Σκίτσα Γελοιογραφίες «Στιγμές επικαιρότητας» – «Εκδόσεις Μίνωας»
Αν σε κάτι ήμασταν πλούσιοι τα τελευταία χρόνια, αυτό σίγουρα ήταν οι «Στιγμές επικαιρότητας». Αυτές τις στιγμές, λοιπόν, κατέγραψε με χιούμορ, κριτική ματιά αλλά και σατιρική διάθεση στο βιβλίο του ο Χρήστος Παπανίκος. Ο αναγνώστης θα διασκεδάσει αλλά και θα προβληματιστεί με τα σκίτσα και τις γελοιογραφίες που εμπνεύστηκε από την πολιτική και τους πολιτικούς, από γεγονότα που πίκραναν την κοινή γνώμη, από απώλειες προσωπικοτήτων, ακόμη και από χρόνιες κοινωνικές παθήσεις! Έχει, όμως, όρια η σάτιρα; Όπως λέει στο Vivlio-life ο συγγραφέας «Ίσως ο βαθμός καυστικότητας να εξαρτάται από τα φίλτρα και τα δεδομένα του αναγνώστη ή κομματιών της κοινής γνώμης και το κατά πόσο αυτά διαταράσσονται. Φυσικά υπάρχουν όρια στη σάτιρα όπως σε όλα ώστε να μην γινόμαστε ζούγκλα. Ο δημιουργός πρέπει να έχει αισθητική, αντίληψη και αρχές. Και μια βάση από αξίες, κοινά αποδεκτές, πάνω στις οποίες να στερεώνεται η οπτική του».
Οι «Στιγμές Επικαιρότητας» που βιώσαμε και καταγράφηκαν από το 2019 μέχρι το 2021 είναι πολλές, σοβαρές και σίγουρα δε χωρούν σ’ ένα βιβλίο. Ποιο ήταν το κριτήριο της επιλογής τους;
Οι εκδόσεις Μίνωας ήθελαν να παρουσιάσουν γελοιογραφίες μου του τελευταίου χρόνου. Όμως, καθώς δεν ήμουν εργαζόμενος σε κάποιο μέσο ενημέρωσης, δεν δούλευα συστηματικά, κοντά στα γεγονότα, αλλά όποτε είχα χρόνο. Επειδή λοιπόν τα έργα μου δεν ήταν πολλά, απλώσαμε το χρονικό διάστημα στα τρία χρόνια, ώστε να συμπεριληφθούν κάποια βασικά γεγονότα που υπενθυμίζει το βιβλίο μέσα από τα σκίτσα και να δημιουργηθεί ένα επαρκές σύνολο.
Έχουμε συνδέσει τα σκίτσα και τις γελοιογραφίες με την έντυπη δημοσιογραφία. Τώρα που οι καλές εποχές των εφημερίδων και των εντύπων γενικότερα έχουν γίνει ανάμνηση, υπάρχει χώρος για τους δημιουργούς;
Νομίζω ότι ο χώρος πλέον διευρύνθηκε. Κάθε νέος δημιουργός μπορεί να προβάλλει την δουλειά του και να βρει το κοινό του πιο γρήγορα. Χάνεται βέβαια το πλαίσιο ενός εντύπου που με την ομάδα συνεργατών του προσδίδει κύρος σε ό,τι δημοσιεύεται. Χάνεται η αυστηρή επιλογή από τον αρχισυντάκτη του κάθε ταλέντου και η χαρά της αναγνώρισης από καταξιωμένους επαγγελματίες. Χάνεται το αυστηρό χρονικό πλαίσιο για την έγκαιρη δημιουργία πριν την εκτύπωση του χαρτιού και οι ικανότητες που αυτό γεννάει. Κερδίζεται όμως η χαρά της άμεσης επιβράβευσης και η ευρεία παρουσίαση του έργου.
Το διαδίκτυο σε ποιο βαθμό αναδεικνύει το σκίτσο και πόσο διευκολύνει το δημιουργό του;
Το διαδίκτυο μέσα σε λίγα λεπτά μπορεί να προβάλλει το σκίτσο μπροστά στα μάτια χιλιάδων χρηστών, ακόμα και του εξωτερικού. Αυτό είναι κάτι τρομερά ενισχυτικό για τον δημιουργό και το έργο του. Επίσης παρέχει άφθονη πληροφορία στον δημιουργό, αρθρογραφία, εικόνες από τα πρόσωπα και τα αντικείμενα που θα ζωγραφίσει, από τους χώρους και τα γεγονότα που θα αναπαραστήσει. Αυτό είναι τεράστια διευκόλυνση σε σχέση με παλιότερα. Φυσικά, με την ταχύτητα που δρουν όλοι οι χρήστες, τα σχόλια συχνά βγαίνουν πριν προλάβει να σχολιάσει ο γελοιογράφος. Επίσης οι επιθέσεις από όσους δυσαρεστούνται από την σάτιρα είναι πιο εύκολο να φτάσουν τον δημιουργό.
