Τι κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Από το 2021 η Ευρώπη αντιμετωπίζει έντονη αύξηση των τιμών της ενέργειας, φαινόμενο που παρατηρείται παγκοσμίως. Τα κράτη μέλη της ΕΕ αντέδρασαν άμεσα. Συμφώνησαν ότι χρειάζεται συντονισμένη δράση και λήψη επειγόντων μέτρων για μετριασμό των επιπτώσεων της αύξησης των τιμών ενέργειας στα πλέον ευάλωτα νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 επηρέασε περαιτέρω τις αγορές ενέργειας, προκαλώντας νέες αυξήσεις των τιμών ενέργειας και ανησυχίες σχετικά με την ικανότητα της ΕΕ να εξασφαλίσει τον ενεργειακό εφοδιασμό της.
Κατά την άτυπη σύνοδο των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων τον Μάρτιο του 2022, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν τη σταδιακή κατάργηση της εξάρτησης της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 24ης και 25ης Μαρτίου εξέτασε τον αντίκτυπο της αύξησης των τιμών της ενέργειας στους πολίτες και τις επιχειρήσεις, καθώς και συγκεκριμένα μέτρα για την κατοχύρωση της ασφάλειας του εφοδιασμού στην ΕΕ.
Τον Μάιο του 2022, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν σε προσωρινή συμφωνία σχετικά με νέους κανόνες για την αποθήκευση φυσικού αερίου, σύμφωνα με τους οποίους τα κράτη μέλη της ΕΕ θα καλύψουν τη δυναμικότητα αποθήκευσής τους πριν από τον χειμώνα και θα τη μοιράζονται με άλλα κράτη μέλη σε πνεύμα αλληλεγγύης.
Η ΕΕ επιδιώκει κλιματική ουδετερότητα ώστε να ενισχύσει την ανεξαρτησία της από τις εισαγωγές καυσίμων, καθώς και να επιτύχει τους κλιματικούς της στόχους.
Τι επηρεάζει τις αγορές ενέργειας;
Το δεύτερο εξάμηνο του 2021 σημειώθηκε ραγδαία αύξηση των τιμών της ενέργειας στην ΕΕ και παγκοσμίως. Μολονότι η εξέλιξη αυτή ήταν αναμενόμενη ως ένα βαθμό στο πλαίσιο της οικονομικής ανάκαμψης μετά την πανδημία COVID-19 και της χαλάρωσης των ταξιδιωτικών περιορισμών, οι τιμές της ενέργειας αυξήθηκαν περισσότερο από ό,τι προβλεπόταν.
Είναι διάφοροι οι παράγοντες που συντέλεσαν στην άνοδο των τιμών:
- η άνευ προηγουμένου αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου στις παγκόσμιες αγορές —πάνω από 170 % το 2021
- ο μακρύς και ψυχρός χειμώνας στις αρχές του 2021, που οδήγησε σε αυξημένη χρήση συστημάτων θέρμανσης, και στη συνέχεια το μακρύ, θερμό καλοκαίρι και η εντατικότερη χρήση συστημάτων ψύξης, που ενέτειναν τη ζήτηση ενέργειας
- η αυξημένη ζήτηση υγροποιημένου φυσικού αερίου, με τη συνακόλουθη εκτίναξη της τιμής του
- η μεγαλύτερη κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ασία λόγω της οικονομικής ανάκαμψης
- η αύξηση των γεωπολιτικών εντάσεων, περιλαμβανομένου του πολέμου στην Ουκρανία
Το 2021 η αύξηση ήταν πρωτοφανής. Οι τιμές των εισαγωγών ενέργειας, παρότι αρκετά ασταθείς, ποτέ δεν μεταβλήθηκαν στο παρελθόν κατά περισσότερο από 30 % ετησίως, ενώ μεταξύ Δεκεμβρίου 2020 και Δεκεμβρίου 2021 οι εισαγωγές ενέργειας κόστισαν υπερδιπλάσια από το προηγούμενο έτος.
Η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η οποία ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 2022, διατάραξε περαιτέρω τις αγορές ενέργειας αυξάνοντας την πίεση στις τιμές, ιδίως του φυσικού αερίου και του πετρελαίου, και προκαλώντας ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού στην ΕΕ.
