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων, η απώλεια βιοποικιλότητας και η κατάρρευση των υπηρεσιών οικοσυστήματος, Οι επιπτώσεις θα είναι μοιραία αρνητικές στην παραγωγή τροφίμων, στις τιμές τους και τελικά στην επισιτιστική ασφάλεια, μέσω της απώλειας βασικών υπηρεσιών οικοσυστημάτων, όπως είναι ρύθμιση ύδατος, η επικονίαση και ο έλεγχος παρασίτων, η παροχή τροφής για πληθυσμούς ψαριών και ζώων.
Κύματα θαλάσσιου καύσωνα
Τα κύματα καύσωνα και άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα θα επηρεάσουν αρνητικά τους θαλάσσιους πόρους, μέσω αλλαγών στην αφθονία και στην κατανομή τους. Αυτό με τη σειρά του θα έχει επιπτώσεις στα παράκτια συστήματα και στις εξαρτώμενες κοινότητες σε χώρες χαμηλού εισοδήματος.
Εισοδηματική ανισότητα
Ακόμη και πριν από την COVID-19 οι απώλειες παραγωγής και οι σχετικές αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων δεν συνοδεύονται από αύξηση του εισοδήματος για τους φτωχούς πληθυσμούς. Γεγονός που θέτει τις πιο ευάλωτες κοινότητες σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο επισιτιστικής ανασφάλειας, μέσω της αυξημένης φτώχειας και της περιορισμένης πρόσβασης σε βασικά αγαθά.
Πολιτική αστάθεια και μετανάστευση
Με τα ακραία φυσικά φαινόμενα να επιτείνουν την επισιτιστική ανασφάλεια, ως «καταλύτης» επιδρούν οι ένοπλες συγκρούσεις, η τρομοκρατία, η πολιτική αστάθεια και η μετανάστευση ή/και ο εσωτερικός εκτοπισμός πληθυσμών. Στην τελευταία δε παράμετρο, ως πηγή ανησυχίας μνημονεύεται όχι μόνο ο επισιτισμός προσφύγων και μεταναστών, αλλά και η διεθνής συνεργασία για την αντιμετώπιση της πείνας στον κόσμο.
Αποτυχίες διακυβέρνησης και γεωπολιτικές συγκρούσεις για φυσικούς πόρων, αρπαγή πόρων σε ξηρά και θάλασσα από πλουσιότερα κράτη που έχουν εξαντλήσει τα δικά τους αποθέματα, αυξανόμενη πολιτική πόλωση εντός και μεταξύ χωρών και εμπορικοί φραγμοί που επηρεάζουν το εμπόριο αναφέρθηκαν επίσης ως απειλές που προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία.
Επιδημίες παρασίτων και ασθενειών
Τα συχνότερα και εντονότερα καιρικά φαινόμενα, σε συνδυασμό με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε νέες κατανομές παρασίτων, θα οδηγήσουν σε αυξανόμενη πίεση στα οικοσυστήματα και σε κατάρρευση της γενετικής αντοχής, που με τη σειρά της θα οδηγήσει σε σημαντικές απώλειες των καλλιεργειών και απειλές για την υγεία ανθρώπων και ζώων.
Αλλαγές σε μουσώνες και στη ροή υδάτων στην Ασία
Μεγάλες διαταραχές στα μοτίβα των μουσώνων και αλλαγές στη ροή των υδάτων από την τήξη χιονιού ή/και πάγων σε μεγάλες λεκάνες απορροής ποταμών θα επηρεάσουν αρνητικά τη γεωργική παραγωγή λόγω της έλλειψης υδάτων άρδευσης στην Ασία, αυξάνοντας την επισιτιστική ανασφάλεια για δισεκατομμύρια ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτούς τους υδάτινους πόρους.
Σοκ και αστάθεια τιμών
Ακραία γεγονότα, συμπεριλαμβανομένων παγκόσμιων κρίσεων στις τιμές των τροφίμων, θα επηρεάσουν περισσότερο τις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Η ισχυρή διασύνδεση αυτών των χωρών στην παγκόσμια αγορά τις καθιστά ευάλωτες στις διακυμάνσεις των τιμών, δεδομένου ότι οι περισσότερες δεν έχουν τη δυνατότητα να προστατεύσουν τις δικές τους αγορές (π.χ. λόγω εμπορικών συμφωνιών, έλλειψης εγκαταστάσεων αποθήκευσης κλπ).
Χαμηλή γεωργική ποικιλότητα
Η αυξανόμενη απλούστευση των παγκόσμιων γεωργικών συστημάτων μέσω της μονοκαλλιέργειας και της εφαρμογής μεθόδων της γενετικής μηχανικής σε ζώα εκτροφής θα καταστήσει αυτά τα συστήματα εξαρτώμενα σε μεγάλο βαθμό από αγροχημικά προϊόντα και πιο ευάλωτα σε μια σειρά κλιματικών κινδύνων, στην εξελισσόμενη ανθεκτικότητα στα παρασιτοκτόνα, στην αστάθεια των τιμών των καυσίμων και στις επιδημίες.
Επιμύθιο
Τούτων λεχθέντων, η διεθνής επιστημονική ομάδα που συμμετείχε στη μελέτη τονίζει ότι οι ανεπίλυτες προκλήσεις διακυβέρνησης υποστηρίζουν πολλές από αυτές τις βασικές απειλές.
Καλεί τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους ερευνητές να εξετάσουν πώς οι χώρες θα μπορούσαν να διαφοροποιήσουν την παραγωγή τροφίμων.
Προτείνει τη δημιουργία ενημερωμένων χαρτών και συγκέντρωση επικαιροποιημένων δεδομένων για την καλύτερη πρόβλεψη του είδους των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα ο πλανήτης.
Και υπογραμμίζει την ανάγκη συντονισμού για τον σχεδιασμό, την υιοθέτηση και τη διαχείριση ανθεκτικών συστημάτων τροφίμων, ώστε στον 21ο αιώνα να εξαλειφθεί, αντί να διαχέεται ο κίνδυνος λιμού.