Πολιτική και πολιτικοί αποτελούν «τροφή» για σας; Μιλήστε μας για τα σκίτσα που έχετε συμπεριλάβει στην έκδοσή σας και ποιοι χώροι του ελληνικού γίγνεσθαι σας έχουν εμπνεύσει.
Οι πολιτικοί και οι πολιτικές είναι για μένα εκπρόσωποι της κοινωνίας στην οποία ζούμε και των συνανθρώπων με τους οποίους συμβιώνουμε. Η χώρα και η ζωή μας μέσα σε αυτή όπως διαμορφώνεται από τις επιλογές των πολιτών και των πολιτικών είναι στην ουσία το αντικείμενο των σκίτσων μου. Νοοτροπίες που διατρέχουν κομμάτια του πληθυσμού, οι οποίες άλλοτε κυριαρχούν και άλλοτε ηττώνται, αντιδράσεις πολιτών και πολιτικών απέναντι σε συμβάντα, απώλειες προσωπικοτήτων της χώρας, δυσάρεστα γεγονότα που πίκραναν την κοινή γνώμη, ταλαιπωρίες από χρόνιες κοινωνικές παθήσεις, ο απλός πολίτης που καταδυναστεύεται, αισθητικές και ποιοτικές επιπτώσεις όλων αυτών, είναι όσα με εμπνέουν.
Στοχεύετε μόνο στην εύθυμη διάθεση του αναγνώστη με τις «Στιγμές επικαιρότητας», ή επιθυμείτε και να μας προβληματίσετε ίσως και να μας ταρακουνήσετε;
Έτσι κι αλλιώς η γελοιογραφία προβληματίζει σε ένα μέρος της ανάγνωσής της, ακόμα και μέσω ενός αστείου. Σκιτσάρω όμως και λιγότερο αστείες εικόνες και μου αρέσουν θέματα συγκινητικά. Σε περιπτώσεις αγανάκτησης τα σκίτσα γίνονται πιο αιχμηρά. Όταν τα γεγονότα ταρακουνούν η γελοιογραφία απαντά ανάλογα και μένει στον αναγνώστη να κρίνει το πώς θα αντιδράσει.
Τα σκίτσα αλλά και η στιχομυθία που τα συνοδεύει συνήθως διακωμωδούν πρόσωπα ή καταστάσεις. Τις περισσότερες φορές, όμως, λένε αλήθειες που όλοι σκεφτόμαστε αλλά λίγοι αποφασίζουμε να συζητήσουμε. Είναι, λοιπόν, ένα μέσο επικοινωνίας που του αξίζει μια καλύτερη θέση στην επικοινωνία;
Νομίζω ότι δεν μπορεί η γελοιογραφία να πρωταγωνιστεί στη διάδοση της αλήθειας. Δεν κάνει ρεπορτάζ, δεν είναι ερευνητική δημοσιογραφία. Ίσως χρειάζεται για την υπενθύμιση της αλήθειας και την πιο εύκολη κατανόηση ενός γεγονότος ή για την καταγραφή ενός γενικότερου συναισθήματος απέναντι στο γεγονός. Πρώτα όμως πρέπει να γίνει ένα γεγονός και μετά να έρθει η γελοιογραφία, μαζί με όλους τους σχολιαστές ή τους ειδικούς, για να προσθέσει το λιθαράκι της.
Ελλάδα 24 Ιστότοπος ειδήσεων / ΜΜΕ. Ένας ιστότοπος που αρέσει σε πολλούς και αυτό το καταλαβαίνει όποιος κάνει το κλικ για να τον επισκεφθεί. Πώς ξεκίνησε αυτή η ιδέα;
Δεν είμαι από τους συνδημιουργούς του και δεν γνωρίζω πολλά. Χαίρομαι μόνο που κλήθηκα να συμμετέχω με απόλυτη ελευθερία σε έναν ιστότοπο που δίνει και ένα επαγγελματικό πλαίσιο σε όσα αγαπώ να κάνω.
Οι σκιτσογράφοι και οι γελοιογράφοι κατά καιρούς έχουν δεχθεί αυστηρή κριτική και στη χώρα μας. Καθώς εμπνέεστε και δημιουργείτε, λαμβάνετε υπόψη σας πως έργα σας ή θέσεις σας ίσως λογοκριθούν;
Δεν γίνεται να δουλεύει κανείς έχοντας στο μυαλό του πιθανές απαγορεύσεις. Θα μπλοκάρει το έργο του συνεχώς ο ίδιος. Η κριτική έτσι κι αλλιώς είναι ελεύθερη και δεν μπορεί να την απαγορεύσει κανείς. Φτάνει να μην είναι άδικη. Δυστυχώς ο γελοιογράφος δια της αδικίας προσπαθεί να αποκαταστήσει την δικαιοσύνη. Όταν ζωγραφίζει κάποιον με μεγάλη μύτη, για παράδειγμα, τον αδικεί. Το κάνει όμως αυτό γιατί προηγουμένως το πρόσωπο που ζωγράφισε έχει διαταράξει κάποιο δίκαιο. Στενοχωρεί λοιπόν ο γελοιογράφος με την κρίση του πάντα κάποιους. Χρειάζεται απλά να κατανοεί ότι δεν γίνεται να είναι ασύδοτος, κάτι που έτσι και αλλιώς οφείλουμε να προσέχουμε στη ζωή.