Η Ρωσία είναι επί του παρόντος ο κύριος προμηθευτής αργού πετρελαίου, φυσικού αερίου και στερεών ορυκτών καυσίμων για την ΕΕ. Η Ευρώπη εξαρτάται από τη Ρωσία για το 40 % περίπου των αναγκών της σε φυσικό αέριο. Το 2019 σχεδόν το ένα τρίτο των εισαγωγών αργού πετρελαίου από χώρες εκτός ΕΕ προέρχονταν από τη Ρωσία (27 %).
Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της δεν διατρέχουν άμεσο κίνδυνο έλλειψης φυσικού αερίου ή καυσίμων, ακόμη και σε περίπτωση διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία, όπως επιβεβαίωσαν οι υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ κατά τη σύνοδο του Συμβουλίου τον Φεβρουάριο του 2022.
Τι κάνει η ΕΕ για να αντιμετωπίσει τις υψηλές τιμές ενέργειας και να εξασφαλίσει τον ενεργειακό εφοδιασμό;
Σε επίπεδο ΕΕ, οι υπουργοί αντέδρασαν αμέσως. Ήδη τον Σεπτέμβριο του 2021, οι υπουργοί Ενέργειας και Μεταφορών εξέτασαν το θέμα σε άτυπη σύνοδο του Συμβουλίου. Σε συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε διάφορες συνθέσεις του Συμβουλίου, οι υπουργοί συμφώνησαν ότι η αύξηση των τιμών της ενέργειας θα πρέπει να αντιμετωπιστεί επειγόντως και με συντονισμένο τρόπο, προκειμένου να μειωθεί η οικονομική επιβάρυνση για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις που πασχίζουν να ανακάμψουν από την κρίση της COVID-19.
Οι χώρες της ΕΕ είναι προσηλωμένες στους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η ενεργειακή μετάβαση θα οδηγήσει την ΕΕ σε χαμηλότερη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και σε λιγότερες ενεργειακές εξαρτήσεις.
Στις 13 Οκτωβρίου 2021, η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση που περιλαμβάνει εργαλειοθήκη πιθανών μέτρων με τα οποία η ΕΕ και τα κράτη μέλη θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις άμεσες επιπτώσεις των αυξήσεων των τιμών. Αυτή περιλάμβανε:
- εισοδηματική στήριξη έκτακτης ανάγκης για τα νοικοκυριά
- κρατικές ενισχύσεις για τις επιχειρήσεις
- στοχευμένες μειώσεις φόρου
Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Οκτωβρίου του 2021, οι ηγέτες της ΕΕ κάλεσαν την Επιτροπή να αναλύσει τη λειτουργία των αγορών ενέργειας και ανθρακούχων εκπομπών και της ζήτησαν να μελετήσει ταχέως μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα τα οποία:
- θα συμβάλουν στην εξασφάλιση ενέργειας σε τιμές προσιτές για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις
- θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα του ενεργειακού συστήματος της ΕΕ και της εσωτερικής αγοράς ενέργειας
- θα παρέχουν ασφάλεια εφοδιασμού
- θα στηρίξουν τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα
Τον Νοέμβριο του 2021, ο Οργανισμός Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER) και η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) εξέδωσαν τις προκαταρκτικές εκθέσεις τους σχετικά με τη λειτουργία των αγορών ενέργειας και ανθρακούχων εκπομπών, οι οποίες αναμένεται να ολοκληρωθούν την άνοιξη του 2022.
Οι υπουργοί Ενέργειας συνήλθαν στις 2 Δεκεμβρίου 2021. Στο Συμβούλιο Ενέργειας οι υπουργοί ανέφεραν ότι εξακολουθούν να στηρίζουν το υφιστάμενο μοντέλο της χονδρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά έδειξαν ότι είναι πρόθυμοι να εξετάσουν επιλογές οι οποίες, χωρίς να παρεμποδίζουν τα υφιστάμενα βασικά μεγέθη της αγοράς, θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν επαρκείς επενδύσεις και να προστατεύσουν καλύτερα τους ευρωπαίους καταναλωτές από την αστάθεια των τιμών.
Στις 15 Δεκεμβρίου 2021, η Επιτροπή υπέβαλε νέες προτάσεις για:
- απανθρακοποίηση των αγορών φυσικού αερίου
- προώθηση του υδρογόνου
- μείωση των εκπομπών μεθανίου
Οι προτάσεις αυτές περιλαμβάνουν πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας του συστήματος φυσικού αερίου και την ενίσχυση των υφιστάμενων διατάξεων για την ασφάλεια του εφοδιασμού, όπως ζητήθηκε από τα κράτη μέλη και όπως εξαγγέλθηκε στην ανακοίνωση και την εργαλειοθήκη για τις τιμές της ενέργειας που είχαν ήδη δημοσιευθεί.
Το Συμβούλιο Ενέργειας συνήλθε στις 28 Φεβρουαρίου 2022 για να ανταλλάξει απόψεις σχετικά με την ενεργειακή κατάσταση στην Ουκρανία και την Ευρώπη μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Οι υπουργοί συζήτησαν πώς να παρασχεθεί πρακτική στήριξη στην Ουκρανία, να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος και να ληφθούν μέτρα για τη διαχείριση μελλοντικών τάσεων στις τιμές της ενέργειας.
Τον Μάρτιο του 2022 η Επιτροπή πρότεινε ένα νέο σχέδιο προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αύξηση των τιμών της ενέργειας και να αυξηθεί η ανεξαρτησία της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα.
Σε άτυπη σύνοδο των αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων τον Μάρτιο του 2022, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν τη σταδιακή απεξάρτηση της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα και κάλεσαν την Επιτροπή να υποβάλει σχέδιο για την κατοχύρωση της ασφάλειας του εφοδιασμού και των οικονομικά προσιτών τιμών ενέργειας έως τα τέλη Μαρτίου του 2022.
Στις 23 Μαρτίου 2022 η Επιτροπή παρουσίασε:
- νομοθετική πρόταση σχετικά με τις ελάχιστες υποχρεώσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου
- βραχυπρόθεσμες επιλογές για προσωρινή παρέμβαση στην αγορά με στόχο τον περιορισμό των αυξήσεων των τιμών
- την ετοιμότητά της να δημιουργήσει ειδική ομάδα για από κοινού αγορές φυσικού αερίου
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που πραγματοποιήθηκε στις 24 και 25 Μαρτίου 2022, συζήτησε τις πρόσφατες προτάσεις της Επιτροπής. Οι ηγέτες παρότρυναν το Συμβούλιο και την Επιτροπή να προσεγγίσουν τους ενδιαφερόμενους φορείς στον τομέα της ενέργειας και να συζητήσουν αν και με ποιον τρόπο οι συγκεκριμένες βραχυπρόθεσμες επιλογές που παρουσίασε η Επιτροπή θα συμβάλουν στη μείωση της τιμής του φυσικού αερίου και θα αντιμετωπίσουν τις αλυσιδωτές επιπτώσεις της στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας. Ανέθεσαν επίσης στο Συμβούλιο να προωθήσει τις εργασίες όσον αφορά την πρόταση για την πολιτική της ΕΕ σχετικά με την αποθήκευση φυσικού αερίου και συζήτησαν την εθελοντική από κοινού αγορά καυσίμων.
Οι ηγέτες ζήτησαν από την Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις για την αντιμετώπιση των υπερβολικών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, προστατεύοντας παράλληλα την ενιαία αγορά και τα κίνητρα για την πράσινη μετάβαση. Κάλεσαν την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την εργαλειοθήκη για τις τιμές της ενέργειας και το πρόσφατα θεσπισθέν προσωρινό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις για την ανακούφιση των πολιτών και των επιχειρήσεων.
Στις 2 Μαΐου 2022, οι υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ πραγματοποίησαν έκτακτη σύνοδο για να συζητήσουν το επίπεδο ετοιμότητας της ΕΕ και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση κρίσης εφοδιασμού, μετά την πρόσφατη αναστολή των παραδόσεων φυσικού αερίου από την Gazprom σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ. Η σύνοδος αποτέλεσε επίσης ευκαιρία για τους υπουργούς να υπενθυμίσουν την αλληλεγγύη τους προς την Ουκρανία.
Στις 19 Μαΐου 2022, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία σχετικά με πρόταση της Επιτροπής για την αποθήκευση φυσικού αερίου. Με απώτερο σκοπό να βελτιωθεί η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ, η πρόταση επιδιώκει να διασφαλίσει ότι η δυναμικότητα αποθήκευσης φυσικού αερίου στην ΕΕ θα καλύπτεται πριν από την έλευση του χειμώνα και ότι τα κράτη μέλη θα μοιράζονται το φυσικό αέριο σε πνεύμα αλληλεγγύης. Η προσωρινή συμφωνία θα πρέπει να εγκριθεί επίσημα και από τα δύο θεσμικά όργανα.