Υπάρχει γελοιογραφία χωρίς καυστικό χιούμορ και τελικά η σάτιρα πρέπει να έχει όρια;
Μάλλον δεν υπάρχει. Ίσως ο βαθμός καυστικότητας να εξαρτάται από τα φίλτρα και τα δεδομένα του αναγνώστη ή κομματιών της κοινής γνώμης και το κατά πόσο αυτά διαταράσσονται. Φυσικά υπάρχουν όρια στη σάτιρα όπως σε όλα ώστε να μην γινόμαστε ζούγκλα. Ο δημιουργός πρέπει να έχει αισθητική, αντίληψη και αρχές. Και μια βάση από αξίες, κοινά αποδεκτές, πάνω στις οποίες να στερεώνεται η οπτική του.
Εκτός από τη σατιρική ματιά απέναντι στην επικαιρότητα κι ένα μολύβι τι άλλο χρειάζεται ένας σκιτσογράφος όταν δουλεύει στο γραφείο του;
Ευαισθησία, δηλαδή τις αισθήσεις του τεταμένες. Απλότητα, φαντασία και αισθητική.
Η περίοδος που ζούμε με την ανασφάλεια αόρατων ιών και των μεταλλάξεών του προσφέρει έμπνευση σ’ ένα γελοιογράφο;
Ναι, ο γελοιογράφος μπορεί να ασχοληθεί με τον τρόπο που αντιδρούν οι πολίτες και οι πολιτικοί απέναντι στην υγειονομική κρίση, τον φόβο, τις προτεραιότητες που βάζουν και την διαχείριση που γίνεται στις εξελίξεις από όλες τις πλευρές. Έχει και μια ευκαιρία να προωθήσει τις οδηγίες των ειδικών προς το καλό μέσα από τα σκίτσα του. Είναι μια περίοδος που θα μείνει στην Ιστορία και που αποκαλύπτει πολλά για την ψυχολογία των ανθρώπων την εποχή της πληροφορικής, και τις ικανότητες των πολιτικών να την διαχειριστούν.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
“Ξαφνικά, πριν από λίγα χρόνια, εμφανίστηκε ένας καλλιτέχνης ο οποίος κάθε τόσο ανέβαζε σκίτσα του στο διαδίκτυο, προκάλεσε την προσοχή της συντριπτικής πλειοψηφίας, αφού σχολίαζε κάποιο γεγονός άλλοτε με χιούμορ, άλλοτε με θλίψη, άλλοτε με θυμό, αλλά πάντοτε με θαυμαστή ακρίβεια. Χωρίς βιασύνη να τοποθετηθεί, με μια μικρή χρονική απόσταση από το γεγονός που ήθελε να σχολιάσει, με καθαρή θέα και ολοφάνερη την καλλιέργειά του, με νατουραλιστικά σκίτσα τα οποία συνόδευε σχεδόν πάντοτε με καταπληκτικό κείμενο. Εμφανίστηκε ο Χρήστος Παπανίκος, και έκανε κάτι σπάνιο, μας έκανε να αντιληφθούμε ότι έλειπε η δική του ματιά, και μάλιστα σε ένα πεδίο που νομίζαμε ότι είναι πλήρες”. Από τον πρόλογο του Μάκη Προβατά.
Βιογραφικό
O Χρήστος Παπανίκος γεννήθηκε στο Αγρίνιο, όπου ζει και εργάζεται. Πρωτοδημοσίευσε σκίτσα του το 1991, στην τοπική σατιρική εφημερίδα «Αραμπάς του Αγρινίου», που αφορούσαν εικονογραφήσεις σε ευθυμογραφήματα, άρθρα, παραμύθια, ποιήματα, καθώς επίσης κόμικ και γελοιογραφίες. Συνεργάστηκε με το πολιτικό περιοδικό «Αντί» από το 1993 μέχρι το τέλος της έκδοσής του και το 2004 με το ένθετο περιοδικό «Γεωτρόπιο» της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία». Συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις γελοιογράφων Αθηναϊκού Τύπου το 1997 και στο Αγρίνιο το 2009. Εικονογράφησε βιβλία του υπουργείου Παιδείας και για εκδοτικούς οίκους βιβλία εκπαιδευτικά, πολιτικής ανάλυσης και εγχειρίδια. Συνεργάστηκε με εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας και του Αγρινίου. Εικονογράφησε έντυπα και εμβλήματα της ποδοσφαιρικής ομάδας του Παναιτωλικού και παραμύθια Αγρινιώτικων Εκδόσεων.
